1Deze synthesenota komt voort uit een analyse van de literatuur van het laatste decennium over de Brusselse jongeren, die werd uitgevoerd op initiatief van de Bernheimstichting in samenwerking met de Koning Boudewijnstichting. Bijna 200 werken werden geanalyseerd. Ze gaan uit van verschillende, al dan niet academische kennisproducenten (universiteiten, stichtingen, overheidsinstellingen, verenigingen…). Tijdens twee twee workshops met actoren te velde konden de verzamelde gegevens worden aangevuld en werd meer inzicht verschaft in de uitdagingen die rijzen bij het werken met jongeren.
2Het bestuderen van de Brusselse jeugd blijkt een complexe aangelegenheid te zijn en wel om twee hoofdredenen: enerzijds de moeilijkheid om die groep af te bakenen en anderzijds de institutionele versnippering die typisch is voor België en voor Brussel in het bijzonder. De jeugd wordt gekenmerkt door haar zeer grote diversiteit, wat onder meer de leeftijd en dus de mate van zelfstandigheid betreft. De afbakening van de groep kan verschillen van de ene studie tot de andere. In het kader van deze synthesenota interesseren we ons voor de Brusselaars van 12 tot 25 jaar (of tot 24 jaar naargelang de studies).
3Deze nota geeft een onvolledig en gefragmenteerd beeld van de Brusselse jeugd. De versnippering van de ter zake bevoegde instellingen en de logica’s van het wetenschappelijk werk zijn daar wellicht de hoofdoorzaken van. Zo handelen een groot aantal geanalyseerde studies niet over de Brusselse jeugd in haar geheel, maar over een taalgemeenschap die een groter grondgebied dan het Gewest bestrijkt. Dat is onder meer het geval voor de publicaties over het onderwijs, dat, zoals men weet, door de Gemeenschappen wordt georganiseerd. Dat is ook zo voor andere sectoren, onder meer de culturele sector (kunsten, cultureel erfgoed, musea, audiovisuele sector), net als voor bepaalde aspecten van het gezondheidsbeleid en de bijstand aan personen (gezinsbeleid). De Gemeenschappen zijn eveneens bevoegd voor de justitiehuizen, de gezinsprestaties en het gebruik van de talen. Bovendien wordt een deel van die gemeenschapsbevoegdheden in Brussel uitgeoefend door de Gemeenschapscommissies (Franse Gemeenschapscommissie, Vlaamse Gemeenschapscommissie en Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie).
4Sinds de jaren 1970 verjongt de Brusselse bevolking, waardoor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) het jongste Gewest van België is [Rea et al., 2009]. Zoals figuur 1 aantoont, verschilt de evolutie in het Brusselse stadsgewest zeer sterk van dat van de overige Belgische Gewesten, die veeleer aan het « vergrijzen » zijn. In 2015 telde het BHG 177 722 jongeren tussen 12 en 24 jaar, zijnde 15% van de bevolking.
Figuur 1. Evolutie van de gemiddelde leeftijd in België en de drie Gewesten
Bron: BISA
5De gemiddelde leeftijd van de bevolking is niet homogeen op het gewestelijk grondgebied (figuur 2). De verschillen tussen de Brusselse gemeenten en vooral tussen de Brusselse wijken kunnen zeer groot zijn. In het algemeen wordt een zeer sterke tweedeling centrum-rand vastgesteld met een jong centrum (vooral de arme halve maan, die uit een groot aantal centrumwijken en de westelijke eerste kroon bestaat) en een oudere rand.
Figuur 2. Gemiddelde leeftijd per wijk in 2013
Bron: BISA, Wijkmonitoring
6Op gewestelijk niveau handelen de beschikbare studies in grote mate over het plaatstekort in de scholen, [Wayens et al., 2013; ATO, 2012]. Ze stellen op het gebied van stedenbouw, schoolinfrastructuren en de strijd tegen het afhaken op school coördinatievormen voor, die onder meer concreet gestalte krijgen via de werkzaamheden van de Taskforce [Janssens et al., 2009; ATO, 2012; Wayens et al., 2013].
- 2 Die twee richtingen zijn apart in de Vlaamse Gemeenschap.
7In 2013‑2014 waren 94 230 leerlingen ingeschreven in het gesubsidieerd Nederlandstalig en Franstalig secundair onderwijs in Brussel. In de twee onderwijssystemen die respectievelijk door elke Gemeenschap georganiseerd worden (met 85% van de schoolgaande leerlingen in het Franstalig secundair onderwijs in 2013‑2014 tegenover 15% in het Nederlandstalig secundair onderwijs), bestaan er 3 netten (het officiële net, het gesubsidieerde officiële net en het gesubsidieerde vrije net) en 3 onderwijsvormen (algemeen onderwijs, kunst- en technisch onderwijs2 en beroepsonderwijs).
8De forse demografische groei die in Brussel wordt waargenomen, alsook het feit dat de Brusselse scholen een groot aantal leerlingen van buiten Brussel opvangen, leiden tot onvoldoende capaciteit in de scholen. Op dit ogenblik wordt het plaatstekort vooral in het kleuter- en basisonderwijs vastgesteld, maar naarmate de leerlingen ouder worden, zal het in de komende jaren meer en meer tot uiting komen in het secundair onderwijs. Volgens ramingen van het BISA zouden er tussen 2010 en 2020 bijna 46 000 leerlingen (+21%) bijkomen in het basis- en secundair onderwijs [Wayens et al., 2013].
9Op het gewestelijk grondgebied wordt een groot onevenwicht vastgesteld met betrekking tot de opvangcapaciteit met, enerzijds, gemeenten die minder dan 1 plaats aanbieden per jongere die naar het secundair onderwijs gaat en op hun grondgebied woont (Sint AgathaBerchem en Sint-Jans-Molenbeek op kop) en, anderzijds, gemeenten die bijna of meer dan dubbel zoveel plaatsen aanbieden als het aantal betrokken jongeren in de gemeente. Er zij evenwel op gewezen dat de druk van de inschrijvingsaanvragen kan verschillen tussen de gemeenten, maar vooral tussen de scholen. Dat kan verklaard worden door de reputatie of de vlotte bereikbaarheid van de scholen [ATO, 2012].
10Bovendien zijn er grote ongelijkheden in het onderwijs in het Brussels Gewest wegens het grote plaatstekort. Het opleidingsniveau van de Brusselse bevolking is, zoals in de rest van België, fors gestegen in de laatste decennia, maar het percentage personen met een laag diploma is er in mindere mate gedaald dan in de rest van het land. Omgekeerd wordt er ook een sterke stijging van het percentage personen met meerdere diploma’s vastgesteld. Dat weerspiegelt de zeer grote sociale dualisering in Brussel [Wayens et al., 2013, OGW, 2015].
