- 1 Europese Commissie, 2011, Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Euro (...)
1Sinds de meeste Europese landen vanaf de jaren ’70 aan concurrentiekracht tegenover de andere economische grootmachten (USA en Japan) hebben ingeboet, heeft de Europese Unie zich tot doel gesteld de prestaties van haar lidstaten op het vlak van innovatie en onderzoek & ontwikkeling (O&O) aanzienlijk te verbeteren tegen 2020. Het programma “Europa 2020” is een strategie die ertoe strekt de structurele zwakten van de Europese economieën aan te pakken met een “intelligente, duurzame en inclusieve groei”1. Het initiatief “een Innovatie-unie” van dat programma heeft als doel de voorwaarden voor toegang tot financiering van onderzoek te verbeteren en strekt ertoe innovaties op het vlak van producten en diensten die voor groei en werkgelegenheid kunnen zorgen, te concretiseren.
- 2 Nationaal Hervormingsprogramma – België, federale regering, regeringen van de Gewesten en Gemeensch (...)
2Op de top van Barcelona in 2002 had de Europese Unie beslist op haar inspanningen een cijferdoelstelling voor de intensiteit van O&O te plakken (3% van het BBP bereiken waarvan 2/3 voor rekening van de privésector in 2010). Aangezien die doelstelling niet kon worden gehaald tegen die deadline, werd ze overgenomen in het nieuw Europees programma voor alle lidstaten met als horizon het jaar 2020 zonder een bepaalde uitsplitsing tussen de openbare en privésector. De Belgische overheden hebben er zich bijgevolg via hun Nationaal Hervormingsprogramma toe verbonden (NHP 2011‑2014)2 om de O&O–uitgaven te verhogen tot 3% van het BBP in 2020.
3Dat referentiekader wordt gevolgd in de volgende rubrieken van dit artikel, maar het wordt toegepast op elk Gewest met een onderscheid tussen de O&O–uitgaven van de openbare sector en die van de privésector, zodat de positie van het Brussels Gewest kan worden bepaald ten opzichte van de overige Gewesten met betrekking tot de inspanningen die moeten worden geleverd om voor België de vooropgezette 3% van het BBP te halen in 2020 [Biatour en Kegels, 2008; Biatour et al., 2005 en Fiers, 2005]. Daartoe worden de O&O‑uitgaven van de overheden waarvan de territoriale grondslag de grenzen van de Gewesten overschrijdt, uitgesplitst over de Gewesten (verruimde Gewesten) en worden er simulaties gemaakt volgens verschillende groeiscenario’s van de O&O‑uitgaven en het BBP voor de openbare en privésector. Die simulaties maken een evaluatie mogelijk van de bijdrage van de Gewesten tot de inspanningen die België moet leveren, alsook van de financiële steun van de verschillende subsidiërende overheden en actoren die nodig is om de doelstelling te halen [Lannoy et al., 2006; Lannoy et al., 2008; Clerbois en Ernaelsteen, 2013].
4Onderzoek en ontwikkeling dient hoofdzakelijk om kennis te vermeerderen en aan te wenden voor nieuwe toepassingen [OESO, 2003].
5Innovatie is een ruimer begrip waarvan de O&O-activiteiten slechts een onderdeel zijn, dient voor de ingebruikname van een product (goed of dienst), een nieuw of aanzienlijk verbeterd procédé, een nieuwe commercialiseringsmethode of een nieuwe organisatiemethode in de praktijken van het bedrijf, de organisatie van de werkplek of de externe betrekkingen [OESO, 2005]. Innovatie doet een beroep op wetenschappelijke, technologische, organisatorische, financiële en commerciële activiteiten. Het innovatievermogen van een bedrijf wordt bijgevolg niet enkel gemeten aan de hand van zijn vorige O&O-activiteiten, maar ook aan de hand van zijn vermogen om de overige bestanddelen die vereist zijn voor innovatie (concepten, technologieën, competenties) bijeen te brengen binnen externe partnerschappen en te integreren in zijn innovatiestrategie.
6Er bestaat evenwel complementariteit tussen het door de overheden gefinancierde O&O, dat doorgaans gericht is op het verspreiden van nieuwe kennis, en het door privé-instellingen gefinancierde O&O, dat meer gericht is op het vermarkten van nieuwe producten of procédés. Uit die complementariteit zijn nieuwe, op samenwerking geschoeide organisatievormen ontstaan. Ze maken het mogelijk om synergieën tussen bedrijven, onderzoekseenheden en opleidingscentra tot stand te brengen in het kader van innoverende projecten (competitiviteitspolen) die gefinancierd worden door private, openbare, nationale en buitenlandse actoren (Staten, Regio’s, EU) in het kader van programma’s die daartoe opgezet zijn.
- 3 De bruto binnenlandse uitgaven voor O&O komen uit de tweejaarlijkse onderzoeken van het wetenschaps (...)
- 4 De weergave per uitvoeringssector is relevant, want dat bepaalt het bedrag van de O&O-uitgaven binn (...)
