Navigation – Plan du site

AccueilDocumentsDossiers thématiquesThematisch dossier: onderwijs

Thematisch dossier: onderwijs

Vertalingen:
[fr]
Dossier thématique : Enseignement
[en]
Thematic bibliography: Education

De kwesties die verband houden met het onderwijs in Brussel, zijn niet alleen talrijk maar ook zeer divers. Kinderopvang, verplicht onderwijs, hogere opleidingen ... op alle niveaus werden er in het verleden al hervormingen doorgevoerd om de kwaliteit en toegankelijkheid te verbeteren. Sinds de oprichting van het tijdschrift kwamen deze problematieken regelmatig aan bod, inmiddels al in een twaalftal artikels, factsheets en synthesenota’s, naarmate er zich veranderingen voordeden. Dit thematische dossier neemt u mee in het archief van Brussels Studies om de analyses en resultaten te (her)ontdekken die rond het thema onderwijs werden gepubliceerd.

Kinderopvang

HUMBLET Perrine, 2011. De Brusselse demografische groei en de ongelijke toegang tot de kleuterschool, in: Brussels Studies, Algemene Collectie, nr. 51, 19/09/2011. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/1041

Hoe staat het met de gelijke sociale toegang tot de kleuterschool, de belangrijkste toegangspoort tot het onderwijssysteem? In Brussel bedreigt de demografische groei, in combinatie met de sociale en economische kloof, de toegang tot de kleuterschool voor allen. In de studie worden de statistieken geanalyseerd in verband met het schoolbezoek per gemeente en wordt aangetoond dat in vele zones de verzadiging van de kleuterscholen veralgemeend is. De auteur onderzoekt ook de kwestie van de verergering van het plaatstekort, die zich toen aftekende. Het valt te verwachten dat het alsmaar moeilijker zal worden om kinderen in te schrijven voor de kleuterklas, niet alleen omdat de klassen overvol zitten, maar ook wegens de procedures die worden ingevoerd om de inschrijvingen te regelen. Er profileerde zich volgens de auteur een toename van de ongelijkheid waar de sociaal-economisch benadeelde gezinnen al het slachtoffer van waren: ze zijn minder goed op de hoogte van de geldende normen en van de stappen die ze moeten zetten, en ze raken minder goed wegwijs in het onderwijskluwen van vandaag. Bijgevolg is het gevaar groter dat hun kinderen pas later naar school kunnen gaan en naar scholen moeten die ze zelf niet hebben kunnen kiezen.

HUMBLET Perrine, AMERIJCKX Gaëlle, AUJEAN Stéphane, DEGUERRY Murielle, VANDENBROECK Michel en WAYENS Benjamin, 2015. Jonge kinderen in Brussel: van een institutionele logica naar een systemische visie, in: Brussels Studies, Synthesenota’s, nr. 91, 21/09/2015. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/1299

Deze synthesenota wijst meteen op de paradox waarin het Brussels Gewest zich bevindt. De toekomst van het Gewest hangt immers in grote mate af van de manier waarop de diverse huidige tekortkomingen in de ontwikkeling van kinderen worden gecorrigeerd, maar de belangrijkste instrumenten om dat te doen, vallen onder de bevoegdheid van twee gemeenschappen, met enerzijds het ONE of Kind & Gezin en anderzijds de twee Onderwijsministeries. Dit leidt tot een verdeeld bestuurlijk concept van de eerste kindertijd. Als gevolg van de sociaal-economische ongelijkheid mist een deel van de Brusselse kinderen echter de nodige voorwaarden voor de volledige ontwikkeling van hun potentieel. Eén kind op vier (of één op drie, afhankelijk van de indicator) dat in een kansarm gezin leeft (van wie een groot aantal kinderen in eenoudergezinnen), tot 50 % van de kinderen in een meertalige situatie, een vanaf het begin van de schoolloopbaan merkbare schoolachterstand en een onbekend aantal gezinnen en kinderen zonder wettelijk statuut ... het zijn allemaal redenen die volgens de auteurs een noodplan voor de Brusselse kinderen rechtvaardigen.

