Navigation – Plan du site

AccueilPublicationsCollection générale2023De gemeentelijke administratieve ...

2023
180

De gemeentelijke administratieve sancties in Brussel op de proef gesteld tijdens de coronacrisis

Les sanctions administratives communales à Bruxelles à l’épreuve de la crise de la COVID-19
Municipal administrative sanctions in Brussels in the face of the COVID-19 crisis
Diletta Tatti
Traduction de Annelies Verbiest (AV Translations)
Cet article est une traduction de :
Les sanctions administratives communales à Bruxelles à l’épreuve de la crise de la COVID-19 [fr]
Autre(s) traduction(s) de cet article :
Municipal administrative sanctions in Brussels in the face of the COVID-19 crisis  [en]

Résumés

Les mesures adoptées lors du premier confinement, de mars à juin 2020, ont été caractérisées par leur impact inédit sur la possibilité même de jouir de l’espace public. Des comportements jusqu’alors anodins ont été érigés en infractions. Dès le départ, la répression de ces dernières a constitué une priorité pour les autorités belges. En Région bruxelloise, les sanctions administratives communales (SAC) ont assuré ce rôle de répression, dans une articulation originale avec la répression pénale. À partir de l’analyse de données empiriques quantitatives et qualitatives, l’article se penche sur les contours et les applications de cette « exception bruxelloise », à l’aune d’enjeux liés à la jouissance de l’espace public dans une ville caractérisée par d’importantes inégalités sociospatiales.

Haut de page

Notes de la rédaction

Om de figuren in een betere resolutie te bekijken, raadpleegt u het artikel online en klikt u op “Origineel” onder elke figuur.

Notes de l’auteur

Financiering door het FNRS in het kader van een ‘Projet Exceptionnel de Recherche’ (PER) voor de periode van 1 november 2020 tot 31 oktober 2022.

Texte intégral

1De coronacrisis ging in België gepaard met een langdurige juridische noodsituatie van meer dan anderhalf jaar, meer bepaald van maart 2020 tot eind oktober 2021, toen de pandemiewet ingevoerd werd. Deze periode kenmerkte zich door het omstreden gebruik van uitzonderlijke normen [Thirion, 2020; Bourgaux, 2022] en er werd dan ook volop geëxperimenteerd. Net als sommige Europese landen, waaronder Frankrijk, koos de Belgische overheid meteen voor een resoluut repressieve aanpak bij de invoering van de coronamaatregelen, terwijl andere landen, zoals Nederland, kozen voor een aanpak die in de eerste plaats op preventie gericht was [Terpstra, de Maillard, Salet en Roché, 2021]. Ongeacht de gekozen aanpak werden in ruime mate buitengerechtelijke maatregelen van strafrechtelijke of administratieve aard toegepast, en de verschillen qua geografische toepassing verdienen absoluut verdere aandacht [Gorton, Matthews, McVie en Murray, 2022]. Vanaf maart 2020 geeft een ongeziene combinatie van strafrechtelijke en administratieve sanctionering voorrang aan gemeentelijke administratieve sancties (hierna “GAS”) [Tatti, 2021: 779].

2In België wordt dit hybride sanctiesysteem aan het begin van de eerste lockdown alleen in het Brussels Gewest ingevoerd. Dit gebruik van GAS sluit meer in het algemeen aan op een toename in het delegeren van de sanctionering van inbreuken met betrekking tot het gebruik van de openbare ruimte aan de lokale besturen. Deze veradministratisering van de strafrechtspraak, die eind jaren 1990 van start ging, heeft zich inmiddels verankerd in de lokale praktijken voor het behoud van de openbare orde en leidde tot een diversifiëring van de regels inzake het gebruik van de openbare ruimte, in navolging van de heraanleg van die openbare ruimte, vooral om veiligheidsredenen [Dessouroux, Van Criekingen en Decroly, 2009: 12-13]. In deze context van sanctionering op sociaal vlak (generatieconflicten in een wijk, netheidsproblemen, enz.) en ontwikkeling van een staatsmodel op sociaal en veiligheidsvlak [Cartuyvels, Mary en Rea, 2000] bekrachtigt het systeem de uitbreiding van de gemeentelijke bevoegdheden op het vlak van politie naast het behoud van de openbare orde, door de nadruk te leggen op de strijd tegen overlast, ofwel gedrag dat “openbare overlast” veroorzaakt. Dit meerduidige begrip is afhankelijk van de beleidskeuzes van de gemeenten, wat een discriminerend beleid ten aanzien van zwakkere sociale groepen riskeert te verantwoorden [De Hert, Gutwirth, Meerschaut en Vander Steene, 2008: 2-3; Lambert, 2015: 153-154].

  • 1 Deze bijdrage kadert in een PER-FNRS-onderzoek aan de Université Saint-Louis Bruxelles met als tite (...)
  • 2 Wij danken het BOPV voor zijn medewerking aan het onderzoek, vooral voor de hulp bij het verzamelen (...)

3In dit artikel analyseren we het gebruik van GAS door de negentien Brusselse gemeenten tussen maart en juni 2020 in het kader van de sanctionering van de niet-naleving van de coronamaatregelen. Het artikel sluit aan op empirisch onderzoek in de rechten1 en is gebaseerd op de verzameling en verwerking van de gemeentelijke cijfergegevens inzake de verwerking van GAS in 2020. Deze cijfers werden ons verstrekt door het Brussels Observatorium voor Preventie en Veiligheid (BOPV)2. Onze analyse hebben we aangevuld met semigestructureerde interviews, die we afgenomen hebben bij vertegenwoordigers van de gemeentediensten belast met administratieve sancties.

4Na een snel overzicht van de werking van GAS in gewone tijden (punt 1) beschrijven we de grote lijnen en de uitdagingen van de bijzondere regeling in het Brussels Gewest voor de sanctionering van inbreuken op de coronamaatregelen tussen maart en juni 2020 (punt 2). Vervolgens lichten we de methodologie voor het verzamelen van de kwantitatieve en kwalitatieve gegevens kort toe (punt 3). Tot slot presenteren we de resultaten van de verwerking van de cijfergegevens, die in verband worden gebracht met de interviews, om de grote lijnen en de punten van verschil en overeenkomst van de administratieve sanctionering tijdens de eerste lockdown te schetsen in de negentien Brusselse gemeenten (punt 4 tot 6).

