De nood aan leerkrachten in het Brussels Gewest tegen 2020
- Cet article est une traduction de :
- Besoin en enseignants en Région bruxelloise à l'horizon 2020 [fr]
- Autre(s) traduction(s) de cet article :
- The need for teachers in the Brussels Region by 2020 [en]
Résumés
En 2019-2020, la Région de Bruxelles-Capitale accueillera environ 24 000 élèves de plus qu’en 2013-2014 dans l’enseignement maternel, primaire et secondaire. Cette croissance génère des besoins supplémentaires en infrastructures, mais aussi en enseignants. Une équipe interuniversitaire issue de l’Université libre de Bruxelles, la Vrije Universiteit Brussel, l’Université Saint-Louis et l’Université catholique de Louvain a mobilisé les données disponibles pour tenter d’y voir plus clair dans une perspective bruxelloise. Le Cahier de l’IBSA no 5, synthétisé dans une Fact sheet de Brussels Studies, détaille leur estimation des besoins en personnel enseignant en 2019-2020.
Entrées d’index
Index thématique :
3. démographie – immigration – société multiculturelle, 5. éducation – enseignement – formationPlan
Haut de pageTexte intégral
1. Meer schoolgaande kinderen vergen meer klasruimte en meer leerkrachten
- 1 Een bespreking van het onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vindt u hier: WAYENS, Benjam (...)
1Al ruim tien jaar neemt het aantal jongeren in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest sterk toe. Na de toename van het aantal leerlingen in het kleuteronderwijs, stellen we vandaag ook een sterke stijging vast in het lager en middelbaar onderwijs. Deze groei doet bijkomende noden ontstaan, niet alleen op het gebied van infrastructuur, maar ook op het vlak van begeleidend personeel. Hoewel onderwijs niet expliciet tot de bevoegdheden van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest behoort, voelt het Gewest genoodzaakt in dit domein tussen te komen. De bekommernis van de gewestregering vloeit voort uit de rechtstreekse en onrechtstreekse impact van de onderwijsproblematiek op de gewestelijke bevoegdheidsdomeinen1. Toch kan het gewest vanuit zijn bevoegdheden met betrekking tot de arbeidsmarkt bijdragen tot het oplossen van de omkaderingsproblematiek in het onderwijs.
- 2 De methodologie en de resultaten worden voorgesteld en meer uitgebreid besproken in MARISSAL, Pierr (...)
2De Brusselse demografische context vraagt om zowel voldoende schoolplaatsen als infrastructuur (figuur 1), maar ook om voldoende personeel. Deze synthese2 bespreekt de verwachte spanning tussen het aanbod van en de vraag naar leerkrachten tegen het schooljaar 2019-2020.
Figuur 1. Evolutie van het aantal gerealiseerde en het aantal geplande schoolplaatsen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tussen 2010 en 2020
De gerealiseerde plaatsen zijn het aantal effectief gerealiseerde plaatsten tussen 2010 en 2015. De geplande plaatsen zijn het aantal plaatsen waarvan de realisatie is voorzien tussen 2016 en 2020.
Bron: ATO-ADT, 2016
2. Prognose van vraag en aanbod: methode
3De prognose van de vraag evalueert de nood aan onderwijzend personeel op basis van de verwachte schoolgaande bevolking in 2019-2020 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Het aantal ingeschreven leerlingen in Brussel en hun verdeling per gemeenschap, schoolniveau en onderwijsnet worden geëxtrapoleerd naar het aantal leerplichtige kinderen op basis van de demografische vooruitzichten. De studie schat dat tussen 2013-2014 en 2019-2020 de schoolgaande bevolking in Brussel met ongeveer 24 000 leerlingen zal toenemen, waarvan 20 000 aan Franstalige kant en 4 000 aan Nederlandstalige kant. Het aantal leerlingen tussen 6 en 16 jaar zal gevoelig stijgen, met een piek van 9- tot 13-jarigen. De schatting van de nood aan leerkrachten is gebaseerd op de toepassing van het omkaderingspercentage (aantal VTE’s per leerling) van 2013-2014 op het aantal verwachte leerlingen in 2019-2020.
