1Gezien de samenstelling van de bevolking, de status als meervoudige hoofdstad en de grensoverschrijdende stromen doorheen de stad kunnen we stellen dat Brussel een internationale stad is. En de aanwezigheid van internationale instellingen speelt daar zeker een belangrijke rol bij. Toch wordt er maar weinig onderzoek verricht naar die aanwezigheid zoals ze door de burgers wordt gepercipieerd. Met deze studie willen we dit gebrek aan onderzoek aanpakken.
2De internationale instellingen worden begrepen volgens de definitie die gewoonlijk wordt gehanteerd op wetenschappelijk en institutioneel vlak. Deze definitie omvat de organisaties die verbonden zijn aan de Verenigde Naties (VN), de Europese Unie (EU), de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) en andere organisaties [Dotti et al., 2021]. Deze internationale instellingen zijn op hun beurt slechts onderdelen van een “ecosysteem” [Dairon en Badache, 2021] dat ook nationale en infranationale, private en publieke, gouvernementele en non-gouvernementele actoren omvat. Dit ecosysteem wordt gevormd door een bijzondere geschiedenis en een specifiek grondgebied die vorm geven aan het internationale aspect van de stad [Dairon en Badache, 2021]. Brussel wordt dus beïnvloed door de traditie van België als gastland, maar ook door het multiculturele en polycentrische karakter van ons land. Eigenlijk is elke stad internationaal op haar eigen manier. Het internationale label wordt in elke stad overigens op verschillende manieren toegepast en dient als instrument om toegang te krijgen tot materiële en symbolische middelen, dat anders wordt ingezet naargelang het type actor [Basaran en Olson, 2018].
3In dat opzicht vertoont Brussel twee specifieke kenmerken. Enerzijds wordt de status van Brussel als internationale stad vaak overschaduwd door die van hoofdstad van Europa. De EU-instellingen nemen dan ook een overheersende plaats in de perceptie van de burger over de internationale organisaties in. We gaan daarom uit van deze generieke voorstelling, waarbij we de nuances van deze voorstelling verduidelijken telkens als dat mogelijk is. Anderzijds werd de status van Brussel als internationale en Europese hoofdstad lange tijd gepercipieerd als toevallig, tijdelijk en onzeker. In vergelijking met andere vergelijkbare steden, bijvoorbeeld in het kader van een bewuste architecturale strategie of een institutionele communicatie, wordt deze titel nauwelijks in de kijker geplaatst [Perchoc, 2017]. Deze status is overigens nog altijd vrij recent en wordt sterk ingeperkt door de communautaire spanningen en de bestuursconflicten in België. Zo wordt Brussel bestempeld als “opportunistische hoofdstad” in die zin dat elk niveau (lokaal, nationaal, Europees en wereldwijd) en elk type macht (publiek en privé) het internationale niveau heeft gebruikt om op zijn manier vorm te geven aan de stad en om haar economische en symbolische belangen te dienen, zonder aan te sluiten bij een algemeen plan [Hein, 2006]. Deze broosheid en deze opdeling van het internationale aspect van Brussel in tegenstrijdige visies maken het des te interessanter om meer inzicht te krijgen in hoe de burgers zich dit internationale karakter toe-eigenen.
- 1 Er moet rekening worden gehouden met mogelijke vertekeningen door het gebruik van de Franse taal. T (...)
4In dit artikel stellen we de eerste resultaten voor van een opiniepeiling die in september 2021 werd uitgevoerd. De enquête werd in opdracht van de Université libre de Bruxelles (ULB) online en in het Frans1 afgenomen door Ivox in september 2021 bij een representatieve steekproef van de Brusselse bevolking, die werd samengesteld op basis van de postcode van het woonadres. De steekproef bedraagt 750, met een foutmarge van 3,51 %. De vragenlijst peilt naar de relatie tussen de burgers en de internationale instellingen aan de hand van objectieve kennistests en praktijkindicatoren (met name over de frequentie van de interactie, via fysiek contact of de inwinning van informatie over deze instellingen), onderzoekt hun kennis en hun beoordeling over een aantal uitdagingen die verband houden met het overheidsoptreden en met identiteit, en analyseert de verbanden tussen de percepties ten aanzien van de internationale instellingen, de sociaal-demografische indicatoren en de meer algemene politieke houdingen, vooral op het gebied van materialisme (voorrang aan economische en veiligheidskwesties) en cultureel liberalisme (voorrang aan individuele autonomie in plaats van aan traditie of gezag). Deze studie kadert in het gezamenlijke wetenschappelijke project “G3” van de ULB en de universiteiten van Montréal en Genève, dat als doel heeft om de gevolgen van de aanwezigheid van internationale instellingen in de drie steden te vergelijken.
