1Brussel is het multiculturele gewest bij uitstek. Haar diversiteit komt ook tot uiting in het politieke landschap. De politieke vertegenwoordiging van allochtonen is de laatste jaren immers sterk toegenomen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en bereikte zelfs een niveau dat ongeëvenaard is in rest van de Europese Unie. Er is in Brussel trouwens een heuse groep beroepspolitici uit de verschillende allochtone groepen opgestaan (Jacobs et al., 2006). Nu heeft het succes van die groep allochtone politici weinig te maken met het verlenen van kiesrecht aan niet-Belgen, waarvan maar beperkt gebruik gemaakt werd tijdens de laatste lokale verkiezingen in 2006 (Teney & Jacobs, 2007).
2Andere factoren – zoals de versoepeling van de naturalisatiewetgeving of de toename van het aantal allochtone Belgische jongeren die de leeftijd bereiken waarop ze kunnen deelnemen aan het politieke leven – hebben een veel grotere rol in die evolutie gespeeld. Ook heel wat autochtonen stemmen overigens doelbewust op allochtone politici (Swyngedouw & Jacobs, 2006). Hoe dan ook zijn de allochtone Belgen onweerlegbaar een niet te verwaarlozen kiezersgroep geworden in het Brusselse.
3Het is om die reden dat wij ons in deze bijdrage concentreren op de allochtone stem te Brussel. Dat er een verband bestaat tussen het verenigingsleven van migranten en hun engagement in het politieke leven in het Gewest werd reeds aangetoond (Jacobs et al., 2004), en het profiel van de allochtone kandidaten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest werd al uitvoerig geanalyseerd (Jacobs et al., 2006), maar het kiesgedrag van de allochtone bevolking werd nog niet systematisch onder de loep genomen. Deze bijdrage wil die lacune helpen wegwerken. We zullen hier alvast de kiesintenties analyseren van de leerlingen uit het laatste jaar middelbaar onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In de scholen uit het multiculturele karakter van de Brusselse bevolking zich op uitgesproken manier en een bevraging van laatstejaars leerlingen staat ons dus toe een analyse te maken van de eerste kiesintenties van allochtone jongeren in vergelijking met autochtone jongeren. Wanneer we in de rest van deze bijdragen spreken over “laatstejaars” dan bedoelen we daarmee de in 2007 schoolgaande kiezers die voor de eerste keer gestemd hebben bij de federale verkiezingen van 2007. Wanneer we spreken over “allochtone laatstejaars” dan bedoelen we daarmee laatstejaars leerlingen die de Belgische nationaliteit bezitten maar wier moeder in het buitenland geboren is.
4De achterliggende vraag in deze bijdrage is of de nieuwe allochtone kiezers (die voor het eerst konden meestemmen in 2007) al dan niet een kiezersgroep met bijzondere kenmerken vormen. We gaan uit van de hypothese dat, na neutralisatie van de sociaaleconomische kenmerken van de kiezers, de kiesintenties van de allochtone leerlingen niet zullen verschillen van die van de autochtone leerlingen. We weten immers dat er in België een sterke samenhang is tussen origine en sociaal economische status (Phalet et al., 2007). De sociaaleconomische status is traditioneel één van de doorslaggevende factoren voor het stemgedrag bij verkiezingen. Bijgevolg is het zeer waarschijnlijk dat het stemgedrag van allochtone leerlingen, als dat verschillend zou zijn van dat van autochtone leerlingen, grotendeels verklaard kan worden door hun (doorgaans lagere) sociaaleconomische thuissituatie.
- 2 De volgende gemeenten werden wegens hun geografische en demografische representativiteit geselectee (...)
5Welke data gebruiken we voor deze analyse? In het voorjaar 2007 hebben we een grootschalige kwantitatieve enquête gehouden bij de laatstejaars van de scholen van zeven Brusselse gemeenten2. 88% van de scholen – alle onderwijsnetten, studierichtingen en onderwijstalen samen – die het schoollandschap van die gemeenten uitmaken (in totaal 70 scholen), hebben deelgenomen aan de enquête. Alle laatstejaars leerlingen van de deelnemende scholen die aanwezig waren toen de gegevens werden verzameld, hebben een vragenlijst ingevuld die peilde naar hun meningen en attitudes op tal van gebieden. Een van de vragen ging over de kiesintenties van de leerlingen bij de (toen nakende) federale verkiezingen van 2007 en vormt het basismateriaal voor deze studie.