- 5 Berekening van de auteur, volgens het Federaal Wetenschapsbeleid, 2011, statistieken, O&O-indicator (...)
7De bestudeerde gegevens zijn de bruto binnenlandse uitgaven voor O&O (BUOO) die door de Europese Commissie worden gebruikt om de cijferdoelstelling voor het onderzoek (3% van het BBP) vast te stellen3. De O&O‑uitgaven worden uitgesplitst tussen de openbare sector en de privésector, alsook per financieringsbron en per uitvoeringssector4; enkel deze laatste wordt uitgesplitst per regio. De private uitvoeringssector, namelijk de bedrijven en de instellingen zonder winstoogmerk (IZW’s), financierde 69,6% van de O&O‑uitgaven in 2011. De openbare uitvoeringssector, namelijk de Staat en het hoger onderwijs, financierde datzelfde jaar 30,4% van de O&O‑uitgaven5.
8Wat de subsidiërende overheden betreft, zijn de Gemeenschappen voornamelijk bevoegd voor de uitgaven voor onderwijs en cultuur, de Gewesten voor de uitgaven voor economie en leefmilieu en de federale overheid voor de uitgaven voor de residuaire bevoegdheden die op nationaal of internationaal niveau worden uitgeoefend. Hoewel de enquête van het wetenschapsbeleid (vraag 16 van de vragenlijst BELSPO 2011) de bedrijven vraagt om hun bruto-uitgaven voor O&O mee te delen, onafhankelijk van de financieringsbronnen, zouden ze de O&O‑uitgaven meedelen die ze daadwerkelijk voor hun rekening hebben genomen.
9De bedrijven onderschatten hun privé-uitgaven, omdat ze geen rekening houden met de fiscale abattementen in de vorm van verminderingen van belastingen of sociale bijdragen die hun worden toegekend door de federale overheid voor hun uitgaven voor het O&O-personeel. Die defiscalisatie, die een inkomstenverlies voor de openbare sector betekent, leidt ertoe dat de overheidsinspanningen voor onderzoek worden onderschat. De budgettaire kosten van die federale fiscale maatregelen ten gunste van het O&O-personeel worden in het Nationaal Hervormingsprogramma 2014 geraamd op 0,18% van het BBP in 2020 en zou, volgens het Federaal Planbureau (FPB), moeten worden meegerekend in de berekening van de vooropgezette 3% van het BBP die België moet halen.
10Aangezien de te halen doelstellingen, de territoriale grondslagen en het gedrag van de actoren verschillen tussen de openbare en privésector, lijkt een onderscheid belangrijk. Daartoe zullen we de uitsplitsing hanteren die is voorgesteld in het kader van de doelstelling van Barcelona: 1/3 ten laste van de openbare sector voor het stimuleren van opvoeding, opleiding en onderzoek en 2/3 ten laste van de privésector voor het ondersteunen van de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten.
- 6 De gegevens over het hoger onderwijs zijn geretropoleerd op vraag van het wetenschapsbeleid voor de (...)
11Tussen 1993 en 20116 zijn de binnenlandse O&O‑uitgaven (BUOO) in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gestegen van 463,452 tot 956,903 miljoen euro (106,5%) met een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 4,1%. In 2011 bedroeg de intensiteit van de O&O‑uitgaven van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 1,37% (2,21% voor België). Per uitvoeringssector waren de O&O‑uitgaven van Brussel in 2011 goed voor 11,7% van de Belgische O&O‑uitgaven, die van het Vlaams Gewest goed voor 61,7% en die van het Waals Gewest goed voor 26,6%. De O&O‑uitgaven in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest waren verdeeld a rato van 53,4% voor de privésector (50,4% voor de bedrijven en 3% voor de IZW’s) en 46,6% voor de openbare sector (9,7% voor de Staat en 36,9% voor het hoger onderwijs).
12In 2011 was 69% van de O&O‑uitgaven van de bedrijven (BUOO-bedrijven) in het Brussels Gewest geconcentreerd in de dienstensectoren, waarvan 31,3% in de diensten aan de hoogtechnologische bedrijven en 17,7% in financiële bemiddeling, en 29,8% in de productiesectoren, waarvan 26,1% in de sectoren van hoogtechnologische productie (21% in de chemische industrie, waarvan 8,5% in de farmaceutische industrie). De Brusselse O&O‑uitgaven van de bedrijven waren eveneens grotendeels geconcentreerd in de grote bedrijven (59,7% voor de bedrijven met meer dan 250 werknemers, waarvan 34,8% voor de bedrijven met meer dan 1 000 werknemers).