5Het artikel is als volgt opgebouwd. In het eerste deel plaatsen we de aanwezigheid van de internationale instellingen in de context van het Brusselse grond- en bestuursgebied. Deze aanwezigheid bespreken we vanuit kosteneffectief oogpunt op macro-economisch, politiek en veiligheidsvlak. Ook staan we stil bij de grenzen van de sociale en territoriale integratie van de internationale bevolkingsgroepen in het maatschappelijke en stedelijke weefsel en bij de rol van het overheidsoptreden op dit vlak. Tegen die achtergrond analyseren we in het tweede deel de resultaten van de opiniepeiling omtrent de percepties en gewoonten van de burgers ten aanzien van de internationale instellingen in hun stad. Achter het veeleer positieve beeld dat daaruit voortvloeit, schuilen echter enkele bedenkingen en vooral opvallende ongelijkheden in de relatie die zich al dan niet stelt tussen de Brusselaars en de internationale instellingen. In het besluit vatten we de resultaten van de studie samen en bespreken we de congruentie tussen de politieke, de economische en de sociologische realiteit op stedelijk niveau en de interpretatie ervan door de burgers.
6De tweeledige relatie van Brussel met de internationale instellingen die in de stad ondergebracht zijn, kenmerkt zich door een utilitaristische visie die de voordelen van het internationale aspect benadrukt maar die ook rekening houdt met de minder positieve aspecten en en met het gevoel van een nog allogeen transplantaat in het stedelijk en sociaal weefsel.
7Het is niet zo gemakkelijk om de economische impact van de internationale instellingen in te schatten. Door hun transnationale karakter ontsnappen zij immers voor een groot deel aan de nationale statistische systemen. Bovendien moet de directe inbreng van de internationale instellingen worden aangevuld met de inbreng van de sectoren die er afhankelijk van zijn (gaande van de media tot diplomatische vertegenwoordigingen), maar ook met de inbreng van de interacties met toerisme, onderwijs en cultuur en van de stedelijke uitdagingen die eruit voortvloeien [Corijn et al., 2008]. Daarbij komt nog het effect van de internationale instellingen op uiteenlopende aspecten als operationele uitgaven, consumptie en fiscaliteit. De berekeningen van de onderzoekers sluiten echter aan op die van de instellingen, waarbij de bijdrage van de internationale instellingen worden ingeschat op 23 % tot 26 % van de gewestelijke activiteit en op 19 % tot 20 % van de arbeidsplaatsen voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, maar ook op 1,5 % van de activiteit en 0,6 % van de arbeidsplaatsen voor het Waalse Gewest en 1,7 % van de activiteit en 0,7 % van de arbeidsplaatsen voor het Vlaamse Gewest [Dotti et al., 2021].
8In zijn jaarverslag 2020 vult de Brusselse Commissaris voor Europa en Internationale Organisaties (CEIO) het macro-economische overzicht aan met cijfers omtrent de actoren. In Brussel zijn er 38 organisaties van de Europese Unie, 32 intergouvernementele organisaties, 300 Annelies Verbiest2022-05-17T14:59:00AVregionale en lokale vertegenwoordigingen, 5 369 diplomaten, 730 geaccrediteerde buitenlandse journalisten, 33 internationale scholen, 3 887 geregistreerde lobbyadviesbureaus, 19 780 buitenlandse studenten en 8 000 buitenlandse stagiairs aanwezig [CEIO, 2021: 10]. Volgens dezelfde bron is Brussel ook de belangrijkste congresstad van Europa en staat onze hoofdstad op de tweede plaats op het vlak van meertaligheid van de inwoners, na Londen.
