Navigation – Plan du site

AccueilPublicationsFact Sheets2024Besparen met herhuisvesting? Een ...

2024
189

Besparen met herhuisvesting? Een kostenvergelijking met thuisloosheid

Faire des économies avec la remise en logement ? Une comparaison des coûts avec ceux du sans-chez-soirisme
Does it cost less to rehouse the homeless? A comparison of the costs of rehousing and homelessness
Justine Carlier et Magali Verdonck
Traduction de Annelies Verbiest (AV Translations)
Cet article est une traduction de :
Faire des économies avec la remise en logement ? Une comparaison des coûts avec ceux du sans-chez-soirisme [fr]
Autre(s) traduction(s) de cet article :
Does it cost less to rehouse the homeless? A comparison of the costs of rehousing and homelessness [en]

Résumés

La mise en place du projet « Housing First » dans plusieurs pays tels que la France et le Canada, a mis en évidence que permettre aux sans-abris d’obtenir un logement afin de les réinsérer dans la société pouvait parfois avoir un coût moindre pour l’État que le coût de les laisser dans la rue. Malgré une volonté politique belge et européenne de prévenir et de mettre fin au sans-abrisme, aucune étude n’a été réalisée sur son coût social en Belgique francophone, ne permettant donc pas d’évaluer les politiques mises en place et les changements éventuellement nécessaires. L’objectif de l’étude synthétisée ici est d’évaluer le coût social du sans-abrisme en Région de Bruxelles-Capitale, en tenant compte à la fois des coûts directs, mais aussi des coûts indirects, et de les comparer ensuite aux coûts associé à la sortie du sans-abrisme.

Haut de page

Notes de la rédaction

Om de figuren in een betere resolutie te bekijken, raadpleegt u het artikel online en klikt u op “Origineel” onder elke figuur.

Notes de l’auteur

Brussels Studies Institute, Bruss'help, het OCMW van Brussel-Stad, DIOGENES, DoucheFLUX, Droit à un toit/Recht op een dak en 11 andere bijdragers waarvan de contactgegevens in het volledige verslag staan.

Texte intégral

Inleiding

  • 1 De term “thuisloos” is minder beperkend dan de term “dakloos”. Een dakloze is iemand die geen dak b (...)
  • 2 Het hele onderzoek wordt uiteengezet in het rapport BAYENET, B., CARLIER, J., TOJEROW, I. en VERDON (...)

1Tijdens de nacht van 8 op 9 november 2022 organiseerde Bruss'help een dak- en thuislozentelling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG). Er werden 7 134 mensen geteld. Dat zijn er dus 18,9 % meer dan tijdens de vorige telling in 2020. Deze stijging riep opnieuw heel wat vragen op over de efficiëntie van het overheidsbeleid om thuisloosheid1 tegen te gaan. Het onderzoek dat in deze factsheet samengevat wordt, vond plaats naar aanleiding van al die vragen. De onderzoekers wilden een objectief beeld geven van de situatie aan de hand van een raming van de kosten die gepaard gaan met thuisloosheid en met herhuisvesting, zodat beide kosten onder andere vergeleken kunnen worden2.

1. De werkelijke kosten van thuisloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

1.1. De gemiddelde jaarlijkse werkelijke kosten per dakloze

2Wanneer het om de kosten van thuisloosheid gaat, denkt men vrijwel meteen aan de kosten van voorzieningen zoals onthaaltehuizen, noodopvangcentra en straathoekwerk. In 2021 waren deze voorzieningen samen goed voor een bedrag van meer dan 65 miljoen euro voor de GGC, de COCOF en de federale overheid (zie tabel 1). Bij de berekening van dat bedrag werd geen rekening gehouden met de extra financiering van de VGC, de VG en het BHG en al evenmin met privégiften, aangezien daarover geen gegevens beschikbaar zijn. Door dat bedrag te delen door het aantal mensen dat in 2020 geteld werd (laatste beschikbare cijfer ten tijde van de uitvoering van het onderzoek, namelijk 5 313 personen), krijgt men een gemiddeld bedrag van 12 265,58 euro dat in 2021 per dakloze uitgegeven werd op jaarbasis (uitgezonderd het budget voor COVID-19).

