• 1 Franz Cumont, « Pascal Fourcade, explorateur de l’Asie Mineure », Comptes rendus de l’Académie des (...)

Devrim ve İmparatorluk dönemlerinde Levant’ta konsolos olmak hiç kolay bir meslek değildi.1

• 2 Reşat Kasaba, Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, çev. Kudret Emiroğlu, Belge Yayınları, İsta (...)
• 3 1787-1789 yıllarında Fransızların Osmanlı ülkesine ihracatı 39,9 ve ithalatı 19,5 milyon frank iken (...)

1Osmanlı Devleti’nin Avrupa’daki en kadim müttefiki olarak Fransa’nın Osmanlı coğrafyası ile çok önemli siyasi ve ticari ilişkileri bulunuyordu. Kanuni döneminde iki ülke arasındaki ilişkilere paralel olarak gelişen ve ilk olarak 1535 tarihli bir ticaret antlaşması ve Fransa’ya verilen imtiyazlar ile başlayan Osmanlı-Fransız ticari ilişkileri 1740 tarihli bir başka imtiyaz anlaşmasıyla daha da genişlemiş ve Fransa, Osmanlı ülkesindeki ticarette en önemli pay sahibi ülke konumuna geldiği gibi siyasal ve kültürel nüfuzunu arttırarak Yakın Doğu’nun en etkin gücü haline gelmiştir.2 Fakat Osmanlı ülkesindeki Fransız ticareti ciddi bir rakip olarak İngiltere ile karşılaşmakta gecikmedi. İlk olarak 1580’de Sultan Murad ii döneminde ilk imtiyazı alan İngilizler, 17. yüzyılda bu imtiyazın devamı niteliğindeki ahidnameler ile ticaretin tabi olacağı şartlar tespit edildi. Böylece İngilizler Osmanlılar ile olan ticari münasebetlere Venedik ve Fransa’dan epey bir zaman sonra başlasa da bu ülkelerin önüne geçmeyi başardılar. Bunların yanında Fransa’nın Levant’taki konumunu belirlemesi bakımından bu topraklarda Fransız ticaretini etkileyen en önemli gelişme Fransız İhtilali oldu. 1789’dan itibaren Fransa’nın Osmanlı ülkesine yaptığı ihracatın oranı beşte iki oranında azalma gösterdi.3 Osmanlı-Fransız ilişkilerine asıl darbeyi vuran gelişme ise Napolyon’un Mısır Seferi’ydi. Mısır’daki işgal döneminde (1798-1802) iki ülke arasındaki siyasi münasebetler askıya alındığı gibi Osmanlı-Fransız ticareti durma noktasına geldi. Bu ortamda Mısır’ın boşaltılmasından sonra Fransızların en önemli amacı Osmanlı ülkesindeki eski ayrıcalıklarını yeniden kazanmak olmuştur.

• 4 Maurice Herbette, Une ambassade turque sous le Directoire, Paris 1902, p. 248-284.
• 5 J.-L. Bacqué-Grammont, S. Kuneralp, F. Hitzel, Représentants Permanents de la France en Turquie (15 (...)
• 6 Sebastiani’nin İstanbul’daki görevi için bkz. Stanford J. Shaw, Eski ve Yeni Arasında Sultan III. S (...)
• 7 İsmail Soysal, Fransız İhtilâli ve Türk Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), TTK Ankara, 19 (...)
• 8 I. Soysal, a.g.e., s. 332-334.
• 9 Anlaşmanın ikinci maddesi ile Karadeniz’de serbestçe ticaret hakkı kazanan Fransa üçüncü madde ile (...)

2Mısır’ın işgali ile bozulan Osmanlı-Fransız ilişkilerinin düzeltilmesi maksadıyla Fransız hükümeti, Paris Sefiri Ali Efendi vasıtası ile bazı teşebbüslerde bulunsa da, Ali Efendi her fırsatta Fransızların Mısır’ı tahliye etmelerini şart koymuştu. Bu bağlamda Talleyrand ile Ali Efendi arasında 9 Ekim 1801’de bir ön barış antlaşması imzalanmıştı.4 Mısır’ın işgali öncesindeki dostluk ve ilişkilerin yeniden ihya edilmesi amacıyla temelde Mısır’ın tahliyesini taahhüt eden anlaşma maddeleri ile Fransa, Osmanlı devleti ile tekrar ticari münasebetler kurmak ve ilerde de Karadeniz’i Fransız gemilerine açtırmak istiyordu. Bu maksatla Bonaparte General Sebastiani’yi İstanbul’a gönderdi. Sebastiani’ye5 verilen talimatlarda Fransa’nın şimdilik Türkiye üzerindeki emellerini gerçekleştiremediği belirtilerek Hindistan yolu üzerindeki nüfuzunu yayarak ticaretini geliştirmesi gerektiği ifade ediliyordu.6 Bunun yanında Rusya ve İngiltere’ye karşı güçlü bir Türkiye’nin Fransa’nın yararına olacağı ifade edilmekteydi.7 Hatta Osmanlı-Fransız barış antlaşmasını müzakere etmek üzere Fransa’ya gönderilen murahhas Galib Efendi, Bonapart’ın, Rusya gibi Fransa’nın da Karadeniz’de ticaret yapması konusundaki ısrarına tanık olmuştu. Galib Efendi bu konuda hem Babıali’nin onayını almak gerektiğini hem de bu gelişmeye Rusya’nın muhalefet edeceğini ifade etmiştir. Galip Efendi’nin Fransa’nın taleplerine ilişkin raporları İstanbul’a ulaşınca, Fransızların bu talebi incelenmiş ve daha önce İngiltere’nin tekliflerine bile reddedilen bu ticaret hakkının, Fransa’yı gücendirmemek ve onunla bir an önce barış antlaşması yapmak için bu ülkeye tanınmasına karar verilmiştir.8 İstanbul’dan gelen bu talimatlar doğrultusunda Galip Efendi ile Talleyrand arasında 25 Ekim 1802’de Türk-Fransız Barış antlaşması imzalanmış ve bu şekilde Karadeniz’de Fransız konsolosluklarının tesis edilmesi için de gerekli zemin de hazırlanmıştır.9

• 10 Les Affaires étrangères et le corps diplomatique français, De l’Ancien Régime au Second Empire, Tom (...)
• 11 Aynı eser, s. 398-399.

31802 Anlaşması sonrasında Fransız dışişleri Karadeniz’de yeni konsolosluklar tesis etme yönünde adımlar atsa da asıl uğraşı Fransız Devrimi’nin diplomatik temsilciliklerinin yeniden organize edilmeleriydi. Bu bakımdan ihtilalden 1803 yılına kadar devam edecek olan bir dönemde Fransa’nın dünyanın değişik bölgelerindeki konsoloslukları zor bir dönem geçirse de özellikle Levant bölgesindekiler, Napolyon’un Mısır Seferi’nin sonrasında bu seferin sonuçları daha dramatik bir şekilde hissetti. Zira kesilen diplomatik münasebetler sonucunda Osmanlı hükümetinin emriyle konsoloslar ve diğer Fransızlar tutuklanmış ve mallarına ihtiyati olarak el konulmuştu.10 25 Haziran 1802’deki Osmanlı-Fransız antlaşmasından sonra Général Brune’ün İstanbul elçiliğindeki faaliyetlerinden biri de Mısır seferinden sonra oldukça zor durmada kalan limanlarda yer alan konsoloslukların yeniden organize edilmesiydi. Levant bölgesindeki konsoloslukların yeniden tesis edilmesi kısmen Osmanlı Fransız ilişkilerinin kesilmesinde önce Directoire döneminde uygulamaya konulan bir plana göre gerçekleştirildi. Konsolosluk kurumunun kayda değer bir şekilde güçlendirilmesi sekiz yeni konsolosluğun tesis edilmesiyle beraber Karadeniz kıyılarında gerçekleşti. Bunların arasında Rus topraklarında yer alan Odesa ve Sivastopol’u saymazsak Avrupa’da Tuna’daki preslikler ve Rus imparatorluğu arasında yardımcı bir yer Olarak Yaş genel bir konsolosluğa yükseltildi. Bükreş de bir alt komiserlik haline getirildi. Bunun dışında Varna ve Kalas’ta birer konsolosluk tesis edildi. Anadolu sahillerinde ise Sinop merkezli olmak üzere Ereğli ve Trabzon’da konsolosluklar tesis edildi.11

• 12 Kusurlarına rağmen konsolosluk ağı yerel koşullara göre oldukça esnek bir yapıdaydı. Bu konuda örne (...)
• 13 F. Bilici, « La France et la mer Noire sous le Consulat et l’Empire : “la porte du harem ouverte” » (...)

4Fransızların konsolosluk açacakları yerin seçiminde genel olarak genel konsolos (consulat général) ve konsoloslar, elçilerin imparatorluğun başkentinde ikamet etmesi gibi valilerin yerleşik olduğu vilayet merkezlerinde ikamet etmeyi tercih etmekteydiler. Bununla birlikte bu kural bölge ticaretinin gerekleri doğrultusunda bazen vilayet merkezinin uzağında da olabiliyordu. Fakat genel olarak konsoloslar liman şehirlerinde yerleşik bulunuyorlardı.12 Bu bağlamda Fransızların Güney Karadeniz’deki temsilciliklerini bu şekilde Sinop merkezli olarak tesis etmeleri 19. yüzyılın koşullarına uygun bir tercih değildi. Trabzon, İran ile Karadeniz arasında bir transit ticaret merkezi olsa da, Sinop ve Ereğli eski dönemlerdeki önemlerinin oldukça uzağındaydılar.13 Sinop’taki genel komiserlik tercihi, her ne kadar Sinop iyi bir limana ev sahipliği yapsa da ilerde Fourcade’ın yazışmalarında da görüleceği gibi şehrin, ticaret potansiyeli yüksek bir transit noktası haline gelmesi önündeki engeller bakımından Fransız dışişleri için istenilen neticeyi ortaya koymamıştı. Bu bakımdan Sinop’un yerini tayin etmemiz açısından aşağıdaki tablo da 1803 yılı itibarı ile Fransızların Osmanlı coğrafyasında diplomatik temsilciliklerinin yer seçimi konusunda bazı fikirler verebilir:

• 14 Bu konuda bkz. F. Bilici, La politique française en mer Noire (1747-1789) : vicissitudes d’une impl (...)
• 15 Pierre Duparc, Le Recueil des instructions données aux ambassadeurs et ministres de France, Turquie(...)
• 16 F. Bilici, La France et la mer Noire, p.  58.
• 17 Ibidem.
• 18 Bazı belgelerde Konsolosun adı Kognuschenko olarak geçmektedir. Bkz. AMAEF, CADN, Constantinople, A (...)

