- 1 Dit statuut wordt door het ziekenfonds op basis van het sociaal-economische statuut of het inkome (...)
- 2 Bij individuele meters wordt deze tegemoetkoming vanaf 2023 automatisch toegekend aan een deel va (...)
12022 was een jaar van verandering voor de waterprijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Enerzijds werd de progressieve tarifering, die voor heel wat problemen zorgde [May et al., 2021], vervangen door een lineaire tarifering (de prijs per kubieke meter water is dezelfde, ongeacht de verbruikte hoeveelheid). Anderzijds werd voor de periode 2022-2026 een nieuwe tariefmethodologie ingevoerd, die voorzag in een stijging van de waterprijs met 15 % vanaf 2022 voor een gemiddeld huishouden van twee personen met een gemiddeld verbruik (35 m³/inwoner/jaar). Daarnaast werd een sociale tegemoetkoming ingevoerd voor rechthebbenden van de verhoogde tegemoetkoming1 (RVT), goed voor ongeveer een vierde van de Brusselse huishoudens. Naargelang de verbruikte hoeveelheid water zal deze sociale tegemoetkoming in theorie de stijging van de waterprijs deels compenseren, en zelfs de totale factuur verlagen voor huishoudens met een gemiddeld verbruik [Vivaqua, 2021a]2.
- 3 Wat wegens de inflatie in werkelijkheid leidde tot een daling van de waterprijs.
2De waterprijs is gestegen omdat de intercommunale Vivaqua die de waterdienst beheert in Brussel nood heeft aan financiering. Sinds begin jaren 2000 heeft Vivaqua geleidelijk aan het beheer van het rioolnet overgenomen in de negentien gemeenten, die in het verleden weinig geïnvesteerd hebben in de rioolinfrastructuur. Het rioolnet bevindt zich dan ook in slechte staat en er zijn grote investeringen nodig [Brugel, 2019b: 6/14] Deze nood aan investeringen in combinatie met de bevriezing van de waterprijs tussen 2014 en 20193 verklaren de financiële problemen van Vivaqua, die haar schuldenlast jaar na jaar ziet stijgen [Vivaqua, 2021b]. Alle institutionele actoren (Brugel, Vivaqua, Leefmilieu Brussel en het kabinet van de Brusselse minister van Leefmilieu) vonden het dan ook logisch om de waterprijs te verhogen.
- 4 Onder afvalwater verstaan we al het water in het openbare saneringsnetwerk.
3Om deze stijging van de waterprijs te motiveren, voerde Vivaqua aan dat in Brussel het water het goedkoopst was in vergelijking met de rest van België. Deze lagere prijs was echter het resultaat van verschillende factoren, vooral van bepaalde objectieve structurele voordelen. Op het vlak van bevoorrading (productie en distributie van drinkwater) profiteert Vivaqua van twee grote voordelen ten opzichte van de andere distributiemaatschappijen in België [Cornut, 1999]. Ten eerste beheert Vivaqua een uitsluitend stedelijk net, dat dus dicht en bijgevolg goedkoper in onderhoud is. Ten tweede heeft Vivaqua al lang geleden winplaatsen in Wallonië (Modave, Vedrin, Eigenbrakel, Tailfer…) verworven, waardoor ze grote hoeveelheden water kan produceren tegen lage kosten. De situatie is minder eenduidig op het vlak van sanering (opvang en zuivering van afvalwater4). Enerzijds liggen de kosten lager door de dichtheid van het netwerk voor de opvang van afvalwater en door de beperkte aanwezigheid van landbouw – een potentiële bron van watervervuiling – op Brussels grondgebied. Anderzijds doet het feit dat een groot deel van de oppervlakte van het Brussels Gewest ondoorlatend is de kosten oplopen, aangezien er meer water moet worden opgevangen en gezuiverd.
4Dat het water goedkoper is in Brussel dan in de andere twee gewesten is dus geen relevant argument om de waterprijs te verhogen, vooral wanneer 31 % van de Brusselaars een inkomen onder de armoederisicodrempel heeft, wat veel meer is dan in Vlaanderen (10 %) en in Wallonië (18 %) [Englert et al., 2021].
5Was de stijging van de waterprijs in 2022 dan onvermijdelijk? Op die vraag tracht dit artikel een antwoord te geven. Eerst zullen we het Brusselse institutionele kader van de watersector toelichten. Vervolgens beschrijven we op schematische wijze de watercyclus in Brussel en tonen we aan dat het beginsel “de vervuiler betaalt” niet nageleefd wordt aangezien de waterverbruikers deels betalen voor kosten waarvoor ze niet verantwoordelijk zijn. Tot slot geven we een schatting van de bedragen die de consument onterecht aangerekend worden, en onderzoeken we hoe die bedragen op een andere manier zouden kunnen worden gefinancierd dan via de waterfactuur.