13Om de gewestelijke uitsplitsing van de O&O‑uitgaven te verduidelijken, maken we nu gebruik van het begrip “verruimd Gewest”, dat een territoriale uitsplitsing mogelijk maakt van de O&O‑uitgaven van de overheden waarvan de territoriale reikwijdte groter is dan de Gewesten (Gemeenschappen en federale overheid). De Franse Gemeenschap financiert vooral de uitgaven voor onderwijs, cultuur en persoonsgebonden aangelegenheden voor het Brussels en Waals Gewest. De Vlaamse Gemeenschap financiert dezelfde uitgaven voor het Brussels en Vlaams Gewest. De federale overheden financieren voor de drie Gewesten de O&O‑uitgaven voor de residuaire bevoegdheden, onder meer het beheer van de federale wetenschappelijke instellingen, de instellingen voor ruimteonderzoek, de organisatie van netwerken voor uitwisseling van gegevens en de uitoefening van specifieke wetenschappelijke bevoegdheden, alsook programma’s die homogeniteit vereisen op nationaal en internationaal niveau. De eigen bevoegdheden van de Gewesten hebben betrekking op de onderzoeksuitgaven voor economie, energie, openbare werken, leefmilieu en vervoer.
14De geterritorialiseerde uitgaven van de Gemeenschappen en de federale overheid vormen, samen met de eigen uitgaven van de Gewesten, de overheidsuitgaven van de verruimde Gewesten, die als berekeningsbasis zullen dienen voor de gewestelijke bijdragen tot de financiering van de nationale doelstelling inzake openbare uitgaven tegen 2020 [Lannoy, Mignolet, Mulquin, 2006‑2008].
- 7 De territoriale uitsplitsing (verruimde Gewesten) van de bruto binnenlandse O&O-uitgaven van de ope (...)
15De bruto binnenlandse uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling van de openbare sector (BUOOOS), die zijn uitgesplitst per uitvoeringssector en per gewestelijk deelgebied7 worden gevormd door de binnenlandse O&O‑uitgaven van de Staat (BUOOS) en het hoger onderwijs (BUOOHO).
16In 2011 bestond het totaal van de openbare O&O‑uitgaven van het verruimd Brussels Gewest voor 8,6% uit eigen uitgaven van het Gewest en voor 91,4% uit uitgaven die kunnen worden toegeschreven aan de andere deelgebieden, waarvan 51,4% aan de Franse Gemeenschap, 26,1% aan de Vlaamse Gemeenschap en 13,9% aan de federale overheden (figuur 1).
Figuur 1. Evoluties van de uitsplitsing en intensiteit van de openbare O&O‑uitgaven van het BHG verruimd met de Franse en Vlaamse Gemeenschap en de federale Staat (miljoenen lopende euro’s en % BBP)
Bron: Belspo en berekeningen van de auteur
17De O&O‑uitgaven van het verruimd Brussels Gewest zijn gestegen met 116,3% tussen 1993 en 2011, namelijk van 206,284 (0,56% van zijn BBP) tot 446,202 miljoen euro (0,64% van het BBP), zijnde een gemiddelde jaarlijkse stijging van 12,6 miljoen euro tegen lopende prijzen of een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 4,4%. Het aandeel van deze uitgaven in het totaal van de openbare O&O‑uitgaven van België is evenwel aanzienlijk gedaald (van 24,3% naar 18%, zijnde 6,3 procentpunten) tussen 1993 en 2011.
18De eigen O&O‑uitgaven van het Brussels Gewest zijn gestegen met 108,1% in dezelfde periode met een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 4,2%, die iets lager is dan de gemiddelde jaarlijkse groeivoet van het totaal van de O&O‑uitgaven van dit Gewest. Het relatieve aandeel is bijgevolg lichtjes gedaald (van 8,9% naar 8,6%, zijnde met 0,3% procentpunt) van 1993 tot 2011.
19De uitgaven van de Franse Gemeenschap zijn in die periode gestegen met 119,2% met een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 4,5%, die iets hoger is dan de gemiddelde jaarlijkse groeivoet van het totaal van de O&O‑uitgaven van het Brussels Gewest. Het relatieve aandeel is bijgevolg lichtjes gestegen (van 50,7% naar 51,4%, zijnde 0,7% procentpunt) in de periode in kwestie.
20De uitgaven van de Vlaamse Gemeenschap zijn in die periode gestegen met 151,4% met een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 5,3%, die 0,9% procentpunt hoger ligt dan de gemiddelde jaarlijkse groeivoet van het totaal van de O&O‑uitgaven van het Brussels Gewest. Het relatieve aandeel is bijgevolg aanzienlijk toegenomen (van 22,5% tot 26,1%, zijnde 3,6% procentpunten) tussen 1993 en 2011.
21De uitgaven van de federale overheid zijn met 68,1% gestegen met een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 2,9%, die 1,5% procentpunt lager ligt dan de gemiddelde jaarlijkse groeivoet van het totaal van de O&O‑uitgaven van het Brussels Gewest. Het relatieve aandeel is aldus aanzienlijk afgenomen (van 17,9% naar 13,9%, zijnde –4 procentpunten) in de periode in kwestie.
- 8 Het BBP van de extraterritoriale entiteit is uitgesplitst tussen de drie Gewesten in verhouding tot (...)