1. Gemeentelijke administratieve sancties (GAS): algemene regeling

1.1. Veradministratisering van de strafrechtspraak

5De GAS zijn ingevoerd door de wet van 13 mei 1999 in de context van een veiligheidsbeleid dat focuste op het lokale niveau [Cartuyvels en Mary, 2002]. De regeling geeft de gemeenten de mogelijkheid om inbreuken op gemeentereglementen administratief te bestraffen, wat tot dan toe viel onder de bevoegdheid van het openbaar ministerie en de rechtscolleges. De nieuwe regeling heeft als doel om kleine overtredingen, die amper strafrechtelijk worden vervolgd, te dejuridiseren maar ook te vermijden dat zij worden geseponeerd. De opeenvolgende hervormingen van de wetgeving, waarvan de laatste dateert van 24 juni 2013, bekrachtigen de geleidelijke uitbreiding van de GAS. Behalve gewone inbreuken van louter administratieve aard zijn de gemeenten nu ook bevoegd voor de sanctionering van gemengde inbreuken, die limitatief worden opgesomd in de wet. Deze inbreuken van strafrechtelijke aard kunnen in de gemeentereglementen opgenomen worden en hebben een hybride karakter. Als het openbaar ministerie beslist om niet te vervolgen, kan de sanctionerend ambtenaar het namelijk overnemen met de administratieve procedure. Zowel gemeentelijke ambtenaren als politieagenten zijn bevoegd om gewone inbreuken vast te stellen, maar alleen politieagenten zijn gemachtigd om gemengde inbreuken vast te stellen. Tot die inbreuken behoren gewone diefstal, slagen en verwondingen, beledigingen, beschadigingen en nog een heleboel overtredingen inzake stilstaan en parkeren.

6De sanctionerend ambtenaar oordeelt zelf over het bedrag van de administratieve boete, die weliswaar maximaal 350 euro kan bedragen. Na afloop van de procedure kunnen nog andere maatregelen dan een boete worden genomen, zoals een waarschuwing voor gemeenschapsdienst (het equivalent van werk van algemeen belang), lokale bemiddeling of ouderlijke betrokkenheid, wat verplicht is wanneer het om minderjarigen gaat. Minderjarigen zijn onderworpen aan de GAS-regeling vanaf de leeftijd van zestien jaar, in bepaalde gemeenten zelfs al vanaf veertien jaar. Wie een administratieve boete opgelegd kreeg, kan die beslissing tot slot aanvechten voor de politierechtbank.

1.2. GAS in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest: tussen gemeentelijke autonomie en gewestelijke harmonisering

7Sinds enkele jaren staan informele werkgroepen, bestaande uit sanctionerende ambtenaren uit Brussel, in voor de coördinatie van de sanctionerende ambtenaren in Brussel en stimuleren zij gezamenlijke initiatieven. In 2013 werd een informele structuur opgericht, namelijk het netwerk van sanctionerende ambtenaren. Binnen dat netwerk werd in 2015 de eerste hand gelegd aan een gemeenschappelijk politiereglement voor alle negentien Brusselse gemeenten met de institutionele steun van het Brussels Gewest [Delvaux en de Buisseret, 2020: 49]. Het gemeenschappelijk algemeen politiereglement voor de negentien Brusselse gemeenten (hierna “APR”) werd in 2020 goedgekeurd, in de bijzondere context van de coronacrisis. Hoewel de inwerkingtreding van het reglement in onderling overleg vastgelegd was voor 1 maart, hebben de gemeenten het op verschillende data tussen maart en het najaar van 2020 goedgekeurd.

8Deze harmonisering vloeit meer in het algemeen voort uit de zesde staatshervorming, de oprichting van Brussel Preventie en Veiligheid (BPV) en de oprichting van de Gewestelijke Veiligheidsraad (GVR) die de gemeentelijke, zonale en gewestelijke actoren in Brussel samenbrengt rond kwesties omtrent veiligheid en preventie.

9Ondanks deze maatregelen tot onderlinge afstemming stellen we vast dat het gebruik van GAS verschilt naargelang de lokale beleidskeuzes, die soms door de sanctionerende ambtenaren zelf worden aangemoedigd, zoals in Elsene. Er doen zich nog altijd bijzondere inrichtingen voor, die de uiteenlopende uitdagingen en problemen weerspiegelen waarmee de gemeenten en politiezones worden geconfronteerd, en die op hun beurt de lokale prioriteiten bepalen in het beheer van de openbare ruimte. Tot slot komen er duidelijke verschillen tussen gemeenten naar voren met betrekking tot de reactie op vastgestelde inbreuken, vooral ten aanzien van het zeer ongelijke (en vaak weinig gestimuleerde) gebruik van lokale bemiddeling [Distexhe, Dormaels, Hamerlinck, Lacour en Leprince, 2020: 39-40], een vaststelling die niet alleen voor het Brussels Gewest geldt [Gotelaere, Schils en Jonckheere, 2021]

2. “Corona-GAS”: een nieuwe juridische architectuur

2.1. Van Brussels bricolage... (eerste periode)

10Enkele dagen na het begin van de lockdown wordt een niet-geformaliseerd akkoord gesloten tussen de procureur des Konings in Brussel, de zes politiezones en de negentien gemeenten [de Buisseret, 2020: 11]. Dit akkoord bepaalt dat de gemeenten bevoegd zijn om inbreuken te sanctioneren op het ministerieel besluit van 18 maart 2020, dat nieuwe maatregelen bevat rond het verbieden en beperken van de toegang tot de openbare ruimte (samenscholingsverbod en beperking van de verplaatsingen tot uitsluitend “essentiële” verplaatsingen). Hoewel deze “corona-overtredingen” van strafrechtelijke aard zijn (en geen gemengde inbreuken vormen), bepaalt het akkoord dat de GAS in de eerste plaats van toepassing zijn op meerderjarige overtreders, terwijl de strafrechtelijke behandeling voorbehouden is aan “recidivisten”, minderjarigen en rechtspersonen.

11De gekozen juridische formule combineert de verbodsmaatregelen in het ministerieel besluit met een bepaling van het APR (of van het nog geldende gemeentereglement in de gemeenten die het APR nog niet hebben goedgekeurd) die het “weigeren van een bevel” sanctioneert. Dit betekent dat men weigert om zich te schikken naar de aanmaning van politieagenten, die ervoor dienen te zorgen dat de wetten, reglementen en besluiten worden nageleefd. Concreet kunnen Brusselaars die zich niet houden aan de beperkingen met betrekking tot de toegang tot de openbare ruimte een forfaitaire administratieve boete van 250 euro opgelegd krijgen; dit bedrag werd overgenomen van het bedrag dat het openbaar ministerie heeft genomen. De gemeenteambtenaren worden uitgesloten, alleen politieagenten zijn bevoegd om in dat kader processen-verbaal (pv’s) op te stellen.