- 2 WAVREILLE, A., 2021. Bruxelles : quand le télétravail bouscule la politique immobilière de la Commi (...)
9Deze cijfers moeten echter worden genuanceerd en zijn soms broos, zoals bleek naar aanleiding van recente politieke, gezondheids- en veiligheidscrisissen die de aandacht hebben gevestigd op bepaalde onzekerheden van het statuut van “expat” (term die in de Brusselse omgangstaal verwijst naar geschoolde buitenlandse werknemers, en dan vooral van de instellingen). Voor Britten die decennialang als EU-burgers in Brussel hebben gewoond, heeft de brexit abrupt geleid tot grote problemen om zich te laten regulariseren door de Belgische nationaliteit of een verblijfsvergunning aan te vragen. Ook de pandemie heeft gezorgd voor wrevel bij buitenlanders die al geruime tijd in België woonden en die zich wilden laten vaccineren. De strenge verplaatsingsbeperkingen en de nieuwe werkwijzen die daaruit voortvloeiden, maar ook milieuoverwegingen2 hebben ertoe geleid dat de Europese Commissie haar projecten met fysieke aanwezigheid in de stad aanzienlijk heeft aangepast. Zo besloot ze in juli 2021 om niet langer te focussen op de uitbreiding maar op de vermindering van de gebruikte oppervlakte met 25 % en op de samenvoeging van haar werklocaties [Malingre, 2021]. Op het vlak van veiligheid hebben de terroristische aanslagen in Brussel, en vooral in de Europese Wijk, van 2016 de angst vergroot dat de aanwezigheid van de internationale instellingen een doelwit maakt van de stad [Bousetta et al., 2018].
10Deze recente crisissen lokken ongelijkmatige politieke reacties uit. Op het gebied van veiligheid benadrukt de CEIO dat het bestuur werd geconfronteerd met een grote vraag naar de installatie van infrastructuur voor de bescherming van risicovolle plaatsen, die voor het grootste deel gelegen zijn in de Europese Wijk [CEIO, 2021: 28]. Op economisch vlak loopt het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aan tegen de grenzen van zijn bevoegdheden en middelen en tegen het feit dat zijn internationale aantrekkelijkheid afhangt van voorwaarden waarop het weinig tot geen vat heeft [Van Hamme et al., 2020]. Toch heeft het Gewest inspanningen geleverd om de zaken te vergemakkelijken door de ontwikkeling van interfaces voor de ondersteuning van de internationale bevolkingsgroepen, alsook van communicatiemiddelen om het imago van de stad te verbeteren, en van een “gewestelijk attest” voor de officiële erkenning van de vertegenwoordigingen van infranationale territoriale overheden [CEIO, 2021: 14, 22, 30]. Dit overzicht maakt duidelijk dat de invloed van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op de status van internationale stad ongelijk is naargelang de uitdagingen en beperkt is tot praktische aspecten. Dat stellen we ook vast bij de integratie van “expats”.
- 3 De keuze voor deze indicator stemt overeen met een aanbeveling van Statbel [2021]: “Het is belangri (...)
11De bestaande studies schetsen een contrastrijke realiteit van de wederzijdse percepties tussen “expats” van wie de aanwezigheid in Brussel verband houdt met de internationale instellingen en met andere instellingen in Brussel. Beide categorieën vertonen poreuze grenzen die de officiële statistieken niet volledig kunnen weergeven. Volgens de laatste beschikbare cijfers van Statbel voor 2021 is de bevolking van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest als volgt verdeeld: 655 461 personen die geboren zijn in België (hetzij 53,7 %) en 564 509 personen die in het buitenland geboren zijn (hetzij 46,3 %), voor een totaal van 1 219 970 inwoners (Statbel, 2021)3. Van de personen die geboren zijn in het buitenland en die een enorme verscheidenheid aan situaties vertegenwoordigen, zijn er – volgens een gezamenlijke beoordeling die door een vastgoedstudie werd bevestigd – ongeveer 220 000 “expats”, en dat aantal is snel en constant aan het stijgen [Skyline Europe, 2017].
