Notes
Sur les approches et méthodes épistémologiques de l’histoire culturelle voir, Jean-Pierre Rioux, Jean-François Sirinelli, Pour une histoire culturelle, Paris, éd. du Seuil, 1997 et Pascal Ory, L’histoire culturelle, Paris, PUF, 2004.
Voir Kostas Biris, Les chapitres sur l’Attique d’Evliyâ Çelebi : la ville d’Athènes et ses faubourgs au xviie siècle, (Τα Αττικά του Εβλιά Τσελεμπή : Αι Αθήναι και τα περίχωρά των κατά τον 17ο αιώνα), Athènes, 1959.
Voir Robert Dankoff, Sooyong Kim, An ottoman traveller: selections from the Book of Travels of Evliyâ Çelebi, London, Eland, 2010.
Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, VIII Kitap, Topkapi Sarayi Kütüphanesi Bagdat 308 Numaraleu Yazmaneun Transkripsiyonu-Dizini, Istanbul, 2003.
Son règne dure presque quarante ans (1648-1687). Il est surnommé Avcı (le chasseur).
Evliyâ Çelebi est né vers 1611 et décède en 1684. Du côté de sa mère il est parent avec Melek Ahmed Pacha qui devient grand-vizir en 1650-51. Evliyâ Çelebi a l’occasion de voyager à travers les différentes régions de l’Empire ottoman dans sa qualité de nedîm, c’est-à-dire, compagnon familier de gouverneurs et vizirs qu’il suit dans leurs diverses affectations et missions.
Antoine Mollière, Une famille médicale lyonnaise au xviiie siècle : Charles et Jacob Spon, Lyon, 1905 et Étienne Roland, Jean-Claude Mossière, « Jacob Spon : un humaniste lyonnais du xviie siècle » exposition, 20 octobre-8 décembre 1993, Gypsothèque de l’Université Lyon 2.
Roland Étienne, Jean-Claude Mossière, op. cit., p. 216.
Ibidem.
Robert Dankoff, An Ottoman mentality: the world of Evliyâ Çelebi, Leiden, Brill, 2004, p. 10.
Jacob Spon, Voyage d’Italie, de Dalmatie, de Grèce et du Levant, fait aux années 1675 et 1676, Lyon, A. Cellier fils, 1678, vol. ii, p. 105.
“Be‑kavl‑ı cemî‑i müverrihân‑ı nasârâ‑yı millet‑i Mesîhiyye ve müverrihîn‑i millet‑i Kıptî Idrîsiyye bu Atina şehrinin ibtidâ bânîsi Hazret‑i Süleymân aleyhi’s‑selâm’dır kim kaçan Belkîs Ana’yı Yemen diyârında Sebâ pâdişahının duhter‑i pâkîze-ahteriyken perîlere Belkîs Ana’yı bir gece came‑hâbıyla getirdüp menkûhalığa kabûl edüp Belkîs Ana kesb‑i hevâ içün cihânı seyr (ü) temâşâ etmek murâd edindikde Hazret‑i Süleymân rûzgâra emr edüp Kuds‑i şerîf’den bârgâhıyla Hazret‑i Süleymân ma’a Belkîs Ana ber‑hevâ tayerân ederek ibtidâ cezîre-i Girid’de kûh‑ı Isfakiyye’nin tâ zirve’i a’lâsında makarr edüp Belkîs Ana’ya anda bir kasr‑ı âlî bünyâd eder” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 113. Pour une traduction commentée de ce passage, voir Jean-Louis Bacqué-Grammont, « Salomon et la reine de Saba dans la mémoire littéraire ottomane : quelques exemples », p. 151-208, dans Jean-Louis Bacqué-Grammont, Jean-Marie Durand (ed.), L’image de Salomon, sources et postérités, Paris, Louvain, Peeters, 2007.
Voir Kostas Biris, op. cit., p. 12.
Jacob Spon, op. cit., p. 119.
“andan sene (…) târîhinde âl‑i Osmâniyân’dan bizzât Ebü’l‑feth Sultân Mehemmed Hân fethidir” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 114.
“Ammâ bu çadır şeklindeki kubbenin içinde bir kabir var, ‘Feylekos‑ı Yûnânî bunda medfûndur’ derler. Cümle Rûm kefereleri I’tibâr edüp bed-nâm günlerinde ziyâret ederler.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 118-119.
Sur la distinction entre les termes Yunan et Rum dans l’œuvre d’Evliyâ Çelebi, voir Tansu Açık, “Evliyâ çelebi’de Yunan-Roma dünyası”, p. 23-33, dans Nuran Tezcan, Çağının Sıradışı Yazarı Evliyâ Çelebi, 2009.
“ve cümle küffârı hîn‑i tahrîrde dörd bin harâc tahrîr olmuş ammâ on bin küffârdan mütecâviz kefere‑i fecereler vardır. (…). Müselmânları aslâ sevilmeyüp müslimînlerin bu şehir(d)e vak’u vakâr I’tibârları yokdur, zîrâ kefereleri gâyet ankâ bâzergânlardır. Tâ dip Frengistân’da ortalkarı vardır.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 117-118.
