Versión clásicaVersión móvil

L’eschatologie royale de tradition joachimite dans la Couronne d’Aragon (XIIIe-XVe siècle)

Annexes

Bibliothèque de l’Université centrale de Barcelone

Texto completo

Manuscrit 124, Bibliothèque de l’Université centrale de Barcelone

a) Description

1Manuscrit de 93 folios de papier + 2 pages de garde au début du volume et une à la fin, de 215 × 155 mm ; la reliure est la reliure d’origine, en parchemin, restaurée. Ce volume porte une numérotation à l’encre, en chiffres arabes, de 1 à 90, à laquelle ont été ajoutés 00 et 0 au crayon de papier sur les deux premières pages de garde. À partir du folio 29, le plus grand désordre règne ; on trouve les folios ainsi disposés : 32-48-34-35-30-31-33-39-40-41à 47-33bis-49.

2Une seule main du XIVe a copié l’ensemble des textes du volume, y a porté de nombreuses annotations marginales et a souligné de nombreux passages en rouge. Les initiales sont en bleu ou rouge, les pieds de mouche en rouge ; on trouve de 30 à 40 lignes d’écriture par page, dans une espace préparé pour l’écriture d’environ 100 (105) × 155 (160) mm.

3La tranche du volume indique : Opuscula varia latina.

4Ce manuscrit provient du monastère de San José, O.C.D. de Barcelone (Ms. 1359, p. 29 et 412 dans le catalogue de la bibliothèque du monastère).

b) Contenu

5Contenu détaillé dans : Francisco Miquel ROSELL, Manuscritos de la biblioteca universitaira de Barcelona, Madrid : Direcciones Generales de Enseñanza Universitaria y de Archivos y Bibliotecas, 1958-1969, p. 161-165.

6Fol. 00r° : une table des matières (par une main du XIVe qui n’est pas celle du copiste principal) un acte notarial, en catalan, concernant une maison de la paroisse de San Feliu de Llobregat (1539) et une lettre de Pedre Gallet, vicaire du diocèse d’Elna et nonce apostolique, à Bernat Oller, professeur de théologie à Barcelone, demandant la proclamation en chaire de la levée de sentences antérieurement prononcées.

7On trouve une autre table des matières, rédigée par une main du XVIIIe, au fol. 0ro.

8Fol. 1ro : sceau de la bibliothèque universitaire ; fol. 94vo : une liste d’abréviations non résolues, par une quatrième main.

9- Fols. 1-47vo : Tractatus de adventu Antichristi, anonyme.

10- Fols. 47vo-50vo : Pseudo-Méthode, Liber Revelationum. Au folio 47ro ont été insérés 11 vers prophétiques, sous le titre de Revelationes [copie du XVe] ; Inc. « Cum fuerint anni completi mille ducenti / et nonaginta post partum virginis alme / tunc Antichristus nascetur demone plenus ».

11- Fols. 50vo-53vo : Prosperi Aquitani quorumdam capitulorum sibi falso impositorum catholica confutatio (PL 51, 177-686).

12- Fols. 3vo-59vo : Liber Prosperi de predestinatione.

13- Fols. 60vo-62vo : Liber Augustini de triplici habitaculo (PL 40, 991-998).

14- Fols. 62vo-66vo : Liber Augustini de facultatibus Ecclesie.

15- Fols. 66vo-74ro : Liber Augustini de agone christiano (PL 40, 289-310).

16- Fols. 74vo-82vo : Retractatio Aurelii doctoris Augustini in libro de vita beata (PL, 32, 959-976).

17- Fols. 82vo-87vo : De cognitione vere vite (PL 40, 1005-1016).

18- Fols. 87vo-90vo : Saint Augustin, De assumptione beate Virginis Marie in corpore et anima (PL 40, 1141-1147).