11Verschillende indicatoren vestigen de aandacht op de grote kwetsbaarheid van een deel van de jeugd, waaronder het percentage jongeren “met achterstand” in hun schooltraject en het percentage jongeren die de school vroegtijdig verlaten. De cijfers over de schoolachterstand in Brussel zijn alarmerend, aangezien 50% van de leerlingen van het eerste jaar secundair onderwijs minstens een jaar achterstand heeft. Dat cijfer schommelt tussen 35% en 42% in de andere Belgische grote steden [ULB-IGEAT en OGW, 2010]. In 2014 had bijna 15% van de Brusselse jongeren van 18 tot 24 jaar de school vroegtijdig had verlaten tegenover een nationaal gemiddelde van 10% [OGW, 2015].
Figuur 3. Evolutie van het aantal schoolgaande leerlingen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, 2005‑2014
Bron: BISA
Figuur 4. Percentage jongeren van 18 tot 24 jaar die de school vroegtijdig hebben verlaten, geen onderwijs of opleiding meer volgen en hoogstens een diploma lager secundair onderwijs hebben, per geslacht, België en Gewesten, 2014
12De gegevens van de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) vestigen de aandacht op de evolutie van het taalprofiel van de leerlingen die zijn ingeschreven in het Nederlandstalig secundair onderwijs in Brussel. Er wordt een zeer forse daling vastgesteld van het percentage leerlingen wier beide ouders Nederlandstalig zijn. In 2013‑2014 zijn er 22,5% Nederlandstaligen, 30,9% traditioneel tweetaligen (Nederlands-Frans), 25,1% Franstaligen en 21,4% anderstaligen. Bovendien gaan vandaag steeds minder jongeren van buiten Brussel naar school in het Brussels Gewest. De rekrutering van de leerlingen is immers ingrijpend geëvolueerd ten gevolge van het beleid om de schoolinschrijvingen te reguleren. Het GOK decreet (Gelijke Onderwijskansen) omvat drie pijlers, waaronder de regulering van de schoolinschrijvingen in het Nederlandstalig onderwijs. Cantillon [2009] presenteert het beleid voor de regulering van de inschrijvingen binnen het kader van de problemen in het Brussels onderwijs.
13Van Mensel [2007] heeft de profielen van de niet-Nederlandstalige ouders, de redenen van hun schoolkeuze en de impact van die beslissing op hun taalgebruik en hun contacten met de school onderzocht. Bovendien biedt het Jeugd Onderzoek Platform (JOP) informatie over de praktijken en opvattingen van de jongeren (van het derde tot zesde jaar secundair onderwijs) die naar het Nederlandstalig onderwijs in Brussel gaan. Vettenburg [et al., 2011] stellen vast dat de meeste leerlingen van het Nederlandstalig secundair onderwijs in Brussel positief staan (maar minder positief dan in Vlaanderen) tegenover hun school, het onderwijs en hun leerkrachten.
Figuur 5. Evolutie van het aantal leerlingen en de thuis gesproken taal voor de leerlingen van het Nederlandstalig onderwijs in Brussel
Bron: VGC
14Conform de politieke agenda is de wetenschappelijke literatuur veel uitgebreider aan Franstalige zijde. Het gaat vooral over de analyse van de sociale, etnische en schoolongelijkheden die tot stand worden gebracht door het schoolsysteem via de oriëntatie, de schoolprestaties en de afstand die de leerlingen afleggen tussen hun woning en school [ATO, 2012; Devleeshouwer, 2013 en 2015]. Ze neemt eveneens enkele factoren voor de malaise van de actoren van het secundair onderwijs onder de loep.
15Jacobs en Rea [2007] tonen aan dat het schoolniveau van de moeder een effect heeft op het schooltraject van het kind en de gevolgde onderwijsvorm. “Voor alle moeders die geen studies hebben gevolgd, zit 76,5% van de kinderen in het technisch en beroepsonderwijs. Voor alle moeders die universitaire studies hebben gevolgd, zit 87% van de kinderen in het algemeen onderwijs” [Jacobs en Rea, 2007, p. 3]. Er wordt ook een oververtegenwoordiging van leerlingen van buitenlandse origine vastgesteld in het technisch en beroepsonderwijs (die als zwakkere richtingen worden beschouwd). De etnische segregatie komt dus bovenop de sociale segregatie.
16De enkele gedesaggreerde statistieken op gemeentelijke schaal vestigen de aandacht op de zeer uitgesproken dualisering van de schooltrajecten op het Brussels grondgebied. De leerlingen die in de meest achtergestelde gemeenten wonen (Sint-Joost en Molenbeek op kop), zijn het meest geneigd om technisch of beroepsonderwijs te volgen in tegenstelling tot de situatie in de meer welgestelde gemeenten van het zuidoostelijk kwadrant van het Gewest, waar de overgrote meerderheid van de leerlingen algemeen onderwijs volgt [ULB IGEAT en OGW, 2010].
17In Brussel wordt een zekere hiërarchie tussen de onderwijsvormen vastgesteld, alsook een sterke aanwezigheid van zowel “getto-scholen” als van elitaire scholen [Janssens et al., 2009], wat bijdraagt tot de etnische en sociale segregatie binnen het schoolsysteem. De instellingen van het secundair onderwijs, vooral van het ASO, maken onder meer via het zittenblijven en de reoriëntatie een sociale en etnische selectie van de doelgroepen. Dat proces draagt in grote mate bij tot de transformatie van de sociale ongelijkheden tot ongelijkheden op school [Rea et al., 2009, Dumay en Dupriez, 2009]. Het is gebaseerd op, enerzijds, de vrijheid van ouders om de school voor hun kinderen te kiezen en, anderzijds, tot de inwerkingtreding van de decreten betreffende de inschrijvingen en de sociale gemengdheid van de Franse Gemeenschap, op de volledige vrijheid van de scholen om hun doelgroepen te selecteren. De concurrentie tussen scholen heeft ertoe geleid dat bepaalde scholen bepaalde soorten leerlingen afwijzen en andere scholen die laatsten opvangen [Devleeshouwer en Rea, 2011]. Volgens de wijk waar de scholen gevestigd zijn, is het potentiële aantal leerlingen min of meer uitgebreid, waarbij de scholen in het oosten van het BHG in het algemeen een grotere invloedzone hebben dan de scholen in de arme halve maan. De mobiliteit van de Brusselse leerlingen is dus hoog, bijna twee op drie leerlingen gaan naar een secundaire school die zich in een andere gemeente dan hun eigen gemeente bevindt [ATO, 2012]. De doelgroep van de scholen is dus verre van een weerspiegeling van de residentiële segregatie. In 2010 werd het inschrijvingsdecreet ingevoerd. Het vervangt het decreet inzake sociale gemengdheid van 2008 en strekt ertoe een einde te maken aan de selectiepraktijken van de instellingen van het secundair onderwijs door de inschrijving van de eerstejaarsleerlingen te centraliseren. Er bleven evenwel selectiemechanismen voor de doelgroepen van de scholen bestaan [Devleeshouwer, 2014].