Jacob Spon, op. cit., p. 235.
Jacob Spon, op. cit., p. 237.
“(…) urûmlar üzre bir patirgâh keferesi var, gayri hâkimleri yokdur.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 118.
“Hâlâ Rûmeli eyâletinde kapudan paşa hükmünde (…) sancağı hâkinde Mekke ve Medîne vakfı olup (...).” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 114.
“cümle yedi bin added kiremit örtülü” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, VIII Kitap, op. cit., p. 117.
“…ve cümle sokakları pâk kumsal zemîndir kim aslâ çamur olmadığından bu şehirde aslâ kaldırım yokdur.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 117.
“(…) cümle dörd bin added evlerde âb‑ı hayât su kuyuları vardır.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 118.
“Kefere zamânında bu şehir içre cümle yüz on sekiz yerde çeşme-i aynü’l‑hayâtlar var imiş kim her hânedânda birer âb‑ı nâblar cereyân edermiş. Şimdiki hâlde yolları harâb olup çeşme yerleri râygândır.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, VIII Kitap, op. cit., p. 118.
Voir Robert Dankoff, An ottoman mentality, op.cit., p. 50.
“Ve cümle üç added hammâmdir. Evvelâ Beg hammâmi ve Haci Alî hammami ve Abîd Efendi hammâmi, hos-hevâ hammamlardir. Ve cümle iki added hân‑ı tüccârandir. Ve cümle yüz bes added dükkânlardir, ammâ bezzâzistani yokdur. Lâkin cemî’i elbise‑i fâhire ve metâ‑ı nâdireler bulunur bazaar‑ı hüsndür” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 117.
Jacob Spon, op. cit., p. 253. Elles sont grosses et de très bon goût. Athénée au livre 4 et Hesychius appellent Colymbades, les olives apprêtées dans la saumure, dont les Anciens se servaient pour exciter l’appétit, parce qu’elles y nagent, car colymban signifie nager ; et ce nom leur est demeuré parce qu’on les prépare toujours de la même façon à l’époque où Jacob Spon se rend à Athènes.
Jacob Spon, op. cit., p. 191.
Jacob Spon, op. cit., p. 154.
“cennet ü cehennem ve a’râf u meydân-ı haşrde cem’ olan cemî’i ecnâs‑ı mahlûk‑ı Hudâ’nın ehl‑i cenneti, cennete melâ’ike‑i Kerrûbiyânlar sürüp götürürken şâdımân ederek gider tasvîrlerin yazmış.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 116.
Jacob Spon, op. cit., p. 158.
Ibid., p. 210.
Ibid., p. 219.
Ibid., p. 182.
Ibid., p. 201.
“cümle üç yüz added sağîr ü kebîr düyûr‑i püt‑gedelerdir kim cümle üç bin added bıtrîkan‑ı kıssîsân‑ı ruhbânları vardır.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viiI Kitap, op. cit., p. 118.
“cümle 3 mahalle‑i müselmândir kim cümle bir yere vâki olmus(h) hânedânlardir. Ve cümle üç added câmi’lerdir. Mezkür iç kal’a câmi’iyle dörd mihrâbdir. Evvelâ (---) Beg câmi’i; kârgîr binâ kubâbli metîn ve ma’mûr câmi’i pürnûndur. Ve Haci Alî câmi’I ve Eski câmi. Bu üçü kârgîr kubbeli ve kiremit örtülü ma’bedgâhlardir. Bu sehirde aslâ kursum örtülü imâretler yokdur. Ve cümle yedi added mahalle mesâcidleri var. ve cümle bir added medrese‑i âlimândir. Ve cümle üç added mekteb-i sibyândir. Ve cümle iki added tekye‑i dervîsandir.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, VIII Kitap, op. cit., p. 117.
“Hüseyin Efendi tekyesi: Tarîk‑i Halvetî’de ulu âsitâne‑i sa’adetdir kim kapusu üzre târihi budur: Böyle dedi Mahdemî târîh ana, Ola makbûlü Hudâ’nın ol hümâm, Sene 1023.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, VIII Kitap, op. cit., p. 117.
“Bu şehr‑i Atina’nın gün doğusu tarafında taht‑ı Belkîs derler, Hazret‑i Süleymân Nebî dîvlere fermân edüp yapmışlardır. Eğer bunun dahi evsâfını kemâ‑kân olan eser-i binâ‑yı amûd‑ı gûna-gûnları ve tâk‑i Kisrâları ve kubâb‑ı âlîleriyle ta’rîf ü tavsîf etsek bir kürrâs‑ı kitâbet olur. Lâkin şimdiki hâlde Atina şehrinin namâzgâhıdır kim istiskâ du’âsına ve salât‑ı ıydeyne cümle müslimîn pür‑silâh olup çıkarlar, zîrâ bu şehirde müselmân kalmayup cümle kefereler kalır.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, VIII Kitap, op. cit., p. 118.