12Een oud onderzoek over de Britten toonde aan hoe deze “expats” zich de Brusselse ruimte toe-eigenden als een “parallelle stad” georganiseerd rond het historische centrum, plaatsen van dienstverlening en specifieke vrijetijdsactiviteiten die beschikbaar zijn in verschillende talen en die zich dicht bij hun woonplaats bevinden [Cailliez, 2004: 95]. Aldus leken ze “geïntegreerd in de stedelijke ruimte en sociaal ingesloten” te zijn [Cailliez, 2004: 97], wat zich niet zozeer uitte in een logica van getto of vijandigheid [Cailliez, 2004: 41] maar wel in gevolgen van affiniteit qua levensstijl en sociaal-economische status met andere dominante sociale groepen voor wie de ruimtelijke nabijheid niet de enige basis voor sociale omgang is [Cailliez, 2004: 25].
13Een recentere studie over het personeel van de Europese instellingen toont bovendien aan dat zij wel degelijk het gevoel hebben dat ze deel uitmaken van de Brusselse samenleving, maar dat dit gevoel zwak aanwezig is en nauwelijks toeneemt met de tijd; het is wel nog altijd veel sterker dan het gevoel dat men deel uitmaakt van een “Europese bubbel” [Jourdain, 2018]. De ruimtelijke mobiliteit speelt ook geen rol, aangezien de “expats” een woonstrategie hanteren waarbij zij in de eerste plaats vlak bij hun werkplek wonen en vervolgens – omdat hun gezin daar behoefte aan heeft en doordat ze de omgeving beter kennen – naar andere buurten met reeds internationale bevolkingsgroepen trekken, vooral in het zuidoosten van de stad [Casier, 2019], zonder dat dit een impact heeft op hun integratie.
14Met betrekking tot dit sociale en territoriale aspect maar ook de economische en politieke aspecten lijkt het optreden van de lokale overheden de tendensen verder te versterken in plaats van ze bij te sturen. De publieke en economische actoren dragen namelijk bij tot de instandhouding van een zeker ons kent ons bij de “expats” op hoog economisch niveau door de heraanleg van bepaalde wijken. Daarbij wordt de productie van commerciële en vastgoeddiensten en -voorzieningen voor “welgestelde Europeanen”, die andere migrantengroepen met een lager inkomen wegjagen, bewust in de verf gezet [Casier, 2021]. De breuklijnen zijn dus niet hermetisch en zwart-wit tussen Belgen en niet-Belgen, maar ook niet tussen verschillende categorieën van buitenlanders [Casier, 2021]. Gaande van stedenbouw tot sportclubs heeft in ieder geval een logica van “kosmopolitische ons kent ons” met een mix van sociaal-economische en culturele elementen de overhand en het overheidsbeleid heeft maar een kleine invloed op deze logica of versterkt ze [Laurens, 2012]. Gelet op deze achtergrond is de perceptie van de Brusselaars over de internationale instellingen dan ook begrijpelijk.
15Volgens de studie waarop dit artikel gebaseerd is, zijn de Brusselaars positief – met weliswaar enkele kanttekeningen – over de aanwezigheid van de internationale instellingen in hun stad op collectief en individueel vlak, met betrekking tot zowel de materiële (economie, werkgelegenheid en openbare goederen) als de immateriële (identiteit en cultuur) aspecten. Toch geven ze aan dat ze een vrij afstandelijke en vooral zeer ongelijke relatie hebben met de instellingen.
16Wanneer de ondervraagde Brusselaars wordt gevraagd of de aanwezigheid van internationale instellingen in hun stad wel of geen goede zaak is, vindt ongeveer drie vierde deze aanwezigheid positief voor de beroepsmogelijkheden (76 %), het studie- en opleidingsaanbod (76 %) en de kosmopolitische identiteit van de stad (73 %). Een nog altijd zeer sterke meerderheid van twee derde vindt deze aanwezigheid ook gunstig voor thema’s die nochtans vaak conflictueus zijn in Brussel, zoals het openbare dienstenaanbod (70 %), het vervoer (66 %) en in mindere mate de lokale democratie (61 %), de veiligheid (59 %) en de kwaliteit van de stadsplanning (59 %). Deze grote eenstemmigheid is op zich al een onderzoeksresultaat waarmee rekening moet worden gehouden. Zo'n consensus is immers niet vanzelfsprekend in het licht van een wetenschappelijk en politiek debat waarbij het historisch passief en de aanhoudende spanningen tussen de internationale gemeenschap in Brussel en de rest van de Brusselaars regelmatig worden benadrukt.