18De verscherping van de sociale ongelijkheden door het schoolsysteem is een van de oorzaken van de malaise bij de Brusselse jongeren. Volgens de studie van Pitts en Porteous [2005, 2006] ervaren de Brusselse jongeren die tot een minderheid behoren, een groot aantal integratieproblemen: een hoger percentage vroegtijdige schoolverlaters, minder goede schoolprestaties en een hoger werkloosheidscijfer.
19Dat sociaal determinisme moet evenwel genuanceerd worden, aangezien het helemaal geen mechanisch en eenvormig verloop kent. De migratietrajecten en de huisvestingsprojecten van de ouders dragen immers bij tot uiteenlopende en gedifferentieerde levensprojecten. De resultaten van de leerlingen met migratieroots zijn weliswaar minder goed dan die van de meerderheidsgroep, maar hun ambities zijn daarom niet onbestaand of gering en zouden beïnvloed zijn door die van hun ouders [Teney et al., 2013].
20De houding van de leerkrachten en de inhoud van de schoolprogramma’s hebben soms een negatief effect op wat de jongeren ervaren. De neutraliteit die van de leerkrachten wordt verlangd, zou een probleem vormen voor jongeren die zich onder meer om religieuze redenen tegen het schoolsysteem verzetten [Merry, 2005]: sommige jonge moslims voelen zich onbegrepen en zelfs geminacht in hun religieuze identiteit op school [Maréchal et al., 2014]. Het toegenomen belang van de religieuze referentiekaders zet jongeren er trouwens toe aan om te weigeren bepaalde wetenschaps- of literatuurlessen te volgen. Er rijzen eveneens conflicten tijdens debatten over actualiteit of geschiedenis. Sommige leerkrachten beslissen trouwens om zo’n debatten niet meer te organiseren. [Maréchal et al., 2014]. Manço et al. [2013] merken ook op dat sommige jongeren van Congolese origine niet tevreden zijn over de manier waarop het Belgisch koloniaal verleden in Congo aan bod komt in de leerprogramma’s.
21Ook bij de leerkrachten wordt een malaise vastgesteld. Dat komt onder meer tot uiting in het grote personeelsverloop. Veel leerkrachten uit het secundair onderwijs verlaten het beroep tijdens de eerste vijf jaar [Wayens et al., 2013].
- 3 Onder wie studenten ouder dan 25 jaar. In deze cijfers zijn de studenten van internationale en priv (...)
- 4 7% buitenlanders van buiten de EU.
22In Brussel bestaan het Nederlandstalig en Franstalig hoger onderwijs naast elkaar, zoals het secundair onderwijs. Elke jongere die een getuigschrift hoger secundair onderwijs (HSO) heeft, kan zich inschrijven. In beide systemen zijn er drie richtingen: het hoger niet-universitair onderwijs van het korte type, het hoger niet-universitair onderwijs van het lange type en het universitair onderwijs. Brussel is de eerste studentenstad van het land wat het aantal studenten betreft. Het aantal studenten blijft er toenemen en Brussel telt 86 000 gesubsidieerde leerlingen3 in het hoger onderwijs in 2010‑2011, heel wat meer dan Gent (63 000 studenten in 2010‑2011), Leuven (40 000), Antwerpen (38 000) en Louvain-la-Neuve (23 000). Bijna een kwart (23%) van de studenten in België studeert in Brussel. Brussel is ook de stad die het grootste aantal buitenlandse studenten aantrekt. In 2011 was 23% van de studenten van de Brusselse instellingen voor hoger onderwijs buitenlander4 [Vaesen et al., 2014].
23Gelet op het hoge werkloosheidscijfer bij de (jonge) Brusselaars en de hoge opleidingseisen op de Brusselse arbeidsmarkt, is een diploma secundair onderwijs zeer vaak onvoldoende om werk te vinden in Brussel. Zoals hierboven vermeld, heeft een groot deel van de jongeren uit achtergestelde milieus geen toegang tot hoger onderwijs, ondanks de nabijheid en de diversiteit van de instellingen voor hoger onderwijs op het Brussels grondgebied. Naast het bestaan van een "waterval" in het secundair onderwijs, kunnen de kosten van de studies en het sociaal en cultureel kapitaal van de gezinnen dat fenomeen verklaren. [Jacobs en Rea, 2007; Rea et al., 2009]. Maroy en Van Campenhoudt [2010, p. 93] hebben een studie uitgevoerd over de studenten van de Franstalige universiteiten. Daaruit blijkt dat die instellingen vooral bezocht worden door jongeren wier ouders een diploma hoger onderwijs hebben. Ze concluderen daaruit dat “de kwantitatieve democratisering van het hoger onderwijs in de Federatie Wallonië-Brussel segregatief is: in het niet-universitair onderwijs zou men een kwalitatieve democratisering van de toegang tot de studies krijgen, die de tegenpool zou zijn van een relatieve geslotenheid van de universitaire instellingen”.
- 5 De studie werd in twee fasen uitgevoerd: een eerste fase bij de universitaire studenten en een twee (...)
24Volgens de enquête over het studentenleven die het Agentschap voor Territoriale Ontwikkeling [ATO 2014 en 2015] tussen 2013 en 2015 heeft uitgevoerd bij de Brusselse studenten5, woont 40% van de universitaire studenten nog bij hun ouders, terwijl dat het geval is voor 60% van de niet-universitaire studenten.
25Hoewel het woningaanbod voor studenten in het Brussels Gewest zwak is, wonen de studenten, wanneer ze een studentenkamer hebben, dicht bij de grote centra van het Brussels hoger onderwijs (Solbosch, Erasme, Oefenplein, Jette en Woluwe). Volgens de gegevens van de huisvestingsdiensten van de universiteiten wonen de studenten niet duidelijk geconcentreerd in de stad wegens de multipolariteit van de vestigingsplaatsen van de instellingen voor hoger onderwijs. De Franstalige studenten vestigen zich bij voorkeur in Elsene en Sint-Gillis, terwijl de Nederlandstalige studenten zich bij voorkeur in de Vijfhoek vestigen [Vaesen et al., 2014].
- 6 Met inbegrip van studenten secundair onderwijs.
26In 2012 kregen 9 682 Brusselaars van 18 tot 24 jaar een leefloon (LL) of een equivalent leefloon (ELL). Onder die jongeren waren 2 999 studenten6 [OGW, 2013]. De wet betreffende het recht op maatschappelijke integratie van oktober 2002 bepaalt immers dat jongeren van minder dan 25 jaar die nog studeren, geen inkomen hebben en niet op hun ouders kunnen rekenen, in aanmerking komen voor die sociale steun. De onderstaande grafiek illustreert de zeer sterke toename van het percentage begunstigden van die steun, weerspiegelt de grote kwetsbaarheid van een groot deel van de Brusselse jongeren en onderstreept de tekortkomingen van een beurssysteem dat enkel dient om de studiekosten te financieren [Vaesen et al, 2014].