12De Brusselse uitzondering is er niet gekomen op verzoek van de gemeenten, maar vloeit voort uit de vrees van de Brusselse procureur des Konings dat het openbaar ministerie en de rechtbanken overspoeld zouden worden met dossiers in verband met de niet-naleving van de lockdownmaatregelen, zonder ze allemaal te kunnen vervolgen. De voorzitter van het netwerk van sanctionerende ambtenaren, die ook sanctionerend ambtenaar van Elsene is, vervult daar een sleutelrol in. Voortbouwend op de inspanningen tot harmonisering van de voorgaande jaren en “gesteund” door de context van crisis en verwarring over de mogelijkheid om GAS aan te wenden, coördineert hij de invoering van het crisissysteem. Hoewel deze juridische constructie – waarvan de wettelijkheid kan worden betwist [Tatti en Guillain, 2023: 230-231] – een basis voor een eenvormige interventie in heel Brussel moet garanderen, wordt zij op verschillende manieren geïnterpreteerd en toegepast door de gemeenten.

2.2.... tot een federaal kader (tweede periode)

13Met name wegens de kritiek van het college van procureurs-generaal maakt de federale overheid een einde aan het Brusselse systeem door op 6 april 2020 een koninklijk bijzondere-machtenbesluit goed te keuren. Dat besluit maakt van corona-overtredingen gemengde inbreuken, die zowel strafrechtelijk als administratief gesanctioneerd kunnen worden. De nieuwe regeling wordt niet in alle gemeenten van het Brussels Gewest op hetzelfde moment ingevoerd. De omzetting van het koninklijk besluit duurt van 16 april tot 4 mei 2020, aangezien elke gemeente een verordening die het koninklijk besluit omzet, moet goedkeuren om het effectief te maken. De forfaitaire boete van 250 euro wordt bevestigd, zonder dat de andere maatregelen van de wet van 2013 vermeld worden. Aangezien het om gemengde inbreuken gaat, zijn alleen politieagenten bevoegd. Ook hier vormt het Brussels Gewest een uitzondering, want slechts 4 % van de Vlaamse gemeenten en 11 % van de Waalse gemeenten maken gebruik van de regeling. Dat zijn 41 gemeenten (van de 581 gemeenten in België), waaronder twee steden met meer dan 100 000 inwoners, namelijk Antwerpen en Namen [FOD Binnenlandse Zaken – AD Veiligheid en Preventie, 2020: 100].

14Dit systeem blijft van kracht tot 30 juni 2020. Op die datum vervalt het koninklijk besluit met het einde van de bijzondere bevoegdheden voor het federale niveau. Hoewel verschillende plaatselijke actoren het systeem willen behouden, waaronder de Brusselse procureur des Konings en bepaalde burgemeesters [Brussel Preventie en Veiligheid, 2021: 55], wordt het niet verlengd. Mogelijke verklaringen hiervoor zijn dat het systeem te beperkt werd toegepast op nationaal niveau en dat de strafrechtelijke sanctionering gecentraliseerd werd en weer uitsluitend in handen van het College van Procureurs-generaal kwam. Het openbaar ministerie heeft van die eerste drie maanden van de crisis gebruikgemaakt om het systeem van de minnelijke schikking op te zetten op het vlak van logistiek en IT. Corona-overtredingen worden sindsdien niet meer gerechtelijk vervolgd, mits betaling van een geldsom.

3. Methodologische basisvoorwaarde

15De cijfers die we in het vierde deel presenteren, werden verzameld op basis van de gemeentelijke bestanden met de GAS-pv’s en -vaststellingen die de Brusselse gemeenten in 2020 hebben ontvangen en gecodeerd. Deze cijfers dienen met de nodige voorzichtigheid gelezen te worden en zijn niet exhaustief. Hoewel alle gemeenten dezelfde software gebruiken, kiest elke gemeente haar eigen methode en criteria om de gegevens te coderen. De ontvangen bestanden zijn bijgevolg niet eenvormig. Dertien gemeenten hebben ruwe bestanden bezorgd in de vorm van een Excel-tabel, waarin elke rij overeenstemt met een door de politie opgemaakt proces-verbaal of een door een gemeenteambtenaar opgemaakte vaststelling die bezorgd werd aan de gemeentedienst belast met GAS. Drie gemeenten hebben naast deze bestanden ook gegevens bezorgd die ze zelf hebben verzameld. Met het oog op de samenhang en een grondigere analyse hebben we enkel de bestanden met ruwe gegevens behouden. Deze gegevens hebben we soms aangevuld door contact op te nemen met de betrokken diensten, die we willen bedanken voor hun medewerking. Uiteindelijk hebben zes gemeenten reeds verzamelde gegevens verstrekt, die we ongewijzigd in de tabel hebben opgenomen.

16De semigestructureerde interviews vonden plaats met vertegenwoordigers (sanctionerend ambtenaar of gemeenteambtenaar belast met GAS-dossiers) van vijftien van de negentien Brusselse gemeenten, met uitzondering van Brussel-Stad, Etterbeek, Jette en Schaarbeek. Tijdens deze interviews kwamen bepaalde praktijken naar voren die niet naar voren gekomen waren bij het lezen van de kwantitatieve gegevens, en werden opvallende punten van verschil of overeenkomst binnen Brussel toegelicht. Vooraf werden vragen doorgestuurd, waarmee we de interviews konden sturen en die betrekking hadden op de algemene werking op het vlak van GAS en op de praktijken tijdens de coronacrisis, waarbij we de gesprekspartners om feedback over deze periode vroegen. Het materiaal wordt hier besproken op basis van vragen die werden geselecteerd tijdens de verwerking van de cijfers. Deze vragen hadden betrekking op het systeem van de “corona-GAS”, de seponeringspraktijken en het beleid inzake sancties of alternatieve maatregelen.

4. Corona in de gecodeerde pv’s en vaststellingen van 2020

17De onderstaande tabel geeft meer informatie over het aantal GAS-pv’s dat de politie heeft opgemaakt voor corona-overtredingen en dat aan de gemeenten werd bezorgd, afgezet tegen het totaal van de GAS-geschillen. De tabel biedt een overzicht van de politieactiviteit (alsook van de activiteit van de gemeenteambtenaren in kolom D en E) en van de hoeveelheid dossiers die elke gemeente verwerkt heeft.

Tabel 1. Corona in de gecodeerde PV's en vaststellingen in 2020

Tabel 1. Corona in de gecodeerde PV's en vaststellingen in 2020

ONB: onbeschikbare gegevens.