17We stellen echter een gradatie vast in de antwoorden van de burgers wanneer de antwoorden verschuiven van een algemene beoordeling van de aanwezigheid van de internationale instellingen naar een subjectievere beoordeling van de gevolgen van die aanwezigheid op lokaal en persoonlijk niveau. Zo verklaren de Brusselaars massaal dat de internationale instellingen een “bron van uitstraling” (83,8 %) en van “aanzienlijke economische impact” (76,9 %) zijn en dat “het hele land er baat bij heeft” (72,2 %). Toch moeten we een eerste grote nuance aanbrengen, want 65,7 % van hen vindt ook dat de aanwezigheid van internationale organisaties expats aantrekt die “zich niet integreren in het lokale leven” en 69,9 % van hen is van mening dat dit “het risico op terroristische aanslagen vergroot”.
18Wanneer er echter naar een persoonlijker niveau wordt overgegaan, wordt de gradatie erg duidelijk. De ondervraagden worden gevraagd om mee te delen welk gevoel het eerst in hen opkomt wanneer ze aan het internationale karakter van hun stad denken. Hierbij moeten ze op een schaal van 1 tot 10 hun standpunt aangeven voor een reeks voorstellen. Hun antwoorden, die naar gemiddelden werden omgezet, zien er als volgt uit:
Tabel 1. Gevoel van de Brusselaars tegenover het internationale karakter van hun stad
|
Ik voel me trots dat ik in Brussel woon
|
6,2
|
|
Ik ondervind daar de positieve gevolgen van in mijn dagelijks leven
|
5,5
|
|
Het maakt mij niet uit
|
4,8
|
|
Ik ondervind daar de negatieven gevolgen van in mijn dagelijks leven
|
4,4
|
|
Ik ondervind een identiteitsverlies
|
4,4
|
19De aanwezigheid van de internationale instellingen werkt duidelijk een gevoel van fierheid en een positieve ervaring in het dagelijkse leven. Toch stellen we ook een vrij hoog niveau van onverschilligheid vast. In mindere mate heerst een gevoel van negatieve gevolgen voor het dagelijkse leven en zelfs van identiteitsverlies, hoewel het een niet te verwaarlozen niveau haalt. De verklaringen in de tabel sluiten elkaar echter niet uit. Het is mogelijk om tegelijk fierheid en identiteitsverlies te ondervinden met betrekking tot het internationale aspect. Het bewijst in ieder geval dat de relatie tussen de internationale instellingen en de verschillende bevolkingsgroepen in de hoofdstad van Europa complex en veelzijdig is.
20Bovendien kenmerkt deze relatie zich nog altijd door onzekerheid gezien de broosheid van de globaliseringscircuits, wat de coronacrisis en de onderbrekingen in het personen- en goederenverkeer pijnlijk duidelijk hebben gemaakt. Toen hen werd gevraagd of ze dachten dat de coronacrisis onze stad minder internationaal zou maken, vond een meerderheid van de Brusselaars (51 %) van niet tegenover een derde van wel.
21Een ander deel van het onderzoek bestudeert de cognitieve en sociale interacties tussen de Brusselaars en de internationale instellingen aan de hand van indicatoren die betrekking hebben op de objectieve kennis en de gewoonten.
22Eerst werd de ondervraagden gevraagd naar hun mening over de manier waarop hun stad op internationaal niveau vooral bekend is, waarbij ze verschillende mogelijkheden moesten rangschikken. Het feit dat Brussel een “vestigingsplaats van internationale organisaties” is, komt ruimschoots op de eerste plaats (45,7 %), gevolgd door de status van “toeristische bestemming” (18,1 %), “hoofdkantoor van multinationals” (15,4 %), “universiteitsstad” (7,9 %), “internationaal financieel centrum” (6,7 %) en tot slot “plaats voor culturele en sportactiviteiten” (6,1 %).