19- Fols. 91vo-93ro : Prophétie de la Sybille Tiburtine. Inc. : « Sibille generaliter omnes dicunt femine prophetantes, que ob divinam voluntatem hominibus interpretari et ventura prenunciare solebant ».

c) Bibliographie

20Les Revelationes ont été signalées et partiellement transcrites par Pere BOHIGAS I BALAGUER, « Profecies de Merlí i altres profecies contingudes en manuscripts catalans », BBC, VII, Barcelone : IEC, 1928-1932, p. 273, sans qu’il les ait identifiées. Elles sont étudiées par Marjorie REEVES, The influence of Prophecy in the Latter Middle Ages : a study in Joachimism, Londres : University of Notre Dame Press 1969, p. 49-51, 526 et 528. Oswald HOLDER-EGGER donne de nombreuses versions françaises, italiennes, allemandes et anglaises de ce texte dans Neues Archiv der Gesellshaft für ältere deutsche Geschchtskunde, XXXIII, 1907, 30, p. 124-126. Il s’agit d’un poème prophétique mêlant des vers d’une prophétie joachimite apparue vers 1250, des vers originaux et des vers d’une prophétie gibeline du milieu du XIIIe.

21Pour une édition de la Sybille Tiburtine, consulter Ernst SACKUR, Sybillinische Texte und Forschungen, Halle, 1898, p. 177-187 ; voir aussi PL 90, 1181-1186.

22Le texte du Pseudo-Méthode figure en entier et en édition critique dans Corpus Christianorum Continuatio Medievalis, XLV, Turnhout : Brepols, chap. VII : « Epistola Methodii de Antichristo », p. 138-152 ; il en existe au moins 190 manuscrits.

23Je n’ai malheureusement pas identifié le Tractatus de adventu Antichristi des folios 1 à 47.

d) transcriptions diplomatiques

[Bibliothèque de l’université centrale de Barcelone, manuscrit 124]

24[Fol. 91r°] De Sibillis

  • 1 In marg. : bulnea
  • 2 In marg. : Egiptum \\
  • 3 In marg. : .9. soles signant
  • 4 In marg. : primus
  • 5 In marg. : 2us
  • 6 In marg. : 3ss
  • 7 In marg. : 4us
  • 8 Ce mot porte un titulus dans le manuscrit : il est possible que le copiste ait pris un « s » initia (...)