27Minder dan 30% van de Brusselse jongeren van 15 tot 24 jaar heeft daadwerkelijk de arbeidsmarkt betreden. Ze hebben een hoge kans op langdurige werkloosheid, want ze combineren vaak verschillende nadelen: ze hebben geen diploma, hebben een migratie-achtergrond en wonen in achtergestelde wijken bij ouders die zelf geen werk hebben [Franssen et al., 2014]. Volgens de Sociale Barometer 2015 bedroeg het werkloosheidscijfer bij de actieve jongeren van 15 tot 24 jaar 39,5% in 2014. Naast de studerende jongeren, werkloze jongeren met of zonder opleiding en werkende jongeren, komt er een nieuwe categorie op: de NEETs (Neither in employment nor in education and training), dus jongeren die niet naar school gaan, geen opleiding volgen en niet werken.
28De geografische spreiding van de jongerenwerkloosheid toont opnieuw een sterke tegenstelling tussen het centrum en de rand, met zeer hoge aantallen werkloze jongeren in de achtergestelde gebieden van de arme halve maan (bijvoorbeeld 48% in Sint-Joost tegenover 26,7% in Sint-Pieters-Woluwe in 2012).
29Verschillende factoren worden aangehaald om het hoge werkloosheidscijfer te verklaren. Ten eerste, het gebrek aan opleiding, kwalificatie en kennis van vreemde talen [Rea et al., 2009]. Hoewel die stelling bevestigd werd door longitudinale studies [BOW, 2011; OGW, 2013], houdt ze geen rekening met het tekort aan beschikbare banen en verklaart ze niet waarom jongeren uit de arme halve maan bij gelijke kwalificatie een hoger werkloosheidscijfer vertonen. Er is dus een ongelijke toegang tot werk tussen Brusselse jongeren [Vandermotten, 2008], maar ook discriminatie bij de aanwerving. De geringe beroepservaring wordt eveneens naar voren geschoven, net als het feit dat werkgevers bekwaamheden die niet worden gestaafd met diploma’s, onvoldoende erkennen. Bij de niet-erkende competenties wijzen de actoren te velde op de verschillende gesproken talen en dialecten, wat informatie verstrekt over het vermogen om zich aan te passen aan verschillende contexten of nog over het vermogen om een sociaal netwerk te onderhouden. Dekwalificatie, waarbij opgeleide jongeren die eveneens geconfronteerd worden met concurrenten in hun zoektocht naar werk, betrekkingen aanvaarden waarvoor ze overgekwalificeerd zijn, versterkt alleen maar die processen [BOW, 2013].
30Gelet op de toenemende beperking van het recht op werkloosheidsuitkeringen, stijgt het aantal jongeren die sociale steun krijgen, zoals hierboven werd aangetoond. Het percentage jongeren die een sociale uitkering krijgen, is trouwens zeer hoog in vergelijking met de personen van andere leeftijdscategorieën. Tot slot worden de opvattingen die de werkgevers van de jongeren hebben, ook onderzocht. Volgens hen zijn de problemen om werk te vinden vaak te wijten aan een gebrek aan motivatie en wilskracht [OGW, 2013].
Figuur 6. Evolutie van het percentage studenten die een leefloon (LL) krijgen ten opzichte van de populatie 18‑24 jarigen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, januari 2003‑2012 (onder studenten worden ook leerlingen van het secundair onderwijs verstaan)
Bron: POD Maatschappelijke Integratie, gegevens van 07/03/2013; Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (ADSEI) [OGW, 2013, p. 30]
Figuur 7. Werkloosheidscijfer bij jongeren, per wijk, in 2012
Bron: BISA, Wijkmonitoring
31De toename van het aantal jongeren die verder studeren en hun lage participatie op de arbeidsmarkt leiden ertoe dat ze later zelfstandig worden dan voorheen [Nagels en Rea, 2007; Franssen et al., 2014]. Figuur 8 toont de zeer forse stijging van de leeftijd waarop de jongeren het ouderlijk huis in Brussel verlaten. Zo leeft 61,1% van de Brusselse jongeren tussen 18 en 24 jaar nog steeds bij de ouders [OGW, 2013].
32Daarbij komen nog een tekort aan woningen en hoge huurprijzen [De Keersmaecker, 2013]. Het aandeel van de huur in de uitgaven van de jongeren is des te groter naarmate hun inkomen over het algemeen klein is. Samen huren is evenwel geen optie voor de meeste jongeren die een uitkering of sociale steun krijgen, aangezien ze dan een kleiner bedrag ontvangen.
33Dat alles zorgt ervoor dat de jongeren niet kunnen kiezen in welke wijk ze wonen, dat huisjesmelkers en weinig scrupuleuze verhuurders er wel bij varen of nog dat het risico op dakloosheid stijgt [OGW, 2013]. In 2010 heeft Strada, een vereniging die actief is in de opvang van daklozen, 445 jongeren tussen 18 en 24 jaar geregistreerd die minstens één nacht hebben doorgebracht in een van de 23 erkende centra [OGW, 2013, p. 25].
34De kwetsbaarheid van de jongeren staat de gentrificatie die in bepaalde wijken van Brussel aan de gang is, echter niet in de weg, namelijk de (her)vestiging in volkswijken van bevolkingslagen die hoger op de sociale ladder staan dan de oorspronkelijke inwoners of gebruikers [Van Criekingen, 2006 & 2009]. Er wordt inderdaad een toenemende aanwezigheid vastgesteld van jongvolwassenen (19‑34 jaar) die alleen wonen, hoogopgeleid zijn, zeer mobiel zijn en hun woning huren. Wat de huisvesting betreft, vinden we die groep onder meer terug in de Brusselse centrumwijken (de Vijfhoek). Daardoor treedt die groep in concurrentie met de lagere sociale klassen op de woningmarkt, wat tot een stijging van de huurprijzen leidt. Dat proces drijft dus de arme gezinnen uit die wijken, die van oudsher door deze klassen werden bewoond en/of waaruit de middenklasse vroeger is weggetrokken.
Figuur 8. Evolutie van de gemiddelde vertrekleeftijd uit het ouderlijk huis per Gewest
Bron: Dessouroux et al., 2015
35Zoals blijkt uit de studie van het ATO, verlaten de jongeren dagelijks hun woonwijk om naar school te gaan [ATO, 2012]. De ruimtelijke mobiliteit van de Brusselse jongeren wordt, afgezien van de verankering en de verknochtheid aan hun woonwijk, ook beïnvloed door hun sociale netwerken, hun buitenschoolse activiteiten en hun standpunt over de verplaatsingen, wat de impact van het wijkeffect nuanceert [Devleeshouwer, 2013].
36De mate van tevredenheid van de jongeren over hun woonwijk is zeer verschillend en hangt meer samen met relationele en persoonlijke factoren dan met fysieke omstandigheden [OGW, 2013]. Hanquinet en Teney [2015] tonen aan dat de identificatie van de Brusselse jongeren met de verschillende ruimtelijke entiteiten (wijk, Brussel, België en Europa) complex en complementair is: “een jongere die zich sterk identificeert met één van die vier entiteiten, is ook geneigd zijn om zich sterk te identificeren met de overige drie entiteiten”. De jongeren met roots van buiten Europa identificeren zich het meest met hun wijk, maar zijn er niet noodzakelijk sterk mee verbonden [Caillez en Bailly, 2008].