- 3 De gegevens werden verzameld van eind februari tot eind mei 2007. De Belgische federale verkiezinge (...)
- 4 Uiteraard is dit niet omdat de keuze voor Nederlandstalige politieke partijen niet interessant zou (...)
6De analyse van de kiesintenties van de laatstejaars die in deze bijdrage wordt voorgesteld, betreft alle leerlingen van Belgische nationaliteit die hebben geantwoord dat ze van plan waren om op een van de Franstalige partijen te stemmen. Onder hen bevinden zich heel wat allochtone leerlingen wier kiesintenties we zullen vergelijken met die van autochtone leerlingen. Met de leerlingen van buitenlandse nationaliteit werd in de studie geen rekening gehouden (aangezien die geen stemrecht hebben voor de federale verkiezingen omdat ze niet de Belgische nationaliteit bezitten). Er werd evenmin rekening gehouden met de 34,2% laatstejaars die antwoordden dat ze op het moment van de bevraging nog niet wisten op welke partij ze zouden stemmen3, noch met diegenen die de intentie hadden op een Nederlandstalige partij4 te stemmen. Uiteindelijk is deze analyse dan ook “slechts” gebaseerd op 1 283 leerlingen die aan de voornoemde criteria voldoen.
7De precieze vraag over de kiesintenties die aan de leerlingen werd voorgelegd, luidde als volgt: “In 2007 vinden er federale verkiezingen plaats. Heb je al een idee op welke partij je zal stemmen?”.
- 5 In dit geval is het aantal kiesintenties voor een van de drie Franstalige kleinere partijen evenmin (...)
8De mogelijke antwoorden omvatten – naast de Nederlandstalige partijen – zeven verschillende Franstalige partijen: de christen-democraten (cdH), de socialisten (PS), de groenen (Ecolo), de liberalen (MR), alsook drie kleinere partijen (Front National, Parti des Jeunes Musulmans, Parti du Travail de Belgique), die we nadien in onze analyse samen gegroepeerd hebben in de categorie “andere”5. Bij de interpretatie van de resultaten zullen we ons immers toespitsen op de vier grote Franstalige partijen. We kunnen omwille van methodologisch-technische redenen, gelinkt aan de relatief beperktere steun aan kleinere partijen, namelijk enkel voor die partijen een betrouwbare multivariate analyse uitvoeren.
9Om na te gaan of het kiesgedrag van de allochtone laatstejaars daadwerkelijk verschilt van dat van de autochtone laatstejaars (uit vergelijkbare sociaaleconomische middens), is het noodzakelijk om de invloed van de sociodemografische kenmerken van de laatstejaars expliciet te « neutraliseren ». De Belgische verkiezingsstudies (Swyngedouw et al., 2007, Swyngedouw et al., 1998, Swyngedouw & Billiet, 2002, Delwit & Van Haute, 2008) leggen traditioneel de nadruk op verschillende sociodemografische kenmerken die de kiesintenties beïnvloeden: sociaaleconomische status, opleidingsniveau, gender, geloof (met name het bijwonen van erediensten) en deelname aan het verenigingsleven. In onze analyse zullen we dus de invloed van die sociodemografische variabelen neutraliseren om de eventuele overblijvende “netto” invloed van origine op de kiesintenties van de laatstejaars te meten. Onze nulhypothese is dat er, na controle voor andere variabelen, geen verschil tussen allochtone en autochtone “eerste kiezers” is.
10Van de laatstejaars in onze steekproef verklaart 46% dat hun moeder in het buitenland geboren is. Ze worden bijgevolg als « allochtoon » beschouwd. In de steekproef zitten maar liefst 96 verschillende nationaliteiten van de moeder. Gelet op dat grote aantal, moesten we een selectie maken en ook overkoepelende categorieën hanteren: er is immers een voldoende aantal leerlingen per categorie nodig om de steekproef correct te kunnen analyseren.