* Cijfers afgeleid op basis van de datum van de feiten en niet op basis van de wettelijke basis.

** Cijfers gehaald uit het verslag 2020 van het BOPV en opgenomen in het totaal van de 19 gemeenten.

Kolom C: het cijfer is de optelsom van de cijfers in kolom A en B. In sommige gevallen was alleen het cijfer van de volledige periode beschikbaar.

4.1. De totale hoeveelheid ingevoerde GAS-dossiers in 2020

18Op gewestelijk niveau werden 190 598 dossiers behandeld in 2020. Dat is iets minder dan de voorgaande jaren, want het BOPV telde 199 072 dossiers in 2018 en 197 221 dossiers in 2019 [Distexhe, Dormaels, Hamerlinck, Lacour en Leprince, 2020: 27].

19Uit de totalen van kolom D en E blijkt dat de dossiers inzake stilstaan en parkeren veruit het sterkst vertegenwoordigd zijn op gewestelijk niveau: 76,8 % van de 190 598 dossiers houdt verband met dit geschil (23,2 % houdt geen verband met stilstaan en parkeren). Dit type dossier vertegenwoordigde 90,7 % van de dossiers in 2018 en 92 % van de dossiers in 2019 [Distexhe, Dormaels, Hamerlinck, Lacour en Leprince, 2020: 33]. De vastgestelde daling in 2020 kan worden toegeschreven aan zowel het verminderde aantal pv’s in de drie lockdownmaanden in het voorjaar als het gestegen aantal dossiers met betrekking tot andere geschillen, waaronder hoofdzakelijk corona-overtredingen [Distexhe, Dormaels, Hamerlinck, Lacour en Leprince, 2021: 42]. Tijdens de interviews komen de twee redenen voor het succes van dit geschil in gewone tijden naar voren. Deze inbreuken zijn namelijk gemakkelijk vast te stellen door politieagenten en voor sommige gemeenten zijn ze een belangrijke bron van inkomsten. We wijzen er echter op dat het aandeel van deze dossiers sterk verschilt van de ene gemeente tot de andere, naargelang het lokale beleid het gebruik van GAS in het kader van andere geschillen al dan niet aanmoedigt. Zo vertegenwoordigen de dossiers inzake stilstaan en parkeren in Elsene 42,7 % van het totaal. In Sint-Joost daarentegen zijn ze goed voor 93,4 % van het totaal.

4.2. De totale hoeveelheid coronadossiers van maart tot juni 2020

20Wat de coronadossiers betreft, hebben de gemeenten in totaal ongeveer 12 999 pv’s (kolom C in de tabel) verwerkt. Hoewel zij slechts goed zijn voor 6,8 % van alle dossiers die in 2020 werden ingevoerd voor alle geschillen samen (kolom C/E), vertegenwoordigen zij 29 % van alle dossiers uitgezonderd stilstaan en parkeren (kolom C/D), ofwel bijna een derde. Dat cijfer ligt best hoog, vooral aangezien het slechts betrekking had op een periode van iets minder dan drie maanden, van 18 maart 2020 tot 30 juni 2020. Ter vergelijking: in dezelfde periode werden 9 326 coronadossiers ingevoerd bij het parket van Brussel [Dienst statistische analyse van het Parket-generaal Brussel, 2021: 2], wat wijst op de omvang van de administratieve sanctionering in die periode en op de ontlasting van het openbaar ministerie in die periode.

21Ondanks dit hoge cijfer op gewestelijk niveau is het aantal dossiers zeer ongelijk verdeeld tussen de gemeenten. De vijf dichtstbevolkte gemeenten, namelijk Brussel-Stad, Molenbeek, Schaarbeek, Anderlecht en Elsene, die samen 51,3 % van de gewestelijke bevolking uitmaakten in 2021 [Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse, 2021], zijn goed voor 8 733 coronadossiers, ofwel 67 % van het totaal.

22De zeven gemeenten waarin de wijken van de Brusselse arme sikkel gelegen zijn (Anderlecht, Brussel-Stad, Vorst, Molenbeek, Schaarbeek, Sint-Gillis en Sint-Joost-ten-Node) en die samen 55 % van de gewestelijke bevolking uitmaakten in 2021 [Brussels Instituut voor Statistiek en Analyse, 2021], vertegenwoordigen bijna 70 % van de GAS-dossiers, ofwel 9 029 dossiers van de 12 999 dossiers die in het Brussels Gewest ingevoerd zijn. We willen echter wijzen op een belangrijke beperking van de gepresenteerde cijfers van Sint-Gillis, waardoor enerzijds de valkuilen van een louter kwantitatieve benadering en anderzijds de verschillen in verwerking tussen gemeenten (zie punt 5) naar voren komen. Bij de verwerking van de gegevens hebben we in totaal 452 coronadossiers (kolom C) geteld, terwijl tijdens het interview ongeveer 1 000 ontvangen pv’s in de eerste periode werden vermeld (zie punt 4.3). De meeste van die pv’s werden echter bij de bron geseponeerd, nog voordat ze in de gemeentelijke cijfers werden opgenomen. Voor zover wij weten, gaat het om het enige geval op gewestelijk niveau.

23Het aandeel van de coronadossiers in het totaal van de dossiers uitgezonderd stilstaan en parkeren verschilt eveneens sterk van gemeente tot gemeente en hangt af van zowel het lokale beleid inzake gebruik van GAS in gewone tijden als de keuzes die in allerijl werden gemaakt. Zo vertegenwoordigen de coronadossiers in Sint-Joost 96 % van alle GAS-dossiers, uitgezonderd stilstaan en parkeren, tegenover 14 % in Sint-Pieters-Woluwe. Daarnaast sluit het aantal coronadossiers aan bij de reeds bestaande uitdagingen qua beheer en toegang van de openbare ruimte [Dessouroux, Van Criekingen en Decroly, 2009], de geografische diversiteit van elke gemeente, de grote sociaal-ruimtelijke ongelijkheden in Brussel [Van Criekingen, 2021] en de verschillende interventiemethoden binnen de politiezones, die discriminerende praktijken naar voren brengen [Clementi, 2020: 12-13]. Deze verschillen hebben een zekere impact op de mogelijkheid voor burgers om zich te houden aan de beperkingen qua toegang tot de openbare ruimte (vooral in een context waarin de politie sterk bevraagd is), en bijgevolg op het aantal GAS-pv’s [Tatti en Guillain, 2022: 294-297].