3Dat lijkt misschien al een hoog bedrag, maar het houdt geen rekening met een aantal andere indirecte uitgaven voor daklozen. De totale kosten van thuisloosheid kunnen namelijk in vier categorieën ingedeeld worden: directe kosten (voor de diensten die specifiek bedoeld zijn voor daklozen, zoals weergegeven in tabel 1), indirecte kosten (voor de diensten die niet specifiek bedoeld zijn voor daklozen), verlies van belastinginkomsten (doordat een persoon geen belastingen of bijdragen betaalt) en kosten van de verloren levensjaren.

Tabel 1. Financieringsbudget voor de verschillende diensten die specifiek bedoeld zijn voor daklozen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2021

Tabel 1. Financieringsbudget voor de verschillende diensten die specifiek bedoeld zijn voor daklozen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2021

Bron: Aangepaste begroting van 2021 van de GGC, de COCOF en de federale overheid

Figuur 1. Organigram van alle kosten in verband met thuisloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Figuur 1. Organigram van alle kosten in verband met thuisloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

4Op basis van een aantal hypothesen en de analyse van de gemiddelde gebruiksfrequentie van deze diensten in aantal dagen per jaar konden de totale kosten voor het gebruik van de diensten geraamd worden op 40 000 à 52 000 euro per dakloze per jaar. Sommige kosten die in figuur 1 vermeld staan, zoals voedselhulp en de kosten van het strafrechtelijke systeem, konden niet opgenomen worden in de analyse. Dat betekent dus ook dat de werkelijke kosten te laag ingeschat zijn.

Tabel 2. Raming van de gemiddelde jaarlijkse kosten per dakloze volgens de gebruiksfrequentie van de diensten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2019

Tabel 2. Raming van de gemiddelde jaarlijkse kosten per dakloze volgens de gebruiksfrequentie van de diensten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2019

Bron: Berekeningen DULBEA. De cijfers hebben betrekking op het jaar 2019, want tijdens de uitvoering van het onderzoek was dit het recentste jaar waarover er volledige gegevens beschikbaar waren

1.2. Uiteenlopende levenstrajecten en gevolgen op het vlak van kosten

5De gemiddelde kosten van thuisloosheid worden niet alleen te laag ingeschat, maar ze zeggen bovendien niets over de verschillende levenstrajecten van de dak- en thuislozen en het heterogene gebruik van de diensten door deze mensen. Een zogenaamde “vignettenanalyse” verzacht dit effect door dezelfde berekening uit te voeren voor bijzondere gevallen. Hierbij baseert men zich op de geraamde kosten per dienst en per gebruiksdag (zie tabel 3). Een eerste vignet is gebaseerd op de simulatie van het traject van een alleenstaande man van ongeveer veertig jaar, die wegens zijn drugs-, alcohol- en mentale gezondheidsproblemen veel ondersteuning nodig heeft. Een tweede vignet betreft het geval van een jonge, dakloze vrouw met twee kinderen die sinds haar scheiding op straat leeft, omdat ze zelf geen woning kan betalen. Een derde vignet simuleert de situatie van een alleenstaande persoon met zware mentale gezondheidsproblemen, die wegens achterstallige huur op straat beland is. Deze eerste drie vignetten zijn geïnspireerd op scenario’s uit het werk van Pleace [2013]. Een vierde en laatste vignet is gebaseerd op een ad-hocsimulatie van het traject van een persoon die geen gezondheidsproblemen heeft en die amper gebruikmaakt van diensten voor daklozen. Zo hebben we vastgesteld dat de kosten van thuisloosheid konden oplopen van 30 000 tot 85 000 euro per jaar naargelang het type profiel en het gebruik van de specifieke diensten dat daaruit voortvloeit.

Tabel 3. Raming van de jaarlijkse kosten van vier profielen van daklozen op basis van de gegevens van 2019

Tabel 3. Raming van de jaarlijkse kosten van vier profielen van daklozen op basis van de gegevens van 2019

Bron: Berekeningen DULBEA. De cijfers hebben betrekking op het jaar 2019, want tijdens de uitvoering van het onderzoek was dit het recentste jaar waarover er volledige gegevens beschikbaar waren