11We hebben bijgevolg de geboortelanden van de moeder ingedeeld in de vijf categorieën die het meest vertegenwoordigd zijn in de steekproef: de Belgische laatstejaars wier moeder in België is geboren (54,0%), de Belgische laatstejaars wier moeder in Marokko is geboren (20,0%), de Belgische laatstejaars wier moeder in Turkije is geboren (5,6%), de Belgische laatstejaars wier moeder in de Democratische Republiek Congo is geboren (5,6%) en, ten slotte, de Belgische laatstejaars wier moeder in een ander land is geboren (ander land: 14,7%). Deze laatste categorie omvat dus de laatstejaars wier moeder geboren is in een ander land zoals een Aziatisch, Zuid-Amerikaans, Noord-Amerikaans, Afrikaans of nog Europees land (zonder dat er een overwicht is van een bepaalde groep). Omdat dit een zeer diverse groep is, waarbinnen het geen zin had verdere onderverdelingen te maken zonder in te kleine steekproefaantallen te vervallen, hechten we in onze analyse enkel belang aan de leerlingen die een Marokkaanse, Turkse of Congolese achtergrond kennen (en sterk genoeg vertegenwoordigd zijn om betrouwbare analyses toe te laten). We herinneren er hier aan dat deze indeling naar origine gebaseerd is op een objectiveerbaar criterium (het geboorteland van de moeder) met het oog op een statistische analyse en dus niet noodzakelijk de subjectieve identiteit van de Brusselse laatstejaars weergeeft.
12Als indicator voor de sociaaleconomische status van de leerlingen wordt in deze bijdrage een indirecte indicator, namelijk het opleidingsniveau van de moeder, gehanteerd. Er bestaat immers een grote correlatie tussen de algemene sociaaleconomische status (SES) van de ouders en hun opleidingsniveau. Bovendien kan het opleidingsniveau van de moeder gemakkelijker gerapporteerd worden door de leerlingen dan de socioprofessionele positie of sociale klasse (die ze vaak moeilijker correct kunnen inschatten). Om pragmatische redenen kozen we voor het opleidingsniveau van de moeder omdat leerlingen vaker bij de moeder wonen dan bij de vader. De variabele die de sociaaleconomische status van de leerlingen meet, bestaat uit drie categorieën: moeder met hoogstens een diploma basisonderwijs (20,3% van de steekproef); moeder met een diploma secundair onderwijs (35,6%) en moeder met een diploma hoger onderwijs (44,1%).
13Onze steekproef bestaat uit 55,7% jonge vrouwen. 58% van de leerlingen in onze steekproef volgt algemeen secundair onderwijs, 31,7% technisch onderwijs en 10,3% beroepsonderwijs.
14De variabele « bijwonen van erediensten » bestaat uit twee categorieën: de eerste omvat de leerlingen die minder dan één keer per maand een eredienst bijwonen (73% van de leerlingen). De tweede categorie omvat de leerlingen die minstens één keer per maand een eredienst bijwonen.
15Ten slotte omvat de variabele “deelname aan het verenigingsleven” twee categorieën. De eerste categorie omvat alle leerlingen die het vorige jaar aan minstens één activiteit van een vereniging hebben deelgenomen. De tweede categorie omvat alle leerlingen die het vorige jaar aan geen enkele activiteit van een vereniging hebben deelgenomen (14,1% van de leerlingen).
16Om de impact van de verschillende sociaaldemografische variabelen op de kiesintenties te evalueren, werd een multinomiale logistische analyse uitgevoerd. Zo’n analyse staat toe om tegelijkertijd de impact van alle structurele variabelen op de kiesintenties te evalueren. Om de interpretatie van de impact van de structurele variabelen te vereenvoudigen, werden de parameterschattingen van de multinomiale logistische regressieanalyse verwerkt met het LEM-programma (Vermunt, 1997) volgens de procedure van Kaufman en Schervish (1986). Die procedure berekent voor elke sociodemografische categorie de kiesintenties uitgedrukt als een verschil in percentagepunten tegenover het gemiddelde percentage dat elke partij globaal behaalde. Zo kan men bijvoorbeeld berekenen wat de impact is van gender op de preferentie voor een specifieke partij, na controle voor de impact van andere variabelen zoals opleidingsniveau van de moeder of etnische achtergrond op de kiesintenties. Deze techniek werd door Swyngedouw (1989) in de Belgische verkiezingsstudies geïntroduceerd.