25Sibille generali omnes dicuntur femine profetantes que ob diu¡nam / voluntatem hominibus interpretari ꚍ bentura prenunciare solebant tradunt / namque auctores doctissim¡ .X. fuisse Sibillas quarum una de Persia / 2a. Libica .3a. delphica que ante bella troiana vaticinata est .4a. Cymera / in Italia .5a. heritrea in Babilon¡a orta Dicta autem heritrea ab / insulam in qua eius dicta sunt carm¡na .6a. samia a Samo ⌡nsula / 7a Almatera vel Cymera 8a Ellespencia .9a. frigia .10a. tibur/-tina grece latine Abulnea vocata ex cuius carm¡nibus multa de -deo et / Christo scripta continentur fuit ergo hec Sibilla priam¡dis Regis filia / ex matre nomine heccuba procreata Vocata est autem in greco tiburtina. / 1latino vero nomine Abulnea hec circumuiens diuersas partes ordis [sic] predicta/-uit Asiam .Macedon¡am .Erostaghiam .Agagulceam .Ciciliam .pam/-filiam Galanam Cumque hanc mundi partem vaticini¡s suis replesset /2 [in marg. : Egiptum] ¡nde venit Ethiopiam bagadam ꚍ babilon¡am Affricam Libiam pen/-tapolim .Mauritan¡am palarinum omnes has prouincias predicauit / Et spiritum prophetie repleta prophetauit bon¡s bona . ꚍ. malis mala. Scimus / namque quia in preconi¡s suis vera annunciauit . ꚍ que in nou¡ssi[mi]s erant ventura / \ predixit Audientes igitur eius famam principes roman¡ statim nunciauerunt / in conspectu tirann¡ [sup.lin. : traian¡] ⌡mperatoris Mittens ergo ⌡mperator legatos ad / eam fecit eam cum magno honore deducere Romam Centum igitur viri ex / Senatu romano somn¡um unum in unam noctem singuli viderunt .vide/-bant in visu quasi nouem esse soles in celo qui singillatim diu¡si diuersis / in se figuras habebant primus sol erat splendidus ꚍ fulgens super omnes / terram 2us sol / splendidior ꚍ magnus heteream habens claritatem 3us sol / sangu¡neo colore flam¡gerans ¡gneus ꚍ terribilis ac demum splendidus / satis Quartus sol sangu¡[n]eus rubicundus .IIII or. ex eo iterum erant m[er]¡die ra/-diantes Quintus sol erat tenebrosus sangu¡[n]eus ꚍ Lampans sicut in ton¡/-truo tenebroso. Sextus sol tenebrosus nim¡s habebat aculeum sicut sti/-mulum scorpionis Septimus vero sol terribilis erat ꚍ sangu¡neus tetrus habens / in medio gladium Octauus autem sol effusus ꚍ sangu¡neum colorem habens / in medium Nonus autem sol erat nim¡s tenebrosus unum tantum habens radium / fulgentem Cumque Romam ingressa esset Sibilla videntes eam Ciues roman¡ / adm¡rabantur n¡m¡am pulcritudinem eius Erat autem venusto corpore aspectu / decoro eloquens verbis atque omni pulcritudine satis composita suis au//[Fol.91vo]-ditoribus dulce prebebat alloquium Ven¡entes autem ꚍ viri qui somn¡a videratur / dicunt ad eam Magistra ꚍ domina quoniam magnum ꚍ valde decorum est corporus [sic] / tuum quale nunquam in fem¡nis preter te vidimus precamur ut somn¡um quod omnes nos / in unam noctem vidimus quid futurum esse premonstret apperias Respondens Sibilla / dixit ad eos Non est equum in loco stercoribus pleno ꚍ diuersis contam¡nationibus / polluto sacramentum huius visionis detegere sed ven¡te et ascendamus in ap[non leg.]/-tinum montem ꚍ ibi vobis prenunciabo que ventura sunt Cu¡bus romanis Et / fecerunt ut dixit quos interrogans visionem quam viderant narraue/-runt ei At illa dixit ad eos. Nouem [soles] quos vidistis omnes futuras generaciones presignant3 quod uero dissimiles eos in se vidistis dissimilis ꚍ vita erit / in fili¡s hominis primus4 autem sol prima generacio est erunt homines simplices ꚍ clari / amantes consolaciones pauperum amantes libertatem veraces mansueti / benign¡ ꚍ satis sapientes 2us sol5 2a generacio est erunt homines splendide vi/-uentes