4.3. Verdeling van de coronadossiers volgens de wettelijke basis

24De eerste twee kolommen van de tabel maken een opsplitsing tussen de corona-pv’s die verband houden met de eerste periode (kolom A - onder het juridische stelsel van de “weigering van een bevel”, zie punt 2.1) en de corona-pv’s die verband houden met de tweede periode (kolom B - voor elke gemeente, vanaf de goedkeuring van de gemeentelijke verordening tot omzetting van het koninklijk bijzondere-machtenbesluit, zie punt 2.2).

25In de eerste periode werden iets meer dan twee keer zoveel pv’s opgemaakt dan in de tweede periode. Onder voorbehoud van de nauwkeurigheid van de gegevens met een asterisk en de hogervermelde precisering voor de gemeente Sint-Gillis stellen we vast dat 6 764 dossiers werden ingevoerd op basis van het APR (of een voormalig gemeentereglement), tegenover 3 221 dossiers op basis van de gemeentelijke verordeningen die het APR hebben opgevolgd. Deze vaststelling is zichtbaar in de cijfers van alle vijftien gemeenten waarvoor de gegevens beschikbaar zijn, met uitzondering van Vorst, Sint-Lambrechts-Woluwe en Sint-Pieters-Woluwe. Er vallen duidelijke verschillen op binnen elke gemeente. Zo daalt het aantal dossiers in Molenbeek van 1 375 naar 180 (een verhouding van bijna 10 op 1) en in Berchem van 242 naar 118 (ongeveer de helft minder).

26Die vaststelling is verrassend gezien de onbestendigheid van de juridische constructie waarvoor Brussel aan het begin van de lockdown gekozen heeft (zie punt 2.1). Deze cijfers vallen vooral te verklaren door de constante aanwezigheid en activiteit van de politie aan het begin van de lockdown, die weliswaar verschillen naargelang de gemeente en de wijk. Uit de interviews is gebleken dat de wijziging van de wettelijke basis – na de goedkeuring van het koninklijk besluit en de gemeentelijke verordeningen – voor nog meer verwarring heeft gezorgd in een zo al ingewikkeld hybride systeem. Daardoor heeft de politie wellicht beslist om voorrang te geven aan strafrechtelijke vervolging. De eerste versoepelingsmaatregelen voor de openbare ruimte dateren van 5 juni 2020, waardoor bepaalde overtredingen kwamen te vervallen. Zo waren samenscholingen tot tien personen opnieuw toegestaan.

5. Seponering van coronadossiers

27De sanctionerende ambtenaren kunnen beslissen om de dossiers die zij ontvangen te seponeren. In gewone tijden gebeurt dat eerder zelden en meestal om technische redenen: de vermeende dader werd geschrapt in het bevolkingsregister, de dader kon niet worden geïdentificeerd (bijvoorbeeld in geval van sluikstorten) of het proces-verbaal of de vaststelling kwam niet tijdig aan. De sanctionerend ambtenaar kan een dossier echter ook seponeren om opportuniteitsredenen als hij vindt dat een vervolging niet te rechtvaardigen valt, maar dat gebeurt slechts zelden.

28Voor corona-GAS wordt het aantal seponeringen op gewestelijk niveau op zo’n 10 à 20 % geschat. Dat is dus heel wat meer dan bij gewone geschillen [de Buisseret, 2020: 15]. Wat de seponering om technische redenen betreft, komen daar nog de dossiers bij waarbij minderjarigen of meerderjarige recidivisten betrokken zijn die werden doorverwezen naar het parket (zie punt 2). Gezien de afwezigheid van gegevens voor sommige gemeenten en de verschillen qua codering van de dossiers voor andere gemeenten lijkt het weinig zinvol om een vergelijkende tabel te verstrekken. Uit de interviews komen echter twee vaststellingen naar voren omtrent het seponeren om opportuniteitsredenen.

29Ten eerste hangt de keuze voor seponering grotendeels af van de meer of minder inschikkelijke interpretatie van het “Brusselse bricolage” in de eerste periode (zie punt 2.1). Sommige gemeenten vonden dat de ministeriële besluiten met maatregelen een toereikend bevel vormden, waardoor de weigering van een bevel niet vastgelegd moest worden in de pv’s die zij ontvingen. Om een pv op te maken, volstond het dat de politieagenten de niet-naleving van de maatregelen vaststelden, zonder dat ze de burgers eerst moesten vragen om zich aan die maatregelen te houden. Andere gemeenten, die zich meer hielden aan de reglementaire bepaling, waren van mening dat in elk pv duidelijk vermeld moest staan dat de bekeurde persoon zich weigerde te voegen naar de bevelen van de politieagenten. Deze uiteenlopende interpretaties hebben een invloed gehad op de politiepraktijken en dus ook op de toevloed van dossiers. Daarnaast hebben zij een impact gehad op de behandeling van de dossiers door de sanctionerende ambtenaren, naargelang de twijfels van sommige ambtenaren over de duurzaamheid en de interpretatie van de wettelijke basis.

30Ook stellen we grote verschillen vast in de seponeringspraktijken. Zoals we hoger al hebben toegelicht, heeft de gemeente Sint-Gillis in het kader van de coronadossiers meteen na ontvangst van de pv’s een eerste seponering doorgevoerd (zie punt 4). Andere gemeenten, zoals Sint-Lambrechts-Woluwe, Berchem en Evere, hebben alle ontvangen pv’s gecodeerd, maar hebben geen gevolg gegeven aan de pv’s waarin geen weigering van een bevel opgenomen was. Nog andere gemeenten, waaronder Molenbeek, hebben gevolg gegeven aan alle ontvangen pv’s en maakten gebruik van hun beoordelingsbevoegdheid bij de beslissing over de sanctie.

6. Gegeven gevolg: sanctie of alternatieve maatregel?

31Voor de niet-geseponeerde dossiers werd de gewone procedure gevolgd. Deze voorziet in de verzending van een eerste brief samen met het proces-verbaal, waarin de burger wordt meegedeeld dat hij een GAS opgelegd kan krijgen en dat hij zijn argumenten moet aanvoeren. Vervolgens verdedigt de betrokkene zich en worden zijn middelen onderzocht, of wordt de boete uitgesproken als de betrokkene niet binnen een maand reageert. De meeste gemeenten vermelden een hoog aantal betwistingen inzake corona-GAS. De sanctionerend ambtenaar van Elsene schat dat er bij ongeveer 30 % van de dossiers beroep werd aangetekend, terwijl dat in gewone tijden eerder beperkt is. Deze vaststelling houdt vooral verband met de vele situaties waarvoor de politieagenten een pv hebben opgemaakt, en met het debat – dat uitgebreide media-aandacht kreeg – over de kwestie van de wettelijkheid van het gebruik van GAS tijdens de eerste lockdown.