Jacob Spon, op. cit., p. 235.
“(Koçbaşı manastırı) buna dahi cemî’i kâfiristândan nezerâtlar gelir. Bin atlı gelse ‘Hoşgeldiniz’ deyü ta’zîm edüp ri’âyet ederler, ammâ Yahûdî varsa sabâh mürd olmuş bulunup kapkara yanmış bulunur, aceb hikmetdir.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 120.
Jacob Spon, op. cit., p. 243.
Jacob Spon, op. cit., p. 130.
“Hemân ki ba’de’l‑gurûb oldu, nice bin avretler fânûslarıyla mısra’: “Ya’nî ki turâ mî‑talebem hâne be hâne” mazmûnu üzre sabâha dek hânedânlarda ve hammâmlarda zevk u safâlar ederler” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 118.
Jacob Spon, op. cit., p. 238.
Il s’agirait du kameulafkion, d’origine probablement byzantine.
“Lâkin re’âyâ kefereleri başlarına Freng kalabağı gibi manlifke geyerler.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, VIII Kitap, op. cit., p. 118.
Jacob Spon, op. cit., p. 254.
Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, viii Kitap, op. cit., p. 124.
Il signale dans sa curiosité médicale, un instrument pour la saignée « que les Grecs appellent Balestra ».
“Ah benim bâğ‑I Iremim Atina” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, VIII Kitap, op. cit., p. 113.
Les monuments de cette période ont beaucoup souffert de politiques nationalistes pratiquées par les États issus de l’Empire Ottoman dans les Balkans tout au long du xixe siècle et jusqu’à une période assez récente. Ces politiques pourraient être résumées par le terme de désottomanisation employé par Bernard Lory dans Le sort de l’héritage ottoman en Bulgarie : l’exemple des villes bulgares, Istanbul, Éditions Isis, 1985. Sur ce processus qui visait à un effacement systématique des traces de la période ottomane, voir Machiel Kiel, « Un héritage non désiré : le patrimoine architectural islamique ottoman dans l’Europe du Sud-Est, 1370-1912 », Études Balkaniques, 2005, 12, p. 15-82 et Sylvie Gangloff, La perception de l’héritage ottoman dans les Balkans (actes des Journées d’études sur l’héritage ottoman dans les Balkans, Istanbul, 16-17 juin 2000), Paris, L’Harmattan, 2005. Pour un inventaire détaillé des monuments de la période ottomane en Grèce, voir Nusret Çam, Yunanistan’daki Türk eserleri (Les monuments turcs en Grèce), Ankara, TTK, XXI (8), 2000 Ismail Biçakçi, Yunanistan’da Türk mimari eserleri (Les œuvres architecturales turques en Grèce), Istanbul, İSAR, 2003, Eleni Kanetaki, Οθωμανικά λουτρά στον ελλαδικό χώρο, (Les hammams ottomans en Grèce), Athènes, TEE, 2004. Sur l’héritage ottoman de la ville d’Athènes, voir Mackenzie Molly, Turkish Athens: the forgotten centuries: 1456-1832, Reading, Ithaca Press, 1992, Travlos Ioannis, Athènes au fil des temps : atlas historique d’urbanisme et d’architecture, Paris, 1972, Sigopoulos A., «Τα Βυζαντινά και Τουρκικά Μνημεία των Αθηνών» (Les monuments byzantins et ottomans de la ville d’Athènes) dans Kourouniotis K., Sotiriou G. A., Ευρετήριον των Μνημείων της Ελλάδος, (Inventaire des monuments en Grèce), Αθήνα, 1929. Sur la prise de conscience de la valeur de cet héritage par les décideurs politiques, dans une politique de patrimonialisation et de développement d’approches historiques moins marquées par le nationalisme qui ont abouti à des travaux de restauration, voir Malouchou-Tufano F., Η αναστήλωση των αρχαίων μνημείων στη νεώτερη Ελλάδα, 1834-1939, (La restauration de monuments de l’antiquité dans la Grèce contemporaine, 1834-1939), Xarkiolakis N. (dir.), Αποκατάσταση μνημείων- Αναβίωση ιστορικών κτιρίων στην Αττική (Restauration et rénovation de bâtiments historiques dans le département d’Attiki), 3, Athènes, 2006.
“ammâ bir âdem bu Atina şehrine varup tâ ilme’l‑yakın hâsıl etmeyince bu Atina vilâyeti ve şehri zamân‑ı kadîmde ne idiğin bilimez, zîrâ ta’rîf ü tavsîf ile olmaz.” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, VIII Kitap, op. cit., p. 117.
“Mısra’ : şenîden key buved mânend-i dîde mazmûnunca iş itmek görmek gibi değildi (…)” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, VIII Kitap, op. cit., p. 117.
“Ve bu şehri gelüp görmeyen seyyâh- ı âlem cihân-bînim demesin” dans Evliyâ Çelebi, Seyahatnamesi, VIII Kitap, op. cit., p. 117.
Haut de page