Inleiding

1De negatieve afschildering van Brussel in de media wordt vaak aangehaald als een van de redenen waarom de stad niet gepercipieerd wordt als een aantrekkelijke plek om te wonen [Corijn en Van de Ven, 2013; Loeckx et al., 2014]. Over het algemeen spelen de media een belangrijke rol bij het beeld dat mensen zich vormen van een bepaalde stad. De media brengen specifieke aspecten onder de aandacht en weerspiegelen daarbij de overtuigingen en kennis die in cultuur en samenleving als referentiekader dienen voor de perceptie van steden [Green et al., 2018; Wiard en Pereira, 2019]. “Denkbeelden van plaatsen worden gedurende vele decennia stevig opgebouwd [en zijn] niet iets kortstondigs en vluchtigs waarop externe factoren naar believen kunnen inwerken” [Anholt 2009: 31]. Om die reden bestendigen media vaak historisch negatieve voorstellingen van plaatsen, zelfs wanneer deze plaatsen manifest positieve veranderingen hebben ondergaan [Avraham, 2000; García, 2005].

2De afgelopen jaren hebben stadsmarketingcampagnes de culturele en economische voordelen van Brussel als woonplaats in de kijker geplaatst. Initiatieven als Wonen in Brussel, Sprout to be Brussels, Brukselbinnenstebuiten en Vivre à Bruxelles vestigen de pluspunten van Brussel als het gaat over levenskwaliteit voor haar inwoners. Dergelijke initiatieven willen in de eerste plaats het beeld dat de inwoners hebben van hun stad verbeteren en nieuwe inwoners aantrekken van buiten de stad. Maar deze campagnes hebben ook het negatieve imago van Brussel in een scherp daglicht gesteld. Bovendien blijven ze versnipperd en hebben ze een beperkt bereik. Sinds 2012 worden inspanningen geleverd om stadsmarketingacties homogener te maken. Zo werd “.brussels” als baseline en logo gecreëerd en werden gecentraliseerde agentschappen zoals visit.brussels en hub.brussels opgericht [Mabillard, 2021]. Deze nieuwe initiatieven zijn volledig in lijn met het Plan voor de Internationale Ontwikkeling van Brussel. Ze richten zich in de eerste plaats tot toeristen, expats en bedrijven en focussen vooral op Brussel als internationaal merk en op de toeristische en economische aantrekkelijkheid van de stad [Decroly en Van Criekingen, 2009]. Dit doet vermoeden dat de media en de populaire cultuur nog steeds belangrijke bronnen zijn voor de lokale bevolking om kennis op te doen over Brussel als woonplaats en er zich een beeld van te vormen.

3Aangenomen wordt dat culturele narratieven een essentiële rol vervullen bij “placemaking”, vooral in steden met een problematisch imago qua levenskwaliteit, waaronder stadsvlucht, werkloosheid en criminaliteit [Boland, 2008]. Aangezien deze culturele narratieven of sociale verhalen voornamelijk door nieuwsmedia in stand worden gehouden, de berichtgeving in dagbladen en hoe die specifieke aspecten van het stadsleven belicht en voorstelt. De studie die in dit artikel wordt toegelicht, is bouwt voort op cognitivistische theorieën over de rol van de media als instellingen die betekenissen maken en verspreiden in de samenleving. Het is duidelijk dat de media in hun verhalen over steden niet alleen terugvallen op bestaande percepties, maar ook nieuwe voorstellingen of representaties kunnen voortbrengen [zie bijvoorbeeld Georgiou, 2013; Holloway en Hubbard, 2013]. We bouwen dus voort op eerder onderzoek van ons, in het kader waarvan we de percepties van Brussel onder de loep hebben genomen en vaststelden dat de mentale voorstellingen of “culturele schema’s” die mensen hebben van Brussel kunnen worden teruggebracht tot concrete verzamelingen of associaties van anti- en prostedelijke ideeën omtrent het stadsleven [Verhoest et al., 2022]. Gesteld dat er een zekere wederkerigheid is tussen de percepties die mensen hebben van Brussel als woonplaats en de voorstelling van de stad in nieuwsmedia, heeft dit artikel als doel te onderzoeken hoe Brussel in de Belgische pers wordt gekaderd (geframed) en hoe die denkkaders (frames) aansluiten bij de opvattingen en vooroordelen van mensen over de stad.