5Her ne kadar Karadeniz’in güney kıyılarında Fransızların konsolosluk tesis etme süreci 19. yüzyılın başlarında gerçekleşse de aslında Karadeniz’deki Fransız ticaret teşebbüsleri daha eskiye kadar gitmektedir. 18. yüzyılda Fransızların hazırladıkları pek çok değişik proje arasında İngiltere’ye karşı yeni ticari sahalar oluşturma ve buralardan ucuz hammadde temin etmeye yönelik olanlar vardı. İşte bu projeler için Osmanlı ülkesi ve özellikle de Karadeniz Fransız ticari beklentilerinin çok yüksek olduğu bir yerdi. Bu amaçla 14. Louis’den Fransız Devrimi’ne kadar Fransız diplomat, seyyah ve tüccarlar pek çok girişimde bulundu. 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması sonrasında Rusların Karadeniz’de ticaret ve seyir yapma hakkı kazanması da Fransızlara bu yönde umut vaad ettiği gibi endişeler de yaratmıştı. Bu bakımdan özellikle Kırım devrim öncesi dönemde Fransa-Karadeniz ilişkilerinin odak noktası haline geldi. Bu dönemdeki Kırım merkezli girişimler de 19. yüzyılda daha büyük bir ivme kazanan Karadeniz’deki Fransız varlığının da temellerini teşkil etti.14 Rusların Küçük Kaynarca Antlaşması ile beraber Karadeniz’de önemli ticari kazanımlar elde etmesi ve arkasından da bu hakkın 1784 yılında Avusturya’ya verilmesi diğer batılı devletlerin de dikkatini çekti. Bu maksatla Fransız hariciyesi de önce Saint Priest arkasından da Choiseul-Guuffier’den aynı hakları elde edebilmek için girişimde bulunma konusunda talimat almıştı. Fakat Fransa ile Karadeniz arasındaki ticaret sadece Kerson’daki Fransız ticareti ile sınırlı kaldı.15 Bu bağlamda Fransız devrimi ve arkasından Fransa’nın Mısır’ı işgali Fransa’nın Karadeniz’de ticaret yapabilmek için daha önceki tüm hamlelerini de durdurdu. Bunun yanında Rusya Yaş Antlaşması ile Karadeniz’deki topraklarını genişletirken Fransa’ya karşı Osmanlı-Rus ittifakı döneminde de Rus gemileri boğazları serbestçe geçme hakkına sahipti.16 Daha sonra bu hakkın Fransızlara da tanınması aslında Rusların hoşlanmadığı bir gelişme olmuştu. Rusya, Fransa’nın Karadeniz’deki ekonomik ve politik rekabetine şüphe ile yaklaşmaktaydı. Rus çarı bir Rus gölü olarak gördüğü Karadeniz’deki Fransız varlığını kendi haklarına karşı bir ihlal olarak telakki ediyordu. Bu nedenle İstanbul’daki Rus elçisi İtalinski’nin Karadeniz’e açılmak isteyen Fransız gemilerini engellemek için elinden geleni yapmaktaydı.17 Nitekim aynı politika Sinop’ta Fourcade’ın karşısına da çıkmakta gecikmeyecektir. Şehirdeki Rus konsolosu Konuchenco’nun18 entrikaları 1806 yılına kadar Fourcade’ın karşılaştığı en önemli zorluklardan biri olmuştur.

• 19 M. E. Martin, “Some miscellaneous notes on the town and antiquities of Sinop, mainly from traveller (...)
• 20 H. Deherain, « Les premiers consuls de France sur la côte septentrionale de l’Anatolie », Revue de (...)
• 21 AMAEF, (Archives du ministère des Affaires étrangères français), Paris (La Courneuve), CCC, (Corres (...)
• 22 AMAEF, CADN, (Centre des Archives diplomatiques de Nantes), Ambassade, Constantinople, Série D, Sin (...)
• 23 « La situation politique et militaire de Sinope, (1807) », « Rapports de Fourcade sur sa conférence (...)

7Sırası gelmişken çalışmamızın kaynakları hakkında da burada bilgi vermek yerinde olacaktır. Bugüne kadar Fourcade ve konsolosluğu hakkında yapılan çalışmalar daha çok onun Sinop’taki görevi sırasında bölgede gerçekleştirdiği arkeolojik çalışmalar ve bu çalışmalara ilişkin olarak hazırladığı raporların, “mémoire” Orta Karadeniz Bölgesi’nin antik tarihi hakkındaki değerleri vesilesi ile değerlendirilmiştir.19 Bunların yanında Fourcade’ın konsolosluğunu Trabzon ve Ereğli’deki konsoloslar ile değerlendiren daha geniş çalışmalar da vardır.20 Fakat bu çalışmaların da Fourcade’ın konsolosluğunun tam olarak değerlendirilmesi açısından bazı eksiklikleri bulunmaktadır. Hem bu eksikliklerin giderilmesi hem de özelde Sinop tarihi genelde de Osmanlı-Fransız ilişkilerinin 19. yüzyılın başlarında bir ayağını ortaya koyması açısından bu çalışma Fourcade’ın Sinop konsolosluğunu değerlendirme amacındadır. Çalışmanın temel Kaynakları Fransız Dışişleri Bakanlığı Arşivlerinin Paris (La Courneuve) ve Nantes’taki arşiv merkezlerinde yer alan belge koleksiyonlarıdır. Bilindiği gibi 1803 yılında kurulan konsolosluk 1812 yılında ilga edilmişti. Bu bakımdan bu dokuz yıla ilişkin olarak Paris’teki merkezde “Correspondance consulaire et commerciale” tasnifi altında Sinop’a ait bir karton “Sinope 1801-1811” yer almaktadır. Fakat bu karton 1802-1803  yılına dair birkaç yazışmadan sonra 1804-1809 yılı arasındaki yazışmaları içermektedir.21 Dolayısıyla konsolosluğun ilk yılı ile Fourcade’ın konsolosluktan ayrıldığı 1809’dan sonraki 3 yıla ilişkin raporlar bu tasnifte yer almamaktadır. Bunun yanında Nantes’taki arşiv merkezinde de Sinop ile ilgili bir karton yer almaktadır.22 “Correspondance avec le poste de Sinope” başlığı ile 1803-1812 yıllarını arasını kapsayan bu karton Paris’teki tasnife göre konsolosluğun yaptığı ilk yazışmaları, yani 1803 yılı başı ve 1804 yılı yazışmalarını içermesi bakımından önemlidir. Bunların yanında yine Paris’teki arşivde “Mémoires et Documents” tasnifinde Fourcade’ın gerek Sinop gerekse de bölgede gerçekleştirdiği gezilere ilişkin bazı ayrıntılı raporlar yer almaktadır.23 Biz de çalışmamızda bu kaynaklardan hareketle Fourcade’ın Sinop konsolosluğunu, konsolosluğun nasıl bir ortamda kurulduğu ve Fourcade’ın karşılaştığı zorluklar çerçevesinde inceleyerek Fourcade’ın Sinop konsolosluğunun neticelerini inceleyeceğiz.

• 24 Bu bilgi sadece Barat’ta yer almaktadır. Bkz. C. Barat, Voyageurs et perception des vestiges archéo (...)
• 25 H. Deherain, a.g.m, p. 303-304; F. Cumont, a.g.m., p. 309.

8Fourcade 1769’da Pau’da doğdu. Sinop’taki konsolosluğu süresince de görüleceği gibi her an etkisinde olduğu iyi bir klasik eğitimi aldı. Daha sonra Paris’e gitti. Burada devrim hareketlerine katıldı. 1795’te Akka’ya konsolos tayin edildi;24 fakat bu görevine gitmedi. Aynı sene Hanya’ya konsolos olarak atandı. Fransızların Mısır Seferi döneminde Eylül 1898’de burada hapsedildi ve burada eşi ve ilk çocuğu ile 13 ay tutuklu kaldı. Daha sonra İstanbul’a getirildi ve burada da tutukluluk hali devam etti. Ocak 1801’de Fransa’ya döndü ve 1802 Osmanlı-Fransız barışı doğrultusunda Sinop’a konsolos olarak tayin edildi.25

• 26 Louis Allier 1795-1798 yılları arasında İstanbul’daki Fransız matbaasında müdürlük yapmış ve konsol (...)
• 27 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 10, Fourcade’dan Talleyrant’a, 1 Prairial An 12/21 Mayıs 1804.
• 28 H. Deherain, a.g.m, p.  315.
• 29 AMAEF, Paris, CCC, (1793-1901), Trébizonde, Tome i, 20 Vendémiaire An 12/13 Ekim 1803 ; Dupre’nin İ (...)
• 30 H. Deherain Fourcade’ın Snop’a varışını 1803’ün yazı olarak nitelese de konsolosun raporlarından 9  (...)
• 31 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 10, Fourcade’dan Talleyrant’a, 1 Prairial An 12/21 Mayıs 1804.
• 32 F. Bilici, La France et la mer Noire, p. 65-66.

9Sinop’taki genel komiserliğine bağlı olarak Ereğli ve Trabzon’da da birer alt komiserlik tesis edilmesiyle Ereğli’ye Louis Allier,26 Trabzon’a da Pierre Dupré tayin edildi. 2 Aralık’ta Toulon’dan General Brune ile yola çıkan bu üç konsolos 6 Ocak 1813’te İstanbul’a vardı. Fakat bu üç konsolosun da Osmanlı hükümetinden gerekli izinleri alabilmek ve görev yerlerine gitmek için 1803’ün güzünü beklemeleri gerekti.27 Allier 13 Ekim’de Ereğli’ye;28 Dupré de Eylül’ün sonlarında İstanbul’dan hareketle Ekim’in ortalarına doğru Trabzon’a ulaştı.29 Fourcade ise 9 Ekim’de İstanbul’dan hareket ederek 14 Ekim’de Sinop’a vardı.30 Bu konsoloslar içinde en iyi karşılanan da Fourcade oldu. Ereğli’de Allier şehrin idarecisi olan İbrahim Bey tarafından hiç iyi karşılanmadı ve neredeyse tutuklu olarak kaldığı Ereğli’den 1803’ün Aralığında ilk Rus Gemisi ile İstanbul’a kaçtı ve Ereğli konsolosluğu kapatıldı. Dupré de eyalet merkezi olan Trabzon’da uzun süre kabul görmeyi bekledi.31 Bu konuda Fourcade, Tayyar Mahmud Paşa nezdinde girişimlerde bulunarak Dupré’nin konsolosluğunu kurmasına yardımcı olunması için uzun süre uğraş vermiştir. Aslında bu üç konsolostan belki de kendilerine yüklenen görevi en iyi icra edecek kişi Dupré’ydi. Zira Dupré İstanbul’daki elçilik bünyesine dâhil olmadan Yunanistan’daki bir Fransız ticaret görevlisi ve Arnavutluk’ta da kereste tüccarlığı yapmıştı.32 Gerçekten de konsolosluğun kurulması sürecinde karşılaştığı ilk zorluklara rağmen Dupré 1947 yılına kadar yaşayacak olan Trabzon Fransız Konsolosluğu’nun temelini atmıştı.

• 33 F. Bilici, La France et la mer Noire, p. 58-59.

10Karadeniz’e atanan bu konsolosların en önemli görevleri Fransa’nın çıkarlarını ve Fransız ticaretini korumaktı. Bu itibarla bu görevliler Napolyon tarafından özellikle istenmekteydiler. Fakat konsolosların askeri, diplomatik ve denizcilikle ilgili olarak da aracı bir rolleri bulunuyordu. Konsoloslar Anadolu sahilleri için Rusya’nın faaliyetlerini, burada Çapanoğulları ile Canikli arasındaki mücadeleye gözetleyeceklerdi. Trabzon’daki konsolos Dupré ise özellikle Karadeniz’in kuzey doğusu, Gürcistan, Erzurum, Kars ve İran’daki gelişmeleri takip edecekti. Fakat Bilici’nin de belirttiği gibi, bu şekilde bir anlayış ile değişik yerlere tayin edilen konsoloslar Anadolu’daki anarşi ortamında hem Paris’te Dışişleri Bakanlığı hem de İstanbul’daki elçilik tarafından kaderlerine terkedilmişlerdi. Zira gerek yerel koşullarda gerekse de iki ülke ilişkilerindeki dalgalanmalar bu temsilciliklerden istenilen neticeyi almak bir süre daha beklemeyi gerekli hale getirdi.33

• 34 AMAEF, Paris, CCC, Trébizonde, Tome i, Dupre’den Talleyrant’a, 2 Nivose 12/24 Aralık 1803.
• 35 Şehrin nüfusunu 1500 kadar düşük veren başka kaynaklar da vardı. Dupré şehirde kale içinde Türkleri (...)
• 36 Adrian Dupré, « Description de quelques villes et ports de la mer Noire ». Dupre’nin gezi notları i (...)
• 37 J.M. Tancoigne, Lettres sur la Perse et la Turquie d’Asie, vol. ii, Paris, 1819, p.  211.
• 38 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu.  19, (...)
• 39 1831 Nüfus Sayımı’na göre Sinop Kazası’ndaki müslüman erkeklerin sayısı sadece 7,137’ydi. Buradan h (...)
• 40 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 19, (...)