6Het waterbeleid is een gewestelijke bevoegdheid. De Brusselse Hoofdstedelijke Regering heeft haar bevoegdheden op dit vlak gedelegeerd aan de Brusselse minister van Leefmilieu. De bevoegdheid wordt uitgevoerd door Leefmilieu Brussel, de milieuadministratie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.
- 5 Ordonnantie van 20 oktober 2006 tot opstelling van een kader voor het waterbeleid. Art. 5 /43o, 3 (...)
7Het waterbeleid wordt geregeld door de ordonnantie van 20 oktober 2006 tot opstelling van een kader voor het waterbeleid5 (hierna de Kaderordonnantie Water), die de Richtlijn 2000/60/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 oktober 2000 tot vaststelling van een kader voor communautaire maatregelen betreffende het waterbeleid uitvoert en die het beginsel van de reële kostprijs van water heeft opgelegd in overeenstemming met het beginsel “de vervuiler betaalt”. De Kaderordonnantie Water legt de modaliteiten vast voor het bepalen en invorderen van de kosten van de waterdienst. Deze reële kostprijs dekt met name de bescherming van de winplaatsen en de productie, opvang en zuivering van afvalwater, dat oorspronkelijk ook regenwater omvatte. Sinds de inwerkingtreding van de ordonnantie van 16 mei 2019 tot wijziging van de Kaderordonnantie Water werd regenwater (logischerwijs) uitgesloten van de definitie van huishoudelijk afvalwater. Bijgevolg schrijft de ordonnantie niet meer voor dat de reële kostprijs van water de zuivering van regenwater omvat. Daarnaast bepaalt de ordonnantie dat de verschillende economische sectoren, opgesplitst tussen ten minste de huishoudelijke sector enerzijds en de sectoren die niet-huishoudelijk afvalwater lozen anderzijds, op gedifferentieerde wijze bijdragen aan de kosten van de waterdiensten, met inachtneming van het beginsel dat de vervuiler betaalt.
8De twee belangrijkste watermaatschappijen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, namelijk Vivaqua en Hydria (voorheen Brusselse Maatschappij voor Waterbeheer), zijn publieke actoren. Vivaqua staat in voor de productie en distributie van drinkwater, het beheer van een deel van de infrastructuur voor de opvang en de bufferopslag van het stedelijk afvalwater (30 stormbekkens), terwijl Hydria het andere deel van de opvang- en opslaginfrastructuur (vijf van de belangrijkste stormbekkens in Brussel) en de twee zuiveringsstations in het Brussels Gewest beheert. In tegenstelling tot Vivaqua beheert Hydria een netwerk van collectoren die in goede staat verkeren , omdat er recent investeringen werden gedaan.
9Brugel is sinds 2017 de Brusselse regulerende instantie voor de watersector. Deze instelling heeft vier opdrachten: controle van de waterprijs, audit en advies over de werking van de sector, goedkeuring van de algemene verkoopvoorwaarden van Vivaqua en verlening van een bemiddelingsdienst voor water.
10In 2022 betaalt elk huishouden dat aangesloten is op het waterdistributienet een jaarlijkse abonnementsvergoeding van 29 euro en wordt het water gefactureerd aan 3,86 euro per m³. Voor niet-huishoudelijke verbruikers wordt een vermenigvuldigingsfactor op basis van het kaliber van de meter toegepast op de jaarlijkse vergoeding van 29 euro en kost het water 4,70 euro per m³. Vivaqua ontvangt die bedragen in hun geheel en stort daarna een deel door aan Hydria. Deze prijzen dekken de productie en distributie van drinkwater, de opvang en zuivering van stedelijk afvalwater en de bestrijding van overstromingen.
11Aangezien het rioolnet in Brussel unitair is, voeren de riolen en collectoren niet alleen het grootste deel van het huishoudelijk en niet-huishoudelijk afvalwater weg, maar ook helder water. Dit helder water bestaat vooral uit het water dat afvloeit wanneer het regent (regenwater), maar ook uit drainagewater, vijverwater, bronwater en doorsijpelend vocht (helder parasietwater). Het helder water en het afvalwater worden vermengd in de riolen en naar de zuiveringsstations gestuurd.
- 6 35,5 miljoen m³ wordt verbruikt door de huishoudelijke sector, 21 miljoen m³ door de niet-huishou (...)
- 7 Helder parasietwater vertegenwoordigt 24 % van het volume dat ieder jaar verwerkt wordt in het zu (...)