4De prognose van het aanbod begroot het aantal leerkrachten dat in 2019-2020 nog in dienst zal zijn en de leerkrachten die er nog zullen bijkomen, in de veronderstelling dat het aantal nieuwe leerkrachten dat kan worden aangeworven de huidige trend volgt. De studie houdt ook rekening met het feit dat niet alle bezoldigde leerkrachten in actieve dienst zijn. Ze kunnen afwezig zijn wegens een andere opdracht, ziekte- of bevallingsverlof, loopbaanonderbreking, enz. Daarom houdt de schatting ook rekening met het gemiddeld aanwezigheidspercentage van de leerkrachten.
3. Lerarentekort bij ongewijzigde tendensen
5Het aanbod van en de vraag naar leerkrachten werd met elkaar vergeleken. Op basis daarvan schatten we de nood aan bijkomende leerkrachten. Daarvoor werden twee methoden gebruikt. De ene bepaalde de maximale spanningen tussen de vraag en het aanbod, de andere de minimale spanningen (tabel 1).
Tabel 1
Prognose van de maximale en minimale spanning (op de arbeidsmarkt) tussen het aanbod van en de vraag naar leerkrachten (VTE) in 2019-2020. Totalen kunnen ietwat verschillen omwille van afrondingen in de berekening.
Bron: Berekeningen door de auteurs, op basis van de data aangeleverd door ETNIC, 2015 (betalingsgegevens) en AgODi, 2015 (betalingsgegevens)
6De maximumschatting gaat ervan uit dat alle leerlingen van alle klassen, elke dag, voor elke les een leerkracht hebben: de geschatte cijfers van vraag en aanbod in 2019-2020 worden met elkaar vergeleken. Volgens deze methode zijn er 2 164 extra VTE’s nodig, waarvan 1 822 VTE’s in de scholen van de Franse Gemeenschap en 342 VTE’s in deze van de Vlaamse Gemeenschap. Deze ideale situatie stemt echter niet overeen met de realiteit: geen enkel organisatiesysteem kan elke leerkracht die een enkele dag afwezig is, vervangen door een andere leerkracht zonder klassen bij elkaar te zetten.
7De minimumschatting gaat uit van het aanwezigheidspercentage van de leerkrachten in 2013-2014 toegepast op de omkadering van de klassen in 2019-2020. Een dergelijke prognose berekent het verschil in aanbod tussen 2019-2020 en 2013-2014 en vergelijkt dit met het verschil tussen de noden van beide periodes. Deze methode levert een schatting op van 436 extra VTE’s, waarvan 281 in de Franse Gemeenschap en 155 in de Vlaamse Gemeenschap. Deze minimumschatting gaat eveneens uit van een ideale situatie; ze stelt immers dat het aanwezigheidspercentage van 2013-2014 toelaat een optimale omkadering te garanderen. De realiteit toont echter dat bepaalde klassen het lange tijd zonder leerkracht moeten stellen.
8Het aantal extra VTE’s dat tegen 2019-2020 nodig is, ligt dus tussen een maximumschatting (2 164 extra VTE’s), die de noden enigszins overschat, en een minimumschatting (436 extra VTE’s) die impliceert dat we de huidige toestand - met (te) veel klassen zonder leerkracht - zouden aanvaarden. Hoewel het verschil tussen de twee schattingen vrij groot is, stellen we vast dat zelfs het tekort op basis van de minimumschatting niet te verwaarlozen is. In de Franse Gemeenschap situeren de tekorten zich voornamelijk in het middelbaar onderwijs en zijn er weinig tekorten in het kleuteronderwijs. In de Vlaamse Gemeenschap zijn de verwachte tekorten in het lager onderwijs bijna even groot als in het middelbaar onderwijs.