22Figuur 2 bevat de uitsplitsing van de O&O‑uitgaven van de verruimde Gewesten zoals hierboven bepaald. In 2011 bedragen de openbare O&O‑uitgaven van België 2 484,044 miljoen euro (0,67% van zijn BBP8) die als volgt uitgesplitst zijn: 18% voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (446,202 miljoen euro, 0,64% van zijn BBP), 63% voor het Vlaams Gewest (1 569,039 miljoen euro, 0,74% van zijn BBP) en 19% voor het Waals Gewest (468,802 miljoen euro, 0,54% van zijn BBP).
Figuur 2. Uitsplitsing van de openbare O&O‑uitgaven van de Gewesten verruimd tot de Gemeenschappen en de federale Staat in 2011 (miljoenen euro’s en %)
Bron: Belspo en berekeningen van de auteur
23Gelet op de uitsplitsing tussen openbare en private O&O‑uitgaven, zoals bepaald in het kader van de doelstelling van Barcelona, is voor de openbare O&O‑uitgaven een intensiteit van 1% van het BBP vereist tegen 2020. Er moeten dus prognoses van die uitgaven en het BBP tegen die deadline worden gemaakt om na te gaan met welke toename van de O&O‑uitgaven van de verruimde Gewesten die intensiteit zal kunnen worden bereikt in 2020.
- 9 Het Hermreg-model is een gewestelijke versie van het HERMES-model dat is opgesteld door het Federal (...)
24Het in aanmerking genomen BBP gaat uit van de nationale prognose op middellange termijn (juni 2014) die door het Federaal Planbureau is opgesteld voor de jaren 2014‑2019. De uitsplitsing tussen de Gewesten verloopt volgens de gewestelijke economische prognoses op basis van het Hermreg-model (juli 20149) die zijn afgestemd op de nationale prognose voor dezelfde jaren. De prognose voor 2020 wordt voor elk Gewest opgesteld op basis van de laatste groeivoet (2019) volgens de gewestelijke prognoses op middellange termijn. Die prognoses (een gemiddelde jaarlijkse groei van 1,4% van het reële BBP die overeenkomt met een groei van 3% van het nominale BBP tussen 2012 en 2020) leiden tot openbare O&O‑uitgaven voor het geheel van de verruimde Gewesten ten belope van 4 766,556 miljoen lopende euro, zijnde 1% van de prognose van het nominale BBP van België in 2020 (6e regel van tabel 1).
Tabel 1. O&O‑uitgaven te besteden door de openbare sector van de verruimde deelgebieden in 2020. Met en zonder fiscale abattementen uitgesplitst over de Gewesten (miljoenen euro en % van het BBP)
Bron: Belspo en berekeningen van de auteur
- 10 De verdeling van 50% voor de openbare sector en 5% voor de privésector komt overeen met de verhoudi (...)
25Rekening houdend met de begrotingskosten van de federale fiscale maatregelen ten gunste van het O&O-personeel (0,18% van het nationaal BBP in 2020), waarvan de helft voor rekening van de openbare sector en de andere helft voor rekening van de privésector komt10, zou voor de openbare sector rekening moeten worden gehouden met een belastingvrijstelling van 428,990 miljoen euro (0,09% van het nationaal BBP) volgens de zienswijze van het Planbureau. Dat zou het nettobedrag dat België moet besteden, verminderen tot 4 337,566 miljoen euro in 2020 (0,91% van zijn BBP). De gewestelijke bedragen die overeenkomen met die intensiteiten, staan op regel 10 van tabel 1.
- 11 Na 2005 zijn de O&O-uitgaven van de Gewesten aanzienlijk opgevoerd om de doelstelling van Barcelona (...)
26Het Brussels Gewest, dat verruimd werd met een bedrag van 446,202 miljoen euro in 2011, zou een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 7,86% (43,55 miljoen euro per jaar) van die openbare O&O‑uitgaven moeten hebben om het bedrag van 881,673 miljoen euro (1% van zijn BBP) te bereiken in 2020 (tabel 1, regels 6 tot 8). Rekening houdend met een fiscale vrijstelling die over alle Gewesten wordt uitgesplitst en 79,35 miljoen euro (0,09% van het Brussels BBP) bedraagt, wordt dat bedrag verminderd tot 802,322 miljoen euro (0,91% van het BBP) voor de Brusselse openbare sector en is een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 6,74% (tabel 1, regels 9 tot 12) vereist. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet van de openbare O&O‑uitgaven van het Brussels Gewest (6,25%) die is vastgesteld in de recente periode (2005‑2011)11 levert een bedrag op van 770,293 miljoen euro (0,87% van zijn BBP) in 2020 (tabel 1, regels 3 tot 5) en leidt tot een tekort van 111,38 miljoen euro (0,13% van het BBP) op die deadline. Het tekort wordt verminderd tot 32,029 miljoen euro (0,04% van het BBP), rekening houdend met de fiscale vrijstelling.