ꚍ crescentes multum deum colentes sine malicia conuersantes in terra / 3us sol6 3a generacio est exsurget gens contra gentem ꚍ erunt pugne multe in Roma / 4us autem sol7 4a generacio est erunt homines quod verum est abnegantes ꚍ in diebus illis / exsurget mulier de stirpe hebreorum nomine .Maria. habens sponsum nomine ¡oseph / et procreabitur ex ea sine comm¡xtione viri de spiritu santo filius dei nomine ¡hesus Et / ipsa erit virgo ante partum ꚍ virgo post partum quem ergo ex ea nascetur / erit verus deus et verus homo sicut omnes prophete prophetauerunt ꚍ adimplebit legem / hebreorum ꚍ adiunget suam propriam in simul ꚍ permanebit regnum eius in secula / seculorum / Nascente autem eo [canc. : multitudo] angelorum exercitus a dextris ꚍ a sin¡stris erunt / dicentes Gloria in excelsis deo ꚍ in terra pax hominibus bone voluntatis Ven¡et namque vox / super eum dicens hic est filius meus dilectus ipsum audire Erant autem ibi ex sacer/-dotibus hebreorum qui audientes hec verba indignati fuerunt ꚍ dixerunt ad eam / ⌡sta verba terribilia sunt Sileat hec Regina Respondens Sibilla dixit / eis O ¡udi neccesse est ista fieri sicut dictum est sed vos non credetis in eum / At illi dixerunt Nos non credemus quia verbum et testamentum dedit deus / patribus nostris ꚍ auferet manum suam a nobis Respondit eis iterum Deus / celi gen¡turus est sibi filium ut scriptum est qui filis8 et patri suo ꚍ postea ut infans / per etates crescet ꚍ insurgent Reges in eum ꚍ principes terre ¡n diebus illis et / Cesari Augusto celebre nomen ꚍ regnabit in Roma Et subiciet omnes / terras sibi post hec ¡nuenient sacerdotes hebreorum contra ¡hesum propter quod multa signa / facient et comprehendent eum Dabunt autem alapas deo manibus incestis ꚍ in vultu sacro expuent venenata sputa Dabit uero ad verb[er]a simpliciter // [fol. 92ro] dorsum sanctum ꚍ colaphos accipiens tacebit Ad cibum autem fel ꚍ ad sitim / acetum dabunt Et suspendent eum in ligno ꚍ occident ꚍ n¡chil valebit / eos quia die 3us resurget et ostendet se discipulis suis Et ipsis videntibus ascendet in celum ꚍ regn¡ eius non erit fin¡s Dixit que principibus romanorum / Qu¡ntus sol quinta generacio est ꚍ eliget sibi ¡hesus inde duos piscatores de Ga/-lilea \ ꚍ legem propriam docebit eos dicens ⌡te .ꚍ. doctrinam quam accepistis a me / docere omnes gentes Et per septuaginta ꚍ duas linguas subicientes enim omnes / nationes Sextus sol sexta generacio est ꚍ expugnabuntur in ista[m] civitatem / annos tres ꚍ menses sex Septimus sol .VII. generacio est ꚍ exsurgent duo Re/-ges ꚍ multas facient persecutiones in terra hebreorum propter deum Octauus autem sol / generacio erit octaua et Roma in desertatione erit ꚍ pregnantes ululabunt in / tribulation¡bus ꚍ doloribus dicentes putasne pariemus Nonus vero sol nona / generacio est ꚍ exsurgent principes romani in perdicionem multorum tunc exsurgent duo Reges de Siria ꚍ exercitus eorum innumerabilis sicut arena maris et / obtinebunt ciu¡tates ꚍ regiones romanorum usque ad Calcedon¡am ꚍ tunc / multa erit sangu¡nis effusio Omn¡a hec cum rem¡n¡scuntur Ciu¡tas ꚍ gens tre/-m[canc. : e]¡scunt in eis ꚍ disperdetur orientes Et post hec surgent duo Reges / de egipto ꚍ expugnabunt IIIIor Reges ꚍ occident eos ꚍ omnes exercitum / eorum ꚍ regnabunt annos tres ꚍ menses sex ꚍ post eos surget alius / Rex per C. nomine potens in prelio qui regnabit ann¡s .XXXa. ꚍ hedificabit / templum deo ꚍ legem adimplebit ꚍ faciet iusticiam propter deum in terra Et post / hunc surget alius Rex qui regnabit paucis temporibus ꚍ expugnabunt ꚍ occident / eum post hunc uero erit Rex per .b. nomine Et de .b. procedet Rex Audon / Et de Audon egredietur .A. et de .A. procedet .A. Et de hoc .A. generabitur .A. / Et ipse .A. erit bellicosus n¡m¡s ꚍ preliator Et de ipso .A. nascetur Rex / per .R. nomine Et de .R. nasciturus est .L. et potestatem habebit super .XVIIIIm / Reges Et post hoc surget Rex saligus de francia per .L[non leg.] nomine ⌡pse erit / magnus ꚍ pi¡ssimus ꚍ potens ꚍ misericors ꚍ faciet iusticia [canc. : o, sup. lin. pau]-peribus tan/-ta enim erit in eo virtutis gratia ut per viam gradiens arborum contra eum ¡nclinen/-tur cacum¡na Aqua namque occursum eiusnime tardabit Sim¡lis / autem ei in ¡mperio romano Rex ante eum non fuit nec post eum futurus est Et veniet Rex post eum per .L. Et post hunc regnabit .b. ꚍ post .b. procedent / XXII° .b. Et de b. egredietur .A. Et ipse [sup. lin. : erit] n¡m¡s bellicosus ꚍ fortis in / prelio ꚍ multum erit persecutus per aquam siue per terram ꚍ non dabitur in manus / in¡m¡corum ꚍ morietur exul extra regnum ꚍ anima eius in manu dei Tunc // [fol. 92v°] surget alius per hy nomine ex una parte saligus ꚍ ex altra longobardus / ꚍ ipse habebit in terra potestatem contra pugnantes ꚍ contra omnes ¡n¡micos ꚍ ¡n di/-ebus illis procedet Rex per .O. nomine et erit potentissimus ꚍ fortis ꚍ bonus / ꚍ contra [non leg.]-aciet iustitiam ꚍ recte ¡udicabit Et de ipso .O. procedet alius .O. po/-tentissimus ꚍ erunt sub eo pugne inter paganos et chistianos ꚍ sangu¡[ni]s gre/-corum fundetur ꚍ cor eius in manu dei ꚍ regnabit annos .7. et [sup. lin. ex] ipsa / muliere nascetur Rex per .O. nomine hic erit malicia ꚍ multa sangu¡nis effu/-sio atque destructi erunt ecclesie in ipsius potestate ⌡n ali¡s namque regionibus / tribulationes erunt multe \ ꚍ prelia Tunc surget gens aduersus gentem in ca/-padocia[m] ꚍ pamfoliam captiuabunt in ipsius tempore eo \ quod non ¡ntroiu¡t per ho/-stium in ou¡le hic namque Rex regnabit annos .4or. Et post eum surget Rex / per .A. nomine ꚍ ¡n diebus eius erunt pugne multe inter agarenos ꚍ grecos / ⌡nter paganos namque multa prelia ꚍ pugne erunt Syriam expugnabitur / ꚍ pentapolim captiuabunt ⌡pse Rex erit ex genere langobardorum tunc / exsurget Rex suligus per .E. nomine ꚍ expugnabit langobardos et erunt / prelia ꚍ pugne ⌡pse autem Rex saligus erit fortis et potens ꚍ paucis / temporibus erit regnum eius Tunc exsurgent agaren¡ ꚍ tirannn¡ ꚍ captiua/-bunt tarantum ꚍ barro ꚍ multas Ciu¡tates depredabunt ꚍ volentes / venire Romam non est qui eis resistat nisi deus deorum dominus dominorum Tunc ven¡/-entes Armen¡ persidam disperdent ita \ ut non recuperentur Ciu¡tates quas / depredabunt Et accurrentes persi ponent fossata ¡uxta orientem ꚍ expu/-gnabunt romanos ꚍ obtinebunt pacem ann¡s aliquantis Et intrabit / vir belligerator Rex grecorum in heropolis ꚍ destruet templa ydolorum / ꚍ ven¡ent locusta ꚍ brucus ꚍ comedent omnes labores ꚍ fructus capadocie / ꚍ Cicilie ac fame cruciabuntur ꚍ postea erit amplius Et consurget ali/-us Rex saligus vir fortis ꚍ belligerator ꚍ ⌡ndignabuntur contra eum multi vi/-cin¡ ꚍ parentes ꚍ in diebus illis tradet frater fratrem in mortem ꚍ pater filium / Et frater cum sorore commiscetur ꚍ multa nefanda hominis malicia erit in terra / Senes cum vigi[ni]bus cubabunt ꚍ sacerdotes mali cum deceptis puellis / Episcopi malefactorum sectatores erunt ꚍ fiet effusio sangu¡nis in terra ꚍ templa / sanctorum polluent Et erunt in populo forn¡cationes inmundicie ꚍ sodom¡ti/-cum scelus ita ut visio ipsorum in contumeliam eis appareat Et erunt homines / raptores contumeliosi odientes iustitiam ꚍ amantes falsitates / Et ⌡udices roman¡ immutabuntur Si hodie ad ¡udicandum