11Burada Sinop’un bir konsolosluk merkezi olarak tercih edilmesinin Sinop’un koşullarına uygun bir tercih olup olmadığı üzerinde de durmak gerekmektedir. Bilindiği gibi Sinop Osmanlı-Rus savaşlarından en çok etkilediği yerlerden biriydi. Karadeniz’in tamamen Osmanlı egemenliğinde olduğu dönemlerde burada cereyan eden kuzey-güney arasındaki ticari münasebetlerin en çok katkı yaptığı şehirlerden biri de Sinop’tu. Özellikle Kırım ile olan ticarette Sinop, Anadolu ürünleri için bir çıkış kapısı niteliğindeydi. Fakat Kuzey Karadeniz’de Rusların gittikçe genişleyen hâkimiyeti Karadeniz limanları arasındaki ticarete etki ettiği gibi özellikle Sinop ve Trabzon gibi kuzey limanlarıyla bağlantılı olan şehirlerin ticaretleri içinde bir gerileme dönemini başlattı. En azından yüzyılın başlarında bu şehirlerin nüfusları bu gerilemeye ilişkin olarak bize bazı fikirler verebilir. Trabzon’daki Fransız konsolosu Dupré şehrin nüfusunu hakkında 1803 yılı için 16,000 olarak verirken34 diğer kaynaklar da 10,000 civarında bir nüfustan bahsetmektedir.35 Fakat Fourcade’ın konsolosluğu döneminde şehri ziyaret eden Trabzon Fransız konsolosu Dupré’nin oğlu Adrian Dupre’ye göre Sinop’un nüfusu 7-8,000 civarındaydı.36 1808 yılında Sinop’a uğrayan Tancoigne ise büyük bir kısmını kele içinde yerleşik olan Türklerin oluşturduğu Sinop’un nüfusunu 12.000 olarak tahmin etmektedir.37 Bu konudaki güvenebileceğimiz en önemli kaynak bizzat Fransız konsolosu Fourcade’tır. Fourcade, 6 Germinal An 12 tarihli raporda savaşlardan harabe haline gelen ve tüm evlerin kulübe şeklinde olduğu Sinop’ta, sefalet ve fakirlik içinde yaklaşık 2,000 kişinin yaşadığını ifade ediyordu.38 Muhakkak bu birbirinden farklı rakamlar arasındaki tutarsızlığı dikkate almak gerekir; fakat bunların içinde Sinop’ta en fazla kalan ve şehri en iyi tanıyanın bizzat Fourcade olduğunu hesaba katarsak onun vermiş olduğu bu düşük rakam üzerinden yukarıdaki değerlendirmelerimizi desteklemek doğru görünmektedir. Üstelik bu düşük nüfus Fourcade’ın konsolosluk döneminde de azalmaya devam edecektir.39 Bundan dolayı Fourcade’ın, Sinop’un ticari potansiyelini değerlendirirken “Sinop bir ticaret yeri olarak hiçbir kaynak sunmamaktadır. Şehir sadece Anadolu ve İran ile yapılacak ticarette bir merkez konumundadır” şeklindeki ifadeleri de Sinop’un öneminin şehrin üretim ve tüketim potansiyelinden değil, özellikle transit bir ticaret mahalli olmasından kaynaklandığını belirtiyordu.40

• 41 Fourcade Anadolu’da Gürcü Osman Paşa ile Tayyar Mahmud Paşa arasındaki çatışma nedeniyle karayolu y (...)
• 42 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, « Journa (...)
• 43 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 10, Fourcade’dan Talleyrant’a, 1^er Prairial An 12/21 Mayıs 1804.
• 44 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 16, Fourcade’dan Dışişlerine, Dupre’den Talleyrant’a, 8 Brumaire An  (...)

12İşte bu şekilde bir potansiyele sahip olan Sinop’a konsolos konsolos/genel komiser olarak tayin edilen Fourcade gerek Sinop’a yolculuğu gerekse de şehirde karşılanması hakkında değişik raporlar hazırladı. Yolculuğuna ilişkin olarak hazırladığı raporda Sinop’a kadar olan önemli limanlar hakkında bilgiler verdi.41 Fourcade Ekim ayının ortalarında meraklı bir kalabalığın kendilerini beklediği ve iyi bir şekilde karşılandığı Sinop’a ulaştı.42 Sinop mütesellimi Fourcade’ı iyi bir şekilde karşıladı. Fakat Fourcade’ın Sinop’a varır varmaz karşılaştığı en önemli engel şehirdeki Rus konsolosu Konuchenco’ydu.43 Konuchenco Fourcade’ı her fırsatta şehir idarecileri ile olan ilişkilerinde engellediği gibi konsolosluk binası seçiminde de müdahil olmuştu. Fourcade, Sinop’taki ilk günlerini anlattığı raporunda konsolosluk binası olarak kullanılabilecek ve eski Sinop ağalarından birine ait limana yakın bir oldukça geniş ve makul bir ev olduğunu; fakat buranın tahsis edilmesi konusunda Konuchenco’nun müdahil olduğunu belirtiyordu. Fakat Fourcade buraya yerleşmek için Sinop müteselliminin Tayyar Paşa’dan alacağı onayı beklemek ve yine de mecburen Rus meslektaşının evinde ikamet etmek zorunda kalacaktı.44

• 45 Aynı Rapor.
• 46 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, « Observ (...)

13Fourcade raporlarında en önemli görev olarak, Fransızların Karadeniz’de ticaret hakkı kazanmalarıyla beraber Fransız malları için yeni pazarlar elde etmek, Anadolu’daki hammaddeleri almak ve Trabzon, Samsun ve Sinop’ta Anadolu ve İran’dan gelecek olan mallar için antrepolar kurmaktan bahsetmekteydi.45 Bu görevle Sinop’a gelen Fourcade ilk olarak ticari altyapı hakkında incelemeler yapma gereği duymuş olmalıdır. Bu hususta raporlarında değindiği en öncelikli konu da limanların durumuydu. Fakat konsolosa göre fırtınalı bir havada İstanbul’dan Sinop’a gelen konsolos için sahillerin planlarını çizmek, limanların derinliklerini ölçmek imkânsızdı. Bu nedenle Fourcade daha sonra bu limanları incelemenin en önemli çalışmalarından biri olduğunu belirterek Ereğli, Amasra, Kytros (Cide), İnebolu, Hefani, Sinop, Gerze ve Samsun limanlarını görmenin ve bunların planlarını yapmanın çok gerekli olduğunu ifade etmiştir. Konsolosa göre Fransız gemileri sık sık bu limanlara uğrayacaksa bu gemilere oldukça geniş olan bu sahillerde sığınabilecekleri yerleri göstermek gerekiyordu. Bu doğrultuda Fourcade, Fransız denizciliği için Sinop ve çevresindeki denizcilik hakkında bilinmesi gerekenler hakkında küçük bir rapor hazırladı.46

• 47 İbrahim Güler, “xviii. Yüzyılda Sinop-Samsun İlişkilerine Ait Bazı Gözlemler”, Geçmişten Geleceğe S (...)
• 48 A. Faivre d’Arcier, Les oubliés de la liberté, s.  64.

14Yukarıda da değinildiği gibi Fransız dışişlerinin genel konsolosluk tercihlerinde genellikle vilayet merkezleri tercih edilmekteydi. Bunun yanında ticaretin bir gereği olarak ağırlığın da önemli limanlara verildiği ve konsolosluk teşkilâtının limanlarda yoğunlaştığı görülmektedir. Sinop’un genel bir konsolosluk olarak seçilmesi bu kıstasa uygundu. Buna karşın Sinop Osmanlı idari teşkilatında sadece bir kaza statüsündeydi. Zira Sinop Anadolu Eyaleti’nin Kastamonu Sancağı’na bağlı bir kazaydı ve şehrin bu idari statüsü Tanzimat dönemine kadar devam etti.47 Her ne kadar vilayet merkezine olan bu uzaklık, zaman zaman konsoloslara bir serbestlik sağlasa da, özellikle Tayyar Paşa ile ticari ilişkiler konusunda bağlantı kurmaya çalışan Fourcade için bir engeldi.48 Sinop’un içinde yer aldığı bu idari yapıya karşın Fourcade’ın planlarının bir gereği olarak en çok Karadeniz’in güney sahillerini içeren Trabzon Eyaleti Valisi Tayyar Paşa ve onun idaresinden bahsetmesi de bu durumu ortaya koymaktadır.

• 49 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 3, F (...)
• 50 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Tome i, (...)
• 51 Fourcade daha sonraki yazışmalarında Sinop yarımadasının ortaya çıkardığı iki körfezin sadece doğud (...)
• 52 AMAEF, Paris, Mémoires et documents, (MD), Turquie, Tome 30, « De la Situation politique et militai (...)
• 53 AMAEF, Paris, Mémoires et documents, (MD), Turquie, Tome 30 ; F. Bilici, La France et la mer Noire, (...)

15Böyle bir ortamda Sinop’a gelen Fourcade’ın ilk raporları da Sinop ve idari ve ticari yapısı üzerine olmuştur. Konsolos 24 Vendémiaire An 12 tarihli raporunda genel olarak bölgenin siyasi yapısı ve Tayyar Mahmud Paşa’nın bölgedeki etkinliğine ilişkin olarak Sinop’taki Rus konsolosu olarak görev yapan Konuchenco’dan aldığı bilgileri raporunda elçiliğe iletti.49 Fakat konsolosluk döneminde Sinop’un durumunu daha iyi tahlil edebilmemiz için Fourcade’ın daha sonraki yazışmalarına bakmak gerekir. Fourcade konsolosluğun bu ilk dönemlerinde bölgedeki siyasi hadiseleri ve ticari meselelerin yanında başka konularda da incelemeler yapıyordu. Bu konuda 26 Pluviose An 12 tarihli raporunda, elçiliğe gönderilmek üzere Sinop hakkında ayrıntılı bir rapor, « mémoire statistique sur la ville de Sinope & des environs, état physique & moral de pays, relation établies au possible avec l’intérieur de l’Asie, description des restes d’antiquité » hazırladığını yazıyordu. Fourcade’ın gönderceği belgeler arasında bölgedeki ticaret ve Mahmud Paşa ile ilgili bilgiler, Sinop yarımadasının planı ve haritası, Akliman’ın haritası ve Sinop’un 10 mil batısında ve İnceburun’un güneydoğusunda yer alan öteki limanların haritaları ki bunlar içinde en önemlisinin de şimdiye kadar bir haritası olmayan Akliman’ın olduğunu belirttiği bazı plan ve bilgiler hazırlamaktaydı. 50 Daha sonraki yazışmalarında Fourcade benzer konular üzerinde durmaya devam etmiştir. Fourcade, Sinop üzerine hazırladığı diğer bir raporda, Sinop’un yarımada üzerindeki yerleşimi, kalenin ve surların durumundan bahsetmektedir. Bu rapora göre yarımada iki körfez ortaya çıkarmakta ve bunlardan sağ tarafta kalan da mükemmel bir demirleme yeri sunmakta ve limanın kayalık tarafında kalan mahal de küçük gemiler için uygun bir durumdaydı.51 Limanda yeni yapılan savaş gemilerinin olduğunu da belirten Fourcade, Sinop tersanesinin Osmanlı-Rus savaşında aktif olduğunu, yarımadanın ise beş batarya tarafından muhafaza edildiğini de belirtmektedir.52 Şehrin iktisadi durumu ise iyi değildi ve iaşenin iyi olmadı Sinop’ta arpa, buğday ve arpa fiyatlarının günden güne yükseliyordu. Şehrin idaresine de değinen Fourcade şehrin mütesellim tarafından idare edildiği ve ağalardan sonra şehirde en etkili kişinin de kadı olduğunu ifade eder.53 Fourcade’ın daha sonraki yazışmalarında da en çok karşılaştığımız idareciler mütesellim ve kadıydı.

• 54 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Tome i, (...)