HUMBLET Perrine, ROBERT Emmanuelle, HUYNEN Philippe, AMERIJCKX Gaëlle, AUJEAN Stéphane en WAYENS Benjamin, 2020. Toegangsmodaliteiten en publiek van de Franstalige kinderopvang in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, in: Brussels Studies, Factsheets, nr. 151, 6/12/2020. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/5197

Deze factsheet stelt de belangrijkste resultaten voor van een enquête die tussen juli en oktober 2018 werd afgenomen bij Franstalige kinderopvangvoorzieningen in Brussel. Ze wijst erop dat, aangezien er minder opvangplaatsen beschikbaar zijn dan de potentiële gebruikers verwachten, de kinderopvangstructuren vaak inschrijvingscriteria hanteren. Deze uiteenlopende en soms ingewikkelde criteria hebben een impact op het primaire toegankelijkheidsniveau van de diensten. Bij de “klassieke” opvangvoorzieningen (crèches, peutertuinen en zelfstandige kinderdagverblijven) zijn de beroepsmatig actieve tweeoudergezinnen in de meerderheid en heeft het criterium “gemeente van de woonplaats” duidelijk een impact op de selectie van de kinderen. De haltes-accueil vallen op qua financiële bijdrage, maar ook wat alle andere indicatoren betreft. De gemiddelde ouderbijdrage van 11,40 euro per dag – tegenover respectievelijk 18,70 euro voor alle structuren samen – wijst duidelijk op een publiek van kwetsbaardere gezinnen, waaronder opvallend meer eenoudergezinnen (slechts 69 % van de kinderen in haltes-accueil woont met beide ouders samen, terwijl dat percentage 86 % bedraagt voor alle structuren samen). De “haltes-accueil” hebben dus een specifiek publiek met acutere sociale behoeften.

Basisonderwijs

Stand van zaken

JANSSENS Rudi, CARLIER Donat en VAN DE CRAEN Piet, 2009. Het onderwijs in Brussel, in: Brussels Studies, Synthesenota, SGB, nr. 5, 19/01/2009. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/922

In deze synthesenota, die werd gepubliceerd in het kader van de Staten-Generaal van Brussel in 2009, staat de situatie van het leerplichtonderwijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest centraal. De auteurs bespreken de relatie tussen school en stad vanuit vier aspecten: (1) de politiek-institutionele context (organisatie van het onderwijs), (2) het pedagogisch-onderwijskundige proces (hoe en wat leren, in welke omstandigheden en met welk vooropgesteld resultaat), (3) het demografisch-geografische gegeven (bevolking waarvoor het onderwijs wordt georganiseerd), en (4) de sociaal-culturele context (stadsontwikkeling).

CANTILLON Estelle, 2009. De schoolinschrijvingen in Brussel regelen, in: Brussels Studies, Algemene Collectie, nr. 32, 30/11/2009. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/720

Dit artikel uit 2009 is een bijdrage tot de reflectie over het schoolinschrijvingsbeleid dat het best aangepast is aan de behoeften van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Daartoe plaatst Estelle Cantillon in eerste instantie het toenmalige debat over de schoolinschrijvingen in zijn juiste context door een onderscheid te maken tussen enerzijds de beleidsdoelstellingen die worden nagestreefd, en anderzijds de procedure die wordt gevolgd om die doelstellingen te verwezenlijken. Beide aspecten kunnen immers los van elkaar worden geanalyseerd. In tweede instantie beschrijft ze de specifieke uitdagingen voor Brussel op het vlak van schoolinschrijvingen.

WAYENS Benjamin, JANSSENS Rudi en VAESEN Joost, 2013. Het onderwijs in Brussel: een complex crisisbeheer, in: Brussels Studies, Synthesenota’s, nr. 70, 29/08/2013. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/1181

Deze synthesenota vormt een update van en een aanvulling op de synthesenota die in 2009 werd gepubliceerd in het kader van de Staten-Generaal van Brussel [Janssens, Carlier en Van de Craen, 2009]. Het eerste deel van de nota verduidelijkt het institutionele en politieke kader waarin het onderwijs in Brussel functioneert. Ze legt de nadruk op het feit dat het Brusselse onderwijs in strikte zin eigenlijk niet bestaat. Het onderwijs wordt in Brussel immers beheerd door meerdere structuren (de organiserende machten) die vaak autonoom werken en die overleggen op het niveau van de netwerken (gestructureerd op levensbeschouwelijke basis) in een strikt gemeenschapskader (en dus taalkader). Het tweede deel bevat een aantal vaststellingen, zoals de verzadiging van de Brusselse schoolinfrastructuren, de grote diversiteit van de schoolgaande bevolking, vooral wat betreft de talen die thuis worden gesproken, en de dualisering van de kwalificaties in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, waar er tegelijkertijd een groot aantal hoogopgeleiden en veel laaggeschoolden zijn. Het derde deel bespreekt de toekomstige werkdomeinen, zoals ze in 2013 waren bedacht.