17Tabel 1 bevat de sociodemografische variabelen van het multinomiaal logistisch model en het significantieniveau van hun predictieve kracht voor kiesintenties. Ze maakt het mogelijk na te gaan of elke sociodemografische variabele (waarvan we een invloed verwachten) inderdaad een significante invloed heeft op de kiesintenties van de laatstejaars leerlingen. Telkens worden de effecten van de andere variabelen in het model geneutraliseerd ; het gaat dus om de “directe” effecten na controle voor de impact van de andere variabelen in het model (die constant gehouden worden). Men stelt in tabel 1 reeds vast dat de verschillen in kiesintenties die samenhangen met het geboorteland van de moeder significant blijven, zelfs wanneer de effecten van de andere variabelen, waaronder het effect van de sociaaleconomische status van de laatstejaars, worden geneutraliseerd. Dit betekent dus dat, anders dan we verwacht hadden, allochtone leerlingen wel degelijk anders stemmen dan autochtone leerlingen, ook al nemen we bijvoorbeeld hun sociaal-economische thuissituatie in rekenschap. Alle variabelen, met uitzondering van de variabele “deelname aan het verenigingsleven”, hebben een significant effect op de kiesintenties van de laatstejaars. Enkel die laatste variabele wordt bijgevolg uit het uiteindelijke model verwijderd.
Tabel 1: Multinomiale logistische regressieanalyse. Overzicht van de sociodemografische variabelen
* Significant op niveau p < 0,001.
De eerste waarde binnen de haaktjes komt overeen met χ², de tweede waarde is de vrijheidsgraad van die variabele.
Politieke categorie als referentie: stem “andere” Sociodemografische categorieën als referentie: niet-gelovige mannelijke leerling van het algemeen secundair onderwijs wiens moeder in België geboren is en een diploma hogere studies heeft.
Pseudo R²: Cox en Snell = 0,246; Nagelkerke = 0,259
18Samengevat, verplicht deze tabel ons dus onze uitgangshypothese te verwerpen. De kiesintenties van de allochtone laatstejaars leerlingen verschillen significant van de kiesintenties van de autochtone laatstejaars leerlingen, zelfs als het effect van de andere sociodemografische factoren, waaronder de sociaaleconomische status, wordt geneutraliseerd. Laten we dan nu nagaan op welke wijze ze verschillen en wat de invloed van elk van de variabelen in ons model is.
19Om de invloed van elke structurele variabele op de kiesintenties grondiger te analyseren, geven we de precieze effecten van elke categorie weer in tabel 2. Die effecten worden uitgedrukt in het verschil in procentpunten van elke categorie ten opzichte van het algemene gemiddelde percentage dat elke politieke partij in onze steekproef heeft gehaald. Die verschillen in procentpunten zijn zogenaamde netto-effecten: bij de raming werd de invloed van de andere structurele variabelen op de kiesintenties geneutraliseerd.
Tabel 2: Verschil in percentage tussen “netto” effecten en brutofrequenties per politieke partij
20De correcte lectuur van tabel 2 noodzaakt wellicht een nadere toelichting. Als men de categorie vrouwen onder de loep neemt (en tegelijk de impact van de andere variabelen van het model neutraliseert), liggen de kiesintenties van de jonge vrouwen voor de MR 3,4 procentpunten lager dan de kiesintenties voor de MR van alle laatstejaars – ongeacht hun gender (27,6%). Maar opgelet, het gaat dus om het “uitgezuiverde” effect van gender (wat niet hetzelfde is als het « echte » bruto percentage vrouwen die op de MR stemmen): het betreft het percentage jonge vrouwen dat op de MR wil stemmen, zonder dat daarbij een effect uitgaat van de sociaal-economische afkomst, de etnische origine of het religieuze of levensbeschouwelijke profiel van de betrokkenen. De MR krijgt dus 24,2% van de stemmen van de jonge vrouwen nadat de invloed van alle andere variabelen van het model werd geneutraliseerd. Het is belangrijk op te merken dat het verschil in percentage van een bepaalde categorie ten opzichte van het algemeen gemiddelde, dat hier wordt uitgedrukt in procentpunten, geïnterpreteerd moet worden in het licht van de sterkte van elke politieke partij. Een verschil van 3 procentpunten is bijvoorbeeld een relatief groter verschil – en dus een groter effect – voor een politieke partij zoals het cdH, waarvoor het algemeen gemiddelde van de kiesintenties 12,2% bedraagt, dan voor de PS (waarvoor het algemeen gemiddelde van de kiesintenties 29% bedraagt).
- 6 Kleine afwijkingen zijn evenwel mogelijk, omdat we de cijfers afgerond hebben.