- 8 Het volume van 33 miljoen m³ wordt door aftrekking verkregen: 140 miljoen m³ wordt opgevangen doo (...)
- 9 Volgens een schatting uit 2013 bedraagt het aandeel van het afvalwater uit Vlaanderen ongeveer 12 (...)
12In figuur 1 vindt u een schematische weergave van de waterstromen door de riolering op basis van de informatie die we konden verkrijgen. De waterstromen die door het rioolnet worden opgevangen, bestaan uit door Vivaqua verkochte volumes (60 miljoen m³)6, helder parasietwater (± 29 miljoen m³)7, regenwater (± 33 miljoen m³)8 en afvalwater uit Vlaanderen wegens de configuratie van het hydrografisch net (± 18 miljoen m³)9. Het gaat hierbij slechts om ordes van grootte en de cijfers kunnen van jaar tot jaar verschillen afhankelijk van de neerslag.
- 10 Deze schatting van de overlopen werd gemaakt door Leefmilieu Brussel. Om te vermijden dat het net (...)
13Ieder jaar wordt ongeveer 130 miljoen m³ water verwerkt in de twee zuiveringsstations in Brussel [Brugel, 2018: 11] en bij hevige regenval wordt 10 miljoen m³ ongezuiverd water geloosd in de Zenne en in het Kanaal10. Deze volumes die rechtstreeks in het hydrografisch net worden geloosd, bestaan voornamelijk uit regenwater, maar worden ook vermengd met afvalwater en helder parasietwater.
Figuur 1. Schema ter verduidelijking van het type water dat opgevangen wordt door de riolen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (jaarlijkse volumes)
14Als we het afvalwater uit Vlaanderen – waarvoor het Brusselse Gewest een vergoeding ontvangt – buiten beschouwing laten, is iets meer dan de helft van het water in de riolen dus helder water.
- 11 Zoals we hieronder zullen zien, heeft het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2022 een subsidie van (...)
15Afgezien van de subsidie die het Gewest toekent aan Hydria11, zijn het in de praktijk de waterverbruikers die via hun waterfactuur de opvang en zuivering van al het afvalwater in Brussel (met inbegrip van regenwater en helder parasietwater) maar ook de bestrijding van overstromingen financieren. Strookt deze financieringsmethode met het idee van de reële kostprijs van water volgens het beginsel “de vervuiler betaalt”?
16Op basis van de rechtspraak van het Hof van Justitie van de Europese Unie is vastgesteld dat het beginsel “de vervuiler betaalt” inhoudt dat vervuilers alleen verantwoordelijk zijn voor de vervuiling waartoe zij bijdragen [Lindhout et al., 2014]. Zij dienen niet te betalen voor het verwijderen en voorkomen van vervuiling waaraan ze niet deelgenomen hebben. Hoewel het op grond van het beginsel “de vervuiler betaalt” wettig is dat waterverbruikers betalen voor de opvang en zuivering van het afvalwater als gevolg van hun eigen waterverbruik, is het echter niet gerechtvaardigd om hen de bedragen aan te rekenen die bedoeld zijn voor de strijd tegen overstromingen en voor de opvang en zuivering van regenwater en helder parasietwater. Met andere woorden, het beginsel “de vervuiler betaalt” wordt hier verdraaid: de actoren van wie het gemakkelijkst een financiële bijdrage kan worden verkregen, worden als vervuilers aangewezen, zonder dat er echt een verband is tussen hen en de vervuiling. Eigenlijk is het een verborgen belasting, die opgenomen wordt in de waterprijs en die dient om het waterbeheer te financieren.
17Zo’n belastingmechanisme is intrinsiek oneerlijk, omdat de consumenten op die manier bijdragen op basis van hun waterverbruik, en niet op basis van hun financiële draagkracht. Aangezien het waterverbruik in verhouding staat tot het aantal mensen in een huishouden [May et al., 2021], zullen grotere huishoudens meer betalen voor de zuivering van regenwater en helder parasietwater en voor de strijd tegen overstromingen dan kleinere huishoudens. Ook economische spelers met een hoog waterverbruik dragen willekeurig meer bij.
18De Kaderordonnantie Water, zoals gewijzigd door de ordonnantie van 16 mei 2019, volgt onze interpretatie. Ze bepaalt namelijk dat de kosten van de waterdiensten de opvang en zuivering van afvalwater in de strikte zin van het woord omvatten, en daar behoort regenwater niet toe.
19Kortom, de huidige waterprijs in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest voldoet noch aan het beginsel “de vervuiler betaalt”, noch aan de Kaderordonnantie Water. In het volgende hoofdstuk trachten we een schatting te maken van de bedragen die de consument onterecht worden aangerekend.