4Dit artikel bestaat uit vier grote delen. In het eerste deel bespreken we kort de bestaande academische literatuur en studies over de gepercipieerde identiteit van Brussel. In het tweede deel lichten we de data en methodologie toe die in het kader van het onderzoek werden gebruikt. Het derde deel gaat dieper in op de frames in kranten en hoe die kunnen worden beschouwd als sterke factoren die inwerken op de publieke aandacht. Als besluit bespreken we de empirische bevindingen met betrekking tot de publieke percepties van Brussel als plek om te wonen.

1. Het imago van Brussel

5Er wordt gesteld dat de vrij zwakke identiteit en persoonlijkheid van Brussel en het gebrek aan een welomschreven imago een van de grootste problemen is van de stad [Rea, 2013; Corijn en Vloeberghs, 2013]. In vergelijking met andere Europese grootsteden zoals Berlijn, Parijs en Londen zou Brussel niet genoeg aanwezig zijn op het wereldtoneel en geen direct herkenbaar narratief of achtergrondverhaal hebben [Acke en Bekers, 2016]. De afgelopen jaren werden gecoördineerde inspanningen geleverd om de stad te promoten, onder andere via de hoger genoemde marketinginitiatieven. We kunnen deze inspanningen beschouwen als pogingen om dit probleem aan te pakken en om een rechtlijniger en samenhangender beeld van Brussel te creëren.

6Vele onderzoekers hebben de aandacht gevestigd op de vele tegenstrijdigheden die het imago van Brussel typeren. De historische status van de stad als commandocentrum, als plaats van politieke, institutionele en economische macht en als bolwerk van internationaal bestuur en diplomatie heeft zeker bijgedragen tot het relatieve aanzien van Brussel [Acke en Bekers, 2016; Vandenbroucke, 2016]. Dit positieve imago wordt echter vaak ondermijnd door factoren als buitensporige vastgoedontwikkeling, mislukte stadsontwikkelingsprojecten, doodse bureaucratische wijken, vervuiling door auto’s en verkeersopstoppingen en – sinds een aantal jaar – gentrificatie [Rea, 2013; Corijn, 2013; Corijn en Vloeberghs, 2013].

7Een andere tegenstrijdigheid die eigen is aan Brussel, houdt verband met de aantrekkelijkheid van de stad voor de verschillende lagen van de samenleving die Brussel kiezen als woonplaats. Enerzijds wordt Brussel traditioneel beschouwd als een magneet voor politieke dissidenten, kritische denkers en culturele bannelingen [Acke en Bekers, 2016; Rea, 2013]. Dit komt tot uiting in de recente positieve culturele voorstelling van de stad als “creatieve thuishaven”, die door kunstenaars wordt gewaardeerd omwille van de bekende sfeer van vrijheid, tegendraadsheid en diversiteit [Reverseau, 2019]. De aantrekkelijkheid van Brussel voor hoogopgeleide werknemers heeft evenzeer bijgedragen tot het prestigieuze kosmopolitische imago van de stad [Van Parijs, 2013]. Brussel is echter ook synoniem geworden voor ongelijkheid en segregatie [Vandenbroucke, 2016]. Het imago van een stad die zich kenmerkt door grote klassenverschillen en een toenemende sociale polarisering – vooral tussen de internationale elite (expats, diplomaten, ondernemers en intellectuelen) en de laagbetaalde migranten en vluchtelingen – is moeilijk kwijt te raken [Rea, 2013; Corijn, 2013; Vandenbroucke, 2016].

8Hoewel academici en beleidsmakers bezorgd zijn over het imago van Brussel, is er een duidelijk gebrek aan empirisch onderzoek naar de voorstelling van de stad in de media. Voor zover wij weten, zijn de onderzoeken van Loeckx et al. [2012; 2014] en van Wiard en Pereira [2019] zeldzame voorbeelden van een systematische analyse van de rol die de Belgische nieuwsmedia vervullen bij de vorming van het imago van Brussel. Beide studies wijzen op een polariserende berichtgeving in de media, die bestaande stereotypen versterkt en die het versnipperde imago van de stad in stand houdt. De negatieve vooringenomenheid van de media is duidelijk te merken aan de overvloed aan dramatische en sensationele online nieuwsberichten over criminaliteit en andere maatschappelijke problematieken op politiek, economisch en mobiliteitsvlak. Ook de arbeiderswijken in het westen van de stad – de zogenaamde “arme sikkel” – worden regelmatig gelinkt aan problemen op het gebied van multiculturaliteit en immigratie [Wiard en Pereira, 2019]. Op een vergelijkbare manier stellen de klassieke media de stad voor als het resultaat van slecht bestuur, als een stad die zich kenmerkt door veel verkeer, ongelijkheid en een gepolariseerde publieke opinie [Loeckx et al., 2012]. Toch vestigen zowel de studie van Loeckx als die van Wiard en Pereira de aandacht ook op “counterframes”. Zo wordt Brussel vaak afgeschilderd als de enige echte kosmopolitische stad van België, een bruisende culturele hoofdstad [Wiard en Pereira, 2019] en een aantrekkelijke, tolerante en boeiende metropool die verrijkt wordt door haar diversiteit [Loeckx et al., 2014].