16Fourcade’ın yüksek beklentiler ile başladığı görevinde bu projeleri hemen uygulamaya koymasının önünde bazı zorluklar yer almaktaydı. Bu süreçte karşılaştığı en cağı zorluklardan biri de Sinop’un ticaretine dair bilgi eksiklikleriydi. Elçiliğe yazdığı ilk raporlarda Sinop’a yeni geldiğini ve ticari konular hakkında henüz yeterinde bilgi alamadığını ifade ediyordu. Buna rağmen Fourcade’ın Anadolu ve İran’ın en önemli ticari üssü olarak belirttiği Sinop’un geleceğine ilişkin çok ciddi projeleri vardı. Bu maksatla bölgenin Fransız ticareti için sunacağı imkânları tayin etmek için Tokat, Amasya ve hatta Ankara’nın ticari durumu hakkında kendisine gelecek mektupları beklemekteydi. Fakat bu yazışmalar Fourcade’ı memnun etmemiş olacak ki bu sınırlı bilgi ile bölge ticaretinden çok umutlu olmadığını; bu konudaki en iyi yolun kendisinin Sinop dışına çıkarak bizzat seyahatler yaparak Sinop ve çevresinin sunacağı imkânları görmek olduğunu ifade etmekteydi. Bu bağlamda Fourcade’ın konsolosluğunun ilk dönemlerinde Kastamonu ve diğer şehirlere yapmak istediği seyahatleri özellikle Rus meslektaşı Konuchenco’nun entrikaları ile ertelenmek zorunda kalmıştır. 54

• 55 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Tome i, (...)
• 56 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 19, (...)

17Fourcade’ın bu Sinop’un durumu hakkındaki umutsuz hali aslında yersiz değildir. Sinop her ne kadar doğal kaynaklar bakımından zengin olsa da nüfusu günden güne azalan; buna karşın vergileri sürekli artan bir şehir olarak takası yapılabilecek bir ticari eşya sunmadığı gibi üretim ve endüstrinin de olmadığı bir yerdi. Fourcade, bütün bu olumsuzluklara karşın Sinop’un limanı sayesinde önemli bir ticari merkez olacağına inanıyordu. Hatta romantik bir değerlendirme ile Sinop’un antik dönemlerde olduğu gibi Anadolu’nun antreposu olabileceğini yazıyordu. Bu doğrultuda ülkenin iç kısımlarında karışıklık ortadan kalkması durumunda Fransız üreticiler rahat bir şekilde seyahat edebilecek ve eyaletlerin ve şehirlerin ileri gelenlerinin güvenlerini kazanabileceklerdi. Konsolos Fourcade özellikle bu konuda elde edebileceği tüm bilgileri toplamak ve karşılaşacakları zorluları belirlemek için çalıştığını ifade ediyordu.55 Bu maksatla Fourcade Sinop’un ticari önemine ve geleceğine dair daha ayrıntılı raporlar hazırlamaya başladı. Mart 1804’teki raporu konsolosun Sinop’tan beklentilerini oldukça iyi özetlemektedir: 56

• 57 Konsolos Fourcade bu döneme ilişkin kaygılarını “savaş halinde olan bir ülkede ticaret yapmaya” çal (...)
• 58 Fourcade Fransa’nın Snop’a satacağı malları: değişik kalitede yünlüler, Marsilya ve Tunus tarzı kal (...)

18Fourcade bu olumlu tabloya karşın Anadolu’daki karışık ortamın da sergileyeceği olası tehlikelerin de hesaba katılması gerektiğini belirtmektedir.57 Zira iç kısımlarda küçük derebeylerin neden olduğu sıkıntılardan dolayı biraz endişelenmek gerektiğini; fakat Çapanoğlu ve Tayyar Mahmud Paşa kervanları koruduğunu ve Fransız tüccarlarının onların dostluklarını kazanmaları gerektiğini yazar. Sinop şehrinin bu sınırlı üretim ve tüketim koşullarında en önemli pazar olarak Kastamonu işaret edilmekte ve Sinop’un Kastamonu ile olan bağlantısı Sinop için bir kazanç olduğu ifade edilmekteydi. Hatta Fourcade Kastamonu’da, Fransa’nın, iç kısımlar ve İran’a kadar uzanan bir bölgede satacağı mallar için bir antrepo yapabileceğini; bir iki sene içinde Kastamonu’ya da ihtiyaç kalmayacağını ve kervanların mallarını alıp satmak için doğrudan Sinop’a geleceğini tasarlamaktaydı.58

• 59 Ne yazık ki Sinop’taki ticari potaniyeli anlamamız için çok önemli olan bu tablolar Paris ve Nantes (...)
• 60 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Province, d’Amasie, ville & territoire de Vezir Kioprou, 15 Nisan 1807.

19Fourcade Fransız tüccarlarının Sinop ve çevre piyasalara yayılması için izlemeleri gereken yolu da belirliyordu. Buna göre tüccarlar acele etmeden Sinop ve Kastamonu piyasalarını doldurmadan deneme mahiyetinde alım satım yapmalı; fakat mal çeşitliliği İzmir ve Halep’teki gibi olmalıydı. Dahası Sinop’a kaptanları ve birkaç küçük gemi yerleşecek olan Fransız tüccarlar, Ereğli’den Trabzon’a kadar olan sahil ile Taganrok, Anapa, Kalas ve İstanbul ile ticaret yaparak kârlarını arttırabilirdi. Foucade, Fransız tüccarların ihtiyaç duyacağı bir antrepo, malların nakliyesindeki navlunlar hakkında da değerlendirmeler yaparak Fransızların ticareti için bir yol haritası belirtmekte ve Sinop limanının önemi göstermesi açısından 1804’ün ilk üç ayında limana sığına gemilerin bir listesini de raporuna eklemiştir.59 Fourcade avantajlarını göstermek için Sinop limanını sadece Güney Karadeniz’deki limanlar ile değil kuzeyde yer alan Odesa gibi önemli limanlar ile de mukayese ediyordu. Rusya’nın çok sıkı bir denetim yaptığı Odesa limanı özellikle Ocak ayındaki buzlanmadan dolayı emin bir liman değilken; halkının Fransızlara dost olduğu, gemilerin ihtiyaçlarının kolayca karşılanabileceği ve sıcaklığın da nadiren sıfır derecenin altına indiği Sinop, daha makul bir ticaret mahalli olarak gösteriliyordu.60

• 61 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 14, Fourcade’dan Dışişlerine, 15 Şubat 1807.
• 62 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 30, Fourcade’dan Dışişlerine, 13 Şubat 1807.
• 63 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 55 Bis, Fourcade’dan Dışişlerine, 2 Eylül 1806.
• 64 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, « Situation Politique de l’Asie mineure », Fourcade’dan La Tour Maubourg (...)
• 65 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 54, Fourcade’dan Dışişlerine, 2 Eylül 1806; İlginçtir ki İngiliz mal (...)
• 66 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 20, Fourcade’dan La Tour Maubourg’a, 30 Temmuz 1808.

20Bu yüksek beklentilerle görevine başlayan Fourcade’ın en önemli çabalarından biri de Sinop’ın dışına çıkarak seyahat edeceği bölgelerin üretim, tüketim ve ticaret potansiyellerini belirlemekti. Bu bakımdan konsolosluğuna başlar başlamaz Sinop dışına çıkmak için uygun bir fırsat kollamıştı. İlerde daha ayrıntılı bir şekilde görüleceği gibi özellikle Kastamonu, Amasya, Ladik, Vezirköprü, Bafra, Çarşamba, Kavak ve Samsun bölgesinde gerçekleştirdiği gezilerde ayrıntılı bir şekilde buraların ticari potansiyeli üzerinde durmuş ve ayrıntılı raporlar hazırlamıştı. Çünkü bu bölgelerden iç kısımlarda yer alanlar için Sinop hem bir çıkış hem de Fransızların mal alıp satacağı pazar olarak görülmekteydi.61 Hatta konsolos 1807 yılında Trabzon ve Sohum taraflarına da bir seyahat planlamaktaydı; fakat Anadolu’daki karışıklıkların Fourcade’ı bu seyahatten alıkoyduğu anlaşılmaktadır.62 Buna karşın Sinop’un konsolosun bu yüksek beklentilerine karşılık verdiğini söylemek zordur. Zira konsolosun tüm planlarının odağında yer alan Tayyar Mahmud Paşa’nın 1805’de Yusuf Paşa karşısında yenilerek Sohum’a kaçması ve arkasından Kuzey Anadolu’ya hâkim olan kargaşa ortamı ve Osmanlı-Fransız ilişkilerindeki zaman zaman yükselen ortam nedeniyle Fourcade, Fransız ticaretini geliştirme konusunda tavsiyelerden öte bir faaliyet gerçekleştiremedi. Buna ilaveten Fourcade Anadolu’ya hâkim olan İngiliz ve Rus malları karşısında Fransızların çok şanslı olmadığını da görüyordu.63 Özellikle konsolosluğunun son dönemlerinde İngilizlerin Anadolu’daki yayılmalarına daha da sık değinmeye başlar. Buna göre İngilizler Anadolu’daki kargaşa ortamını değerlendirerek piyasaya yayılmakta, Anadolu’nun iç kısımlarında Erzurum’a; hatta Gürcistan, Abhaz sahilleri ve Kırım’a kadar ulaşmakta; Anadolu’ya ise bilhassa yünlüler, muslinler, şeker, kırmızböceği ve çivit ihraç etmekteydiler.64 İngilizlerin bu ilerlemeleri karşısında Fourcade’ın değerlendirmeleri Fransız ticareti açısından iç açıcı değildir. Fourcade her ne kadar Fransız ticaretinin gelişmesi için Anadolu halkının tercihlerinin bilinmesi ve buna uygun olarak buraya gönderilecek görevliler ile Anadolu pazarının tanınmasını tavsiye etse de65 özellikle de Tilsit Antlaşması ile Fransa’nın Ruslarla ittifak yapması Fransızlara karşı Anadolu’da bir kin ortaya çıkardı.66 Hatta bu kin ortamı Fourcade’ın konsolosluğunun kısa sürmesinde ve Sinop’u terk etmesinde de oldukça etkili oldu. Nihayetinde Fourcade’ın ikinci bir İskenderiye olarak gördüğü Sinop ne bir Fransız tüccarına ne de bir ticari antrepoya tanık olmaz; hatta hem Tayyar Mahmud Paşa sonrası kargaşa hem de 1806 Osmanlı-Rus Savaşı bölge ticaretine önemli bir darbe vurmuştur.

• 67 F. Bilici, La France et la mer Noire, s. 60.
• 68 Shaw, iii. Selim, s. 379.
• 69 Canay Şahin, The Rise and Fall of An Ayân Family in Eighteenth Century Anatolia: The Caniklizâdes ( (...)