- 12 Het rioolsysteem in Brussel werkt niet alleen met behulp van de zwaartekracht. Op sommige plaatse (...)
20De sanering van regenwater komt met een hoog prijskaartje in Brussel. In een unitair rioolnet is de financiële impact van regenwater op verschillende vlakken voelbaar. Het regenwater bepaalt namelijk de omvang van de riolering en zuiveringsstations en of er infrastructuur tegen overstromingen (stormbekkens) moet worden gebouwd. Bovendien kan regenval het net overbelasten, waardoor de staat van de buizen sneller verslechtert en het energieverbruik stijgt12. Tot slot verhoogt regenwater het te zuiveren watervolume aanzienlijk en verdunt het de vervuiling van het te zuiveren water. Het is nochtans goedkoper en efficiënter om kleine watervolumes met een hogere concentratie aan vervuilende stoffen te zuiveren.
21Het aandeel van helder parasietwater in de totale saneringskosten is minder eenduidig. Enerzijds verhoogt de aanwezigheid van helder parasietwater in de riolering de werkingskosten van de zuiveringsstations. Anderzijds zou een kleinere toestroom van helder parasietwater leiden tot een lager debiet in de licht oplopende rioolbuizen, vooral langs de Zenne en ten westen van de Zennevallei. Daardoor zou er minder vast materiaal meegevoerd worden en zou er dus meer bezinksel zijn in de collectoren. De besparingen op de werking van het zuiveringsstation zouden op zijn minst deels gecompenseerd worden door stijgende kosten voor het onderhoud van de riolen [de Ville et al., 2017].
- 13 De rechtstreeks gereguleerde activiteiten omvatten alle activiteiten die door de sectorexploitant (...)
22Hoe kunnen de kosten voor de sanering van regenwater en helder parasietwater dan worden ingeschat? We beschikken niet over de nodige gegevens voor een precieze schatting. Brugel kondigt aan dat het in staat moet zijn om de kosten voor het regenwaterbeheer binnen het net te isoleren [Brugel, 2019a: 5]. Intussen kan een eerste schatting worden gemaakt op basis van de onderstaande tabel, die een budgettaire prognose biedt voor de rechtstreekse gereguleerde activiteiten van Vivaqua voor het jaar 202213.
Tabel 1. Prognose van de lasten en opbrengsten voor de rechtstreekse gereguleerde activiteiten van Vivaqua voor 2022
|
|
Lasten
|
Opbrengsten
|
TOTAAL (nettolasten)
|
|
Productie en winning
|
61 878 637
|
1 636 847
|
-60 241 791
|
|
Transport en opslag
|
19 865 009
|
942 612
|
-18 922 397
|
|
Verdeling
|
7 486 387
|
346 099
|
-7 140 287
|
|
|
|
|
|
Distributie
|
55 536 367
|
2 393 176
|
-53 143 192
|
|
Tarief abonnees uit te splitsen over de bevoorrading
|
|
123 157 593
|
123 157 593
|
|
Deel van het bevoorradingstarief dat de AAB* dekt
|
|
-1 463 437
|
-1 463 437
|
|
|
|
|
|
Totaal bevoorrading
|
144 766 400
|
127 012 890
|
-17 753 510
|
|
|
|
|
|
Riolen, collectoren en zuivering
|
114 857 476
|
4 364 924
|
-110 492 552
|
|
Bufferopslag en regulering van de stromen/bestrijding van overstromingen
|
12 186 963
|
495 736
|
-11 691 227
|
|
Tarief abonnees uit te splitsen over de sanering
|
|
130 989 290
|
130 989 290
|
|
Deel van het saneringstarief dat de AAB* dekt
|
|
-688 043
|
-688 043
|
|
|
|
|
|
Totaal sanering
|
127 044 439
|
135 161 907
|
8 117 468
|
|
|
|
|
|
Projecten
|
2 965 763
|
|
-2 965 763
|
|
|
|
|
|
Totaal voor de rechtstreeks gereguleerde activiteiten voor Brussel
|
274 776 602
|
262 174 797
|
-12 601 805
|
Bron: Brugel [2021a]
*Activiteiten van Algemeen Belang (het Sociaal Waterfonds, het Internationaal solidariteitsfonds, de inspectie van de stormbekkens)
23De productie, distributie en sanering van afvalwater kost het Brussels Hoofdstedelijk Gewest 274,8 miljoen euro. De bevoorrading is goed voor 144,8 miljoen euro (53 %) en de sanering voor 127 miljoen euro (46 %).