21Om een correcte interpretatie van de tabel verder te vergemakkelijken, wijzen we er nog op dat de som van de percentages door optelling (of aftrekking) van de “netto” effecten altijd 100 per rij is. We geven daarvan een voorbeeld voor de resultaten met betrekking tot de categorie “vrouw” (na neutralisatie van de impact van de andere variabelen van het model). 13,3% van de vrouwen stemt voor het cdH (het gemiddelde 12,2% +1,2 procentpunt voor de categorie “vrouw”), 22,8% van de vrouwen stemt voor Ecolo (20% +2,8), enzovoort. Na die berekening voor de hele rij bedraagt het totaal 100 (dat is namelijk de som van de stemverdeling van alle vrouwen)6. Maar nogmaals opgepast, het gaat dus over “zuivere” netto-effecten, na neutralisatie van andere variabelen (hier: het stemgedrag van vrouwen nadat gecontroleerd werd voor het opleidingsniveau van de moeder, de afkomst, enzovoort).
- 7 Het gaat dus niet om bivariate analyses (de brutoresultaten) die je zou bereiken via het opstellen (...)
22We analyseren nu in detail de “zuivere” netto-effecten van de sociodemografische kenmerken voor elke politieke partij. Er zij nogmaals uitdrukkelijk op gewezen – omdat dit wel eens misgeïnterpreteerd wordt – dat elk effect dat hieronder wordt beschreven en opgenomen is in tabel 2, een gevolg is van de “pure” impact van de respectieve categorie op de preferenties voor een bepaalde politieke partij, met uitsluiting van de potentiële effecten van alle andere sociodemografische factoren die opgenomen zijn in het model7.
23De grootste gendergerelateerde verschillen vinden we terug bij de kiesintenties voor de PS, de MR en Ecolo. Na neutralisatie van de effecten van de andere variabelen van het model, blijkt immers dat de jonge vrouwen meer geneigd zijn om op de socialisten (+2,8) en de groenen (+2,8) te stemmen dan mannen (respectievelijk –3,6 en –3,4 tegenover het algemeen gemiddelde). De jonge mannen hebben daarentegen vaker de intentie om op de MR te stemmen (+4,3). Deze trends dienen evenwel correct geïnterpreteerd te worden: Mannen stemmen dus vaker voor de MR dan vrouwen (terwijl vrouwen vaker stemmen voor Ecolo en PS dan mannen), maar de MR behaalt natuurlijk wel nog steeds een groot aandeel van de stemmen van de vrouwen (24,2% van de vrouwen stemt namelijk voor de MR – na neutralisatie van de effecten van de andere variabelen van het model – tegenover 22,8% van de vrouwen die stemmen voor Ecolo en 31,8% die stemmen voor de PS).
24Wat het regelmatig bijwonen van erediensten betreft, zijn er twee opmerkelijke resultaten bij het cdH en Ecolo. De leerlingen die zichzelf als praktiserend gelovig beschouwen, hebben veel vaker de intentie om op het cdH te stemmen (+7,9). Ze zijn daarentegen minder geneigd om voor de groenen te stemmen (–11,3). Deze trends moeten op hun beurt correct geïnterpreteerd worden. Na neutralisatie van de effecten van de andere variabelen van het model, stemt 20,1% van de jonge kiezers die zichzelf als praktiserend gelovig beschouwen, voor het cdH, 9,7% voor Ecolo, 30,9% voor de MR en 28,7% voor de PS.
- 8 Bij de leerlingen wier moeder hoger onderwijs heeft gevolgd, blijft de PS met 26% evenwel populaird (...)
25Vervolgens behandelen we de verschillen in percentage in de kiesintenties volgens het opleidingsniveau van de moeder. De laatstejaars wier moeder een diploma basisonderwijs (+2,9) of secundair onderwijs (+2,0) heeft, zijn meer geneigd op de PS te stemmen dan de laatstejaars wier moeder hoger onderwijs heeft gevolgd (–3,0). Deze laatsten hebben vaker dan gemiddeld de intentie om op Ecolo (+3,8) en de MR (+2,2) te stemmen en iets meer dan gemiddeld de intentie om op het cdH (+1,1) te stemmen. Bij de laatstejaars vinden we dus de traditionele profielen van de kiezers van de PS, MR en Ecolo terug: de MR en Ecolo halen relatief gezien meer stemmen bij leerlingen met een hoge sociaaleconomische status (wier moeder hoger onderwijs gevolgd heeft), terwijl de PS relatief gezien meer stemmen haalt bij leerlingen met een lagere sociaaleconomische status8. Het opleidingsniveau van de moeder heeft daarentegen geen noemenswaardige invloed op de kiesintenties van de laatstejaars voor het cdH.