ammittuntur // [fol. 93ro] alio die immutabuntur propter peccuniam ꚍ non iudicabunt rectum sed falsum / Et erunt in illis diebus homines rapaces ꚍ cupidi ꚍ periuri ꚍ amantes / munera falsitatis ꚍ destruetur lex ꚍ veritas ꚍ fiet terre motus / per loca diuersa ꚍ ¡nsularum Ciu¡tates ꚍ Regiones demersione de/-mergentur ꚍ erunt per loca pestilencie hominum ꚍ peccorum ꚍ mortalitas / hominum ꚍ terra ab in¡m¡cis desolabitur ꚍ non preualebit consolar¡ eos va/-n¡tas deorum Post hoc surget Rex per .b. nomine ꚍ erunt sub illo bella ꚍ / regnabit duobus ann¡s ꚍ post hunc surget Rex per .A. nomine ꚍ ven¡ens / obtinebit regnum aliquanto tempore ꚍ ven¡et Romam ꚍ captiuabit eam et / non mortificabit animam eius in manu ¡n¡micorum illius in diebus vite sue / Sed e[ri]t bonus ꚍ magnus ꚍ faciet iusticiam pauperibus ꚍ ipse viuet longe tempore / Post hunc uero surget alius Rex per .b. nomine Et de ipso .b. procedet .XII. b. / et erit de genere langobardus regnabitque usque ad annos .C. Tunc post eum / surget Rex per E nomine saligus de francia Tunc erit in¡cium dolorum qualis / non fuit ab in¡cio mundi Et erunt in diebus ipsius pugne multe et / tribulationes multorum Et sangu¡[ni]s effusio ꚍ terre motus per Ciu¡tates ꚍ Re/-giones ꚍ terre multe captiuabuntur ꚍ non e[ri]t qui in¡micis resistat quia tunc / dominus erit iratus in terra Roma in persecutione ꚍ gladio expugnabitur ꚍ erit / deprehensa in manu ipsius Regis ꚍ erunt homines rapaces Cupidi / .tirann¡ odientes pauperes opprimentes insontes ꚍ saluantes / noxios Eruntque ¡niusti ꚍ nequissim¡ ꚍ damnatores exterminii cap/-tiuabuntur ꚍ non est in terra qui pro eis resistat aut eruat illos propter malicias / eorum ꚍ cupiditates Tunc surget Rex grecorum cuius nomen Constans ꚍ ipse / erit Rex romanorum ꚍ grecorum hic erit statura grandis aspectu decorus vul/-tu splendidus atque per singula membrorum lin¡amenta decentus compositus et / ipsius regnum CXII ann¡s term¡nabitur ⌡n illis ergo diebus erunt diu¡ne magne / ꚍ terra habundanter dabit fructum ita ut tritici modium denario uno ve/-nundetur Modium vin¡ denario uno modium olei denario Io Et ipse Rex scripturarum / habebit ante occulos dicentem Rex romanorum omne sibi vindicet regnum christia/-norum Omnes ergo insulas ꚍ Ciu¡tates paganorum deuastabit ꚍ un¡uersa / ydolorum templa destruet ꚍ omnes paganos ad babtismum conuocabit ꚍ per omn¡a / tem/-pla crux Christi ¡hesu erigetur Tunc namque perueniet egiptus ꚍ ethiopia / manus dare deo Qui vero crucem Christi ¡hesu non adorauerit gladio pun¡etur / Et cum completi fuerint .CXII. ann¡ ⌡udei conuertentur ad domn¡ [sic] ꚍ erit / ab homnibus sepulcrum eius gloriosum ¡n diebus illis saluabitur ¡uda et // [fol. 93vo] ¡herusalem habitabit confidenter ⌡n illo tempore surget princeps in¡quitatis de / tribu Dan qui vocabitur Antichristus hic erit filius perdicionis Caput superbie Magister erroris plen¡tudo malicie qui subuertet orbem / ꚍ faciet prodigia ꚍ signa multa per falsas simulationes deludet autem / per artem magicam multos ita ut ignem de celo descendere videatur Et m¡nu/-entur ann¡ sicut menses ꚍ menses sicut septimana ꚍ septimana sicut dies / ꚍ dies sicut hora ꚍ exsurgent ab aquilone spurcissime gentes quas A/-lexander Rex inclusit Gog videlicet et Magog hec sunt .XX. et duo / Regna quorum numerus sicut arena maris Cum audierit Rex romanorum / tunc vocato exercitu debellabit eos atque prosternet usque ad internitionem / Et postea ven¡et ¡herusalem ꚍ ibi deposito dyademate a capite ꚍ omn¡ [canc, non leg.] / habitu regali relinquet regnum christianorum domino patri et ¡hesu Christo filio eius .\