24Deze saneringskosten omvatten de bedragen die Vivaqua aan Hydria overmaakt om haar opdracht uit te voeren, maar niet de gewestelijke subsidie van 36,4 miljoen euro (in 2022) die Hydria rechtstreeks ontvangt voor waterzuivering. De werkelijke waarde van de post “Riolen, collectoren en zuivering” in tabel 1 is dus 114,9 + 36,4 = 151,3 miljoen euro. Aangezien bijna de helft van het water in de Brusselse riolen afkomstig is van regenwater en helder parasietwater, en de kosten voor regenwater aanzienlijk hoger liggen dan die voor afvalwater, gaan we er voorzichtig van uit dat helder water goed is voor de helft van deze uitgavenpost, ofwel 75,6 miljoen euro. Daarnaast is 12,2 miljoen euro bestemd voor “Bufferopslag en regulering van de stromen/bestrijding van overstromingen”. Bijgevolg schatten we dat er ieder jaar ongeveer 87,8 miljoen euro gaat naar de sanering van regenwater en helder parasietwater.
25Aangezien het Brussels Gewest een subsidie van 36,4 miljoen euro verstrekt (aan Hydria), betekent dit dat 87,8 - 36,4 = 51,4 miljoen euro rechtstreeks door de waterverbruikers wordt gedragen. Volgens het beginsel “de vervuiler betaalt” mag 51,4 miljoen euro niet worden aangerekend via de waterfactuur van de consumenten en moet dat bedrag op een andere manier worden gefinancierd. Aangezien de totale inkomsten uit de verkoop van water in Brussel op 254 miljoen euro worden geschat voor 2022 [Brugel, 2021a: 8], is dat bedrag goed voor 20 % van de waterprijs (abonnement en prijs per m³ water samengenomen).
26Het lijkt logisch dat de waterconsument niet dient te betalen voor de 51,4 miljoen euro die nodig is voor de bestrijding van overstromingen en voor de sanering van regenwater en helder parasietwater. Blijft de vraag hoe dat bedrag dan gefinancierd moet worden. Aangezien de renovatie van het Brusselse rioolnet met een hoog prijskaartje komt, heeft Vivaqua deze inkomsten absoluut nodig. Daarom nemen we hier twee andere financieringsmogelijkheden onder de loep in plaats van de betaling door de consument: de belasting op ondoorlatende oppervlakken en de gewestelijke subsidie.
27Leefmilieu Brussel en Brugel zijn zich bewust van de problematiek rond de financiering van de sanering van regenwater en hebben hierover een debat opgestart. In een voorbereidende nota over de strijd tegen overstromingen ziet Brugel [2019] twee financieringsmogelijkheden naast gewestelijke subsidies:
-
Een bijdragesysteem dat ermee rekening houdt dat het regenwaterbeheer op het niveau van het perceel gebeurt en dat de volumes die zich in de riolering bevinden rechtstreeks verband houden met de afvloeiing op de grond. Volgens Brugel is het logisch om de berekening van deze bijdrage te koppelen aan het ondoorlatende oppervlak of op zijn minst aan de grondinneming van het gebouw op het perceel, om in overeenstemming te zijn met het beginsel “de vervuiler betaalt”.
-
De invoering van een milieubelasting, die tot doel heeft te mikken op een doelgroep om een positieve impact op het milieu teweeg te brengen, of een financiële belasting om de beoogde dienst te financieren (zonder garantie dat dit geld uiteindelijk volledig voor deze dienst zal worden gebruikt).
28In zijn nota geeft Brugel de voorkeur aan het systeem van een bijdrage die wordt berekend op basis van de ondoorlatende oppervlakken. Deze bijdrage zou kunnen worden gecorrigeerd op basis van de compenserende maatregelen in het kader van het regenwaterbeheer (groendaken, opslagtanks…) die op het perceel worden toegepast. Volgens de regulator zou zo’n bijdragesysteem voldoen aan het beginsel “de vervuiler betaalt” en de actoren aanmoedigen om hun impact op overstromingen te beperken.
29Om minstens twee redenen plaatsen wij vraagtekens bij deze bijdrage. In tegenstelling tot wat Brugel beweert, zou zo’n bijdrage in strijd zijn met het beginsel “de vervuiler betaalt” en zijn er praktische obstakels voor de invoering van zo’n bijdragesysteem.