2. De kosten van herhuisvesting in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

2.1. De Housing First-programma’s

6Nadat in de jaren 1990 het aantal daklozen in New York gestegen was en bleek dat een aanzienlijk deel van deze mensen, die met een psychische aandoening of een verslaving kampten, niet bereikt kon worden via de traditionele programma’s in de strijd tegen dakloosheid, werden grote vraagtekens geplaatst bij die programma’s [Pleace, 2016]. In het kader van een traditioneel programma worden complete onthouding en nuchterheid geëist van de betrokkenen voordat ze in de laatste fase van een langdurig proces een woning kunnen vinden [Tsemberis, Gulcur en Nakae, 2004]. Om aan de behoeften van die mensen tegemoet te komen, werd een innovatief model ontwikkeld dat komaf maakt met de bestaande regels en dat huisvesting als een grondrecht beschouwt. Een woning vinden vormt niet meer de laatste maar de eerste stap van een proces, waarbij de betrokkenen zelf kunnen beslissen of ze al dan niet in behandeling gaan. Dergelijke programma’s worden sinds 2013 ook in België opgezet onder de naam Housing First en bestaan uit herhuisvesting in combinatie met intensieve begeleiding.

2.2. De gemiddelde jaarlijkse kosten van herhuisvesting

7Om de kosten van thuisloosheid in het BHG te kunnen vergelijken met die van herhuisvesting, baseerden we ons op verschillende scenario’s waarbij de mensen toegang hebben tot een sociale woning (of tot een privéwoning tegen het sociaal tarief), ze een deel van de huur betalen via een vervangingsinkomen (werkloosheidsuitkering, invaliditeitsuitkering, uitkering voor primaire arbeidsongeschiktheid of leefloon) en ze begeleiding (Housing First of klassieke begeleiding) kunnen krijgen als ze dat willen. In vergelijking met straathoekwerk gaat herhuisvesting gepaard met een aantal specifieke aanvullende kosten, die terug te vinden zijn in figuur 2.

Figuur 2. Organigram van de kosten van herhuisvesting in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

Figuur 2. Organigram van de kosten van herhuisvesting in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest

8Tegenover de stijging van deze kosten staat echter dat er minder gebruikgemaakt wordt van een aantal diensten (waarvan de kosten dalen), zoals blijkt uit de vergelijking in tabel 4.

Tabel 4. Evolutie van het gebruik van de verschillende diensten door de begunstigden van het Housing First-programma in België (in aantal dagen per persoon)

Tabel 4. Evolutie van het gebruik van de verschillende diensten door de begunstigden van het Housing First-programma in België (in aantal dagen per persoon)

Bron: Tabel gemaakt op basis van de gegevens uit het verslag van Valsamis [2016]

9Aan de hand van de inschatting van het gemiddelde gebruik van de hoger genoemde diensten (figuur 1), waaraan we de mogelijke sociale steunmaatregelen, inkomsten en ondersteuning na de herhuisvesting van de betrokkenen toevoegden (figuur 2), hebben we geraamd dat de jaarlijkse totale kosten van herhuisvesting konden oplopen van 33 000 euro (leefloon + sociale woning en geen ondersteuning) tot 74 000 euro (uitkering voor primaire arbeidsongeschiktheid + privéwoning met huurcompensatie, en met ondersteuning van het type Housing First). Tabel 5 hieronder geeft in detail de kosten van verschillende scenario’s weer. In het algemeen constateren we dat met een leefloon de kosten van herhuisvesting het laagst zijn, terwijl een uitkering voor primaire arbeidsongeschiktheid de hoogste kosten met zich meebrengt. We stellen vast dat de kosten van herhuisvesting soms dus lager kunnen liggen dan de kosten van thuisloosheid en dat die kosten zelden veel hoger zijn.

Tabel 5. Raming van de gemiddelde jaarlijkse kosten voor de herhuisvesting van een persoon in een sociale woning, naargelang de gebruiksfrequentie van de diensten en het type vervangingsinkomen, met ondersteuning van Housing First in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2019

Tabel 5. Raming van de gemiddelde jaarlijkse kosten voor de herhuisvesting van een persoon in een sociale woning, naargelang de gebruiksfrequentie van de diensten en het type vervangingsinkomen, met ondersteuning van Housing First in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2019

Bron: Berekeningen DULBEA

Interpretatie van de tabel: bijvoorbeeld de herhuisvesting van een persoon met ondersteuning van Housing First, waarbij die persoon een invaliditeitsuitkering krijgt en matig gebruikmaakt van de diensten (82 dagen/jaar), kost 54 618 euro per jaar.