Tabel 2. Factoren van de internationale bekendheid van Brussel volgens de inwoners
|
Volgens jou is je stad internationaal vooral bekend als:
|
(n)
|
100,0 %
|
|
Vestigingsplaats van internationale organisaties
|
45,7 %
|
|
Toeristische bestemming
|
18,1 %
|
|
Hoofdkantoor van multinationals
|
15,4 %
|
|
Universiteitsstad
|
7,9 %
|
|
Internationaal financieel centrum
|
6,7 %
|
|
Plaats voor culturele en sportactiviteiten
|
6,1 %
|
|
De stad wordt niet erkend
|
7,5 %
|
23Dit bevestigt dus dat de internationale instellingen een sterke identiteitsmarker zijn in de voorstelling die de ondervraagden hebben van de stad als geheel.
24Percipiëren is echter niet hetzelfde als weten. Om na te gaan op welk informatieniveau de voorstellingen van de internationale instellingen gebaseerd zijn, werd de ondervraagden gevraagd om in een lijst aan te geven welke organisatie effectief in Brussel gevestigd is. Ter controle werd daarbij bewust gekozen voor een instelling die niet verbonden is met de EU maar die wel erg bekend is, namelijk de NAVO. 39,2 % van de ondervraagden wist de NAVO correct te situeren in hun stad. Dat neemt niet weg dat bijna één Brusselaar op vijf (17,7 %) ten onrechte verklaarde dat andere instellingen hun hoofdkantoor hebben in Brussel (Internationale Burgerluchtvaartorganisatie, Wereldhandelsorganisatie en Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling). En vooral, 43 % wilde liever niet antwoorden, wat mogelijk wijst op een beperkt niveau van kennis en zekerheid.
25Deze interpretatie wordt bevestigd door een andere test van de objectieve kennis, waarbij de ondervraagden werd gevraagd om te schatten hoeveel procent van hun mede-Brusselaars in het buitenland geboren is als proxy van hun perceptie omtrent de internationalisering van de lokale bevolking (ter herinnering: 46,3 % volgens Statbel [2021]). Op die vraag hebben de ondervraagden met 4,8 % “minder dan 5 %”, met 33,5 % “tussen 5 % en 20 %”, met 32,6 % “tussen 21 % en 30 %” en met 29,1 % “meer dan 30 %” geantwoord. Er heerst dus een perceptie over de omvang van dit verschijnsel, dat echter nog zwaar onderschat wordt.
26Wat betreft de manieren van interactie met de internationale instellingen werd de ondervraagden gevraagd via welk medium zij het werk van de aanwezige internationale instellingen in de stad kennen. De media zijn veruit de belangrijkste bron (39,3 %), gevolgd door “internationaal getinte events die in de stad worden georganiseerd” (18,8 %), die kunnen worden opgevangen zowel via de media als via de impact ervan op het dagelijkse leven, zoals verkeersopstoppingen. Daarna volgen met een vrij beperkt verschil de school (15,4 %), het werk (10,5 %), mensen uit de eigen omgeving (9,5 %) en sociale media (6,6 %). Deze rangschikking benadrukt dat het contact met de instellingen overwegend indirect is, maar dat het voor bepaalde bevolkingsgroepen deel uitmaakt van het dagelijkse leven. De sociale media spelen een kleine rol, wat bevestigt dat ze niet van elke ruimte een nabijheid kunnen maken die niet bestaat “in het echte leven”. Tot slot verklaarde één persoon op zes (16,5 %) het werk van de aanwezige internationale organisaties in hun stad niet te kennen, wat een niet onbelangrijke minderheid vertegenwoordigt.