WAYENS Benjamin, DELVAUX Bernard, MARISSAL Pierre, VERMEULEN Sofie, QUITTELIER Benoit en JANSSENS Rudi, 2016. De nood aan leerkrachten in het Brussels Gewest tegen 2020, in: Brussels Studies, Factsheets, nr. 101, 20/06/2016. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/1378

Een interuniversitair team van de Vrije Universiteit Brussel, de Université libre de Bruxelles, de Université Saint-Louis en de Université catholique de Louvain heeft de beschikbare gegevens onderzocht om meer inzicht te geven in de behoeften aan onderwijzend personeel vanuit een Brussels oogpunt. In Katern nr. 5 van het BISA, dat wordt samengevat in deze factsheet, worden hun ramingen omtrent deze behoeften tegen 2019-2020 toegelicht.

Diversiteit op school

REA Andrea, NAGELS Carla en CHRISTIAENS Jenneke, 2009. Brusselse jongeren: sociale ongelijkheid en culturele diversiteit. Brussels Studies, Synthesenota, SGB, nr. 9, 2/02/2009. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/951

Deze synthesenota van de Staten-Generaal van Brussel vraagt zich af waarom men bepaalde Brusselse jongeren blijft uitsluiten, waarom hun bestaansonzekerheid toeneemt en waarom het antagonisme tussen jongeren van verschillende sociale en etnische afkomst toeneemt. Gezien de vaststelling dat de schoolresultaten doorgaans minder goed zijn in Brussel dan in Vlaanderen en Wallonië, herinneren de auteurs eraan dat de scholing van jongeren een selectief proces blijft, waarbij sociale ongelijkheden tot een ongelijke scholingsgraad leiden die op zijn beurt weer tot sociale ongelijkheden leidt. In Brussel komen de sociale verschillen bovenop de etnische verschillen. De auteurs benadrukken met name dat de meerderheid van de leerlingen van wie de ouders op basis van de indicatoren met betrekking tot sociale afkomst tot de kansarmste bevolkingsgroep behoren, in het technisch en beroepsonderwijs zit.

LENEL Emmanuelle, 2010. Gemengde scholen als hefboom voor succes?, in: Brussels Studies, Algemene Collectie, nr. 40, 6/09/2010. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/782

Dit artikel bevraagt het democratische ideaal van gemengdheid, in de brede zin van het woord, binnen het domein van het onderwijs. Op basis van etnografische gegevens uit twee casestudy’s van Brusselse scholen, die op uiteenlopende manieren een antwoord bieden op de diversiteit in Brussel, zet sociologe Emmanuelle Lenel de integratiemodellen van enerzijds het universalistische type en anderzijds het communautaristische type tegenover elkaar. Ze toont aan dat deze twee modeltypes van scholen geen eenvoudige ethisch-filosofische alternatieven zijn, maar dat ze bijdragen tot het kneden van verschillende leerlingen. Bovenop hun effecten op het welslagen en op de schoolse segregatie, bevordert elk schoolmodel op verschillende manieren de drie logica’s – slaagstrategieën, integratie en persoonlijke ontplooiing – die de leerling in de schoolse ruimte moet volgen.

MC ANDREW Marie, 2016. Toegang tot scholen van gemeenschappen met een kwetsbare taal: een Canadees perspectief, in: Brussels Studies, Algemene Collectie, nr. 95, 25/01/2016. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/1320

Het vraagstuk van de controle op de toegang tot de verschillende onderwijssystemen in een tweetalige omgeving is niet specifiek voor Brussel. Het probleem stelt zich ook in Canada en wel in twee vormen: enerzijds voor de (vaak Franstalige) gemeenschappen die in de minderheid zijn in het Engelstalige landsgedeelte, en anderzijds in Quebec, waar de Franstalige gemeenschap in de meerderheid is, maar waarvan de taal kwetsbaar is op nationaal niveau. Na onderzoek van enkele elementen in het debat over de controle door de gemeenschappen met een kwetsbare taal op de toegang tot hun scholen, presenteert de auteur de tegengestelde keuzes die de Franstalige minderheid in Canada sinds een veertigtal jaar op dat vlak heeft gemaakt naargelang ze al dan niet de meerderheidsgemeenschap van de regio is, alsook sommige gevolgen van die keuzes. De situatie in Canada illustreert twee logica's, enerzijds de bescherming van een kwetsbare minderheid en anderzijds een dynamisch gebruik van scholing om de etnolinguïstische verhoudingen te wijzigen.