21Bilindiği gibi Fourcade’ın konsolosluk döneminde, Kuzey Anadolu’daki en etkin idareci olarak, 18. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren Orta Karadeniz’de etkili olan bir ayan ailesi olan, Caniklizâdelerden Tayyar Mahmud Paşa karşımıza çıkmaktadır. Tayyar Mahmud Paşa, babası Battal Hüseyin Paşa ile dokuz yıllık bir Rusya esaretinde kalmıştı. ii. Katerina, Battal Hüseyin Paşa’ya Kırım’da zengin topraklar tahsis etmiş; Tayyar Mahmud Paşa ise bu sürede Rusya’da iyi bir askeri eğitim almıştı. Hatta Kırım’da Battal Paşa’ya tahsis edilen bu topraklar paşanın Anadolu’ya dönmesinden sonra da yine bu ailenin elinde kaldı.67 Fourcade’ın da belirttiği gibi, Tayyar Paşa Kırım’dan yıllık olarak çok yüksek bir gelir elde ediyordu. Battal Hüseyin Paşa 1799’da Anadolu’ya döndü ve Trabzon valiliğine getirildi. Fakat iki yıl sonra, 1801’de vefat edince Canikli ailesinin en etkili üyesi olarak geriye Tayyar Mahmud Paşa kaldı. 1801 yılında Anadolu’ya gelen Tayyar Mahmud Paşa’ya Samsun-Canik valiliği, Amasya, Merzifon ve Sinop’un muhasıllığı görevine getirildi. Bunun yanında isyan halinde olan Gürcü Osman Paşa’yı etkisiz hale getirmek için gerekli olan mali kaynakları elde edebilmek amacıyla Erzurum ve Diyarbakır valisi olarak atandı.68 Fakat Sultan iii. Selim bu görevini başarı ile yerine getiren Tayyar Paşa’yı ödüllendirmek yerine idaresi altındaki toprakları ve unvanları elinden alarak Tayyar Paşa’nın hâkimiyet alanını Karadeniz kıyıları ile sınırlandırdı. Zira Tayyar Paşa 1803 yılında Sivas valiliğini devletten talep etmişti. Fakat iii. Selim Tayyar Paşa’nın Rusya ile olan ilişkileri nedeniyle Anadolu’nun iç kısımlarında bu görevi ona vermek istemedi. Bunda Çapanoğlu ailesinin Caniklizadeler aleyhine hükümet nezdindeki girişimleri de etkili olmuştu. Bunun yanında Çapanoğulları da topraklarını Caniklizadeler aleyhine genişletmek istiyordu.69 Böylece Anadolu’da Caniklizadeler ile Çapanoğulları arasında var olan çatışma ortamı yeni bir boyut kazandı. İşte 1803 yılından itibaren başlayan bu çatışma ortamında görevine başlayan Fourcade’ın en önemli gayesi de konsolosluk bölgesinde en büyük güç olan Tayyar Paşa’nın himayesini kazanmak ve onunla iyi ilişkiler tesis etmekti.

• 70 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Fourcade (...)
• 71 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 20, (...)

22Fourcade, konsolosluğunun 1805 yılına kadar olan döneminde en büyük gaye olarak Tayyar Mahmud Paşa’nın güvenini kazanarak, onu, hâkimiyeti altındaki bölgeler ile Fransa arasında yapılacak doğrudan bir ticarete ikna etmek olduğunu ifade etmektedir. Tayyar Paşa’nın Anadolu’daki iktidarı, Rusya ile olan ilişkileri ve Çapanoğlu ile olan mücadelesi Fourcade’ın en bu ilk dönemde en çok değindiği konulardı. Zira Tayyar Mahmud Paşa Fourcade’ın tüm planlarının merkezinde yer alıyordu. Ona göre küçük ağalık rejimi ticarete uygun değildi ve iş yapacak tek bir liderin olması daha iyiydi. Kendi deyimiyle bu durumu “kendi çıkarlarına göre gümrüğe sahip olmak, alım ve satımı kendine göre yapmak isteyen otuz tiranın arasında ne yapılabilirdi” 70 ve “Eğer bu paşanın dostluğunu kazanabilirsek bizim buradaki ticari ilişkilerimiz daha kolay kurulabilir. İmparatorluğun tüm eyaletlerini yakıp yıkan tiranlığa susamış ve birbirine karşı sürekli olarak mücadele eden bağımsız küçük senyörleri ve lordları denetimi altında tutan güçlü bir kişi ile ilişki kurmak çok iyi olacaktır” gibi ifadeler ile dile getiriyordu.71

• 72 Fourcade’ın Tayyar Mahmud Paşa’nın Rusya ile olan ilgisi hakkında şu değerlendirmeleri ilginçtir: “ (...)
• 73 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 20 F (...)
• 74 Aynı Rapor.

23Fourcade’ın Tayyar Mahmud Paşa hakkındaki değerlendirmelerinde en çok kuşkulandığı husus Tayyar Paşa’nın Ruslar ile olan ilişkileridir. Zira Fourcade, Tayyar Paşa’nın, kendisine Kırım’da arazi tahsis eden Rusları koruduğuna dair kuşkular barındırıyordu.72 Bizzat Tayyar Paşa da kendisine yöneltilen bu suçlamaları ortadan kaldırmak için mücadele de ediyordu. Fourcade, Tayyar Paşa’nın Rusların işine gelmeyecek derecede padişaha bağlı olduğunu; Osmanlı hükümetinin de Anadolu’daki isyancıları bertaraf etmek için onun gücüne muhtaç olduğunu belirtmektedir. Fakat Tayyar Paşa’nın Rusya ile olan ilişkisi nedeniyle Osmanlı hükümetinin topraklarını genişletmesine müsaade etmediğini de ifade etmektedir.73 Gerçekten de Fourcade’ın belirttiği gibi Tayyar Paşa’nın Anadolu’da geniş bir hâkimiyet kurmak gibi planları vardı. Bun konuda Fourcade, Tayyar Paşa’yı en büyük rakibi olan Çapanoğlu Süleyman Bey ile mukayese ederek bazı değerlendirmeler yapar:74

• 75 Fourcade Şubat 1805 tarihli raporunda Tayyar Paşa’ya olan bağımlılıklarını şu şekilde belirtiyordu: (...)
• 76 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 20, (...)

24Fourcade, Rus konsolosu Konuchenco ile Tayyar Mahmud Paşa’nın Anadolu’daki durumu hakkında yaptığı müzakerelerde Anadolu’daki gelişmelere Rusların yaklaşımını da ortaya koymaktadır. Rus Konsolosu Konuchenco, Rusların Anadolu’da Erzurum’dan İzmit’e kadar hâkimiyet kurmak isteyen Tayyar Paşayı desteklemeyeceğini; aksine, bir şekilde, Osmanlı hükümetinin Tayyar Paşa’nın bu planlarını engelleyeceğine inandığını ifade ediyordu. Bu şekilde Rus meslektaşının ifadelerini aktaran Fourcade, Anadolu’da Fransız çıkarları için Rus yanlısı olmayan ve huzuru sağlayacak birinin bölgede etkin olmasını istiyordu. Zira Rusların olası bir Anadolu hâkimiyeti Fransızları bütün planlarından vazgeçirecek ve onları “barbarlıkta Türklerden aşağı kalmayan yeni bir efendi” ile karşı karşıya bırakacaktı. Bu bakımdan Fourcade, politik ve askeri faziletlerine methiyeler yağdırdığı Tayyar Mahmud Paşa’nın varlığını kendi çıkarları için en önemli dayanak olarak görür.75 Konsolosa göre Tayyar’ın iktidardan düşmesi tüm planlarının sonu ve Anadolu’da yeni bir anarşi ortamı demekti. Bu konuda yol haritası olarak şunları belirler: “Sivil savaşların pençesinde olan bir bölgede tüccarlar ne yapabilir? O zaman Tayyarı kaybedebilir miyiz? Hayır, Asya’da (Anadolu) ticareti yerleştirerek oraya bir adım atıp, burada bir bölgeye sahip olup Rusların etkisini dengeleyebilir miyiz? Evet. O halde şartlardan istifade ederek onlardan lehimize sonuçlar çıkarmalıyız. Tayyar Paşa’nın dostluğunu fethetmemiz gerekir”.76

• 77 Fourcade, Çapanoğlu’ya yazdığı mektubun Fransa’nın, Çapanoğlu’nun idaresindeki bölgeler ile Karaden (...)
• 78 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 13, (...)
• 79 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 28, (...)
• 80 Bu görüşme hakkında ayrıca bkz. AMAEF, Paris, Mémoires et documents (MD), Turquie, Tome 30, “Rappor (...)
• 81 H. Deherain, Les premiers consuls, s. 321.
• 82 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 29, (...)

25Fourcade bu planları gerçekleştirmek için epey bir süre Sinop’ta beklemek zorunda kaldı. Hatta yukarıda vermiş olduğumuz değerlendirmeler Fourcade’ın Tayyar Paşa ile görüşmeden önce Sinop’taki Rus konsolosundan ve diğer bilgi kaynaklarından hareketle yaptığı değerlendirmelerdi. Fourcade Tayyar Paşa ile iyi ilişkiler için zemin oluşturmanın yanında Sinop’un ticareti konusunda başka bazı girişimleri oldu. Hatta Çapanoğlu ile de haberleşerek kontrolü altındaki bölgeler ile ticaret yapılması yönünde hamlelerde de bulundu.77 Tayyar Paşa’nın Sinop’taki kâhyası ile iyi ilişkiler kurarak Tokat, Amasya, Ankara ve Anadolu’nun tüm önemli pazarlarından gelerek İzmir’e giden tüm tüccarların Sinop’ta ağırlanabileceğine dair teminat almıştı.78 Fakat 1804’ün Mayıs’ında Bafra’ya gerçekleştirdiği bir seyahat ile Tayyar Paşa ile daha yakından bağlantı kurma fırsatını yakaladı. Bafra’da Tayyar Paşa’nın kâhyası tarafından oldukça iyi bir şekilde karşılandı. Kâhya, bölgede yetişen ürünler, fiyatları ve takas vasıtaları gibi konularda Fourcade’a önemli bilgiler aktardı. Fourcade bu ilk olumlu temastan sonra Sinop’a döndü. Ağustos 1804’te Bafra’ya gelen Tayyar Paşa, Fourcade’a mektup göndererek onu görüşmek üzere Bafra’ya davet etti; hatta konsolosla bir görevli ve bir koruma da tahsis etti.79 Tekrar Bafra’ya gelen Fourcade uzun zamandır planlarını yaptığı gibi 1 Fructidor An 12/19 Ağustos 1804’te Tayyar Paşa’nın huzuruna çıktı.80 Tayyar Paşa, Fourcade’ı sıcak bir şekilde karşıladı. Kendi idaresi altında ticari görevliler bulundurmak ve onlara gerekli kolaylıkları sağlamak konusunda Fourcade’a teminat verdi. Fourcade’ı asıl etkileyen ise Tayyar Paşa’nın, Napolyon, Elçi Brune ve Fransızlara gösterdiği iltifat oldu. Fourcade, Tayyar Paşa’nın bu sıcak karşılamasından oldukça etkilenmiş olacak ki kendi tarafından talep edilmeden, Tayyar Paşa’nın savaşın sona ermesi durumunda, Samsun Trabzon ve Sinop’ta yerleşmek isteyen tüccarlara mağaza ve ev vereceğini söylemesi konsolosu çok şaşırtır. Hatta Tayyar Paşa, bu görüşmelerde Kızılırmak ağzında, Kumcağız’da bir liman inşa etme planlarından da bahsetmekteydi.81 Fourcade ile Tayyar Paşa arasında 2 Fructidor’da ikinci ve daha uzun bir görüşme gerçekleşti. Fourcade bu görüşmelerde, Tayyar Paşa’nın Anadolu’nun iç kısımları ve özellikle de kendi kontrolünde olan bölgeler ile Fransa arasında kurulacak ticari ilişkilerin getirilerini anladığını belirtmektedir. Buna karşın Tayyar Paşa’nın bazı yersiz kaygılarının olduğunu ekler. Bu bakımdan konsolos, gerek Bâb-ı Âli nezdinde İstanbul’da gerekse de yerel idareciler nezdinde Karadeniz’deki limanlarda ticari ilişkiler dışında bir maksatlarının olmadığını göstermeye çalıştığını da ifade ediyordu. Bu konuda Tayyar Paşa, Fourcade’ın Sinop’taki varlığından memnun olsa da, Trabzon’da Dupré’nin Rum ve Ermeniler için himaye talep etmesinden de rahatsız olmaktaydı.82

• 83 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 32, (...)
• 84 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 34, (...)