32Wat de sancties betreft, hebben sommige sanctionerende ambtenaren geen probleem met het forfaitaire bedrag van 250 euro, aangezien het principe gemodelleerd is naar het geschil inzake stilstaan en parkeren. Andere ambtenaren hebben hun bedenkingen over de relevantie van een eenmalig forfait voor inbreuken die vatbaar zijn voor interpretatie, en over de afstemming van het bedrag op de sociaal-economische situatie van de burgers. Ondanks deze overwegingen werd de forfaitaire boete meestal toegepast. Slechts uiterst zelden werd het bedrag aangepast. Zo kon in Sint-Gillis een boete van minder dan 250 euro opgelegd worden. Andere gemeenten hebben een ontradingsbeleid gevolgd en hebben geen gevolg gegeven aan dossiers waarin de betrokkene protest aantekende. Dat was het geval in Watermaal-Bosvoorde.

33Tot slot hebben sommige gemeenten alternatieve maatregelen toegepast, waarbij ze zich baseerden op praktijken die al vóór de crisis bestonden. Aangezien lokale bemiddeling moeilijk was in een context van totale lockdown, focusten zij vooral op gemeenschapsdienst. Zo heeft de gemeente Elsene prestaties voorgesteld om mondmaskers te maken en in de brievenbussen te verdelen, om mee te werken aan de uitdeling van voedselpakketten bij het OCMW’s en om boodschappen aan huis te brengen bij ouderen. Dezelfde aanpak, maar dan op kleinere schaal, vinden we terug bij de gemeenten Sint-Joost-ten-Node en Sint-Lambrechts-Woluwe.

Besluit

34Het gebruik van GAS in Brussel tijdens de coronacrisis was bedoeld om snel een sanctie te kunnen opleggen voor overtredingen die ongezien waren wegens hun impact op het genot van de openbare ruimte. De snelheid en de doeltreffendheid van de sanctionering van overlast in de openbare ruimte waren al de voornaamste argumenten voor de goedkeuring van de GAS-wet in 1999. Dat deze bezorgdheden voortduren, blijkt uit de discrepantie tussen enerzijds het veiligheidsdiscours en -beleid gericht op de “strijd tegen straffeloosheid” en anderzijds de middelen die worden ingezet op het vlak van strafrechtelijke vervolging en justitie.

35Ondanks bepaalde bedenkingen en zelfs enige terughoudendheid bij verschillende gemeenten reageerden ze allemaal snel op het verzoek. Op gewestelijk niveau blijkt uit de cijfers dat de gemeenten volledig de rol hebben vervuld die van hen werd verwacht, namelijk het strafrechtelijk systeem ontlasten van een deel van de coronadossiers. Dankzij dit crisissysteem kon het openbaar ministerie zich in het voorjaar van 2020 bovendien praktisch organiseren om corona-overtredingen vervolgens snel te kunnen sanctioneren via het systeem van de minnelijke schikking, dat als enige behouden bleef vanaf juli 2020.

36Diverse actoren (de Brusselse procureur des Konings, de voorzitter van het netwerk van sanctionerende ambtenaren en de sanctionerende ambtenaren) hebben een sleutelrol vervuld bij de formalisering van het systeem. De gewestelijke institutionele overlegorganen, die al verschillende jaren in het Brussels Gewest actief zijn en die de gemeenten en politiezones samenbrengen, hebben vervolgens de invoering van de gezamenlijke regeling inzake corona-GAS mogelijk gemaakt. Ondanks deze voorafgaande harmonisering verschilden de toepassing van de coronamaatregelen en het gevolg dat aan de pv’s werd gegeven van de ene gemeente tot de andere. Het verduidelijkt het onderscheid tussen de productie van normen (op federaal niveau) en procedures (op gewestelijk niveau) en de ruimtelijke omzetting van deze normen en procedures op lokaal niveau. De verschillende “gelokaliseerde rechtsstelsels” [Melé, 2009: 8-9] die daaruit voortvloeiden, zijn het resultaat van de actie van plaatselijke instanties (politiezones, gemeenten en sanctionerende ambtenaren).

37Op het vlak van GAS blijven de gemeenten echter grotendeels autonoom: hun keuzes worden duidelijk bij de verwerking van de vaststellingen, het gegeven gevolg en de uitgesproken sancties. Deze verschillen tasten het – theoretische – gelijkheidsbeginsel van de burgers voor de strafwet aan en hebben geleid tot discriminerende situaties. Zij hebben echter ook positieve aanpassingen mogelijk gemaakt, vooral op het vlak van vervolging en – zij het in veel mindere mate – sanctionering. De gemeentelijke autonomie en bijgevolg de beoordelingsbevoegdheid van de sanctionerende ambtenaren brengen zowel ongelijkheden als aanpassingen met zich mee, die typerend zijn voor de verschillende vormen van nabijheidsrechtspraak. De procedure voor het betwisten van GAS getuigt van deze nabijheid en van de bereidheid om naar de uitleg van de burgers te luisteren, wat ook blijkt uit de interviews. Dit is een belangrijk verschil in behandeling ten opzichte van de procedure van minnelijke schikking die wordt toegepast door het openbaar ministerie, dat hiermee afziet van zijn beoordelingsbevoegdheid en het recht van verweer ten voordele van een doeltreffende sanctionering.

38Meer fundamenteel heeft de verscheidenheid van de lokale realiteiten – die vooral op Brussels niveau zichtbaar (en voorspelbaar) is – de relevantie ter discussie gesteld van algemene crisismaatregelen die zonder enig onderscheid moeten worden toegepast in zeer uiteenlopende geografische en sociaal-economische situaties. Het feit dat men in de lockdownperiode thuis moest blijven (wanneer dat mogelijk was) betekende niet voor alle Brusselaars hetzelfde [voor Brussel-Stad, zie: Fortunier en Rea, 2021]. Hetzelfde geldt voor de uitvoering en sanctionering van de coronamaatregelen in de openbare ruimte. Aangezien “recht en ruimte wederzijds constituerend zijn” [Belaidi en Koubi, 2015: 3], kan en mag de norm niet buiten haar relatie met de (sociale, economische en geografische) contexten worden beschouwd waarin ze wordt toegepast.