4. Mogelijke beleidsmaatregelen
9Zelfs al zijn de schattingen niet 100 procent nauwkeurig, toch is het overduidelijk dat de spanningen tussen het aanbod en de vraag in de komende jaren zullen blijven bestaan of zelfs zullen toenemen. De gemeenschaps- en gewestoverheden zullen dan ook een aantal maatregelen moeten treffen.
10Een eerste mogelijke ingreep bestaat uit het verminderen van de noden, met andere woorden werken aan de verschillende parameters die een impact hebben op het aantal in te vullen betrekkingen. Dat houdt in dat we hoofdzakelijk moeten inzetten op het beperken van het zittenblijven, maar ook op het beperken van het heroriënteren van leerlingen naar het technisch, beroeps- en eventueel het buitengewoon onderwijs, onderwijsafdelingen waar het omkaderingspercentage aanzienlijk hoger ligt dan in het algemene gewone onderwijs.
11Een tweede mogelijke maatregel behelst het verkleinen van de verhouding tussen het aantal bezoldigde leerkrachten en het aantal arbeidsplaatsen, zonder daarbij het aantal lesdagen zonder leerkracht te doen stijgen. Een voorstel zou kunnen zijn om de werkomstandigheden te verbeteren, om het aantal lesdagen zonder leerkracht en het aantal niet-actieve bezoldigde leerkrachten terug te dringen, en het systeem voor de vervanging van afwezige leerkrachten doeltreffender te maken door gemeenschappelijke uitzendvoorzieningen op te richten beschikbaar voor meerdere inrichtende machten.
12Een derde mogelijke piste zet in op het in dienst houden van leerkrachten. In het begin van hun loopbaan bepalen drie belangrijke factoren dat leerkrachten het onderwijs vaarwel zeggen en waaraan kan gesleuteld worden: de arbeidsvoorwaarden (deeltijds werken en onvoldoende stabiliteit), het gebrek aan een pedagogisch diploma en de werkomstandigheden. In de praktijk betekent dit het bevorderen en vereenvoudigen van de doorstroming van nieuwe leerkrachten tussen de verschillende inrichtende machten, het oprichten van steunpunten die specifiek gericht zijn op het consolideren van deeltijdse of tijdelijke jobs van jonge leerkrachten en het uitbouwen van het mentorschap of verdere specifieke opleiding. Dit betekent ook leerkrachten gemotiveerd houden door de lineaire (einde)loopbaanlogica te doorbreken door middel van concrete maatregelen zoals de diversifiëring van het werk of deeltijds werken (zoals bijvoorbeeld voor het co-teaching met een beginnende leerkracht).
13Een vierde mogelijke maatregel zet in op het verhogen van de aantrekkelijkheid van het Brusselse onderwijs op de arbeidsmarkt. Door deze relatieve aantrekkelijkheid te verhogen, zouden we leerkrachten die buiten het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wonen of werkkrachten van buiten de onderwijssector kunnen aantrekken. We moeten bijgevolg rekening houden met de specifieke werkomstandigheden in Brussel en die verbeteren. Wat dat betreft, zal de factor (verhuis)mobiliteit (en parkeerruimte) waarschijnlijk steeds belangrijker worden. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest beschikt over hefbomen om bepaalde van deze parameters aan te pakken (mobiliteit, woningprijzen…), terwijl andere onder de bevoegdheid van de gemeenschappen vallen. Om de houders van een leerkrachtendiploma die niet in de onderwijssector werken of mensen met kwalificaties in bepaalde disciplines aan te trekken zullen er meerdere problemen aangepakt moeten worden, zoals de leerkrachtenopleiding (of de aanvullende opleiding) die gevolgd moet kunnen worden als men al in dienst is of de waardering (ook op het gebied van bezoldiging) van de ervaring die buiten de onderwijssector werd opgedaan. Dat zijn twee kwesties waaraan een prijskaartje hangt en die onder de bevoegdheden van de gemeenschappen vallen.
