De communautaire spanningen die onlangs hoog oplaaiden toen Xing Hui en Hao Hao, de twee Chinese panda’s, in België aankwamen, onderstrepen hoezeer dierentuinen met heel wat uitdagingen geconfronteerd worden. Voor één keer ging de polemiek niet over Brussel om de eenvoudige reden dat onze hoofdstad een van de zeldzame Europese hoofdsteden zonder dierentuin is. In de tweede helft van de 19e eeuw was er wel een zoo in Brussel op de plaats waar zich nu het Leopoldpark bevindt. De geschiedenis van de Brusselse zoo leert ons dat er spanningen waren tussen wetenschap, acclimatisatie en vermaak en dat die nog steeds actueel zijn, met op de achtergrond de kwestie van de rendabiliteit van de dierentuinen en de economische modellen die door hun exploitanten worden gehanteerd.

Nummer 77 van Brussels Studies schetst de geschiedenis van de Brusselse zoo vanuit de invalshoek van de destijds gepubliceerde zoogidsen. De auteur, Wim Lambrechts, is historicus, milieudeskundige en onderzoeker aan het Centrum voor Economie en Duurzaam Ondernemen (CEDON) van de Hogeschool-Universiteit Brussel. Hij onderzoekt een onbekende periode van het Brusselse verleden met de insteek van een historicus die aandacht heeft voor de band tussen mens en natuur, maar ook rekening houdt met de economische belangen.

In zijn analyse legt hij de nadruk op de romantische en geïdealiseerde benadering van de zoo in die periode, toen men opkwam tegen de almaar toenemende vervuiling en de steden in een onderlinge concurrentie- en prestigestrijd verwikkeld waren. Tijdens zijn korte bestaan (1851 1878) trachtte de zoo van Brussel zich te profileren als een wetenschappelijke instelling. De bezoekers konden dat merken aan de zorgvuldige beschrijvingen in de zoogidsen die als leidraad voor het bezoek werden verkocht.

In die tijd was de zoo vooral een plaats waar men wandelde en waar men gezien wenste te worden om aldus zijn sociale status in de verf te zetten. Het element van vermaak was aanwezig in de kwaliteit van de architectuur en in het grote aantal culturele activiteiten die zowel voor volwassenen als voor kinderen werden georganiseerd.

De ambitie van een moderne zoo, waar de wetenschappelijke en educatieve functie verweven waren met een recreatieve aanpak, werd echter niet ingelost in Brussel. Er is altijd een grote kloof tussen utopie en werkelijkheid, onder meer wat het management betreft. Vandaag geldt de recreatieve zoo als het referentiemodel, maar de zoo bevindt zich niet noodzakelijk in het centrum van de grote steden.

Om dit artikel te citeren

Lambrechts, Wim, “De dierentuin van Brussel: spiegel van de negentiende-eeuwse denkwijzen over stad, wetenschap en vermaak”, Brussels Studies [Online], Algemene collectie, nr. 77, 2 juni 2014. URL: https://journals.openedition.org/brussels/1220

Contact
Benjamin Wayens, redactiesecretaris: bwayens[at]brusselsstudies.be