39In de nasleep van de coronacrisis is het tijd om de balans op te maken op het vlak van GAS. Enerzijds wordt in wetsvoorstellen die in de Kamer zijn ingediend, aangedrongen op de uitbreiding van de lijst van gemengde inbreuken, vooral op het vlak van drugsgebruik op de openbare weg. Het openbaar ministerie heeft van zijn kant onlangs de minnelijke schikking uitgebreid, in een poging om geschillen in verband met het beheer van de openbare ruimte opnieuw in het strafrechtelijk circuit op te nemen. De uitbreiding van deze systemen voor “snelle sanctionering” komt voort uit de toegenomen controlemechanismen voor de openbare ruimte en uit de gebruiksvormen die zich in die openbare ruimte ontwikkelen [Debailleul en De Laet, 2021]. Deze veiligheidscontext, in combinatie met de opeenvolgende crisissen (economische, terroristische, gezondheids- en nu ook milieucrisis), doet dringend de vraag rijzen naar de rol van het recht in de openbare ruimte, dat enerzijds een instrument van ongelijke sanctionering vormt dat de ruimtelijke segregatie versterkt, en anderzijds fundamentele, collectieve en individuele rechten en vrijheden waarborgt.

We danken de deelnemers aan de interviews, maar ook het BOPV, Christine Guillain (USL-B), Alexia Jonckheere (NICC), Allan Wei (LIEU) en Clément Hostein.

Haut de page

Bibliographie

BELAIDI, Nadia en KOUBI, Geneviève, 2015. Droit et géographie. Construire une approche pour (re)lire l’environnement. In: Développement durable et territoires, 03/2015, vol. 6, nr. 1. Beschikbaar op: http://journals.openedition.org/developpementdurable/10798

BOURGAUX, Anne-Emmanuelle en GAUDIN, Thibault, 2022. (In)compétences des parlements belges en période de confinement et de distanciation sociale : pouvoirs spéciaux et mesures urgentes pour lutter contre le Covid-19. Du principe de légalité…au principe de l’arrêté : enrayer le basculement. In: BOUHON, Frédéric, SLAUTSKY, Emmanuel en WATTIER, Stéphanie (dir.), Le droit public belge face à la crise du Covid-19 : quelle leçons pour l’avenir ?. Brussel: Larcier. pp. 179-223.

BRUSSEL PREVENTIE EN VEILIGHEID, 2021. Collectieve veerkracht. Jaarverslag 2020. Brussel: Brussel Preventie en Veiligheid. D/2021/14.168/13. Beschikbaar op: https://safe.brussels/nl/collectieve-veerkracht-jaarverslag-2020-van-bps-document-om-te-downloaden

BRUSSELS INSTITUUT VOOR STATISTIEK EN ANALYSE, 2021. Kerncijfers per gemeente. In: IBSA perspective.brussels [online]. [geraadpleegd op 11/04/2023] Beschikbaar op: https://ibsa.brussels/publications/publications-institutionnelles#

CARTYUVELS, Yves, MARY, Philippe en REA, Andrea, 2000. L’État social-sécuritaire. In: VAN CAMPENHOUDT Luc, CARTUYVELS Yves, DIGNEFFE François, KAMINSKI Dan, MARY Philippe, REA, Andrea (dir.), Réponses à l’insécurité. Des discours aux pratiques. Brussel: Labor. pp. 407-429.

CARTYUVELS, Yves en MARY, Philippe, 2002. Politiques de sécurité en Belgique : les limites d’une approche de proximité. In: Déviance et Société. 2002, vol. 26, nr. 1, pp. 43-60.

CLEMENTI, Flavia, 2020. La crise sanitaire en Belgique : un terrain fertile pour les discriminations indirectes ?. Brussel: Avocats Sans Frontières. Nr. 2020. Beschikbaar op: https://asf.be/la-crise-sanitaire-en-belgique-un-terrain-fertile-pour-les-discriminations-indirectes/?lang=fr

DEBAILLEUL, Corentin en DE LAET, Sarah, 2021. Urbanisme et police : fini de se courtiser, l’union est déclarée !. In: Bruxelles en mouvements, 01-02/2021, nr. 310, pp. 20-22. Beschikbaar op: https://www.ieb.be/IMG/pdf/bem_310_web.pdf

DE BUISSERET, Bertrand, 2020. Chronique d’un chassé-croisé entre répression pénale et sanctions administratives communales (SAC). Un premier bilan des mesures de répression anti-Covid-19. In: Revue de droit communal. Vol. 2020, nr. 4, pp. 2-19.

DE HERT, Paul, GUTWIRTH, Serge, MEERSCHAUT, Karen en VANDER STEENE, Ann, 2008. Het gebruik van de gemeentelijke administratieve sancties door de Brusselse gemeenten. Is er nood aan een regulerende rol voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest? In: Brussels Studies. 19/05/2008, nr. 18. Beschikbaar op: https://journals.openedition.org/brussels/578

DELVAUX, Philippe en de BUISSERET, Bertrand, 2020. Harmonisatie van het algemeen politiereglement: een akkoord vinden kost tijd. In: Nieuwsbrief. 07-08/2020, nr. 119, pp. 48-52. Beschikbaar op: https://brulocalis.brussels/sites/default/files/2022-08/tub-119-nl.pdf

DESSOUROUX, Christian, VAN CRIEKINGEN, Mathieu, en DECROLY, Jean-Michel, 2009. Embellissement sous surveillance : une géographie des politiques de réaménagement des espaces publics au centre de Bruxelles. In: Belgeo, 2009, vol. 2, pp. 169-186. Beschikbaar op: https://journals.openedition.org/belgeo/7946

DISTEXHE, Aline, DORMAELS, Sébastien, HAMERLINCK, Dennis, LACOUR, Jean-Lionel en LEPRINCE, Lucas, 2020. Verslag 2019 van het Observatorium. Brussel: Brussel Preventie & Veiligheid. D/2020/14.168/13. Beschikbaar op: https://safe.brussels/sites/default/files/2021-01/BPS-Rapport%202019%20Observatoire_NL_AS.pdf

DISTEXHE, Aline, DORMAELS, Sébastien, HAMERLINCK, Dennis, LACOUR, Jean-Lionel en LEPRINCE, Lucas, 2021. Verslag 2020 van het Observatorium. Brussel: Brussel Preventie & Veiligheid. D/2021/14.168/9. Beschikbaar op: https://safe.brussels/sites/default/files/2022-01/OBPS-opmaak%20NL-AS.pdf