30De bodemafdekkingsgraad steeg in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest van 27 % in 1955 tot 47 % in 2006 [Vanhuysse et al., 2006], en deze cijfers zijn de afgelopen vijftien jaar wellicht blijven stijgen gezien de bevolkingsgroei in het Brussels Gewest. Aangezien ongeveer 15 % van de gewestelijke oppervlakte uit openbare wegen en voetpaden bestaat, betekent dit dat minstens een kwart van de ondoorlatende oppervlakken openbare infrastructuur is waar iedereen gebruik van maakt. Het lijkt weinig steek te houden om de gemeenten of het Gewest die deze openbare wegen beheren een bijdrage te laten betalen (zoals beoogd door [Brugel, 2019]) voor een essentiële openbare dienst die ze gratis verlenen aan alle gebruikers. Vooral aangezien de gemeenten en het Gewest dan waarschijnlijk niet anders zouden kunnen dan deze nieuwe kostenpost door te rekenen aan hun inwoners, die lang niet de enige weggebruikers zijn.
31Een andere mogelijkheid is om de logica van de bijdrage op ondoorlatende oppervlakken aan te passen, zodat de gemeente- en gewestwegen er niet onder vallen. Maar zo’n oplossing zou als gevolg hebben dat het principe om ondoorlatende oppervlakken te laten bijdragen, wordt ondermijnd, aangezien een groot deel vrijgesteld zou zijn.
32Gezien deze vaststellingen plaatsen we vraagtekens bij de relevantie van een bijdrage op basis van ondoorlatende oppervlakken. Om het beginsel “de vervuiler betaalt” na te leven, zouden de (eigenaars van) ondoorlatende oppervlakken verantwoordelijk zijn voor de sanering van helder water en voor de bestrijding van overstromingen. Deze redenering is maar deels correct. De verharding van de stad heeft uiteraard een grote impact op de hoeveelheid water die door het unitaire rioolnet wordt opgevangen en op het risico op overstromingen in bepaalde valleien. Maar de bodemafdekking is niet de enige oorzaak van overstromingen en is niet de enige reden voor de opvang en zuivering van helder water. In teksten uit de twaalfde eeuw werd immers al gesproken van regelmatige overstromingen in Brussel [Deligne, 2003: 67, 207-214], terwijl de stad toen amper verhard was. Zoals we eerder al aangaven, is bovendien meer dan 20 % van het water dat in de zuiveringsstations terechtkomt helder parasietwater [de Ville en Verbanck, 2017: 7]. Het is riskant om te stellen dat de ondoorlatende oppervlakken verantwoordelijk zijn voor de aanwezigheid van dit helder parasietwater in de riolering.
33In werkelijkheid spelen een aantal factoren die niets te maken hebben met de bodemafdekking een rol bij de kosten voor de sanering van helder water en de bestrijding van overstromingen. Ten eerste zorgt het “alles in de riool”-beleid ervoor dat al het water wordt gestuurd naar een unitair rioolnet, dat een grote hoeveelheid helder water moet opvangen en zuiveren. Ten tweede werd het Brusselse hydrografisch net in de recente geschiedenis grondig gewijzigd. Het heldere water van de vele waterlopen die onder de grond verdwenen, wordt naar het rioolnet gevoerd. Vijvers werden drooggelegd of opgevuld, waardoor bufferzones voor overstromingen verdwenen. Tot slot zal Brussel in de toekomst als gevolg van de klimaatverandering wellicht een vermindering kennen van het aantal stormperiodes in de zomer, die echter veel intenser zullen zijn, en een stijging van de neerslagduur in de winter [Leefmilieu Brussel, 2018: 3]. Als deze tendensen zich voortzetten, zal het risico op overstromingen toenemen.
34De eigenaars van ondoorlatende oppervlakken verantwoordelijk stellen en laten betalen voor de sanering van helder water en de bestrijding van overstromingen stemt bijgevolg niet overeen met het beginsel “de vervuiler betaalt”: hoogstens het deel dat betrekking heeft op regenwater dat op private ondoorlatende oppervlakken afvloeit, zou hen ten laste kunnen worden gelegd. Er zal ook financiering nodig zijn voor de sanering van helder parasietwater en regenwater dat op de openbare wegen afvloeit.
35We zien een aantal praktische obstakels voor de invoering van een bijdrage in verhouding tot de ondoorlatende oppervlakken voor de financiering van de sanering van helder water:
-
Om een belasting te heffen op de ondoorlatende oppervlakken, moeten die eerst worden geschat. Bovendien moet de databank met deze oppervlakken regelmatig geactualiseerd worden. URBIS, een geheel van geografische databanken voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, bevat een schatting van de bebouwde oppervlakken. Deze tool biedt dus een eerste schatting van de ondoorlatende oppervlakken. Brugel [2019] is van mening dat ondoorlatende oppervlakken gecorrigeerd kunnen worden op basis van de compenserende maatregelen in het kader van het regenwaterbeheer (groendaken, opslagtanks, infiltrering…) die op het perceel worden toegepast. Voor het verzamelen en actualiseren van deze gegevens, maar ook voor het beheer van klachten en geschillen zouden er aanzienlijke personele en financiële middelen nodig zijn in verhouding tot het bedrag van de heffingen.