9Rekening houdend met de verschillende soorten nieuwskanalen, opperen deze studies dat Nederlandstalige kranten inhoudelijk meer gepolariseerd zijn en negatiever ingesteld zijn dan hun Franstalige tegenhangers [Loeckx et al., 2012]. Ook merken ze op dat frames die identificatie met en betrokkenheid bij de stad als een gemeenschap mogelijk maken, doorgaans te weinig voorkomen in de klassieke nieuwskanalen. Lokale online media lijken het specifieke karakter en de diversiteit van Brussel echter meer te erkennen [Wiard en Pereira, 2019]. Daarnaast bieden media-initiatieven van burgers een meer opbouwend beeld van de samengestelde identiteit van Brussel als woonplaats, terwijl ze tegelijkertijd sensibiliseren rond problemen die genegeerd worden door de gevestigde nieuwskanalen [Wiard en Simonson, 2019].

10Behalve deze literatuur zijn er drie recente studies – BruVoices [Van Brussel et al., 2018], B-REL [Schillebeeckx et al., 2020; Verhoest et al., 2022] en BRUXODUS [te Braak et al., 2022] – die de beleving, het imago en de perceptie van de stad als leefomgeving onder de loep hebben genomen. Deze onderzoeksprojecten zijn onafhankelijk uitgevoerd, pasten verschillende methodologieën toe en hadden betrekking op personen met telkens een andere band met de stad: BruVoices interviewde inwoners van Brussel, B-REL had betrekking op inwoners maar ook op mensen die uit de stad zijn weggetrokken of die nooit in Brussel hebben gewoond, en BRUXODUS vergeleek personen die uit Brussel zijn weggetrokken met personen die in de stad zijn gebleven. Toch was er een flinke overlapping in de bevindingen van deze drie studies, die één voor één wijzen op uiteenlopende meningen over Brussel als woonplaats. Aan de ene kant van het spectrum zijn er de mensen die het internationale, multiculturele en kosmopolitische karakter van Brussel waarderen, van de vrije sfeer in de stad genieten en diversiteit beschouwen als een bron van levendigheid, charme en verrijking. Het bruisende sociale en culturele leven en het enorme aanbod aan voorzieningen worden vaak als pluspunten genoemd. Aan de andere kant vinden we mensen, die de stad associëren met vervuiling, verkeer, slechte infrastructuur, ongezondheid, spanningen tussen etnische groepen, een zwak bestuur, criminaliteit en chaos.

2. Onderzoeksopzet

Tabel 1. Concepten die worden geassocieerd met “leven in Brussel” en die werden vastgesteld in minstens 10 % van de Nederlands- of Franstalige artikelen