27Het Waals Gewest, dat verruimd werd met een bedrag van 468,802 miljoen euro in 2011, zou een groeivoet van 10,12% (64,79 miljoen euro per jaar) moeten hebben om het bedrag van 1 116,708 miljoen euro (1% van zijn BBP) te bereiken in 2020. Met de fiscale vrijstelling (0,09% van het BBP) wordt dat bedrag beperkt tot 1 016,205 miljoen euro (0,91% van het BBP) en is een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 8,98% vereist. De groeivoet van 5,18% in de recente periode levert een bedrag op van 738,606 miljoen euro in 2020 (0,66% van zijn BBP) en leidt tot een tekort van 378,102 miljoen euro (0,34% van het BBP), dat verminderd wordt tot 277,599 miljoen euro (0,25% van het BBP), rekening houdend met de fiscale vrijstelling.
28Het Vlaams Gewest, dat verruimd werd met een bedrag van 1 569,039 miljoen euro in 2011 zou een groeivoet van 6,51% (119,91 miljoen euro per jaar) moeten hebben om het bedrag van 2 768,174 miljoen euro (1% van zijn BBP) te bereiken in 2020. De groeivoet van 6,98% van de recente periode levert een bedrag op van 2 879,353 miljoen euro in 2020 (1,04% van zijn BBP), dat de doelstelling met 111,1878 miljoen euro (0,04% van het BBP) overschrijdt. Dat positief verschil bedraagt 360,314 miljoen euro (0,13% van het BBP), rekening houdend met de fiscale vrijstelling.
29Voor het geheel van de Gewesten (België), goed voor een bedrag van 2 484,044 miljoen euro in 2011, zou de gemiddelde jaarlijkse groeivoet om het bedrag van 4 766,566 miljoen euro (1% van het nationaal BBP) in 2020 te bereiken, 7,51% (228,25 miljoen euro per jaar) moeten zijn. De groeivoet van 6,53% van de recente periode levert een bedrag op van 4 388,252 miljoen euro in 2020 (0,92% van zijn BBP) en leidt tot een tekort van 378,304 miljoen euro (0,08% van het BBP). Rekening houdend met de fiscale vrijstelling is er echter een positief verschil van 50,686 miljoen euro (0,01% van het BBP).
30De onderstaande figuur 3 toont de evolutie van de openbare O&O‑uitgaven van het (verruimde) Brussels Hoofdstedelijk Gewest die nodig zijn om in 2020 1% van het BBP, 0,91% van het BBP na fiscale abattementen en 0,87% van het BBP, dat overeenkomt met de gemiddelde jaarlijkse groeivoet (6,25%) van die O&O‑uitgaven in de recente periode (2005‑2011), te bereiken.
Figuur 3. Evoluties van de openbare O&O‑uitgaven van het verruimd Brussels Gewest die overeenkomen met de doelstelling 2020, rekening houdend met de fiscale abattementen uitgesplitst over de Gewesten, op basis van de groeivoet van de recente periode
Bron: Belspo en berekeningen van de auteur
- 12 De O&O-uitgaven van de privésector worden eveneens weergegeven per uitvoeringssector, want dat houd (...)
31De O&O‑uitgaven van de privésector (BIUOOPS) bestaan uit de bruto binnenlandse uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling van de bedrijven (BUOOB) en van de instellingen zonder winstoogmerk (BUOOI)12. Ze worden uitgesplitst over de gewestelijke deelgebieden.
32De private bruto binnenlandse uitgaven (BUOOPR) van het Brussels Gewest zijn nagenoeg verdubbeld tussen 1993 en 2011 (figuur 4) en gestegen van 257,168 (0,69% van zijn BBP) tot 510,701 miljoen euro (0,73% van het BBP) met een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 3,88%, die echter 0,5 procentpunt lager blijft dan die van de openbare uitgaven (4,38%).
Figuur 4. Evolutie van de uitsplitsing en intensiteit van de private O&O‑uitgaven van het BHG (miljoenen lopende euro en % BBP)
Bron: Belspo en berekeningen van de auteur
33Deze uitgaven bedragen iets meer dan de helft (53,4%) van de totale O&O‑uitgaven van het Brussels Gewest, waarvan het grootste deel (50,4%) afkomstig is van privébedrijven en het saldo (3%) van de instellingen zonder winstoogmerk (IZW’s). Deze uitgaven zijn in een gestaag tempo toegenomen met ongeveer 4% per jaar tussen 1993 en 2011, zijn vervolgens op hetzelfde peil gebleven tussen 2002 en 2005 (0,07% per jaar), vanaf 2006 (51,6%) sterk gegroeid tot in 2008 (6,4%) en afgenomen aan het einde van die periode (– 3,4% per jaar), toen het groeitempo niet kon worden volgehouden wegens de budgettaire restricties die werden opgelegd om uit de financiële crisis te geraken.