-
Nadat de ondoorlatende oppervlakken vastgesteld en gecorrigeerd zijn voor elk perceel, moet de link worden gelegd met het kadaster om te bepalen wie de belasting moet betalen. In geval van een eengezinswoning kan de eigenaar als de belastingplichtige worden aangeduid. Maar als het (al dan niet residentiële) gebouw meerdere eigenaars heeft, zal elke eigenaar een deel van het gebouw toegewezen moeten krijgen en dus het bedrag moeten betalen dat die eigenaar verschuldigd is.
-
Hoe dichter de ruimten, hoe meer verdiepingen in de gebouwen en hoe kleiner de woningen, hoe kleiner de ondoorlatende oppervlakken per woning en hoe lager de belasting per woning. In zo’n omgeving hebben gebouwen vaak meerdere eigenaars. Hoe lager de belasting, hoe hoger de inningskosten (aangezien er veel eigenaars zijn) en hoe lager de opbrengsten van de belasting.
-
De bijdrage zal een nieuwe belasting moeten zijn die niet op de waterfactuur kan staan, omdat de ontvanger van de factuur vaak niet de eigenaar van het pand is. Er zal dus een nieuwe fiscale infrastructuur moeten worden opgezet om deze belasting te innen, wat ook met kosten gepaard gaat.
36Kortom, een bijdrage in verhouding tot de ondoorlatende oppervlakken zou het beginsel “de vervuiler betaalt” enkel naleven voor het deel dat betrekking heeft op het regenwater dat op private ondoorlatende oppervlakken afvloeit. Het zou erg duur en ingewikkeld zijn om zo'n belasting in te voeren en in te vorderen, vooral in erg dichtbevolkte gebieden. Aangezien het niet eenvoudig is om het beginsel “de vervuiler betaalt” toe te passen, raden we aan om af te zien van het idee van een heffing op ondoorlatende oppervlakken. In het volgende deel bespreken we de mogelijkheid om de sanering van helder water te financieren via de gewestelijke begroting.
- 14 In 2013 heeft de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de toegang tot water en sanitaire v (...)
37Aangezien het ingewikkeld is om het principe “de vervuiler betaalt” toe te passen op de financiering van de sanering van helder water en van de strijd tegen overstromingen, lijkt het verstandig om van deze logica af te stappen en deze kosten op te nemen in de gewestelijke begroting. Het voordeel van zo’n mechanisme is dat het eerlijker is dan het huidige systeem van een verborgen belasting op een basisbehoefte14. Het Franse Rekenhof neemt een vergelijkbaar standpunt in en stelt dat het beheer van regenwater onder de algemene begroting van de overheid valt, terwijl de gebruiker de kosten voor de sanering van afvalwater moet dragen [Cour des Comptes française, 2003: 27].
- 15 Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft een hoger bbp per inwoner dan de andere twee gewesten va (...)
- 16 Het Gewest ontvangt wel verschillende gewestelijke belastingen voor de aanwezigheid van economisc (...)
38Sommige actoren uit de watersector maken bezwaar dat de financiering van de sanering van regenwater en van helder parasietwater via de gewestelijke begroting ongepast – en zelfs sociaal onrechtvaardig – zou zijn, omdat zo’n mechanisme de internationale werknemers (die met velen zijn in Brussel) en de economische spelers niet zou laten bijdragen in de waterdienst, ook al hebben zij een grotere financiële draagkracht dan vele Brusselaars15. De internationale werknemers en de economische spelers dragen immers niet rechtstreeks bij aan de begroting van het Brussels Gewest. Het Brussels Gewest ontvangt een (aan de inflatie gebonden) dotatie van de federale overheid voor de aanwezigheid van de vele internationale werknemers in Brussel, maar die werknemers betalen geen personenbelasting (waarvan een deel naar de gewestelijke begroting gaat). Ook worden de vennootschapsbelasting en de btw geïnd door (en ten voordele van) de federale overheid16.