26Et cum cessauerit ¡mperium romanum tunc reuelabitur manifeste antichristus ꚍ sedebit / in domo domin¡ in ¡herusalem Regnante autem eo egredientur duo clarissim¡ viri he/-lias ꚍ henoc ad annunciandum domin¡ aduentum ꚍ Antichristus occidet eos ꚍ post dies .III. a domino resuscitabunt Tunc erit persecutio magna qualis non fuit an/-tea nec post subsequetur Abbreuiabit autem dominus dies illos propter electos ꚍ occidetur / virtute domin¡ Antichristus a Michaele in monte oliueti Cumque Sibilla hec et / alia multa romanis futura prediceret quibus etiam sign¡s ad ¡udicandum dominus / venturus est vaticinando ¡ntonu¡t dicens ⌡udic¡ signum \ tellus sudore / madescet [lac.]

27Reuelationes [Fol. 47r°]

Cum fuerint anni completi mille ducenti
Et nonaginta post partu[m] virginis alme
Tunc antichristus nascetur demone plenus
Ex tunc etatis Christi tempus numeretur
Quo vix completo peruersi docma sequetur
Et sit obscura doctorum scripta patebunt
Cum fuerint ann¡ completi mille trecenti
Ter decies quinque post partum virginis alme
Tu
nc antichristi restabunt docmata falsa
Qui
ngentos decies cum bis centumnus uno
Annos sic ab Adam don
ec verbum caro factum