26Bu olumlu görüşmelerden sonra Fourcade Tayyar Paşa’yı memnun etmek için elçilik aracılığıyla bazı hamlelerde bulundu. Bu hamle Tayyar Paşa’nın kontrolünde olan Trabzon gümrüğü hakkındaydı. Fourcade, General Brune’dan Tayyar Paşa’nın “himayesini kazanmak ve aralarındaki barış ortamını muhafaza etmek” için İstanbul’daki gümrük ödemeleri ve Fransızların Sinop, Samsun ve Trabzon’a Fransız ve Rus gemileriyle gönderdikleri malların bu limanlarda gümrüğe girmeleri konusunda aracı olmasını talep ediyordu.83 Konsolosun bir diğer hamlesi de Tayyar Paşa’nın hizmetinde olan Venedikli Doktor Bozari’nin aracılığına başvurmaktı. Fourcade, Bozari’den Trabzon gümrüğünde karşılaşılan sorunlar, Sinop’taki Rumların kâhyası ve şehrin kadısının görevine devam etmesi gibi konularda aracılık yapması istedi ve bu isteklerinin tümünü elde etti. Bozari’nin Tayyar Paşa nezdindeki girişimleri Sinop’ta Fransızlar için çok iyi bir ortam oluşturdu. Bu bakımdan Fourcade, Tayyar Mahmud Paşa üzerinde etkili olan Bozari’nin aracılığını “gerçek bir mutluluk kaynağı” olarak belirtmekteydi.84

• 85 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 32, (...)
• 86 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 16, Fourcade’dan Dışişlerine, 8 Brumaire An 13/30 Ekim 1804.
• 87 Aynı belge.

27Fourcade ile Tayyar Paşa arasında ticari ilişkiler konusundaki mutabakat çok geçmeden bazı ciddi engeller ile karşılaştı. Aslında bizzat Tayyar Paşa da özellikle Rusya’nın, Fransızların Anadolu’daki varlığından rahatsız olduğunu biliyordu. Fourcade, Odesa, Taganrog ve Kefe’yi iyi tanıyan Tayyar Paşa’nın Trabzon, Samsun ve Sinop limanlarının kuzeydeki bu limanlara göre daha avantajlı olduğunu bilmekle birlikte Marsilya ile kendi bölgesi arasında kurulacak doğrudan bir bağlantının Rusları rahatsız edeceğinin de farkında olduğunu belirtmekteydi. Hatta bu konuda hazırlıklar yapılmış ve gemiler de tedarik edilmişti. Fakat Rus konsolosunun araya girmesi ile birlikte Tayyar Paşa bu plandan vazgeçti. Fourcade’a göre Tayyar Paşa’ya her yıl Kırım’daki toprakları için 20,000 kuruş veren Ruslar, onun Fransızlar ile olan bu ilişkilerine engel olmak istiyordu.85 Ruslar, Anadolu’daki Fransız konsolosluk ağını da, Türklerin Ruslara karşı nefret ve kinlerini besleyen, onları Ruslara karşı savaşa teşvik eden ve Kırım’ın ticaretine zarar veren kurumlar olarak görüyordu.86 Üstelik Rusların bu kıskançlığının, Anadolu ile çok az ticari ilişki içinde olmaları hasebiyle ticari bir kaygıdan ziyade politik nedenlere dayandığını ve Rusların Güney Karadeniz şehirlerinden kendi ülkelerine nüfus naklederek oraları müreffeh yapma amacında olduklarını da görmekteydi.87

• 88 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 19, (...)
• 89 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 37, (...)

28Fourcade’ın Tayyar Paşa ile ilişkileri sayesinde Sinop’ta oluştuğunu gördüğümüz ve konsolosun da özellikle dile getirdiği bu Fransız yanlısı hava gerek Rus konsolosunun aksi politikaları gerekse de Tayyar Paşa’nın Anadolu’da sarsılan iktidarı nedeniyle çok uzun sürmedi. Bu karışık ortam Fourcade’ın raporlarında dile getirdiği en kaygı verici durumdu. Daha 1804’ün Mart’ında “Bir vali değişikli değişikliği olmasını görmen benim şanssızlığım olacak”88 diyen Fourcade ayını yılın sonlarına doğru Tayyar Paşa’nin idaresinin çok uzun sürmeyeceğini anlamaya başlamıştı. Anadolu’da Tayyar Paşa’nın genişleyen hâkimiyet alanı aynı zamanda muhalif bir kesim de yaratıyordu. Fakat daha da ilginci Tayyar Paşa’nın İstanbul’da kendisine karşı bir grubun oluştuğuna inanmasıydı. Bundan dolayı Fourcade Anadolu’da Tayyar Paşa’nın olası bir düşüşünün Bâb-ı Âli’nin değil aksine Rusya’nın işine gelecek bir durum olduğunu ve böyle bir durumun Anadolu’ya “haydutluk ve eşkıyalığı” yeniden getireceğinden korkuyordu.89

• 90 Shaw kaynağını, bir süre Battal ve Tayyar Paşaların hizmetinde olan Pierlapier’nin, bu paşalara ili (...)
• 91 İbrahim Serbestoğlu, “Trabzon valisi Canikli Tayyar Mahmud Paşa İsyani ve Caniklizâdelerin Sonu, 18 (...)
• 92 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 6, Fourcade’dan Dışişlerine, 12 Thermidor An 13/15 Temmuz 1805; Shaw (...)
• 93 Şahin, a.g.t, s. 75-76.
• 94 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Fourcade’dan Dışişlerine, 13 Fructidor An 13/31 Ağustos 1805.

29Fakat Forurcade’ın değinmediği ve Bâb-ı Âli’yi tedirgin eden en önemli gelişme ise Tayyar Paşa’nın Nizam-ı Cedid’e karşı Anadolu’da yürüttüğü aksi kampanyaydı. Belki bunda Tayyar Paşa’nın en büyük rakipleri olan Çapanoğullarının, Nizam-ı Cedid’e aktif destek vererek karşılığında, geleneksel olarak Caniklilerin kontrolünde olan Amasya’yı almalarının da etkisi vardı. Bunu bir türlü kabul etmeyen Tayyar Paşa 1805 yılının Ocak ayında Sinop’u90 kendisine merkez tayin ederek topladığı yaklaşık elli bin adamıyla harekete geçerek Amasya’yı ele geçirdi. Anadolu’da yeni bir çatışmayı önlemek isteyen ve Bâb-ı Âli Amasya’yı Çapanoğullarından geri aldı; ancak buranın idaresini ne Çapanoğullarına ne de Tayyar Paşa’ya verdi.91 İstediklerini elde edemeyen Tayyar Paşa ise kendisine gönderilen nasihat fermanlarını dikkate almayarak Amasya’yı tekrar ele geçirerek Tokat, Zile, Sivas ve Çorum taraflarına doğru harekete geçti. Bunun üzerine Bâb-ı Âli, Tayyar Paşa’nın Rusya ile bağlantılı olduğu düşünerek onu asi olarak ilan etti ve tüm yetki ve sorumlulukları askıya aldı. Daha evvel Trabzon valiliği yapmış olan Yusuf Ziya Paşa, Trabzon ve Erzurum valisi olarak tayin edilerek Tayyar Paşa’yı ele geçirmekle görevlendirildi.92 Tayyar Paşa’nın adamlarının Çapanoğlu ve Yusuf Ziya Paşa tarafından yenilmeleri üzerine Tayyar Paşa Temmuz 1805’te hükümetten affını istedi ve Nizâm-ı CedÎd’e asker toplayacağına söz verdi. Osmanlı hükümeti Tayyar Paşa’nın bu talebini kabul etmedi ve nihayetinde Yusuf Ziya Paşa’nın kuvvetlerince yenilen Tayyar Paşa Sohum kalesine kaçtı ve oradan da Kırım’a sığındı.93 Bunun yanında Yusuf Paşa’nın Tayyar Paşa’yı etkisiz hale getirmesinde Fourcade’ın da belirttiği gibi Yusuf Paşa’nın bazı entrikaları da etkili olmuştu. Fourcade, Tayyar Paşa’nın yenilerek Sohum’a kaçışı üzerine aşağıdaki değerlendirmeleri yapıyordu:94

• 95 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 6, F (...)
• 96 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Fourcade’dan Dışişlerine, 13 Fructidor An 13/31 Ağustos 1805.
• 97 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 6, F (...)

30Tayyar Mahmud Paşa’nın düşüşünden sonra Anadolu tam bir kargaşa ortamına girdi. Her ne kadar Tayyar Paşa’nın iktidarı sona erse de geride kalan taraftarları ile Yusuf Paşa arasındaki çatışmalar uzun bir süre bölgedeki anarşi ortamını devam ettirdi.95 Fourcade’a göre bu gelişmeler Tayyar Paşa’nın “Anadolu’nun hâkimi” olmasını istemeyen Rusların “zevkle” izlediği gelişmelerdi. Fourcade’ın bu dönemki diğer yazışmaları Tayyar Paşa’nın destekçilerine karşı yürütülen kampanyayı ortaya koyduğu kadar ilerde bir başka etkili bir vali sülalesinin temelini atacak olan Hazinedaroğlu Süleyman Ağa’nın da ilk dönemlerini aydınlatmaktadır. Bu anarşi ortamı hakkında Fourcade, Tayyar Paşa’nın valiliğinde bir çocuğun endişe etmeden Sinop’tan Trabzon’a gidebilirken Tayyar Paşa sonrasında Sinop’tan Kızılırmak’a kadar öldürülme riski olmadan seyahat edemeyeceğini ifade ediyordu.96 Konsolosa göre Yusuf Paşa’nın birlikleri tüm Canik’te yıkımlar yapmakta ve yörenin ileri gelen zengin kimselerinin hapse atmaktaydı. Fourcade, Bâb-ı Âli’nin bu duruma müdahale etmemesi durumunda Karadeniz sahilinde yıkımın büyük olacağını; Tayyar Paşa’nın düşüşünden itibaren, zulüm ve suçların bir zamanlar Tayyar Paşa’nın yönettiği yerleri mesken haline getirdiğini ve bundan dolayı Türk, Tatar, Rum ve Ermenilerin Kırım’a kaçtıklarını yazıyordu.97

• 98 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 10, (...)
• 99 I. Serbestoğlu, a.g.m., s. 99.
• 100 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 53, Fourcade’dan Dışişlerine, 5 Ağustos 1806.
• 101 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, « Extrai (...)

31Fourcade’ın raporlarında Tayyar Paşa’nın Sohum’a sığınmasından sonraki gelişmeler hakkında da bilgiler yer almaktadır. Burada özellikle dikkat çeken husus, Yusuf Paşa’nın Memiş Efendi adında biriyle Tayyar Paşa’yı zehirleme girişimiydi.98 Belki de daha da ilginci ise Fourcade’ın Tayyar Paşa ile haberleşmesiydi. Tayyar Paşa, kendisini Sohum’da himaye eden ve kendisine verilecek ceza konusunda Bâb-ı Âli ile anlaşmazlığa düşen Sohum Muhafızı Keleş Bey99 vasıtasıyla Fransız imparatoruna mektup göndererek Fransa’nın korumasını talep ediyordu.100 Fakat bu girişimden bir netice almadan Tayyar Paşa Kırım’a sığınmak zorunda kaldı. Bu şekilde Fourcade tüm planlarını dayandırdığı Tayyar Paşa’nın düşüşüne şahit oldu. Gerçekten de Tayyar Paşa’nın iktidarının sarsılmaya başladığı dönemden itibaren, Fourcade olası bir vali değişikliğinin nasıl sonuçlar doğuracağını kestirmişti. Bundan dolayı en büyük arzusu Tayyar Paşa’nın iktidarının devam etmesiydi. Fakat Fourcade, Tayyar Paşa ile tesis etmeye çalıştığı ilişkilerin sonucunda hiçbir şey elde edemediğini şu sözlerle ifade etmekteydi:101

• 102 Osman Köse, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması, TTK, Ankara, 2006, s. 114.
• 103 İlber Ortaylı, “xviii. Yüzyıl Türk-Rus İlişkileri”, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal De (...)
• 104 Osman Köse, “Balkanlarda Rus Konsolosluklarının Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Turkish Studies/Türkoloj (...)
• 105 Fourcade, Konuchenko’nun Eylül 1803 yılında Tayyar Paşa’yı Trabzon’da ziyaretine ilişkin olarak ver (...)
• 106 O. Köse, Küçük Kaynarca Antlaşması, s. 194-195; Fourcade 31 Mart 1804 tarihli raporunda da muhtemel (...)