Concepten	Omschrijving	Frequentie
Beleid (-)	Negatieve verwijzingen naar beleidsmaatregelen met een impact op het leven in Brussel	101
Armoede	Slechte en erbarmelijke leefomstandigheden (bv. verarmde inwoners, inwoners met een laag inkomen, leegstaande woningen, kraakpanden, werkloosheid, verval, ontbering en dakloosheid)	98
Criminaliteit	Misdaad, criminele activiteiten en strafbare feiten; criminelen actief in Brussel of afkomstig van Brussel; vandalisme; agressiviteit; geweld; drugsgebruik	80
Multicultureel (-)	Negatieve verwijzingen naar het multiculturele leven (bv. misdaad, terrorisme, sociale uitsluiting, discriminatie, racisme, taalproblemen en ontbering)	73
Sociaal leven	Sociale cohesie en respect onder de inwoners; Brussel als warme en open plek; sociale rechtvaardigheid, vriendelijkheid en solidariteit; vriendschap; sociaal contact	64
Vrije tijd	Het uitgebreide vrijetijdsaanbod: cafés en restaurants; uitgaansleven; caféleven; culturele leven	52
Terrorisme*	Terreur en terroristen in en uit Brussel; angst voor terreur; militaire aanwezigheid in Brussel; terreurdreigingen	51
Multicultureel (+/-)	Neutrale verwijzingen naar het multiculturele leven (bv. statistieken, zinspelingen op niet-Belgische afkomst, gebruik van het woord “multicultureel”)	48
Burgerinitiatieven*	Initiatieven, acties en campagnes opgestart door inwoners; burgeracties zowel voor als tegen het overheidsbeleid	47
Aangenaam	Brussel als aangename plek om te wonen, met een leuke sfeer; het historische karakter van de stad; mooie plaatsen, wijken en uitzichten	47
Beleid (+)*	Positieve verwijzingen naar beleidsmaatregelen met een impact op het leven in Brussel	45
Multicultureel (+)	Positieve verwijzingen naar het multiculturele leven (bv. culturele leven, verdraagzaamheid, vriendschap, respect, leermogelijkheden en harmonie)	41
Taal*	Taaldiversiteit en taalgerelateerde problemen; tweetaligheid in de stad	30
Druk	De hectiek en chaos van een stad met betrekking tot bevolkingsdichtheid en overbevolking	26

12Voor een evenwichtige vertegenwoordiging van de Belgische kranten en een toereikend aantal nieuwsberichten voor statistische analyse hebben we een gestratificeerde steekproefmethode gehanteerd op basis van de taalgemeenschap, het profiel van de krant en het jaar van publicatie.

14Met dit in het achterhoofd hebben we uit elke taalgemeenschap twee elitekranten geselecteerd (De Morgen, De Standaard, La Libre Belgique en Le Soir). Al deze kranten geven doorgaans de publieke opinie nauwkeurig weer, focussen meer op “hard nieuws” (politiek en economie) en richten zich tot een lezerspubliek met een hogere sociaal-economische status [Beckers et al., 2019; Antoine, 2016]. Daarnaast selecteerden we vier kranten met een populairder profiel (Het Laatste Nieuws, Het Nieuwsblad, L’Avenir en La Dernière Heure). Deze kranten situeren zich qua lezerspubliek meer in het middensegment van de markt en focussen relatief gezien meer op “zacht nieuws” dan elitekranten [Maeseele en Schuurman, 2008].

15Gezien onze belangstelling voor langdurige frames namen we een steekproef uit artikelen die werden gepubliceerd in 2011, 2013, 2015 en 2017, waarmee we een periode van in totaal zeven jaar dekken. We richtten ons op 25 krantenartikelen uit elk jaar en uit elke krant, waaronder nieuwsberichten maar ook opiniestukken en columns. Aangezien de terreuraanslagen van 2016 de gebruikelijke berichtgeving over het leven in de stad vermoedelijk hebben vertekend, hebben we beslist om geen artikelen uit dat jaar op te nemen. Het was echter niet mogelijk om alle verwijzingen naar terrorisme weg te laten. De lockdown in Brussel (van 21 november tot 25 november 2015) in de nasleep van de terreuraanslagen in Parijs heeft de laatste weken van 2015 een impact gehad op de berichtgeving over Brussel, terwijl verschillende artikelen uit 2017 verwijzen naar de gevolgen van de terreuraanslagen op het dagelijkse leven in de stad.

Tabel 2. Steekproef van kranten (in absolute cijfers)

	Steekproef voor codering (n = 780)	Steekproef voor meervoudige correspondentie analyse (MCA) (n = 279)
De Morgen	100	43
De Standaard	99	47
Het Laatste Nieuws	100	40
Het Nieuwsblad	100	30
L’Avenir	95	22
La Dernière Heure	97	20
La Libre Belgique	97	41
Le Soir	92	36

17Gezien onze belangstelling voor bredere culturele schema’s over het leven in Brussel waren we niet zo geïnteresseerd in afzonderlijke concepten maar wel in de verhoudingen tussen concepten die samen frames creëren. Bijgevolg hebben we onze aandacht gericht op artikelen in de pers die meer dan één gecodeerd concept bevatten, om patronen in het gezamenlijk voorkomen van concepten te ontwaren in krantenartikelen. Om concepten die enkel terloops werden vermeld uit te sluiten, hebben we enkel de concepten behouden die voorkwamen in minstens 10 % van de Nederlands- of Franstalige artikelen met minstens twee van de concepten uit Tabel 1. Dit minimum van 10 % werd ook gehanteerd in het hoger vermelde B-REL-onderzoek. Onder dit minimumpercentage daalt het voorkomen van concepten tot statistisch niet-significante waarden. Het resultaat was een steekproefgrootte van 279 eenheden (zie Tabel 2: MCA-steekproef).