FOD BINNENLANDSE ZAKEN – ALGEMENE DIRECTIE VEILIGHEID & PREVENTIE, 2020. Vijfjaarlijks verslag over de toepassing van de GAS-wet – 2016-2020. GAS-verslag - 21/12/2020. Beschikbaar op: https://www.besafe.be/nl/gemeentelijke-administratieve-sancties-gas/gas-verslag

FORTUNIER, Camille en REA, Andrea, Les « invisibilisé.e.s » et le COVID-19. Bruxelles et crise socio-sanitaire, somme des 6 rapports. Brussel: Stad Brussel en OCMW van Brussel. 12/2021. Beschikbaar op: https://feditobxl.be/site/wp-content/uploads/2022/04/VF-RAPPORTSInvisibilise.e.s-COVID-19-REAFORTUNIER2021.pdf

GORTON, Victoria, MATTHEWS, Ben, MCVIE, Susan en MURRAY, Kath, 2022. Police Use of Covid-19 Fixed Penalty Notices in Scotland. Trends in enforcement from March 2020 to May 2021. Edinburgh: The University of Edinburgh. Beschikbaar op: https://www.law.ed.ac.uk/sites/default/files/2022-08/FPN%204th%20report%20-%20FINAL.pdf

GOTELAERE, Sofie, SCHILS, Elodie en JONCKHEERE, Alexia (prom.), 2021. Recherche portant sur les pratiques en matière de médiation dans le cadre des sanctions administratives communales. Rapport final. Brussel: POD Maatschappelijke Integratie. Nr. 45. Beschikbaar op: https://nicc.fgov.be/upload/publicaties/rapport_45_aj-sac_202101.pdf

LAMBERT, Manuel, 2015. Les sanctions administratives : l’insoutenable légèreté communale ?. In: GUILLAIN, Christine, CARTUYVELS, Yves, Les sanctions administratives communales. Dossier no 23 de la Revue de Droit Pénal et de Criminologie. Brussel: La Charte. pp. 145-167.

MELÉ, Patrice, 2009. Pour une géographie du droit en action. In: Géographie et cultures, 2009, nr. 72 | 2009. Beschikbaar op: https://journals.openedition.org/gc/2199

DIENST STATISTISCHE ANALYSE VAN HET PARKET-GENERAAL BRUSSEL, 2021. Informatievraag d.d. 10 mei 2021 van Mevrouw Diletta Tatti (Université Saint Louis) met betrekking tot de justitiële afhandeling van Brusselse COVID-dossiers. Brussel: Diletta Tatti. (niet gepubliceerd)

TATTI, Diletta en GUILLAIN, Christine, 2022. Répression des infractions Covid : espace public à l’arrêt, vie privée en mouvement ? In: BAILLEUX, Antoine, BERNARD, Diane, VAN MEERBEECK, Jérémie (dir.), La distinction (droit) public/(droit) privé : brouillages, innovations et influences croisées. Brussel: Presses Universitaire de Saint-Louis. pp. 285-317.

TATTI, Diletta, 2021. Des (a)-nomalités en temps de COVID-19 : quelles mutations en matière pénale ? Réflexions critiques à propos des normes fédérales et régionales bruxelloises. In: Revue de Droit Pénal et de Criminologie. 07-08/ 2021, vol. 2021, nr. 7-8, pp. 761-789.

TATTI, Diletta en GUILLAIN, Christine, 2023. Les infractions « Covid » : des voies normatives et répressives inédites. In: BOUHON, Frédéric et al. (dir.), Les droits humains en temps de pandémie. Perspectives internationales, européennes et comparées. Brussel: Larcier. pp. 207-244.

TERPSTRA, Jan, DE MAILLARD, Jacques, SALET, Renze en ROCHÉ, Sebastian, 2021. Policing the corona crisis: A comparison between France and the Netherlands. In: International Journal of Police Science & Management, 13/01/2021, vol. 23, nr. 2, pp. 168-181. Beschikbaar op: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1461355720980772; DOI: https://doi.org/10.1177/1461355720980772

THIRION, Nicolas, 2020. La gestion juridique de la crise sanitaire en Belgique. De l’État de droit à l’état d’exception. In: Revue de Droit commercial belge. 12/2020, vol. 2020, nr. 10, pp. 1296-1317.

VAN CRIEKINGEN, Mathieu, 2021. Contre la gentrification. Parijs: La Dispute.

Haut de page

Notes

1 Deze bijdrage kadert in een PER-FNRS-onderzoek aan de Université Saint-Louis Bruxelles met als titel “La répression des « infractions Covid » : administratisation de la justice pénale et respect des droits fondamentaux”. Dit onderzoek werd uitgevoerd onder leiding van professor Christine Guillain in samenwerking met het NICC (Nationaal Instituut voor Criminalistiek en Criminologie) in de personen van Alexia Jonckheere (hoofdonderzoekster) en Elodie Schils (onderzoekster). Het focuste aanvankelijk op de administratieve sanctionering van “corona-overtredingen” maar werd uitgebreid met de strafrechtelijke behandeling van dergelijke overtredingen, die vanaf 1 juli 2020 niet meer verenigbaar was met een administratieve behandeling.

2 Wij danken het BOPV voor zijn medewerking aan het onderzoek, vooral voor de hulp bij het verzamelen en doorgeven van de cijfergegevens van de negentien gemeenten.

Haut de page

Table des illustrations

Titre Tabel 1. Corona in de gecodeerde PV's en vaststellingen in 2020
Légende ONB: onbeschikbare gegevens.
URL http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/6826/img-1.png
Fichier image/png, 59k
Haut de page

Pour citer cet article

Référence électronique

Diletta Tatti, « De gemeentelijke administratieve sancties in Brussel op de proef gesteld tijdens de coronacrisis »Brussels Studies [En ligne], Collection générale, document 180, mis en ligne le 21 mai 2023, consulté le 25 avril 2025. URL : http://journals.openedition.org/brussels/6826 ; DOI : https://doi.org/10.4000/brussels.6826

Haut de page

Auteur

Diletta Tatti

Diletta Tatti is juriste en politicologe van opleiding en werkt als assistente en onderzoekster bij de GREPEC (Groupe de recherche en matière pénale et criminelle) van de Université Saint-Louis – Bruxelles. Haar onderzoek focust op het vervolgingsbeleid, de rechtspraktijk en het uitzonderlijke strafrecht. D. Tatti, Victimes, passeurs, migrants : du franchissement des frontières au dépassement des bornes juridiques, Revue de la Faculté de Droit de l’Université de Liège, 2022, nr. 3, p. 675-704.

Haut de page

Droits d’auteur

CC-BY-4.0

Le texte seul est utilisable sous licence CC BY 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

Haut de page
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search