32Bilindiği gibi 1768 yılında başlayan Osmanlı-Rus savaşı sonrasında imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) Karadeniz’in tarihi açısından da önemli bir dönüm noktasıdır. Özellikle antlaşmanın 11. Maddesi Karadeniz’in ticari statüsünde önemli bir değişiklik öngörüyordu. Bu maddeye göre Rusya ticaret gemileri Akdeniz’den Karadeniz’e ve Karadeniz’den Akdeniz’e geçebilecek; kıyılar, sahiller, limanlar ve boğazlardan ticaret amacı ile yaralanabilecek; Rus tüccarlarına İngiltere ve Fransa tüccarı gibi davranılacak ve tüccarlar karalarda ve Tuna nehrinde serbestçe ticaret yapabilecek ve daha da önemlisi Rusya, Osmanlı Devleti sınırları içerisinde istediği yerlere konsolos ve konsolos vekilleri tayin edebilecekti.102 Bu madde ile Rusya, Fransa ve İngiltere’nin yüzyıllardır elde etmek için mücadele ettikleri bir hakkı elde etmiş oldu. Konsolosluk kurma hakkına istinaden Rusya, etkilerini ilerleyen dönemde özellikle sosyal ve ekonomik hayatta görülen dengesizliklerin, huzursuzlukların ve entrikaların bir açıdan kaynaklarından biri olan Osmanlı İmparatorluğu’ndaki en yaygın konsolosluk ağını tesis etmeye başladı.103 Rusların konsolosluk açmak için ilk tercih edilen yerler ise Selanik, İzmir, Kıbrıs, Rodos, Girid, Sakız, Sisam, Boğazhisarları, Trablusşam, Mora, İskenderiye, Sayda, Arnavutluk, Eğriboz Adası, Santeron, Nakşa, Eflak ve Boğdan oldu. Bu konsolosların en önemli görevi ise istihbarat faaliyetleri yürütmek ve reaya arasında karışıklık çıkarmaktı.104 Anlaşmanın hemen arkasından başlayan bu atama sürecinde 1785 yılında Sinop’a da bir konsolos tayin edildi. Bu ilk konsolosun Fourcade’ın Sinop’a geldiğinde şehirdeki Rus konsolosu Konuchenco mu olduğunu bilemiyoruz;105 fakat Köse, Sinop’taki bu ilk konsolosun hiç de iyi karşılanmadığını ve görevine başlar başlamaz Sinop’ta kendisine karşı oluşan hava nedeniyle can korkusuyla kendini İstanbul’a attığını belirtmektedir. Nitekim Rus konsolosu, Rus elçisi Boulgakof’un kararlı politikaları sayesinde, kendisine karşı halkı kışkırtmakla suçlanan kadı ve müftünün görevden alınarak cezalandırıldığı Sinop’a, kendisiyle uğraşılmasının bedelinin ne olacağını gösterir bir şekilde yeniden döndü.106

• 107 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 8, F (...)
• 108 AMAEF, Paris, MD, Turquie, Tome 30, « De la Situation politique et militaire de Sinope ».
• 109 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 53, Fourcade’dan Dışişlerine, Nu. 60, 13 Şubat 1807.

33Her ne kadar Konuchenco’nun şehirdeki ilk Rus konsolosu olduğu konusunda kesin verilere sahip olmasak da Rus konsoloslarının Sinop’ta bazı idareciler tarafından hiç hoş karşılanmadığı anlaşılmaktadır. Fourcade’ın yazışmalarından da anlaşıldığı gibi Fourcade, Sinop kadısı ile oldukça sıcak ilişkiler kurmuş; hatta Venedikli Doktor Bozari vasıtasıyla Sinop kadısının değiştirilmemesi için Tayyar Paşa nezdinde girişimde bulunmuştu. Bunun bir nedeni de kadının Rusları sevmemesiydi. Zira 28 Mart 1806 tarihli raporda Fourcade, kadı ile olan görüşmelerinde, kadının kendisini Rusların görevden aldığını belirtmesi bize şehre Rus konsolosunun atanması sürecinde yaşananları hatırlatmaktadır.107 Ayrıca kadı’nın Ruslara karşı olan kini, 1806’da patlak veren Osmanlı-Rus savaşı sırasında şehri terk etmek zorunda kalan Rus konsolosuna olan muamelede de görülecektir. Şehirde Konuchenco’nun entrikalarına karşı koyan tek kişi kadıydı ve Rus konsolosunun, reayanın Rusya’ya göçe teşvikine engel olmaya çalışmaktaydı.108 Bu bakımdan kadı ile Konuchenco arasında bir husumet olduğu; fakat bu kez bu husumetten, Konuchenco’nun şehirden çıkarılmasıyla Kadı’nın galip geldiği görülmektedir.109

• 110 Fourcade’ın bu olumsuz değerlendirmelerine karşın Dupré, Sinop’a varışlarında adını Conochinco olar (...)
• 111 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 16, Fourcade’dan Dışişlerine, 8 Brumaire An 13/30 Ekim 1804.
• 112 Aynı rapor.

34Yukarıda da değindiğimiz gibi Rusya kendi gölü olarak gördüğü Karadeniz’de diğer güçlü Avrupa devletlerinin yer almasını büyük bir kıskançlıkla izliyordu. Bu siyasetin sahibi Rusya’nın Sinop’taki temsilcisi olan Konuchenco da Fourcade’ın konsolosluğunun başarısız olması için elinden gelen tüm gayretleri göstermiştir. Hatta Fourcade ilk raporlarında karşısındaki en büyük engeller olarak Avrupalı Hıristiyanlarla iş yapmaya alışkın olmayan Asyalıların önyargıları ve Rusların kıskançlığını sayıyordu. Gerçekten de Rus konsolosunun şehri terk ettiği 1807 yılının başına kadar Sinop’ta adeta “diplomatik bir savaş” cereyan edecekti. Her iki konsolos da birbirini sıkı sıkı takip edecek ve birbirlerine engel olmaya çalışacaklardı. Aslında Konuchenco’nun şehirdeki yeni meslektaşına karşı olan tavırları çok geçmeden Fourcade’ın dikkatini çekmeye başlamıştı. Fourcade Sinop’a gelir gelmez Tayyar Paşa ile görüşmek istemiş ama Rus konsolosu bu görüşmeye engel olmaya çalışmıştır. Konuchenco, Fourcade’a çok farklı bir Tayyar Paşa profili sunarak onu asla ziyaret etmemesini tavsiye ediyor ve Sinop’u terk etmemesi durumunda öldürüleceğine dair dedikoduların olduğu gibi caydırıcı telkinlerde de bulunuyordu. Rus büyükelçisinin, Karadeniz’e açılmak isteyen Fransız gemilerini engellemeye çalışması gibi Konuchenco da Dupré’yi Trabzon’a getiren gemiyi engellemek için elinde geleni yapmıştı.110 Fourcade, Konuchenco’nun bu tavırlarını elçilikten aldığı talimatlara göre yaptığını belirtiyordu. Fourcade, Rus meslektaşı ile olan ilk karşılaşmaları ve aralarındaki mektuplaşmalar hakkında Ekim 1804’te Fransız Dışişlerine 27 sayfalık uzun bir rapor “mémoire” hazırladı.111 Aslında Fourcade’ın, Konuchenco’nun Sinop’taki tecrübesinden dolayı vereceği bilgilere ihtiyacı vardı. Ancak Konuchenco bu konuda çok anlayışlı olmamıştır. Fourcade bu uzun mémoire’ın sonunda Rus konsolosu hakkında şu değerlendirmeleri yapıyordu.112

• 113 Fourcade, Mısır Seferi’nde ele geçirilip Sinop’ta tutulan Fransızların serbest bırakılmaları konusu (...)
• 114 AMAEF, Paris, MD, Turquie, Tome 30, « De la Situation politique et militaire de Sinope ».
• 115 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 16, Fourcade’dan Dışişlerine, 8 Brumaire An 13/30 Ekim 1804.

35Fourcade, Rus konsolosunun Osmanlıları rahatsız etmek bir görevi olduğunu, halkı kendilerine karşı kışkırttığını ve Sinop’ta zor durumda kalmamak için burayı terk etmesi gerektiği gibi kendilerine onur kırıcı bir muamelede bulunduğundan şikâyet ediyordu. Fourcade, Konuchenco’yu kişilik olarak “dürüst bir adam”113 olarak nitelese de ülkesinin çıkarları söz konusu olduğunda şiddete varıncaya kadar her türlü vasıtayı kullanmayı ihmal etmediğini ve kendisini “düşman” olarak gördüğünü belirtmektedir.114 Konsolosa göre hükümetinden bu yönde talimat almayan bir görevlinin Sinop’ta bu davranışları sergilemeye cesareti olamazdı. Buradan hareketle Fourcade, görevleri için gerekli beratların elde edilmesi, Kırım’dan aldığı mektuplar, Trabzon paşasına (Tayyar Paşa) yapılan başvuruların kendilerine yeteri kadar fikir verdiğini ve Rusların “Karadeniz’in Anadolu sahilini kendilerine kapatmak” istediklerini anladığını yazarak bu uzun raporunu bitiriyordu.115

• 116 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 5, F (...)
• 117 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 16, Fourcade’dan Dışişlerine, 8 Brumaire An 13/30 Ekim 1804.
• 118 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 48, Fourcade’dan Dışişlerine, 26 Mayıs 1806; AMAEF, CADN, Constantin (...)
• 119 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 46, Fourcade’dan Dışişlerine, 10 Mart 1806.
• 120 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 3, F (...)
• 121 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 10, (...)
• 122 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 46, Bernage’dan Dışişlerine, 11  Şubat 1806.

36Konuchenco bir tüccar gibi ticaret konu olabilecek malların fiyatlarını yüksek gösteriyor, Fourcade’a Sinop, Trabzon, Tokat ve Erzurum’da ticarete konu olabilecek bir mal olmadığını söyleyerek onun gerçekleştirmek istediği seyahatlerde karşılaşacağı zorlukları öne sürüyordu. Bunun yanında Fourcade, Rus meslektaşının Rusya’nın bu taraflarda hiçbir ticareti olmadığını söylemesine ve Bâb-ı Âli’nin yasaklamasına karşın Rus gemilerinin sık sık Sinop limanına girdiğini de gözlüyordu.116 Aslında Ruslar Anadolu ile çok yoğun bir ticari ilişki içinde değillerdi ve Amasya’dan çok az ipek alıyorlardı. Fakat bunun ötesinde politik bir plan çerçevesinde Ruslar, Güney Karadeniz şehirlerinden kendi ülkelerine nüfus çekmek amacındaydılar.117 Gerçekten de Tayyar Paşa sonrasında Anadolu’ya hâkim olan kargaşa sırasında Sinop’a sığınan 4,000’den fazla Müslim–gayrimüslim arasında, Rus konsolosu propaganda yaparak, onları Kırım’a gitmeleri için elinden geleni yapmıştı. Konuchenco, sığınmacıların içinde bulunduğu zor durumdan istifade ederek onlara Rus ordusunda istihdam edilme gibi vaatlerde bulunuyordu.118 Fourcade Sinop’taki durumu hakkında yaptığı değerlendirmelerde Sinop halkından çok Rus konsolosunun entrikalarından yakınmaktadır. Anadolu’nun Karadeniz sahillerindeki politik ve ticari durumu söz konusu olduğunda Rusların sürekli olarak Fransızların karşısında yer aldıklarını, her fırsatta düşmanlıklarını gösterdiklerini ve şehirde karşılarına çıkan tüm kötülüklerin Rus konsolosunun etrafında döndüğünü belirtiyordu.119 Rus konsolosu özellikle şehirdeki Rumlar arasında büyük bir itibar sahibiydi.120 Rusların Rumları himaye etme çalışmalarıyla Rum Mahallesi sürekli bir karışıklık içindeydi. Şehre gelen Rus gemilerinin tayfaları geceleri şehirde olaylar çıkarıyordu.121 Rus konsolosunun tutumunu göstermesi açısından konsolosluğun 1806 Şubat’ında Rus bandırası taşıyan bir geminin mürettebatı tarafından uğradığı saldırı Fourcade için bir dönüm noktası olmuştur. 122

• 123 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 2, F (...)
• 124 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 3, F (...)
• 125 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 10, (...)