18Vervolgens werd een meervoudige correspondentie analyse (MCA) uitgevoerd met de 279 krantenstukken (zie Bijlage). MCA is een techniek voor verkennende gegevensanalyse om multivariate categorische gegevens te visualiseren – in dit geval, de verschillende concepten die werden bepaald tijdens de inhoudsanalyse. Net als bij een factoranalyse condenseert de MCA concepten in dimensies, waarbij eerder gebruik wordt gemaakt van categorische dan van factoriële gegevens [Blasius en Greenacre, 2006]. Door deze methode toe te passen, hoopten we latente betekenisgevende structuren bloot te leggen en clusters van concepten en uitschieters vast te stellen. Dit maakte het vervolgens mogelijk om te bepalen welke concepten samen voorkwamen en te onderzoeken hoe frames tot stand kwamen in verhouding tot de vastgestelde dimensies. Door passieve of secundaire variabelen – variabelen die het veld niet vormden – toe te voegen, konden we dan hun positie in dat veld achterhalen ten opzichte van de vastgestelde frames en concepten. In dit geval hebben we niet alleen de afzonderlijke krantentitels verwerkt maar ook een variabele die de kranten als Nederlands- of Franstalige identificeerde.

3. Krantenframes

19De MCA laat toe de concepten die we aantroffen in de krantenberichtgeving te plotten langs een aantal assen. Dit levert dimensies op die een deel van de totale variantie verklaren. Figuur 1 geeft het veld weer waarin de relaties tussen de concepten kan afgelezen worden. De stipjes vertegenwoordigen primaire of actieve variabelen die het veld structureren. Dit zijn de concepten die voorkwamen in nieuwsberichten en die Brussel als leefomgeving beschrijven. De driehoekjes zijn passieve variabelen die de structuur van het veld niet beïnvloeden – in dit geval de krantentitel. De nabijheid tussen concepten wijst op samenhang: de concepten die dicht bij elkaar liggen, verschijnen vaak in hetzelfde artikel, terwijl de concepten die ver van elkaar liggen maar zelden simultaan worden vermeld. Uit de MCA blijkt een duidelijke tweedimensionale structuur die goed is voor 65,7 % van de totale variantie. De dimensies in het veld leren ons hoe de berichtgeving in kranten zich verhoudt tot elkaar en thematisch georiënteerd is rond kenmerkende polen. Dit kan als volgt worden geïnterpreteerd.

20De eerste dimensie is goed voor 47,4 % van de variantie en maakt een onderscheid tussen concepten die de negatieve aspecten van het stadsleven benadrukken (links van de centrale as) en concepten die de positieve aspecten benadrukken (rechts van de centrale as). De meest significante concepten aan de negatieve zijde zijn terrorisme, criminaliteit en negatieve percepties van multiculturalisme. Deze concepten komen vaak samen voor, zoals blijkt uit hun nabijheid in Figuur 1. Negatieve verwijzingen naar beleidsmaatregelen met een impact op het leven in Brussel bevinden zich ook duidelijk op deze pool, die gekenmerkt wordt door een pessimistische kijk op de stad. De stad wordt hier geframed als een chaotische en onveilige plek om te wonen. Aan de positieve zijde van de as vinden we sociaal leven, burgerinitiatieven en de pluspunten van multiculturalisme, die allemaal bijdragen tot de perceptie van de stad als bruisende metropool met veel cultureel kapitaal en een dicht sociaal weefsel.