39Als reactie op dit bezwaar kunnen we minstens één manier noemen om de gewestelijke inkomsten te verhogen door deze twee categorieën van actoren te laten bijdragen via een verhoging van de opcentiemen op de onroerende voorheffing die aan de Brusselse Agglomeratie moeten worden betaald (en die de facto terugvloeien naar het Brussels Gewest). Via dit mechanisme zouden alle eigenaars van onroerende goederen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest een bijdrage moeten betalen, ongeacht hun woonplaats. Ook internationale werknemers en economische spelers zouden hier dus onder vallen. Daarnaast zou het Brussels Hoofdstedelijk Gewest door de federale overheid worden vergoed voor bepaalde openbare panden die vrijgesteld zijn van onroerende voorheffing (bepaalde gebouwen van de federale overheid, de ambassades, de Europese instellingen, enz.).
40De onroerende voorheffing komt natuurlijk ook met bepaalde problemen, aangezien de laatste algemene herwaardering van de waarde van de onroerende goederen al van 1975 dateert. De geschatte waarde van de panden stemt bijgevolg niet altijd meer overeen met de reële waarde. Een verhoging van de opcentiemen op de onroerende voorheffing zou echter wel als voordeel hebben dat ze gebaseerd is op een bestaande fiscale infrastructuur en dat de meerkosten voor het verhogen van de inkomsten beperkt zouden zijn.
41Men zou kunnen opperen dat een verhoging van de opcentiemen op de onroerende voorheffing die verschuldigd zijn aan de Brusselse Agglomeratie vooral ten goede komt aan de gewestelijke begroting en daarom nog niet rechtstreeks aangewend zou worden voor de sanering van helder water. Wat we hier echter in de eerste plaats duidelijk willen maken, is dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wel degelijk inkomsten kan genereren waaraan ook de internationale werknemers en de economische spelers bijdragen.
42Het doel van dit artikel is niet om een standpunt in te nemen over het beginsel “de vervuiler betaalt”, dat wordt bekritiseerd omdat het onder andere vraagtekens doet plaatsen bij de billijkheid van zo’n systeem en bij de identificatie van de verantwoordelijke vervuilers [Cornut, 2003; Cavagnac en Gouguet, 2008]. We tonen daarentegen aan dat in Brussel, net als in vele Europese landen en regio’s [Europese Rekenkamer, 2021; Rekenhof, 2020], de grondslag van het beginsel wordt verdraaid bij de facturering van de waterdienst.
43De waterverbruikers in Brussel dragen immers het meeste bij aan de financiering van de strijd tegen overstromingen en van de opvang en zuivering van het water in de Brusselse riolen. Met uitzondering van het afvalwater uit Vlaanderen, waarvoor het Brussels Gewest een vergoeding krijgt, bestaat ongeveer de helft van het water in het Brusselse rioolnet uit regenwater en helder parasietwater (drainagewater, vijverwater, bronwater en doorsijpelend vocht). De waterverbruikers zijn niet verantwoordelijk voor de aanwezigheid van dit heldere water in de riolen en al evenmin voor de noodzakelijke bestrijding van overstromingen. Volgens het beginsel “de vervuiler betaalt” zouden ze dan ook niet hoeven bij te dragen aan de kosten die daarmee gepaard gaan.
44Een eerste analyse van de bedragen die onterecht gefactureerd worden aan de consument, rekening houdend met de subsidie aan Hydria, levert een jaarlijks bedrag van meer dan 50 miljoen euro op, goed voor ongeveer 20 % van de inkomsten uit de waterverkoop in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Deze schatting, die weliswaar nog verfijnd moet worden, geeft aan dat de waterprijs te hoog is in Brussel. Het was dus niet gerechtvaardigd om de waterprijs met 15 % te verhogen in 2022. Het beginsel “de vervuiler betaalt” betekende dat een deel van de waterdienst op een andere manier gefinancierd moest worden.
45We hebben ook onderzocht hoe die 50 miljoen euro ieder jaar het best kan worden gefinancierd op een andere manier. Een mogelijkheid die verschillende actoren uit de watersector regelmatig aanhalen, is de invoering van een belasting op ondoorlatende oppervlakken. Volgens ons is dat echter niet de juiste oplossing. Zo’n bijdragesysteem leeft het beginsel “de vervuiler betaalt” slechts na voor een deel van de volumes van helder water in de riolen. Bovendien kost het handenvol geld om in te voeren, en is het moeilijk toe te passen.
46Aangezien het geen evidentie is om het beginsel “de vervuiler betaalt” toe te passen op de financiering van de strijd tegen overstromingen en van de opvang en zuivering van helder water, lijkt het logisch dat deze kosten gedekt worden door ze af te wentelen op de gewestelijke begroting in plaats van ze via de waterfactuur aan te rekenen aan de consument.
47We hopen dan ook dat wanneer de regulator de waterprijs in Brussel herbekijkt, er andere mogelijkheden dan het verhogen van de prijs voor de consument overwogen zullen worden voor de financiering van de waterdienst in Brussel.