  • 3 Raming gemaakt op basis van de huursimulator van Brussel Huisvesting voor een studio van 40 m² in V (...)

10Als de ondersteuning van Housing First vervangen wordt door klassieke ondersteuning, dalen de kosten met 27 euro per dag, ofwel 9 855 euro per jaar. Als een persoon ten slotte een privéwoning met huurcompensatie (de overheid betaalt het verschil tussen de gemiddelde huurprijs van een sociale woning en die van een privéwoning; dat verschil bedraagt ongeveer 300 euro per maand3) vindt, stijgen de kosten van herhuisvesting met ongeveer 3 500 euro per jaar.

3. Nood aan een aanvullende dynamische analyse

11Dit onderzoek heeft een belangrijk feit aan het licht gebracht, namelijk dat in sommige gevallen de kosten van herhuisvesting lager liggen dan de kosten van de voortzetting van thuisloosheid. Dat is misschien een verrassende vaststelling, maar ze bevestigt alleen maar het voorgevoel van het personeel in de eerste lijn.

12Nochtans hebben we een statische analyse uitgevoerd, aangezien ze betrekking had op de jaarlijkse kosten voor een welbepaald jaar. Er werd geen rekening gehouden met dynamische factoren die een – wellicht tegengestelde – invloed hebben op de kosten van beide opties. Wanneer mensen dak- of thuisloos worden, kan dat ook een negatieve impact hebben op hun gezondheid, waardoor hun behoeften toenemen. De prevalentie van fysieke, mentale en verslavingsproblemen is immers hoger bij dak- en thuislozen dan bij de bevolking in het algemeen [Latimer et al, 2014]. Na herhuisvesting hebben de betrokkenen in een eerste fase mogelijk meer ondersteuning en zorg nodig, maar doordat ze in een betere gezondheid verkeren, een stabieler leven leiden en eventueel een beroepsactiviteit uitoefenen, nemen die behoeften mettertijd af, waardoor de kosten dalen. In bepaalde specifieke gevallen zou de vergelijking misschien nog meer in het voordeel van herhuisvesting uitvallen. Om dat te bevestigen, zou het interessant zijn om een dynamische analyse van de kosten uit te voeren.

Haut de page

Bibliographie

CULHANE, D. P., METRAUX, S. en HADLEY, T., 2002. Public service reductions associated with placement of homeless persons with severe mental illness in supportive housing. In: Housing policy debate, vol. 13, nr. 1, pp. 107-163.

HORVAT N., en STRIANO M., 2020. Dak- en thuislozentelling in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, Bruss’Help. Zesde editie, 9 november 2020.

LATIMER, E., RABOUIN, D., MÉTHOT, C., McALL, C., LY, A. en DORVIL, H., 2014. At Home/Chez soi Project-Montréal Site Final Report/Projet Chez soi-Rapport final du site de Montréal. Calgary: Mental Health Commission of Canada.

PLEACE, Nicholas, BENJAMINSEN, Lars, BAPTISTA, Isobel en BUSCH-GEERTSEMA, V., 2013. The costs of homelessness in Europe: An assessment of the current evidence base. Feantsa (Fédération Européenne des Associations Nationales Travaillant avec les Sans-Abri).

PLEACE, N., 2016. Guide sur le logement d’abord en Europe, FEANTSA (Fédération Européenne des Associations Nationales Travaillant avec les Sans-Abri).

TINLAND, A., GIRARD, V., LOUBIÈRE, S. en AUQUIER, P., 2016. Un chez-soi d’abord. Rapport intermédiaire de la recherche. Volet quantitatif. Direction générale de la Santé. Frankrijk.

TSEMBERIS, S., GULCUR, L. en NAKAE, M., 2004. Housing first, consumer choice, and harm reduction for homeless individuals with a dual diagnosis. In: American Journal of Public Health. Vol. 94, nr. 4, pp. 651-656.

VALSAMIS D., 2016. Analyse d’efficience des pratiques Housing First menées dans le cadre de Housing First Belgium en Belgique, IDEA Consult. http://www.housingfirstbelgium.be/

Haut de page

Notes

1 De term “thuisloos” is minder beperkend dan de term “dakloos”. Een dakloze is iemand die geen dak boven het hoofd heeft. Een thuisloze heeft misschien wel een dak boven het hoofd, maar heeft geen eigen plek (bv. opvangcentrum, onderdak bij vrienden, enz.).