34Figuur 5 bevat de uitsplitsing van de private O&O‑uitgaven van de Gewesten. In 2011 bedragen de private O&O‑uitgaven van België 5 686,965 miljoen euro (1,54% van zijn BBP), die als volgt verdeeld zijn: 9% voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (510,701 miljoen euro, 0,73% van zijn BBP), 61% voor het Vlaams Gewest (3 468,976 miljoen euro, 1,63% van zijn BBP) en 30% voor het Waals Gewest (1 707,288 miljoen euro, 1,97% van zijn BBP).
Figuur 5. Verdeling van de private O&O‑uitgaven van de Gewesten in 2011 (miljoenen euro en %)
Bron: Belspo en berekeningen van de auteur
35Rekening houdend met de verdeling tussen openbare en private O&O‑uitgaven zoals bepaald in het kader van de doelstelling van Barcelona, is een intensiteit van 2% van het BBP tegen 2020 vereist voor de private O&O‑uitgaven. De prognoses op middellange termijn van het Federaal Planbureau (1,4% van de gemiddelde jaarlijkse groei van het reële BBP, die overeenkomt met 3% groei van het nominale BBP tussen 2012 en 2020) leiden tot private O&O‑uitgaven voor alle Gewesten ten belope van 9 533,111 miljoen lopende euro (2% van het nationaal BBP) in 2020 (6e regel van tabel 2). Rekening houdend met de fiscale vrijstelling van de privésector (428,990 miljoen euro, 0,09% van het BBP), zou België een nettobedrag van 9 104,121 miljoen euro (1,91% van het nationaal BBP) moeten bereiken in 2020. De gewestelijke bedragen die met die intensiteit overeenkomen, staan op regel 10 van tabel 2.
Tabel 2. O&O‑uitgaven te besteden door de privésector van de deelgebieden in 2020 met fiscale abattementen uitgesplitst over alle Gewesten of enkel over het Brussels Gewest (miljoenen euro en % van BBP)
Bron: Belspo en berekeningen van de auteur
- 13 Veel nationale bedrijven hebben hun maatschappelijke zetel in het Brussels Gewest en hun productie- (...)
36Het Brussels Gewest zou met een bedrag van 510,701 miljoen euro in 2011 een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 14,76% (125,26 miljoen euro per jaar) van die private O&O‑uitgaven moeten hebben om het bedrag van 1 763,345 miljoen euro (2% van zijn BBP) te bereiken in 2020 (tabel 2, regels 6 tot 8). Rekening houdend met een fiscale vrijstelling van 79,35 miljoen euro (0,09% van het Brussels BBP) verdeeld over alle Gewesten, wordt dat bedrag verminderd tot 1,683,995 miljoen euro (1,91% van het BBP) voor de Brusselse privésector en is een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 14,18% (tabel 2, regels 9 tot 12) vereist. Met een fiscale vrijstelling van 428,990 miljoen euro (0,09% van het nationaal BBP) die volledig wordt doorgeschoven naar de fors deficitaire privésector van het Brussels Gewest13, wordt dit bedrag verminderd tot 1 334,355 miljoen euro (1,51% van het Brussels BBP) en is een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 11,26% vereist (tabel 2, regels 13 tot 16). De gemiddelde jaarlijkse groeivoet van de private O&O‑uitgaven van het Brussels Gewest (6,51%) die voor de recente periode (2005‑2011) wordt vastgesteld, levert een bedrag op van 901,092 miljoen euro (1,02% van zijn BBP) in 2020 (tabel 2, regel 3 tot 5) en leidt tot een tekort van 862,253 miljoen euro (0,98% van het BBP) op die deadline. Dit tekort wordt verminderd tot 782,903 miljoen euro (0,89% van het BBP) met een fiscale vrijstelling die over de Gewesten wordt verdeeld, en tot 433,263 miljoen euro (0,49% van het BBP) met een fiscale vrijstelling die volledig wordt doorgeschoven naar de privésector van het Brussels Gewest.
37Het Waals Gewest zou met een bedrag van 1 707,288 miljoen euro in 2011 een groeivoet van 3,03% (52,61 miljoen euro per jaar) moeten hebben om het bedrag van 2 233,417 miljoen euro (2% van zijn BBP) te bereiken in 2020. Met de fiscale vrijstelling (0,09% van het BBP) wordt dat bedrag verminderd tot 2 132,913 miljoen euro (1,91% van het BBP) en is een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 2,5% vereist. De groeivoet van 10,02% van de recente periode levert een bedrag op van 4 031,706 miljoen euro in 2020 (3,61% van zijn BBP) en leidt tot een overschot van 1 798,289 miljoen euro (161% van het BBP), dat oploopt tot 1 898,793 miljoen euro (1,7% van het BBP) met de fiscale vrijstelling.