Hoger onderwijs

VAESEN Joost en WAYENS Benjamin, 2014. Het hoger onderwijs en Brussel, in: Brussels Studies, Synthesenota’s, nr. 76, 23/04/2014. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/1214

Deze synthesenota verzamelt een groot aantal gegevens over Brussel, die op institutioneel vlak vaak versnipperd zijn. Ze toont met name aan dat er alleen al in de erkende (“gesubsidieerde”) instellingen voor hoger onderwijs (IHO) in Brussel iets meer dan 86 000 studenten (cijfers voor 2010-2011) worden geïnventariseerd, goed voor bijna een vierde van de studentenpopulatie in België. Dat maakt van Brussel veruit de grootste studentenstad van het land. Instellingen voor hoger onderwijs doen uiteraard veel meer dan uitsluitend onderwijs aanbieden. Voornamelijk in de universiteiten staat ook het onderzoek centraal. Wat dit onderzoeksaspect betreft, valt op dat het Brussels Gewest in 2014 nog altijd wordt gekenmerkt door een lage investeringsgraad in onderzoek en ontwikkeling (R&D), vergeleken met zowel de Europese doelstellingen als het Europese gemiddelde en de situatie in de andere Belgische gewesten. De universiteiten en hogescholen zijn tevens een belangrijke economische actor, al is het maar door de omvang van de uitgaven die ze realiseren. De inkomsten van de vier grote universiteiten die in Brussel actief zijn (ULB, VUB, USL-B en UCL-Woluwe), bedroegen voor 2012 een slordige 617 miljoen euro, het equivalent van 23 % van de begroting van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Als werkgevers hadden de IHO (met inbegrip van de universitaire ziekenhuizen) in 2011 meer dan 28 000 mensen in dienst, ofwel 4,5 % van de loontrekkende tewerkstelling in het BHG. De omvang van de aanwezigheid van de IHO is dus duidelijk op deze verschillende vlakken: meer dan 115 000 personen (studenten en werknemers) zijn op een directe manier betrokken. Deze synthesenota sluit af met de grote huidige debatten over de rol van de instellingen voor hoger onderwijs in een stadsgewest.

Doorstroming naar de arbeidsmarkt

FRANSSEN Abraham, CARLIER Donat en BENCHEKROUN Anissa, 2014. Doorstroming van de jongeren van het onderwijs naar de arbeidsmarkt in Brussel: bestuurlijke uitdagingen, in: Brussels Studies, Synthesenota’s, nr. 73, 27/01/2014. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/1198

Dualisering en afhaken op school, hoge werkloosheid bij laaggeschoolde jongeren en chronische bestaansonzekerheid wijzen op de problemen die jongeren ondervinden bij de doorstroming van het onderwijs naar de arbeidsmarkt. Deze synthesenota strekt ertoe de transitie van jongeren van de schoolbanken naar de arbeidsmarkt, van werkloosheid naar opleiding, van opleiding naar werk en op de arbeidsmarkt zelf beter in kaart te brengen. Ze is gebaseerd op de werkzaamheden van het “Jongerenlabo”, dat gedurende twee jaar beleidsmakers, docenten, werkgevers, professionals uit het werkveld en natuurlijk ook werkloze jongeren bijeenbracht voor groepsanalyses. In eerste instantie wordt, na een korte schets van de situatie in Brussel en een nauwkeurigere omschrijving van de categorie “jongeren in transitie”, het desbetreffende overheidsbeleid onder de loep genomen. In tweede instantie wordt een gezamenlijke diagnose gesteld van de uitvoering van het overheidsbeleid in kwestie en de resultaten. Samen met de actoren die het beleid ten uitvoer leggen, worden enkele van de uitdagingen voor het beleid aangemerkt, dat meer op een “patchwork” van conflictueuze relaties dan op een coherente regeling lijkt. In derde instantie onderzoeken de auteurs, met het oog op de toekomst, de voorwaarden en mogelijkheden voor een adequater overheidsbeleid dat de doorstroming van jongeren van het onderwijs naar de arbeidsmarkt verbetert.

VEINSTEIN Matthieu en SIRDEY Isabelle, 2016. Kwalificerende opleiding: doorstroming naar werk voor Brusselse laaggeschoolde werkzoekende jongeren?, in: Brussels Studies, Algemene Collectie, nr. 96, 29/02/2016. Beschikbaar op http://journals.openedition.org/brussels/1324

Dit artikel toont aan dat het Brusselse Franstalige beroepsopleidingssysteem de kansen op professionele inschakeling van de deelnemers aanzienlijk verhoogt, vooral wanneer het gaat om kwalificerende opleidingen. De mogelijke impact, namelijk een tweede kans voor jongeren met weinig of geen diploma’s, wordt evenwel getemperd door de aanwervingspraktijken van de ondernemingen. Doorgaans geven ze de voorkeur aan degenen die een kwalificerende opleiding hebben gevolgd, maar ze houden rekening met andere criteria bij jobschaarste. De meest kwetsbare jongeren halen minder voordeel uit hun kwalificerende opleiding, want ze vinden minder snel een stabiele betrekking. De auteurs besluiten dus dat het noodzakelijk lijkt om economische ontwikkeling te combineren met een gegarandeerd aanbod aan opleidingstrajecten, teneinde de Brusselse werkloosheid aan te pakken.

Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search