37Het gebruik van de openbare ruimte verschilt sterk volgens de sociale origine van de jongeren. Er zijn dus weinig plaatsen waar de verschillende types jongeren elkaar ontmoeten. Caillez en Bailly [2008] hebben de ruimtelijke percepties van jongeren in Etterbeek, Anderlecht en Sint-Lambrechts-Woluwe, drie gemeenten met verschillende niveaus van welstand, geanalyseerd. De jongeren uit de meest achtergestelde gemeente (Anderlecht) zijn geneigd om minder mobiel en beperkter te zijn in hun vrijetijdsbesteding dan de andere jongeren.
38De verschillende migratiegolven hebben er mede toe geleid dat Brussel één van de meest kosmopolitische steden is. Dat kenmerk van de Brusselse realiteit wordt niet alleen voor citymarketing gebruikt, maar moet ook geanalyseerd worden om te begrijpen hoe het de identiteiten van de Brusselse jongeren bepaalt.
39Brussel is een zeer geïnternationaliseerde stad: op 1 januari 2015 had een derde (33,9%) van de Brusselse bevolking een buitenlandse nationaliteit. Dat cijfer houdt enkel rekening met de huidige nationaliteit van de individuen en niet met hun origine. Brusselaars van vreemde origine, dus van buitenlandse nationaliteit, geboren met een buitenlandse nationaliteit of nog van wie een van de ouders geboren is met een buitenlandse nationaliteit, waren aldus goed voor twee derde van de totale gewestelijke bevolking op 31 december 2013 [OGW, 2015]. De nationaliteiten zijn opnieuw niet homogeen verdeeld over het gewestelijk grondgebied.
40Brussel is een tweetalige stad op institutioneel vlak, maar door de aanwezigheid van de internationale instellingen en het grote aantal migranten worden er dagelijks verschillende talen gebruikt. De taal die jonge migranten of jongeren met migratieroots het meest gebruiken, is het Frans [Janssens, 2007], maar de oorspronkelijke talen worden ook nog wel gebruikt.
41Niet alle jongeren met migratieroots hebben dezelfde relatie met hun land van oorsprong wat de terugkeerfrequentie en de kennis ervan betreft. Heine et al. [2007] analyseren de impact van het contact met het land van oorsprong op de identiteitsstrategieën van de jongeren ten opzichte van de tradities en praktijken die door hun ouders worden doorgegeven. Jonge meisjes ervaren de samenleving in het land van oorsprong vaak als moderner dan de migrantengemeenschap en reageren min of meer positief op die moderniteit [Heine et al., 2007; Vandezande et al., 2011]. Voor de jongens zijn die contacten een gelegenheid om een zekere culturele authenticiteit terug te vinden [Phalet et al., 2013]. Tot slot hebben sommige jongeren geen enkele territoriale band met het land van oorsprong van hun ouders. Dat is het geval voor een groot aantal jongeren van Congolese origine die in België zijn geboren. De reiskosten, de soms onzekere juridische statuten en een minder goede toegang tot de Congolese media bemoeilijken immers de contacten met Congo [Jamoulle en Mazzochetti, 2011; Manço et al., 2013].
42De overdracht binnen het gezin heeft een grote invloed op onder meer de religieuze, sociale en culturele praktijken.
43Fleischmann & Phalet [2012] tonen aan dat religieuze opvoeding tijdens de kindertijd laat uitschijnen dat de religieuze praktijken ook op volwassen leeftijd worden voortgezet. De tweede generatie moslims wier ouders regelmatig naar een moskee zijn gegaan of die in hun kindertijd er zelf lessen over de islam hebben gevolgd, is religieuzer.
44De buitenlandse herkomst heeft eveneens een invloed op het stemgedrag van de jongeren met migratieroots. Teney & Jacobs [2009] hebben de kiesintenties van de laatstejaars voor de Franstalige partijen in de aanloop naar de federale verkiezingen van juni 2007 geanalyseerd. Uit hun analyse blijkt dat leerlingen van vreemde origine specifieke kiesintenties hebben. Gemiddeld gezien verklaarde een groot aantal laatstejaars van buitenlandse origine dat ze van plan waren voor de PS of de cdH te stemmen met specifieke intenties volgens de nationaliteit.
45Tot slot kan de overdracht binnen het gezin bepaalde identiteitsstoornissen verklaren. Het onderzoek van Jamoulle [2010], dat werd uitgevoerd in de wijk aan het Noordstation, wijst erop dat sommige jongeren uit die wijken, die al dan niet recent uit de migratie komen, zich verbannen voelen. “Dat gevoel wordt aangewakkerd door de relegatie en discriminatie, maar er heerst ook een negatief gevoel dat te maken heeft met het feit dat men zowel ginder als hier slecht gezien is, geen eigen plaats heeft, een vreemde is voor zichzelf, voor de anderen en soms voor het eigen gezin.” [Jamoulle, 2010, p. 21].
46De identiteiten van jongeren met migratieroots, voornamelijk uit Maghrebijns en Sub-Saharaans Afrika, komen mede tot stand door de “tweevoudige stigmatisering wegens hun huidskleur die hen opsluit in een onveranderlijk anderszijn en tot te veel zichtbaarheid leidt en (…) wegens sociaaleconomische discriminaties, waardoor ze onzichtbaar worden”. Die dubbele stigmatisering leidt tot vier soorten gedrag en bestaan in de stad die elkaar niet uitsluiten: terugplooiing op zichzelf, opkomen voor zichzelf, keuze voor bendes en territoria en religieuze zingeving [Mazzocchetti, 2012].
47De Brusselse jongeren, al dan niet met migratieroots, hebben racistische of, algemener, discriminerende opvattingen en handelwijzen. Een studie bij leerlingen van het Nederlandstalig secundair onderwijs toont trouwens aan dat ze positievere relaties hebben met jongeren van dezelfde origine [Vettenburg et al., 2011]. Elchardus [2011] wijst op de hoge mate van antisemitisme in de Vlaamse scholen. Van hun kant vestigen Jamoulle en Mazzocchetti [2011] de aandacht op het feit dat sommige jongeren van verschillende buitenlandse origines ontwijkingsstrategieën volgen. Jongeren van Marokkaanse origine en jongeren uit Sub-Saharaans Afrika vermijden elkaar en koesteren vooroordelen tegenover elkaar. Tot slot hebben Teney en Subramanian [2010] de attitudes van leerlingen met migratieroots ten opzichte van homoseksuelen geanalyseerd. Hun houding is veel negatiever dan die van leerlingen van Belgische origine.