38Het Vlaams Gewest zou met een bedrag van 3 468,976 miljoen euro in 2011 een groeivoet van 5,33% (206,74 miljoen euro per jaar) moeten hebben om het bedrag van 5 536,349 miljoen euro (2% van zijn BBP) te bereiken in 2020. Met de fiscale vrijstelling (0,09% van het BBP) wordt dat bedrag verminderd tot 5 287,213 miljoen euro (1,91% van het BBP) en is een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 4,79% vereist. De groeivoet van 5,36% in de recente periode levert een bedrag op van 5 550,004 miljoen euro in 2020 (2,005% van zijn BBP) en leidt tot een klein overschot van 13,655 miljoen euro (0,005% van het BBP), dat oploopt tot 262,791 miljoen euro (0,0905% van het BBP) met de fiscale vrijstelling.
39Voor alle Gewesten (België), met een bedrag van 5 686,965 miljoen euro in 2011, bedraagt de jaarlijkse groeivoet om het bedrag van 9 533,111 miljoen euro (2% van het nationaal BBP) in 2020 te bereiken, 5,91% (348,61 miljoen euro per jaar). Met de fiscale vrijstelling (0,09% van het BBP), wordt dat bedrag verminderd tot 9 104,121 miljoen euro (1,91% van het nationaal BBP) en is een gemiddelde jaarlijkse groeivoet van 5,37% vereist. De groeivoet van 7,03% van de recente periode levert een bedrag op van 10 482,802 miljoen euro in 2020 (2,2% van het nationaal BBP) en leidt tot een overschot van 949,691 miljoen euro (0,2% van het BBP), dat oploopt tot 1 378,681 miljoen euro (0,29% van het BBP) met de fiscale vrijstelling.
40Figuur 6 geeft de evolutie weer van de bedragen van de private O&O‑uitgaven van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die nodig zijn om in 2020 2% van het BBP te bereiken, 1,51% van het BBP na fiscale abattementen doorgeschoven naar de privésector van het Brussels Gewest, en 1,02% van het BBP, dat overeenkomt met de gemiddelde jaarlijkse groeivoet (6,51%) van de O&O‑uitgaven in de recente periode (2005‑2011).
Figuur 6. Evolutie van de private O&O‑uitgaven van het Brussels Gewest die overeenstemmen met de doelstelling 2020, rekening houdend met fiscale abattementen verdeeld over de Gewesten, verdeeld over Brussel op basis van de prognose van de groeivoet van de recente periode
Bron: Belspo en berekeningen van de auteur
41De conclusies over de intensiteit van de gewestelijke O&O‑uitgaven ten opzichte van de doelstelling “Europa 2020” (tabel 3) zijn genuanceerd.
Tabel 3. Intensiteit van de O&O–uitgaven van de Gewesten en België in 2020 die overeenkomen met de prognose voor de periode 2005‑2011 (in %)
Bron: Belspo en berekeningen van de auteur
42Rekening houdend met de uitsplitsing van de O&O‑uitgaven over de openbare sector (1/3) en de privésector (2/3) in het kader van de doelstelling van Barcelona en met de uitsplitsing van de fiscale abattementen (fiftyfifty) tussen die sectoren (volgens het aantal tewerkgestelde onderzoekers in VTE), zou de openbare sector een intensiteit van 0,92% van het Belgisch BBP bereiken in 2020.
43Het verruimd Brussels Hoofdstedelijk Gewest bereikt met de groeivoet van 6,25% van de recente periode (2005‑2011) een intensiteit van 0,87% van zijn BBP in 2020. Daaruit volgt dat, als de inspanningen om de openbare O&O‑uitgaven van de recente periode te verhogen niet worden opgevoerd met 1,6 procentpunt in het BHG, het verschil van 0,13% van het BBP ten opzichte van de doelstelling niet kan worden weggewerkt in 2020. Rekening houdend met de fiscale vrijstelling, zouden de inspanningen slechts met 0,5 procentpunt moeten worden opgevoerd om de doelstelling van 0,91% van het BBP tegen die deadline te halen. Het Vlaams Gewest overschrijdt de doelstelling met 1,04% van zijn BBP in 2020 en het Waals Gewest blijft met 0,66% van zijn BBP 0,34% onder de doelstelling (0,25% van het BBP, rekening houdend met de fiscale vrijstelling). Dat verschil is groter dan dat van het Brussels Gewest ten opzichte van de doelstelling van 1% van het BBP (0,91% van het BBP met fiscale vrijstelling). Voor het geheel van de verruimde Gewesten blijft België met een intensiteit van 0,92% van het nationaal BBP 0,8% onder de 1% van zijn BBP in 2020 (dat verschil wordt volledig weggewerkt, rekening houdend met de fiscale vrijstelling) dankzij de goede prestaties van het Vlaams Gewest.