21De eerste dimensie strookt met datgene wat Verhoest et al. [2022] en te Braak et al. [2022] omschrijven als de spanning tussen kosmopolitische en fobische mentale voorstellingen of culturele schema’s onder de bevolking. Mensen met percepties die worden aangestuurd door het kosmopolitische schema zijn geneigd om Brussel te bekijken als voedingsbodem voor culturele uitwisseling, ruimdenkendheid en verdraagzaamheid. Omgekeerd zijn mensen die aansluiting vinden bij het fobische schema meer geneigd om de stad als een gevaarlijke en onveilige leefomgeving te beschouwen, onder invloed van hun potentiële angst voor criminaliteit, xenofobie en etnocentriciteit. Deze overeenstemming doet vermoeden dat er een grote mate van resonantie is tussen de percepties die mensen hebben van het leven in Brussel en de manier waarop de stad in de pers wordt voorgesteld als leefomgeving. En dat zowel in positieve als negatieve zin..

22De tweede dimensie is goed voor 18,4 % van de variantie en maakt een onderscheid tussen krantenartikelen gericht op beleid, bestuur en politiek (onderzijde van de Figuur 1) en de krantenartikelen die voornamelijk focussen op de beleving van de stad en die zowel gunstige als ongunstige aspecten van het stadsleven belichten (bovenzijde van de Figuur 1). Onder de horizontale as vinden we verwijzingen naar zowel succesvolle als onsuccesvolle beleidsmaatregelen met betrekking tot levenskwaliteit, huisvesting, openbare ruimten en veiligheid. Daarnaast bevinden zich in de twee onderste kwadranten concepten als taalproblemen, bezorgdheid over armoede en ontbering, en een neutrale kijk op multiculturalisme.

23Verrassend is dat zowel de Franstalige als de Nederlandstalige kranten zich in het midden van het veld situeren. Dat druist in tegen eerder onderzoek, dat erop wees dat de Nederlandstalige pers geneigd is om nieuws over Brussel op een meer gepolariseerde en negatieve manier voor te stellen. Onze analyse geeft aan dat er geen significant verschil tussen Frans- en Nederlandstalige kranten is in de manier waarop zij toonaangevende concepten samenvoegen in duidelijke positieve en negatieve frames met betrekking tot Brussel als plek om te wonen.

24Het grootste globale verschil is terug te brengen tot het onderscheid tussen elitekranten en populaire kranten. Elitekranten zoals De Morgen (DM), De Standaard (DS), La Libre Belgique (LLB) en Le Soir (LS), allemaal gesitueerd in het onderste gedeelte van het veld, zijn geneigd om het stadsleven te benaderen vanuit een politiek, bestuurlijk of beleidsmatig oogpunt. Je zou kunnen zeggen dat ze inhoudelijk meer gevarieerd zijn dan de populaire kranten, aangezien ze een evenwichtigere kijk op het beleid bieden en problematieken rond multiculturaliteit minder bevooroordeeld benaderen. Bij de populaire kranten schenkt Het Laatste Nieuws (HLN) het meest aandacht aan het dagelijkse leven in de stad en het minst aan beleid; de krant verschilt in dat opzicht het meest van de elitekranten, en dan vooral de Franstalige elitepers. Andere populaire kranten zoals Het Nieuwsblad (HNB), L’Avenir (LA) en La Dernière Heure (DH) situeren zich in het midden van het veld, wat wijst op een gemiddelde positie ten opzichte van beide dimensies.

25Wat de positieve of negatieve voorstelling van Brussel als woonplaats betreft, zijn er geen significante verschillen tussen de elite- en populaire kranten. Uit de MCA komt naar voren dat De Morgen (DM) zich kritischer uitlaat over het leven in Brussel dan elke andere krant. Dat is verrassend gezien het kritische en kosmopolitische lezerspubliek van deze krant. Een mogelijke verklaring voor de positie van De Morgen in het veld is de nogal onverbloemde stijl van deze krant en het feit dat er veel opiniestukken in worden gepubliceerd.

Besluit

26We begonnen aan ons onderzoek met de bedoeling de lacune aan empirische studies naar hoe Brussel als woonplek in de media wordt afgeschilderd aan te vullen. Aangezien de acties van Brussel op het gebied van citybranding relatief weinig aandacht schenken aan het imago van de stad als leefomgeving, is de berichtgeving in de media nog altijd de belangrijkste niet-intentionele bron van stadsmarketing. Door voort te bouwen op eerder onderzoek waarbij we de effective percepties van de stad hebben onderzocht [Verhoest et al., 2022], wilden we in dit artikel onderzoeken hoe de dagelijks berichtgeving in de media over het leven in Brussel aansluit bij de gangbare culturele schema’s over Brussel als plek om te wonen.