2 Het hele onderzoek wordt uiteengezet in het rapport BAYENET, B., CARLIER, J., TOJEROW, I. en VERDONCK, M., 2022. Le sans-chez-soirisme : Suite ou fin ? in opdracht van Syndicat des Immenses en Droit à un toit/Recht op een dak. https://dulbea.ulb.be/wp-content/uploads/2023/06/Sans-chez-soirisme_rapport-final-et-resume-operationnel.pdf

3 Raming gemaakt op basis van de huursimulator van Brussel Huisvesting voor een studio van 40 m² in Vorst en een appartement met één slaapkamer in Schaarbeek.

Haut de page

Table des illustrations

Titre Tabel 1. Financieringsbudget voor de verschillende diensten die specifiek bedoeld zijn voor daklozen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2021
Crédits Bron: Aangepaste begroting van 2021 van de GGC, de COCOF en de federale overheid
URL http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/7307/img-1.png
Fichier image/png, 29k
Titre Figuur 1. Organigram van alle kosten in verband met thuisloosheid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
URL http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/7307/img-2.png
Fichier image/png, 66k
Titre Tabel 2. Raming van de gemiddelde jaarlijkse kosten per dakloze volgens de gebruiksfrequentie van de diensten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2019
Crédits Bron: Berekeningen DULBEA. De cijfers hebben betrekking op het jaar 2019, want tijdens de uitvoering van het onderzoek was dit het recentste jaar waarover er volledige gegevens beschikbaar waren
URL http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/7307/img-3.png
Fichier image/png, 10k
Titre Tabel 3. Raming van de jaarlijkse kosten van vier profielen van daklozen op basis van de gegevens van 2019
Crédits Bron: Berekeningen DULBEA. De cijfers hebben betrekking op het jaar 2019, want tijdens de uitvoering van het onderzoek was dit het recentste jaar waarover er volledige gegevens beschikbaar waren
URL http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/7307/img-4.png
Fichier image/png, 165k
Titre Figuur 2. Organigram van de kosten van herhuisvesting in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest
URL http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/7307/img-5.png
Fichier image/png, 59k
Titre Tabel 4. Evolutie van het gebruik van de verschillende diensten door de begunstigden van het Housing First-programma in België (in aantal dagen per persoon)
Crédits Bron: Tabel gemaakt op basis van de gegevens uit het verslag van Valsamis [2016]
URL http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/7307/img-6.png
Fichier image/png, 12k
Titre Tabel 5. Raming van de gemiddelde jaarlijkse kosten voor de herhuisvesting van een persoon in een sociale woning, naargelang de gebruiksfrequentie van de diensten en het type vervangingsinkomen, met ondersteuning van Housing First in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2019
Crédits Bron: Berekeningen DULBEA
URL http://journals.openedition.org/brussels/docannexe/image/7307/img-7.png
Fichier image/png, 21k
Haut de page

Pour citer cet article

Référence électronique

Justine Carlier et Magali Verdonck, « Besparen met herhuisvesting? Een kostenvergelijking met thuisloosheid  »Brussels Studies [En ligne], Fact Sheets, document 189, mis en ligne le 11 février 2024, consulté le 15 mars 2025. URL : http://journals.openedition.org/brussels/7307 ; DOI : https://doi.org/10.4000/brussels.7307

Haut de page

Auteurs

Justine Carlier

Justine Carlier is econoom en doctoraatsstudente aan de faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen van de Université libre de Bruxelles (DULBEA). Na de problematiek omtrent thuisloosheid onderzocht te hebben, focust ze tegenwoordig op welzijn op het werk.
justine.carlier[at]ulb.be

Magali Verdonck

Magali Verdonck is doctor in de economie en senior economist aan de faculteit Toegepaste Economische Wetenschappen van de Université libre de Bruxelles (DULBEA). Haar onderzoek spitst zich toe op overheidsfinanciën en de evaluatie van het overheidsbeleid. Onlangs publiceerde ze voor het Federaal Planbureau een studie over de belasting op grote vermogens in België.
magali.verdonck[at]ulb.be

Articles du même auteur

Haut de page

Droits d’auteur

CC-BY-4.0

Le texte seul est utilisable sous licence CC BY 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

Haut de page
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search