48Er wordt soms een generatiekloof vastgesteld tussen de jongeren uit Sub-Saharaans Afrika en hun ouders, die te maken heeft met de ervaren discriminaties. Enerzijds verwijten de ouders hun kinderen een “andere Afrikaansheid”. Anderzijds beschouwen de jongeren hun ouders als onvoldoende herkend door de gastsamenleving of als te traditioneel. Die jongeren zien een continuïteit tussen de onderwerping van hun ouders aan de dominerende blanken en de discriminaties die ze ervaren [Manço et al., 2013].
49Teney & Hanquinet [2012] tonen in hun studie bij Nederlandstalige en Franstalige laatstejaars aan dat het sociaal kapitaal varieert volgens de etnische origine en het sociaaleconomisch statuut. Het formeel sociaal kapitaal is geconcentreerder bij leerlingen van Belgische origine met een hoog sociaaleconomisch statuut. Leerlingen van vreemde origine met een lager sociaaleconomisch statuut hebben veeleer een informeel sociaal kapitaal.
50Andere studies [Smits et al., 2015] hebben het verband geanalyseerd tussen de mate van verstedelijking en participatie aan verenigingsactiviteiten. Daaruit blijkt dat de grote steden het grootste aandeel individuen tellen die actief zijn in het verenigingsleven. Wat de Brusselse jongeren met migratieroots betreft, dient hun hoge mate van culturele participatie te worden gelinkt aan het lidmaatschap van buurthuizen of andere structuren van dat type. Een studie op basis van de gegevens van het JOP toont echter aan dat de laagste participatiegraad aan het verenigingsleven te vinden is bij leerlingen van vreemde origine. [Vettenburg et al., 2011].
51Tot slot neemt de helft van de jongeren en kinderen met een handicap in Brussel niet deel aan ontspanningsactiviteiten tijdens het schooljaar [Janssen et al., 2008], ondanks de wens van de ouders, zoals gebleken is uit de workshops.
52De associatie van jongeren en criminaliteit is zeer sterk in Brussel, vooral wanneer het gaat om jongeren van buitenlandse origine [Nagels en Rea, 2007; Rea et al., 2009; Cops et al., 2011]. De kennis van de delinquentie van de Brusselse jongeren is opgebouwd rond twee pijlers: de objectivering van die feiten en de verklaring ervan door de criminalisering van de armoede.
53Rea et al. [2009] wijzen erop dat de politie en de gerechtelijke autoriteiten meer aandacht besteden aan bepaalde feiten dan andere, vooral wanneer ze worden begaan door jongeren die tot etnische minderheden behoren. Volgens hen “bevordert die selectiviteit de criminalisering van de jongeren” [Rea et al., 2009, p. 4]. Mahieu et al. [2015] waarschuwen ervoor dat de cijfers over de delinquentie tegelijk moeten worden geïnterpreteerd als een maatschappelijke reactie en als een initiële neiging tot delinquent gedrag. De jongeren zijn weliswaar oververtegenwoordigd in de delinquentenbevolking, maar ook oververtegenwoordigd bij de slachtoffers [Cops en Pleysier, 2014].
54De statistieken van de politie wijzen ook op een forse toename van de overtredingen van de wetgeving op de jeugdbescherming. Die overtredingen stijgen van 353 in 2005 tot 1 192 in 2013 [Bailly et al., 2015, p. 139]. Tot slot hebben weinig minderjarige jongeren gemeentelijke administratieve sancties (GAS) gekregen, omdat het niet zeker is of die maatregel mag worden toegepast op jongeren van minder dan 16 jaar: 413 tussen 2013 en 2014, van wie 89% afkomstig is van de gemeenten Elsene, Brussel en Molenbeek [Bailly et al., 2015, p. 200]. De meeste GAS-boetes voor minderjarigen zijn educatieve terechtwijzingen, maar in 25% van de gevallen komt er een boete.
55De jongeren staan vaak centraal in de conflicten over het gebruik van de stedelijke ruimte. De straat is immers de plaats waar degenen zonder economische resources zich uit de slag moeten trekken [Jamoulle en Mazzocchetti, 2011]. Bovendien wordt de straat een plaats van socialisering en erkenning door de “peers”, omdat ze die erkenning op school noch op het werk krijgen [Nagels en Rea, 2007].
56Mahieu [et al., 2015, p. 77] stellen vast dat “hoe groter het percentage leefloontrekkers in een gemeente is, hoe groter er het percentage jongeren is die het bij het parket worden aangegeven voor als misdaad omschreven feiten”. Bovendien is het verband aangetoond tussen toename van de jeugddelinquentie bij minderjarigen in de gemeente waar ze wonen, en de moeilijke sociaaleconomische situatie tussen 2008 en 2011 bepaald op basis van het belastbare nettoinkomen per bewoner. “Hoe lager de gemiddelde inkomens in de gemeente, hoe hoger het aantal meldingen van minderjarigen die er gemeente wonen” [Mahieu et al., 2015, p. 76].
57Cops [et al., 2014] hebben de relatie tussen etnische afstamming van de Brusselse jongeren en delinquent gedrag onderzocht. Op basis van een steekproef van 2 502 jongeren van het Nederlandstalig onderwijs in Brussel blijkt dat de jongeren van Belgische origine meer misdrijven begaan die te maken hebben met eigendom dan andere jongeren. De variabelen die de grootste impact lijken te hebben, zijn gelinkt aan de onderwijsrichting: er zijn veel meer strafbare feiten in het technisch en beroepsonderwijs.
58Stadsbendes zijn geen specifiek Brussels fenomeen, maar de origine van de leden maakte er een etnisch gedifferentieerd fenomeen van. De stadsbendes bestaan immers voornamelijk uit jongeren van SubSaharaanse origine van 15 tot 19 jaar die gewapend zijn met blanke wapens. Er worden verschillende factoren aangehaald om dat fenomeen te verklaren. De eerste factor is de destructurering van het gezin ten gevolge van gedesynchroniseerde gezinsmigraties, waardoor de jongeren soms aan hun lot worden overgelaten, wat ten koste van hun socialisering gaat [Manço et al., 2013, p. 32]. De tweede factor is de identiteitscrisis ten gevolge van de discriminaties en het racisme, die de jongeren ertoe aanzet om trots te zijn op hun bende en hun eigenwaarde eraan te ontlenen.
59Het maatschappelijk werk dat opvoeders, animatoren of nog maatschappelijke assistenten en leerkrachten met die jongeren verrichten, maakt het mogelijk om de band met de maatschappij te herstellen [OGW, 2013], ook al zorgt de schemerzone waar de maatschappelijke werkers actief zijn, soms voor spanningen [Kolly, 2012, 2015].
60De studies over de gezondheid van de Brusselse jongeren benadrukken dat de sociale ongelijkheden evolueren naar gezondheidsongelijkheden.
61De Brusselse jongeren verklaren vaker dat ze in slechte gezondheid verkeren dan de jongeren van de andere Belgische grote steden [OGW, 2013]. Het diplomaniveau transformeert de sociale ongelijkheden ten dele in gezondheidsongelijkheden [OGW, 2013].