27Uit onze resultaten kwamen twee grote frames naar voren. Het eerste stemt overeen met fobische percepties van Brussel, waarbij de focus gaat naar de negatieve aspecten van de stad als leefomgeving als met thema’s als criminaliteit, sociale uitsluiting, discriminatie, racisme, gebrek aan integratie en ontbering. Dit frame wordt gekoppeld aan politiek en beleid door aandacht te besteden aan de slechte leefomstandigheden van de verarmde bevolking. Dit problematische imago van Brussel staat lijnrecht tegenover het tweede frame in de pers, dat sterk aansluit bij kosmopolitische percepties van de stad. Dit frame biedt een positief beeld van het stadsleven op het vlak van cultureel kapitaal, sociaal leven en aangename sfeer. Deze onderwerpen kunnen in verband worden gebracht met concepten als respect, verdraagzaamheid en waardering voor multiculturele samenlevingen. Dit frame wordt gekoppeld aan politiek en beleid door aandacht te besteden aan de slechte leefomstandigheden van de verarmde bevolking. Dit frame zou echter kunnen worden beschouwd als reductionistisch, aangezien het levenskwaliteit verengt tot het uitgaans- en vrijetijdsaanbod van de stad.

28In overeenstemming met de literatuur kunnen we dus met zekerheid zeggen dat de verbanden tussen de verschillende concepten wijzen op vrij stevige frames omtrent Brussel als leefomgeving, waarbij de Belgische pers schippert tussen twee tegengestelde zienswijzen op de stad. Deze tweeledige voorstelling van Brussel als leefomgeving stemt overeen met de uiteenlopende percepties die mensen hebben van het stadsleven. Kranten lijken die te versterken. In tegenstelling tot eerder onderzoek toont ons onderzoek echter aan dat er tussen de Nederlands- en Franstalige pers globaal geen significant totaal verschil is in de manier waarop zij toonaangevende concepten in frames samenvoegen. Het type krant lijkt daarentegen een nauwkeurigere onderscheidende factor als we uitspraken willen doen over hoe de berichtgeving over het leven in Brussel eruit ziet. Populaire kranten zijn beduidend meer geneigd te focussen op dagdagelijkse gebeurtenissen en onderwerpen dan de elitekranten, zonder in te gaan op het betrokken beleid. Net als Loeckx et al. [2012] stellen wij vast dat in de berichtgeving over Brussel in de Belgische pers het beeld ontbreekt van een stad die bekommerd is om haar bevolking en van een plaats waar de inwoners betrokken zijn bij hun omgeving.

29Tot slot heeft deze studie in overeenstemming met eerder onderzoek nieuwsverhalen van de traditionele, gevestigde media onder de loep genomen. Deze blijven immers omwille van hun enorme bereik een belangrijke rol spelen in hoe sociale kennis over Brussel wordt vormgegeven. Meer onderzoek is nodig om te achterhalen of de gangbare culturele narratieven en sociale verhalen over de leefbaarheid van Brussel op de proef worden gesteld door andere vormen van media en cultuur. Lokale Brusselse media, zoals BRUZZ, en publicaties van burgers die we niet hebben opgenomen in ons onderzoek kunnen bijvoorbeeld helpen om deze leemte op te vullen. Toch is het maar de vraag of hun bereik voldoende groot is om de gepolariseerde afschildering van Brussel in de “mainstream” media te vervangen door meer genuanceerde verhalen over het leven in Brussel. Verhalen die verder gaan dan ofwel een antistedelijk beeld van het stadsleven ofwel een prostedelijke kijk op Brussel die enkel focust op plezier en opwinding. Als we prioriteit willen geven aan culturele narratieven met een grote aantrekkingskracht in de maatschappij, dan verdient het rijke en brede domein van populaire cultuur en entertainment, zoals films, televisieseries, muziek, beroemdheden en influencers die Brussel evenzogoed verbeelden, waarschijnlijk meer aandacht van onderzoekers.

De auteurs bedanken Freya Decorte voor haar hulp met het coderingsproces. Ze danken ook Pascal De Decker, Michael Ryckewaert, Joren Sansen en Elise Schillebeeckx van het B-REL-onderzoeksteam voor hun waardevolle feedback. De auteurs nemen de volledige verantwoordelijkheid voor de argumenten die zij in dit artikel naar voren brengen.