14Ten slotte moet het probleem ook ten gronde worden aangepakt door het aantal studenten dat een leerkrachtenopleiding volgt, te verhogen. Dat kan door de aantrekkelijkheid van het beroep van leerkracht te versterken, dat te kampen heeft met een gebrek aan symbolische en financiële erkenning voor hun werk. Gezien de sterke vervrouwelijking van het beroep is de verbetermarge groot en zou het uiteraard goed zijn om meer mannen aan te trekken voor dit type opleiding. Men kan een opleidingsaanbod voor professionele heroriëntering ontwikkelen dat gericht is op personen die niet over een pedagogisch diploma beschikken, maar ook op anderen die wel een dergelijk diploma hebben en van job willen veranderen. Gezien het grote aantal niet-geslaagde studenten, zou men tot slot ook studiebegeleidingsmaatregelen kunnen uitwerken (zonder de kwaliteit van de opleiding aan te tasten), waardoor meer studenten succesvol afstuderen. Ook anticiperen op de impact van de verlenging van de leerkrachtenopleiding op de Brusselse onderwijssector is noodzakelijk.
Notes
1 Een bespreking van het onderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest vindt u hier: WAYENS, Benjamin, JANSSENS, Rudi en VAESEN, Joost, 2013. BSI Synthesenota. Het onderwijs in Brussel: een complex crisisbeheer. Brussels Studies. 2013. nr. 70, pp. 128. Beschikbaar op http://brussels.revues.org
2 De methodologie en de resultaten worden voorgesteld en meer uitgebreid besproken in MARISSAL, Pierre, VERMEULEN, Sofie, QUITTELIER, Benoit, JANSSENS, Rudi, DELVAUX, Bernard en WAYENS, Benjamin, 2016. De nood aan leerkrachten in het Brussels Gewest. Brussel: éditions IRIS, Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse. De cahiers van het BISA, nr. 5. Beschikbaar op http://bisa.brussels/bestanden/publicaties/cahiers-van-het-bisa/cahiers_bisa_nr_5_juni_2016
Haut de pageTable des illustrations
Titre | Figuur 1. Evolutie van het aantal gerealiseerde en het aantal geplande schoolplaatsen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tussen 2010 en 2020 |
---|---|
Légende | De gerealiseerde plaatsen zijn het aantal effectief gerealiseerde plaatsten tussen 2010 en 2015. De geplande plaatsen zijn het aantal plaatsen waarvan de realisatie is voorzien tussen 2016 en 2020. |
Crédits | Bron: ATO-ADT, 2016 |
URL | http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/1381/img-1.png |
Fichier | image/png, 80k |
Titre | Tabel 1 |
Légende | Prognose van de maximale en minimale spanning (op de arbeidsmarkt) tussen het aanbod van en de vraag naar leerkrachten (VTE) in 2019-2020. Totalen kunnen ietwat verschillen omwille van afrondingen in de berekening. |
Crédits | Bron: Berekeningen door de auteurs, op basis van de data aangeleverd door ETNIC, 2015 (betalingsgegevens) en AgODi, 2015 (betalingsgegevens) |
URL | http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/1381/img-2.png |
Fichier | image/png, 81k |
Pour citer cet article
Référence électronique
Benjamin Wayens, Bernard Delvaux, Pierre Marissal, Sofie Vermeulen, Benoit Quittelier et Rudi Janssens, « De nood aan leerkrachten in het Brussels Gewest tegen 2020 », Brussels Studies [En ligne], Fact Sheets, n° 101, mis en ligne le 20 juin 2016, consulté le 04 décembre 2024. URL : http://journals.openedition.org/brussels/1381 ; DOI : https://doi.org/10.4000/brussels.1381
Haut de pageDroits d’auteur
Le texte seul est utilisable sous licence CC BY 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Haut de page