62De Brusselse jongeren stellen medische zorg twee tot drie keer vaker uit dan in de overige Gewesten [OGW, 2013]. Bij de factoren die de ongelijke toegang tot medische zorg verklaren, vinden we de kostprijs, de slechte kennis van de bijstandssystemen, zoals de verhoogde tegemoetkoming of de dringende medische hulp, maar ook een geringe kennis van het systeem in zijn geheel.
63In Brussel is de mortaliteit van adolescenten en jongvolwassenen (15‑34 jaar) aanzienlijk gedaald in de laatste jaren [De Grande et al., 2015]. Ook hier is het opleidingsniveau een belangrijke factor van sociale ongelijkheden, vooral bij de mannelijke bevolking. [De Grande et al., 2013].
64Naast de gezondheidstoestand, die objectief wordt vastgesteld met een medisch onderzoek, heeft de eigen perceptie van de gezondheids- en de geestestoestand ook een invloed op de gezondheid.
65De oorsprong van de jongeren beïnvloedt hun perceptie van de eigen gezondheid. Jonge Maghrebijnen en Turken voelen zich in minder goede gezondheid, maar jongeren uit Subsaharaans Afrika voelen zich in betere gezondheid dan de Belgen. Bovendien bevinden de jongeren van de tweede generatie zich in mindere goede gezondheid dan die van de eerste generatie. [De Grande et al., 2014b].
66Tot slot vertoont een derde van de jongeren symptomen van psychologisch lijden [OGW, 2013]. Ook hier spelen de sociale ongelijkheden een rol. Ze leiden tot situaties die verschillen volgens het sociaaleconomisch niveau en de gezinssituatie [OGW, 2013].
67Uit een onderzoek naar de kennis van de jongeren in de Federatie Wallonië-Brussel van biologie, hulp- en verzorgingsdiensten, seksualiteit en hun verwachtingen blijkt dat ze nood hebben aan informatie over seksueel overdraagbare aandoeningen en tienerzwangerschappen [Cherbonnier et al., 2009].
68De jeugd is een fase waarin men experimenteert. In die levensfase beginnen veel jongeren alcohol en drugs te gebruiken. Er bestaat weinig documentatie over de situatie in Brussel, wat het gevolg is van een zeer partiële kennis van die sociale fenomenen in Brussel. Er worden evenwel twee dimensies van het gebruik van psychoactieve middelen aangekaart: de omvang van het gebruik in bepaalde segmenten van de Brusselse jongeren en de sociale trajecten van jonge gebruikers uit zeer kansarme milieus. Die documenten benadrukken dat de sociaaleconomische kwetsbaarheid een rol speelt bij het gebruik van psychoactieve middelen.
69Wat het gebruik van alcohol en cannabis door jongeren van het Nederlandstalig secundair onderwijs op basis van een steekproef van 1 488 leerlingen van het derde jaar tot de retorica betreft, heeft 20% van de respondenten in de loop van de vorige maand bij meer dan drie gelegenheden bier of wijn gedronken, 10% heeft geestrijke dranken tot zich genomen en 7% heeft cannabis gebruikt. Bovendien is het aandeel respondenten die dergelijke producten gebruiken, significant hoger in het beroepsonderwijs [Berten et al., 2012]. Wat de respondenten met migratieroots betreft, is er daarentegen geen verschil tussen de onderwijstypes, met uitzondering van cannabis, die meer gebruikt wordt door jongeren met migratieroots die in het beroepsonderwijs zitten. De Brusselse jongeren zouden grotere gebruikers zijn dan die van Aalst en Gent. Cardoen [et al., 2011] verklaren het grotere gebruik van de Brusselse jongeren door de ongunstigere sociaaleconomische omstandigheden waarin ze leven.
70Jamoulle [2010] benadrukt dat een deel van het risicogedrag van de jongeren, dat tot uiting komt in een buitensporig alcohol- of druggebruik, plaatsheeft in een context van zeer grote kansarmoede met een afwezige vader.
71Er wordt eveneens onderzoek uitgevoerd om de efficiëntie te evalueren van behandelingen, zoals multidimensionale gezinstherapie, [Rowe et al., 2013; Schaub et al., 2014] die ertoe strekt de afhankelijkheid en verslaving van adolescenten aan alcohol, cannabis en andere drugs te verminderen.
72Wat de jongeren op de dool betreft, tonen Verbist en Briké [2013] aan dat ze vaak geen vertrouwen hebben in de instellingen en er geen hulp van verwachten.
73Het portret van de Brusselse jongeren is vrij heterogeen en onvolledig. Dat is enerzijds te wijten aan de grote diversiteit van auteurs, die verschillende analysemethodes en theoretische benaderingen hanteren om die groep te bestuderen. Anderzijds wordt het onderzoek niet noodzakelijk gefinancierd om kennis over een welbepaald grondgebied, in casu Brussel, op te bouwen. De uiteenlopende principes en doelstellingen waarop de acties van de betrokken instellingen gebaseerd zijn, hebben immers vaak tot gevolg dat de gegevens betrekking hebben op slechts een deel van de populatie in kwestie en moeilijk onderling vergeleken kunnen worden.
74Die situatie zal wellicht veranderen met de verdere regionalisering en rationalisering van de financiële middelen die worden uitgetrokken voor de overheidsuitgaven. Er zijn specifieke gegevens en onderzoek over Brussel nodig om de maatschappelijke prioriteiten vast te stellen en het bestaande overheidsbeleid aan te passen aan de specifieke kenmerken van het Gewest. In de onderstaande, veeleer toekomstgerichte conclusie benadrukken we in de eerste plaats de elementen van de verschillende studies waarover de auteurs het eens zijn. Vervolgens vermelden we de thema’s die uitgediept zouden moeten worden. Tot slot kaarten we de thema’s aan waarover nagenoeg geen onderzoek bestaat.
75Het eerste element dat we moeten onthouden, is wellicht het toenemende aantal en de diversiteit van de jongeren in het Brussels Gewest. Die demografische groei vormt op dit ogenblik een grote uitdaging, onder meer wat betreft de noodzakelijke infrastructuren, de werkaanbiedingen, het opleidingsniveau en de strijd tegen de discriminaties en sociale barrières waarmee de jongeren elke dag worden geconfronteerd.
76Het tweede element dat uit deze analyse naar voren komt, is een vrij somber portret van de Brusselse jeugd. Veel jongeren bevinden zich immers in een vrij kwetsbare situatie, zowel op het vlak van gezondheid, toegang tot werk en huisvestingsomstandigheden als van de toegang tot gezondheidszorg.