[Reuelationes : édition et commentaire]

28[Fol. 47ro ]

  • 9 a) partu BU124 ; b) sit BU124 ; c) denes, B [=Pere BOHIGAS I BALAGUER, « Profecies catalanes dels s (...)

9Cum fuerint anni completi mille ducenti
et nonaginta post partuma Virginis alme,
tunc Antichristus nascetur demone plenus
et tunc etatis Christi tempus numeretur,
quo vix completo, perversi docma sequetur
et sicb obscura doctorum scripta patebunt.
Cum fuerint anni completi mille trecenti
ter deciesc quinque post partum Virginis alme,
tunc Antichristi restabunt
d docmata falsa,
quingentos decies
e cum bis centum minus uno
annos sic
f ab Adam, donec verbum caro factum1.

 

291 Les trois premiers vers de ce texte dérivent directement d’une prophétie joachimite apparue autour de 1250 et recueillie dans l’Epistola subsequentium figurarum, libelle attribué à Joachim de Flore et qui est probablement l’oeuvre de l’un des premiers disciples de l’abbé. Ce texte circula dans toute l’Europe et notamment en Angleterre — où fut réalisée sa première mise à jour vers 1260. Il reflétait le désir qu’eurent les sectateurs de l’abbé de fixer des dates à ses prévisions eschatologiques et notamment à l’apparition de l’Antéchrist. La décennie 1250-1260 retint particulièrement l’attention de ces exégètes, puisque Joachim de Flore, décédé en 1204, avait situé la période des tribulations de l’Antéchrist deux générations après la sienne et qu’il assignait par ailleurs une durée d’environ trente ans à une génération. L’une des versions les plus anciennes de cette prédiction se trouve dans un manuscrit de la Chronica Majora de Mathieu Paris, copié en 1256 (Paris, RS, vi.80) et dit : « Cum fuerint anni transacti mille ducenti / Et quinquaginta post partum Virginis alme / Tunc Antichristus nascetur demone plenus »; la lecture « completi » pour « transacti » apparaît également au milieu du XIIIe siècle (Marjorie REEVES, The influence of Prophecy in the Latter Middle Ages : a study in Joachimism, Londres : University of Notre Dame Press, 1969, p. 49-51 et 527). La date de 1290 fixée pour l’apparition de l’Antéchrist rend vraisemblablement compte de l’une des multiples actualisations auxquelles la prophétie des années 1250 donna lieu de même que « Cum fuerint anni completi mille trecenti » et « ter decies quinque post partum Virginis alme ». M. REEVES, (op. cit., p. 50), fait en effet remarquer que : « Modified to fit later dates, it continued in vogue for the next two centuries ». Je n’ai pas identifié la source des vers 3 à 6. Les cinq derniers vers semblent devoir être rattachés à une prophétie gibeline du XIIIe siècle, très critique envers la papauté et concernant prétendument Honorius III, dont Oswald HOLDER-EGGER a donné une édition critique (Neues Archiv, 33, Stuttgart : Steiner, 1907-1908, p. 119-124). Les vers 5 à 8 de ce texte sont : « Quingentos denos et bis centum minus uno / Annos dic ab Adam, donec verbum caro factum. / Et sex deni post partum Virginis alme / Tunc Antichristus regnabit demone plenus ». Cet oracle combine des vers de la prophétie dont l’incipit est « Cum fuerint anni completi mille ducenti » et de l’oracle gibellin « Gallorum levitas », écrit vers 1268 (O. HOLDER-EGGER, op. cit., p. 125-126 et M. REEVES, op. cit., p. 312). Le vers 10 de la prophétie de BU 124 présente un autre type de calcul de la date de la venue du fils de perdition. Ce calcul repose sur la supposition que l’humanité devait durer 6000 ans, supposition fondée sur une analogie entre la durée du monde et la semaine consacrée à la création, à partir de la lecture proposée par saint Augustin de 2 Pt III, 8 : « unus dies apud Dominum sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus » (De civ. Dei, XX, 7). Enfin, ce texte composite semble tout aussi hostile à la papauté que ses sources, quoique toute mention à l’Empire en ait disparu. En effet, les dates de 1290 et 1335 nous placent successivement sous les pontificats de Nicolas IV et Benoît XII (Jean XXII n’est cependant pas à exclure) et l’Antéchrist semble régner entre ces deux dates. Cette prophétie a été copiée par une main du XVe : remarquons simplement que les souverains aragonais eurent force démêlés avec la papauté à partir du moment où ils revendiquèrent la Sicile et qu’ils reprirent à leur compte un certain nombre de prophéties gibelines élaborées lors de l’affrontement de Frédéric II et ses descendants avec la papauté.

Notas

1 In marg. : bulnea

2 In marg. : Egiptum \\

3 In marg. : .9. soles signant

4 In marg. : primus

5 In marg. : 2us

6 In marg. : 3ss

7 In marg. : 4us

8 Ce mot porte un titulus dans le manuscrit : il est possible que le copiste ait pris un « s » initial pour un « f ». Le texte donné par Sackur donne d’ailleurs « similis ».

9 a) partu BU124 ; b) sit BU124 ; c) denes, B [=Pere BOHIGAS I BALAGUER, « Profecies catalanes dels segles XIV i XV. Assaig Bibliogràfic », BBC, VI, 1920-1922, Barcelone : IEC, p. 47] ; d) testabunt B ; e) denes B ; f) dic B ;

Salvo indicación contraria, el texto y otros elementos (ilustraciones, archivos adicionales importados) se puede utilizar bajo licencia OpenEdition Books License.

Comprar

Buscar en OpenEdition Search

Se le redirigirá a OpenEdition Search