27Om af te sluiten, werd onderzocht in welke mate de Brusselaars de ruimte van de internationale instellingen delen door hen te vragen of zij regelmatig vertoeven in de Europese Wijk, het deel van de stad die het meest met deze instellingen wordt geassocieerd. 38,8 % van de ondervraagden antwoordde “nooit”, wat een zekere territoriale kloof weergeeft. 38,2 % van de ondervraagden verklaarde dat ze ernaartoe trekken voor vrijetijdsactiviteiten. Deze personen, overwegend jongeren, verwijzen mogelijk naar de musea van het Jubelpark, die maar deels verband houden met het internationale aspect (hoewel het Parlamentarium en vooral het Huis van de Europese geschiedenis, die voortvloeien uit het Europees Parlement, hoog op de lijst van de bezienswaardigheden in de stad staan). En dan is er nog één persoon op vijf (18,1 %) die ernaartoe gaat voor het werk (dit aandeel stemt min of meer overeen met het aandeel van de arbeidsplaatsen die verband houden met de internationale instellingen, waarbij rekening wordt gehouden met het feit dat heel wat werknemers van deze instellingen niet in Brussel wonen en dus niet opgenomen zijn in de enquête en dat ook andere mensen er voor hun werk aanwezig moeten zijn of er af en toe moeten leveren), en één persoon op tien (9,7 %) die er woont. Deze cijfers bevestigen tegelijk de algemene voorstelling van een Europese Wijk stricto sensu, die wordt verlaten of gewoonweg genegeerd door de inwoners die geen directe band hebben met de internationale instellingen [Laurens et al., 2012].
28De relatie tussen de Brusselaars en de internationale instellingen weerspiegelt de ambivalentie van de historische status van hun stad als toevallige hoofdstad van Europa en als multiculturele metropool die zich kenmerkt door tegenstrijdige spanningen. De burgers vinden de aanwezigheid van de internationale instellingen positief op collectief – en in mindere mate individueel – vlak, zowel op materieel (economie, werkgelegenheid, onderwijs en openbare goederen) als op immaterieel (fierheid om er deel van uit te maken, en kosmopolitische identiteit) niveau. Toch is er ook een schaduwzijde. Er heerst een perceptie over de internationale instellingen dat ze ook overlast meebrengen (risico op terroristische aanslagen, immigratie die wordt ervaren als niet goed geïntegreerd en overmatig, gevoel van vervreemding voor een minderheid), wat de positieve balans nuanceert zonder deze helemaal te ontkrachten.
29Niettemin blijft de relatie van de Brusselaars ten aanzien van de internationale instellingen afstandelijk en indirect. Hun kennis over deze instellingen blijkt beperkt te zijn en wordt voornamelijk verworven via de media. De Europese Wijk, die symbool staat voor het internationale aspect van de stad, wordt in zeer ongelijke mate bezocht, en wanneer de Brusselaars naar deze wijk trekken, is dat meestal om andere redenen dan de aanwezigheid van de internationale instellingen. Uiteindelijk blijkt uit de antwoorden van de burgers het beeld van twee werelden – een internationale en een lokale wereld – die naast elkaar bestaan en met elkaar interageren zonder vijandelijkheden en met wederzijdse voordelen maar ook met een zekere onverschilligheid en zonder dat beide werelden zich veel met elkaar vermengen.
30Deze eerste beschrijvende analyse moet verder worden uitgediept. Een meer doorgedreven statistisch onderzoek zal de segmentatielogica’s van de Brusselaars in hun nabijheid-afstandsverhouding tot de internationale instellingen belichten, en vooral hoe de jeugd en het gebruik van de Engelse taal frequentere en directere interacties met deze instellingen bevorderen. Op theoretisch niveau vragen de resultaten erom dat de huidige kennis over de socialisatie van de internationale instellingen opnieuw ter discussie wordt gesteld, alsook wat de bevindingen over de lokale inplanting van deze instellingen op “microniveau” ons kunnen vertellen over de dynamieken van de opbouw van een politieke gemeenschap rond de instellingen. Tot slot kan het specifieke karakter van Brussel als hoofdstad van Europa worden gemeten aan de hand van een vergelijking met andere steden die datzelfde supranationale kenmerk hebben (zoals Straatsburg) of die enkel eigenschappen van een internationale stad vertonen. Deze onderwerpen zullen aan bod komen in toekomstige publicaties in het kader van ons onderzoeksproject.