26De effecten van de sociaaleconomische status uiten zich evenwel ook in grote mate langs de studierichting van de leerlingen. De PS haalt gemiddeld vaker stemmen bij leerlingen die beroepsonderwijs (+10,8) of technisch onderwijs (+5,3) volgen en minder stemmen bij leerlingen die algemeen secundair onderwijs volgen (–4,8). Ecolo haalt meer stemmen bij leerlingen van het algemeen secundair onderwijs (+3,7), maar minder stemmen bij leerlingen van het technisch onderwijs (–4,2) en al helemaal bij die van het beroepsonderwijs (–7,8). De kiesintenties voor de MR vertonen dezelfde trend: meer stemmen van leerlingen van het algemeen secundair onderwijs (+2,8) en minder stemmen van leerlingen van het technisch onderwijs (–4,4) en het beroepsonderwijs (–2,3) (ten opzichte van het algemene gemiddelde van de kiesintenties voor de MR).
27Er worden ook belangrijke effecten voor de kiesintenties voor het cdH vastgesteld: die halen meer stemmen van laatstejaars uit het technisch onderwijs (+4,1) en minder stemmen van laatstejaars uit het beroepsonderwijs (–3,2) en het algemeen secundair onderwijs (–1,6). Telkens gaat het om vergelijkingen tegenover het gemiddelde resultaat per partij.
- 9 Onze steekproef is niet groot genoeg om met name de impact van de scholen op de kiesintenties van d (...)
28Het zou interessant zijn om de verhouding tussen het onderwijstype en de kiesintenties van de laatstejaars grondiger te analyseren. Er kunnen immers verschillende verklaringen voor die resultaten worden gevonden, maar die kunnen jammer genoeg niet geverifieerd worden met onze gegevens9: de verschillen voor de variabele “studierichting” – die grotendeels dezelfde richting uitgaan als de verschillen voor de variabele “opleidingsniveau van de moeder” – zouden kunnen samenhangen met de sociaaleconomische status van de leerlingen (los van het opleidingsniveau van de moeder), aangezien het schoolonderwijs in Franstalig België en met name in Brussel een zeer inegalitair sociaal gesegregeerd systeem is (Delvaux et al., 2005, Hirtt et al., 2007, Jacobs and Rea, 2007, Janssens, 2009). Aangezien het opleidingsniveau van de moeder niet helemaal de sociaaleconomische status van de leerlingen weerspiegelt, zouden de verschillen voor de variabele “studierichting” te wijten kunnen zijn aan de sociaaleconomische status van de leerling en niet meteen gekoppeld zijn aan het gevolgde onderwijs. Het is daarentegen evenzeer mogelijk dat de verschillen die verband houden met de studierichting wel gedeeltelijk te wijten zijn aan het gevolgde onderwijstype of daarmee samenhangende eigenschappen (zoals het gemiddelde sociaal-economische profiel van de leerlingen van een school). Scholen kunnen immers hun leerlingen niet alleen beïnvloeden door het onderwijs dat ze aanbieden (en de onderwerpen die daarbij aan bod komen in de lessen), maar ook door “peer pressure” (de invloed van leerlingen op elkaar) en “school compositie effecten” (het schoolklimaat dat samenhangt met de concentratie van leerlingen met een bepaalde sociaal-economische achtergrond). De school is namelijk zowel een educatieve instelling als een omgeving die informele processen van socialisering met zich meebrengt.
29Als we, last but not least, de kiesintenties van de allochtone laatstejaars vergelijken met het algemeen gemiddelde voor elke partij, stelt men vast dat het cdH aantrekkelijker is voor de laatstejaars van Congolese origine (+12,9), gevolgd – in mindere mate – door de leerlingen wier moeder in Marokko (+3,3) of in Turkije (+2,3) geboren is.
- 10 De PS blijft in elk geval de populairste partij bij de leerlingen van Congolese afkomst (33,1%). He (...)
30De kiesintenties voor de PS zijn bij de leerlingen van Marokkaanse of Turkse origine spectaculair hoger dan de gemiddelde kiesintentie voor die partij (Marokko: +16,5; Turkije: +17,8). Ook al is het effect minder uitgesproken dan bij de leerlingen van Marokkaanse of Turkse origine, verklaren ook de laatstejaars van Congolese origine meer dan gemiddeld te zullen stemmen op de PS (+4,1)10. De autochtone leerlingen zijn dan weer veel minder dan het gemiddelde geneigd om op de PS (–10,7) te stemmen.