44De privésector zou een intensiteit van 2,2% van het Belgisch BBP bereiken in 2020. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest bereikt met de groeivoet van 6,51% van de recente periode (2005‑2011) een intensiteit van 1,02% van zijn BBP in 2020 voor zijn private O&O‑uitgaven. Daaruit volgt dat, als de inspanningen om die uitgaven op te voeren niet met 8,25 procentpunten stijgen in het BHG, het verschil van 0,98% van het BBP ten opzichte van de vooropgezette 2% van het BBP niet zal kunnen worden goedgemaakt in 2020. Rekening houdend met een fiscale vrijstelling die over de Gewesten wordt uitgesplitst, zouden de inspanningen slechts opgevoerd moeten worden met 7,67 procentpunten om de doelstelling van 1,91% van het BBP tegen die deadline te halen. Met een fiscale vrijstelling die enkel voor de privésector van het Brussels Gewest zou gelden, zouden de inspanningen slechts met 4,75 procentpunten moeten worden opgevoerd om de vooropgezette 1,51% van het BBP in 2020 te bereiken. Het Vlaams Gewest doet iets beter dan de doelstelling met 2,005% van zijn BBP in 2020 en het Waals Gewest doet veel beter met 3,61% van zijn BBP. Voor het geheel van de verruimde Gewesten overschrijdt België met een intensiteit van 2,2% van zijn BBP ruimschoots de vooropgezette 2% van het BBP (1,91% van het BBP, rekening houdend met de fiscale abattementen) in 2020, dankzij de goede prestaties van het Waals Gewest, die het tekort aan private O&O‑uitgaven van het Brussels Gewest grotendeels compenseren.
45Wat de globale positie betreft, zou elk Gewest, rekening houdend met het totaal van zijn (openbare en private) O&O‑uitgaven tegen 2020 ten opzichte van de vooropgezette 3% van het BBP in het kader van de strategie “Europa 2020” en rekening houdend met de federale fiscale maatregelen ten gunste van het O&O-personeel (0,18% van het nationaal BBP in 2020), een intensiteit van de O&O‑uitgaven van 2,82% tegen die deadline bereiken.
46Tegen die deadline bereikt het verruimde Brussels Hoofdstedelijk Gewest met de groeivoet van de recente periode een intensiteit van 1,9% van zijn BBP in 2020 voor alle O&O‑uitgaven, wat nog steeds een tekort is van 1,1% van zijn BBP (0,92% van het BBP, rekening houdend met de fiscale vrijstelling die verdeeld wordt over de Gewesten, en 0,52% van het BBP, rekening houdend met de fiscale vrijstelling die enkel voor de Brusselse privésector geldt). Dat tekort wordt veroorzaakt door een iets te kleine groei van de openbare O&O‑uitgaven wegens de budgettaire restricties en een groot tekort aan private O&O‑uitgaven, waar de inspanningen die na 2005 werden geleverd, niet konden worden volgehouden aan het einde van de periode wegens de conjunctuurdaling.
47Het verruimd Vlaams Gewest bereikt, met de groeivoet van de recente periode, voor al zijn O&O‑uitgaven een intensiteit van 3,05% van zijn BBP in 2020. Die intensiteit komt ruim tegemoet aan de Europese doelstelling van 3% van het BBP (verminderd tot 2,82% van het BBP, rekening houdend met de fiscale abattementen die over de Gewesten worden uitgesplitst) in 2020, met de gewenste verhouding tussen openbare uitgaven (1,04%) en private uitgaven (2,005%).
48Het verruimd Waals Gewest bereikt, ondanks het tekort aan openbare uitgaven (0,66% van het BBP) een intensiteit van 3,05% van zijn BBP in 2020 voor al zijn O&O‑uitgaven. Die intensiteit overschrijdt ruimschoots de Europese doelstelling van 3% van het BBP (2,82% van het BBP, rekening houdend met de fiscale abattementen) in 2020, dankzij de forse groei van zijn private O&O‑uitgaven (3,61% van zijn BBP), die ondersteund worden met de extra middelen die het Marshallplan 1 en het groene Marshallplan 2 ter beschikking stellen.
49België bereikt met de groeivoet van de recente periode een intensiteit van 3,12% van zijn BBP in 2020 voor al zijn O&O‑uitgaven. Die intensiteit komt ruimschoots tegemoet aan de Europese doelstelling van 3% van het BBP (verminderd tot 2,82% van het BBP, rekening houdend met de fiscale abattementen) tegen die deadline. De doelstelling kan worden gehaald dankzij de goede globale prestaties van het Vlaams en het Waals Gewest. De private O&O‑uitgaven van dit laatste Gewest compenseren de ontoereikende financiering van dat type uitgaven voor het Brussels Gewest.
De auteur dankt E. Ziarko, J. Ravet, K. Boosten, G. Van Mellaert en J. Malek-Mansour van het Wetenschapsbeleid (BELSPO) voor de gedetailleerde gegevens over O&O‑uitgaven, die gekruist werden per overheid, Gewest en financieringsbron. Zijn dank gaat ook uit naar Ch. Kegels van het Federaal Planbureau (FPB), R. Kalenga-Mpala van het Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse (BISA) en B. Wayens (ULB & USL-B) voor hun gewaardeerde methodologische raadgevingen en, tot slot, naar J. Ravet van het Wetenschapsbeleid (BELSPO) voor het aandachtig nalezen van deze bijdrage.