77De geanalyseerde literatuur wijst op een zeer sterke dualisering van de levensomstandigheden van de Brusselse jeugd. Er lijken twee soorten jongeren in Brussel te wonen die “parallelle” levens leiden en elkaar nooit ontmoeten, noch op school noch tijdens hun vrije tijd. Ze hebben niet hetzelfde type mobiliteit, noch hetzelfde onderwijsniveau, noch dezelfde kansen om werk te vinden. De pogingen om die uitsluiting te bestrijden lijken tot nu toe weinig vruchten te hebben afgeworpen. Met die vaststellingen moet rekening worden gehouden, zo niet zullen de sociale uitsluiting en de socio-spatiale dualisering in het Brussels Gewest toenemen.
78Afgezien van die vaststellingen zou er een groot aantal onderwerpen grondiger onderzocht moeten worden. Er is weinig bekend over het intieme leven van de jongeren, de doorslaggevende factoren bij de keuze van de partner en de gevolgen van de genderdimensie van de keuzes, voorkeuren, activiteiten of handelingen in het dagelijks leven. Slechts enkele analyses gaan over de genderthematiek aan de hand van de relaties binnen bepaalde Brusselse etnische gemeenschappen. Als die onderwerpen grondiger bestudeerd worden, zou men de malaise van de jongeren, zowel binnen als buiten de school, beter kunnen begrijpen.
79Er bestaan gegevens over de vrijetijdsbesteding in de vorm van culturele en sportieve activiteiten. Een groot deel van die kennis komt evenwel van de school, wat problemen kan doen rijzen. Enerzijds wordt er steeds meer een beroep gedaan op de scholen voor enquêtes en onderzoeken, die evenwel zonder coördinatie en in verspreide slagorde worden uitgevoerd. Men zou dus moeten nadenken over een orgaan dat het onderzoek in de scholen coördineert. Anderzijds is de school niet noodzakelijk de meest aangewezen omgeving om jongeren aan het spreken te krijgen, gelet op de malaise en de problemen die ze er ervaren. Andere manieren om naar de dagelijkse realiteit van de Brusselse jongeren te peilen, zoals hun vrijetijdsbesteding en de plaatsen waar ze naar een baan zoeken, opleidingen volgen en aan het werk zijn, zouden interessante kennis kunnen opleveren over hun socialisering en de plaatsen waar de sociale ongelijkheden worden overschreden of gereproduceerd.
80De verschillende aspecten van het maatschappelijk werk zijn niet goed bekend en de concrete gevolgen ervan voor de socialisering van de jongeren, hun burgerpraktijken en hun levenskeuzen worden amper geanalyseerd. Dat zou het mogelijk maken om meer inzicht te krijgen in de gevolgen van het maatschappelijk werk, in de initiatieven om de sociale en territoriale barrières te doorbreken en om culturele en sportactiviteiten te ontdekken en in de redenen voor het afhaken op school. Die elementen zouden kunnen leiden tot aanbevelingen om het welzijn van de Brusselse jongeren te verbeteren. Daartoe dient de samenwerking tussen de onderzoekers en de actoren te velde te worden versterkt, om te bepalen welke onderzoeksthema’s het best overeenkomen met die doelstellingen. De werken van onder meer Manço [2013] en Kolly [2015] wijzen op de uitdagingen, problemen en spanningen van het maatschappelijk werk met jongeren en op de behoefte aan reflectie en afstandname van de professionals om die relaties te begrijpen.
81Wat de intrede van de jongeren op de arbeidsmarkt betreft, bestaan er weliswaar veel gegevens en kwantitatieve studies, maar de plaatsen, methodes, actoren en doelgroepen van de opleiding en het zoeken naar werk zouden grondiger geanalyseerd moeten worden vanuit een kwalitatief standpunt. Dan zou men meer inzicht kunnen krijgen in de manier waarop jongeren NEETS of geslaagde werknemers worden, maar ook in de wijze waarop ze die zoektocht naar werk (zonder inkomen) na hun studies ervaren, in de impact ervan op hun manier om de toekomst en hun sociale betrekkingen tegemoet te zien en de manier waarop ze zich in de Brusselse samenleving engageren of in de zowel objectieve als subjectieve impact van regelingen, zoals de jongerengarantie [Can, 2015], die hen zo snel mogelijk uit de werkloosheid zouden moeten halen.
82Nu de digitale cultuur hoogtij viert en monitoren en schermen een almaar grotere rol spelen, zou het belangrijk zijn om te begrijpen hoe die fenomenen een invloed hebben op de sportieve, culturele en artistieke praktijken, maar ook op de tijdsbeleving van de Brusselse jongeren, op de plaats waar de activiteiten plaatshebben, want die kunnen gemakkelijker georganiseerd worden dankzij de nieuwe technologieën, en op de kortere duur van de verschillende soorten engagement.
83Er zijn weliswaar pogingen gedaan om het risicogedrag van de Brusselse jongeren te begrijpen en te interpreteren [Jamoulle, 2010; Jamoulle en Mazzocchetti, 2011], maar die zijn weinig gekwantificeerd. Er bestaan gegevens over de Brusselse bevolking, maar ze maken geen onderscheid tussen de leeftijdscategorieën.
84Wat de mobiliteit betreft, zou het interessant zijn om de mobiliteitsstrategieën van jonge vrouwen in vergelijking met die van jonge mannen te begrijpen. Er is immers onlangs een studie verschenen over het verbale geweld waarmee vrouwen geconfronteerd worden in de openbare ruimte, en over hun vermijdingsstrategieën [Gilow, 2015].
85De studies onderstrepen de polarisatie tussen twee soorten jongeren in Brussel, maar de meeste studies focussen meer op de kwetsbare of achtergestelde Brusselse jeugd en de meer bevoorrechte jeugd komt minder aan bod. Wat bijvoorbeeld het onderwijs betreft, interesseert alleen Devleeshouwer zich voor de jongeren van de zogenaamde “tussenscholen”. Op dat gebied vermelden we eveneens het verkennend werk van Caillez en Bailly [2008]. Het onderzoek focust op de kansarme doelgroepen om de sociale en maatschappelijke evoluties te begrijpen, maar dat neemt niet weg dat men ook rekening moet houden met het rijkere deel van de Brusselse jeugd om de reproductie van de sociale ongelijkheden te begrijpen, teneinde manieren te vinden om die te overstijgen en een algemeen beeld van de Brusselse samenleving te krijgen.
Deze synthesenota kon worden geredigeerd dankzij het waardevolle advies van Perrine Devleeshouwer, Maryam Kolly, Abraham Franssen, Florence Delmotte, Joost Vaesen en Benjamin Wayens. De auteurs konden tevens rekenen op de knowhow van Bernard De Vos (DGDE), Pierre Devleeshouwer (Febisp), Dr Muriel Mernier (Free Clinic Ixelles), Myriam Dahan (Bruxelles-Formation), Laetitia Nolet (Forum sécurité urbaine), Pascale Labiau (DAS), Frédérique Lemoine (Fédération des Scouts de Belgique), Dirk Deblieck (Maison des cultures et de la cohésion sociale de Molenbeek), Yannick Bochem (De Vaartkapoen), Ludo Moyersoen (Microstart).