31De laatstejaar s van Congolese origine vormen de groep die relatief gezien het meest op de groenen stemt, met kiesintenties die 3,1 procentpunten hoger liggen dan het gemiddelde, gevolgd door de laatstejaars wier moeder in België is geboren (+2,3 punten). De laatstejaars wier moeder in Marokko of Turkije is geboren, hebben dan weer minder dan het gemiddelde de intentie om op Ecolo te stemmen (Marokko: –4,4 ; Turkije : –4,3).
- 11 De MR haalt, na neutralisatie van de invloed van de andere variabelen van het model, nog altijd 13, (...)
32Wat de resultaten van de MR betreft, stelt men vast dat de allochtone leerlingen – ongeacht het geboorteland van de moeder – veel minder de intentie hebben om op de liberalen te stemmen (Congo –17,3 ; Turkije: –12,4 ; Marokko: –14,2). Dat betekent daarom uiteraard niet dat geen enkele allochtone laatstejaars van plan was om op de MR te stemmen11. Het aandeel van de kiesintenties voor de MR bij de allochtone leerlingen is enkel beduidend kleiner dan het gemiddelde. De laatstejaars wier moeder in België geboren is, hebben daarentegen veel meer dan het gemiddelde de intentie om op de MR te stemmen (+9,4).
33In de visuele representatie in figuur 1 worden de kiesintenties (uitgedrukt in percentages) van de Belgische laatstejaars van Marokkaanse, Turkse of Congolese afkomst en die van de autochtone laatstejaars vergeleken met het algemeen gemiddelde (voor elke partij). De resultaten in figuur 1 zijn nog steeds de “zuivere” netto-resultaten: de invloed van de andere structurele variabelen in ons model is geneutraliseerd. De positieve impact van de Marokkaanse en Turkse origine en in mindere mate van de Congolese origine op de kiesintenties voor de PS valt duidelijk op. De kiesintenties van de allochtone laatstejaars liggen voor de MR – ongeacht het geboorteland van de moeder – lager dan het gemiddelde. De autochtone laatstejaars zijn een stuk minder dan gemiddeld van plan om op de PS te stemmen en zijn bovengemiddeld vaak van plan de MR te stemmen De leerlingen wier moeder in Congo is geboren, hebben veel vaker dan gemiddeld de intentie om op cdH te stemmen. Ten slotte krijgt Ecolo iets meer dan het gemiddelde een kiesintentie van leerlingen van Congolese origine en van autochtone leerlingen.
Figuur 1: Zuivere verschillen volgens het geboorteland van de moeder
34De laatste jaren is de migrantenbevolking een niet te verwaarlozen kiezersgroep geworden in verschillende Belgische agglomeraties, waaronder het Brussels Gewest (Deboosere, 2009). De stemvoorkeuren van de migrantengroepen werden tot nog toe ternauwernood onderzocht. Dat heeft tot allerhande speculaties geleid. In dit artikel hebben we bij wijze van primeur een multivariate analyse van de kiesintenties van allochtone jongeren die voor het eerst gingen stemmen, verricht. We hebben ons daarvoor gebaseerd op gegevens die we bij de laatstejaars leerlingen (die schoollopen in verschillende gemeenten van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) in 2007 hebben verzameld. We hebben getracht na te gaan of de Belgische allochtone leerlingen (met name zij van niet-EU origine) specifieke stemvoorkeuren hebben die niet kunnen worden verklaard door andere sociodemografische kenmerken zoals gender, sociaaleconomische status, studierichting, bijwonen van erediensten of nog deelname aan het verenigingsleven. Onze gegevens wijzen er duidelijk op dat de verschillen in stemvoorkeuren van de Belgische allochtone leerlingen (vergeleken met de autochtone leerlingen) niet volledig verklaard kunnen worden aan de hand van de traditionele sociodemografische kenmerken.
35Het geboorteland van de moeder van de laatstejaars blijkt immers op zichzelf een significante impact op hun kiesintenties te hebben. De PS en het cdH blijken meer dan gemiddeld stemmen van de Belgische allochtone laatstejaarsleerlingen te krijgen. De resultaten van Ecolo vertonen daarentegen grote contrasten: een iets kleiner aandeel van de Belgische laatstejaars van Marokkaanse of Turkse origine (dan het gemiddelde) is van plan te stemmen op de groenen, terwijl de leerlingen van Congolese origine iets meer dan het gemiddelde zouden stemmen op Ecolo. In het algemeen zijn de Belgische allochtone laatstejaarsleerlingen minder geneigd op de MR te stemmen (dan de gemiddelde kiezer). Het kiesgedrag van de allochtone laatstejaars leerlingen blijft evenwel duidelijk gediversifieerd: alle vier de grote Franstalige politieke partijen zijn in staat stemmen aan te trekken van jonge allochtone kiezers. De ene partij is daarbij echter al wat meer succesvol dan de andere.
36Bevindingen uit een in Nederland uitgevoerde studie (Tillie, 1998) staan ons misschien toe meer licht te werpen op een aantal vaststellingen aangaande de kiesintenties onder de Belgische allochtone laatstejaarsleerlingen. Volgens Tillie is de ideologische tegenstelling tussen linkse en rechtse partijen niet de enige beslissende factor in de stemvoorkeuren van allochtone kiezers. Naast ideologische affiniteiten spelen bij de kiespreferenties ook nog andere factoren: de allochtone kiezers stemmen bijvoorbeeld sneller op een partij die op haar lijst een of meer kandidaten van dezelfde origine heeft staan. Allochtone kiezers kunnen zich verder ook aangesproken weten door het specifieke discours van een politieke partij en haar relevante programmapunten aangaande de omgang met de fenomen diversiteit en migratie. Tillie meent verder dat allochtonen eerst de politieke partij kiezen op basis van hun eigen algemene ideologische voorkeuren (bijvoorbeeld de tegenstelling links-rechts) en vervolgens hun uiteindelijke keuze maken, rekening houdend met specifieke standpunten over de multiculturele samenleving maar evenzeer met het profiel van de kandidaten die op de lijst staan. Gelet op het profiel van de kandidaten dat we vaststelden bij de verkiezingen van het Brussels Hoofdstedelijk Parlement in 2004 (Jacobs et al., 2006), zou dit effect ook wel eens in Brussel kunnen spelen. Zo viel op dat bijna 28% van alle kandidaten wier beide ouders niet van Belgische nationaliteit zijn, zich op de PS-lijst bevonden. Het is dan wellicht ook geen toeval dat de PS goede resultaten kan neerzetten bij de allochtone kiezers. De twee andere partijen die op uitgesproken wijze allochtone kandidaten aantrokken, zijn Ecolo en het cdH (allebei 14,7%). Die kandidaten waren meestal van Marokkaanse en in mindere mate van Turkse afkomst. De origine van de allochtone kandidaten was overigens veel gediversifieerder op de lijst van het cdH dan op de lijsten van de PS of Ecolo. Zo stonden er bijvoorbeeld ook flink wat kandidaten van Congolese origine op.
37Het specifieke profiel van de kandidaten in het Brussels Gewest zou dus misschien een bijkomende verklaring kunnen zijn voor het feit dat jonge allochtone kiezers bovengemiddeld hun steun verlenen aan de PS, op enige afstand gevolgd door cdH en Ecolo. In welke mate er effectief een link is tussen het specifieke profiel van de kandidaten en de kiesintenties van allochtone leerlingen kunnen wij jammer genoeg niet nagaan aan de hand van onze gegevens (omdat we de leerlingen niet vroegen in welke mate de aanwezigheid van kandidaten van dezelfde etnische origine hun stemgedrag bepaalt). Een nog te verschijnen studie (Jacobs et al., 2009) toont evenwel aan dat de allochtone Brusselse kiezers inderdaad meer dan de andere kiezers geneigd zijn om uitdrukkelijk op een kandidaat van vreemde origine te stemmen.
De auteurs danken de leerlingen en de scholen die in het voorjaar 2007 hebben deelgenomen aan de enquête, alsook de studenten van de VUB en de ULB die hebben bijgedragen aan het welslagen van het onderzoek. Wij danken ook de reviewers van Brussels Studies voor hun commentaar op een eerdere versie en de editors voor de vertaling uit het Frans naar het Nederlands en het Engels. Het onderzoeksproject waarop deze bijdrage zich baseert, kon worden uitgevoerd dankzij de financiële steun van het programma Prospective Research for Brussels van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en de buitengewone onderzoekskredieten van de ULB.