37Sinop’ta bu iki konsolos arasında yaşanan çekişmede Fourcade da Rus konsolosunun faaliyetlerini dikkatle takip ediyordu. Konsolosluğun ilk dönemlerinde Fourcade’ın Sinop dışına çıkarak yapmak istediği incelemelerde en büyük engel Konuchenco’nun entrikalarıydı. Bu bakımdan Rus konsolosunun Sinop’ta olmadığı dönemler Fourcade için tam bir özgürlük ortamı demekti.123 Rus konsolosunun Tayyar Paşa nezdinde önemli bir gücü vardı. Konuchenco Eylül 1803’te Tayyar Paşa ile görüşmek için Trabzon’a gitmişti. Fourcade bu sayede Konuchenco ile Tayyar Paşa arasında çok sıcak bir dostluğun oluştuğunu ve Tayyar Paşa’nın Sinop’taki görevlisi gibi hareket eden Rus konsolosunun istediği her şeyi elde edebildiğini belirtiyordu.124 Gerçekten de Fourcade’ın tüm yazışmaları Rus konsolosunun Sinop’taki iktidarını ortaya koymaktaydı. Tayyar Paşa’nın desteği ile Konuchenco, Fransız konsolosuna pek çok zorluk çıkardı. Konuchenco, Tayyar Paşa sonrası Yusuf Paşa’nın yakınlığını kazanmak için de bazı girişimlerde bulundu. Bu maksatla 1806 Ocak’ında Erzurum taraflarına bir seyahat gerçekleştirdi. Fourcade Rus konsolosunun bu seyahatine ilişkin tahminlerini şu şekilde elçiliğe iletiyordu:125

• 126 Akçura, Dağılma Devri, s. 118-120.
• 127 Shaw, III. Selim, s. 481-485.
• 128 Fourcade, Rus meslektaşının şehirden ayrılması hakkında “Konuchenko Sinop’tan ayrıldı. Sağ salim gi (...)
• 129 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 46, Fourcade’dan Dışişlerine, 13 Şubat 1807.

38Fourcade’ın da tahmin ettiği gibi Konuchenco Erzurum’da Yusuf Paşa ile görüşmüştü. Konuchenco’nun Fransızlar aleyhinde bir girişimi olup olmadığını bilemiyoruz. Zaten mevcut siyasi ortam da buna uygun değildi. Sinop’ta bu derece etkin olan Rus konsolosunun bu gücünü ortadan kaldıran gelişme ise 1806’da patlak veren Osmanlı-Rus Savaşı oldu. Ruslar bu dönemde 1805 yılında imzalanan anlaşmaya göre Osmanlı Devleti ile müttefik bir durumdaydı. Fakat bu ittifak Bâb-ı Âli’yi oyalayan bir aldatmacaydı.126 Kasım 1806’da harekete geçen Rusların Hotin ve Bender’i alarak hiçbir direnişle karşılaşmadan tüm Eflak’ı işgal etmeleri üzerine Aralık ayında Bâb-ı Âli Rusya’ya savaş ilan etti.127 Rus elçisi İtalinski’ye Aralık ayının sonlarında, daha önceki büyükelçilere yapılan Yedikule’ye hapsedilme muamelesinin tersine İstanbul’u terk etme izni verildi ve İtalinski bir Rus gemisiyle İtalya’ya gitti. Kesilen bu diplomatik ilişkiler Konuchenco’nun Sinop’taki konsolosluğunu da askıya aldı. İtalinski örneğinde III. Selim Konuchenko’nun da Sinop’u terk etmesine izin verdi. Fakat Rus konsolosunun şehri terk etmesi o kadar da kolay olmadı. Bu süreçte Sinop kadısı Rus konsolosuna geçmişteki bazı olayları hatırlatır bir mahiyette zorluklar çıkardı ve şehri “üç gün” içinde terk etmesini istedi. Kadı, Konuchenko’ya sadece karayolu ile Sinop’u terk edebileceğini söyledi. Fourcade’a göre kadının bu tavrı bilinçli bir hareketti ve bu seyahat tarzı “karısı ve beş çocuğu olan Konuchenko” için hiç uygun değildi. Kadıdan, şehri terk etmemeleri durumunda şehirden çıkarılacaklarına dair tehdit alan Konuchenko eşyalarını ve ailesini Fourcade’a emanet etti ve bu konuda bir ilam hazırladı.128 Fourcade’ın Sinop’taki en büyük rakibine bu şekilde bir merhamet göstermesi Sinop halkı arasında da şaşkınlık yarattı. Konsolos “Bu barbarlar alçak gönüllülüğü zayıflık olarak algılıyorlar” diyerek Sinopluların bu tutumunu eleştirmektedir. Aslında Fourcade, kendisini Ruslara karşı borçlu hissediyordu. Çünkü Hanya’daki on üç aylık esareti sırasında dört ay boyunca Rus konsolosunun yardımıyla hayatını idame etmişti ve İstanbul’daki tutukluluk halinin sona ermesinde Rus elçisinin de rolü vardı.129

• 130 Özcan’ın Sinop’taki Rus konsolosluğuna dair şu bilgileri verir:“Sinop’taki Rus konsolosluğu yıkılmı (...)

39Fourcade’ın konsolosluğunun Tayyar Paşa’dan sonra en dikkat çeken ikinci şahsı olan Konuchenco’nun Sinop’tan ayrılması aslında Fourcade’ın uzun zamandır görmek isteyeceği bir durumdu. Hatta bazı kaynaklar Fourcade’ın, Konuchenco’nun Sinop’tan çıkarılması için ayânlar ile işbirliği yaptığı belirtiliyordu.130 Konuchenco’nun Sinop’tan gitmesiyle Sinop’taki tek yabancı temsilci olarak kalan Fourcade artık tam bir özgürlük olacak; fakat bu özgürlük ortamı çok uzun sürmeyecekti. Bu şekilde 1803-1807 yılları arasında Sinop’ta, Fransız ve Rus konsoloslarının başını çektiği “taşra diplomasisi” dönemi, Konuchenko’nun 1806’da çıkan savaş sonrası kesilen diplomatik ilişkiler, Fourcade’ın da Tilsit Antlaşması’yla oluşan Fransız karşıtı ortamda Kırım’a kaçması nedeniyle sona erdi.

• 131 H. Deherain, Les premiers consuls, s. 323.

40Tayyar Paşa’nın 1805 Ağustos’unda Yusuf Paşa karşısında yenilerek Sohum’a sığınması Fourcade’ın tüm planlarını da tersine çevirdi. Yukarıda da değinildiği üzere konsolosun en önemli amacı Tayyar Paşa ile ilişkilerin kurulması ve onun himayesinde Fransız ticaretinin geliştirilmesiydi. Lakin Tayyar Paşa sonrası Anadolu’daki tablo Fourcade’ın başından beri görmek istemediği cinstendi. Bununla birlikte Tayyar Paşa’ya yaklaşmak için bu denli çaba harcayan Fourcade aynı çabayı daha sonra ne Yusuf Paşa ne de Çapanoğlu nezdinde göstermiştir. Konsolos bu iki güç ile sadece Sinop ve ziyaret ettiği yerlerdeki temsilcileri vasıtasıyla haberleşmiştir.131 Ayrıca 1807 yılının başlarında en büyük rakibi Konuchenco’nun etkisinden de kurtulmuştu. Fakat siyasi gelişmeler Fourcade’a Sinop’ta uzun süreli planlar yapma fırsatı vermedi.

• 132 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 1, F (...)
• 133 Bu raporun tarihi her ne kadar 12 Şubat 1807 olsa da, Fourcade’ın bunu Sinop’un idari durumunu göst (...)
• 134 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Fourcade (...)
• 135 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 5, F (...)

41Tayyar Paşa’nın Anadolu’dan çıkarılması sonrası Fourcade’ın durumu hakkında tam bir değerlendirme yapamıyoruz. Çünkü gerek Paris gerekse de Nantes’taki belgelerde Ağustos-Ekim 1805 arasında bir kesinti dönemi vardır. Yani bu kritik süreçte Fourcade’ın ne durumda olduğu hakkında bir değerlendirme yapmak zordur. Zira konsolosun Ekim ayındaki yazışmaları da bu durumu göstermektedir. Konsolos Anadolu’da ortaya çıkan bu durum karşısında elçilikten yeni talimatlar beklediğini, içinde bulunduğu zor durumda elçiliğin daha fazla desteğine ihtiyacı olduğunu belirtiyordu.132 Gerçekten de bu karışıklıklar Sinop’ta da ortaya çıkmakta gecikmedi. Kastamonu müteselliminin şehri savunmak ve garnizona komuta etmek üzere Sinop’a gelmesi şehirde başını Sinop kadısı, Genç Mehmed Ağa ve Sinop müteselliminin çektiği kuvvetli bir muhalefet ortaya çıkardı. Mütesellimin Sinop kalesi içinde ikametini istemeyen bu muhalifler ona şehrin varoşlarında bir ikametgâh tahsis etmiş ve aksi durumda ona karşı direneceklerini beyan etmişlerdi. Hatta kadı da bu konuda bir ilam hazırladı.133 Muhtemelen bu süreçte mütesellim ile bu muhalifler arasında çatışmalar oldu. Çünkü Fourcade 22 Kasım 1805 tarihli raporunda Kastamonu müteselliminin şehri harabe halinde bırakıp gittiğini, şehirde zahire fiyatlarının üç misline çıktığını ve Rumların Kırım’a, Türklerin de İstanbul’a kaçmaya çalıştıklarını belirtiyordu.134 Bunun yanında Fourcade’ın sıtmaya yakalanması ve karısının da hastalığı Fourcade ailesini Sinop’ta daha da zor bir duruma soktu. Fakat daha ilginci ise Fourcade’ın 29 Ocak 1806 itibarıyla Kastamonu’da olmasıdır. Demek ki Fourcade, Rus konsolosu Konuchenko’nun Yusuf Paşa’yı görmek üzere Sinop’tan ayrılmasının kendisine sağladığı “özgürlük ortamını” değerlendirerek uzun zamandır görmeyi planladığı Kastamonu’ya bir seyahat gerçekleştirdi. Konsolos seyahatin amacını şu şekilde ifade ediyordu:135

• 136 Fourcade’ın Kastamonu mütesellimi ile iyi ilişkiler kurduğu anlaşılmaktadır. Zira konsolos 20 Ocak (...)
• 137 Fakat elçilikten gelen genelgelerde Fourcade’ın bu derebeyleri ile olan ilişkilerinde dikkatli olma (...)
• 138 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 5, F (...)
• 139 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 6, Fourcade’dan Dışişlerine, 15 Şubat 1806; AMAEF, CADN, Constantino (...)
• 140 H. Deherain, Malte-Brun’un Annales de Voyages, Tome xiii, 1811s. 408’de bu rapor(mémoire)dan bahset (...)
• 141 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 46, Bernage’dan Dışişlerine, 11 Şubat 1806.
• 142 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 8, F (...)
• 143 Fransız Dışişleri’nden Fourcade’a gelen genelgeye göre, hükümetin kendisi için bir şansölye atamadı (...)
• 144 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 8, F (...)

42Fourcade, Kastamonu’da gerek mütesellim136 gerekse de derebeyi olarak nitelendirdiği ağalar tarafından iyi bir şekilde karşılandı. Kastamonu hakkında istediği bilgileri elde etmekten ve bu ileri gelenlerin Fransız ticareti konusundaki olumlu yaklaşımlarından özellikle bahseden Fourcade, Kastamonu’nun Fransız ticareti için sunacağı imkânlar üzerinde durmaktaydı. Nüfusu elli binin üzerinde olan Kastamonu’da Fransız fesleri ve yünlülerinin önemli bir pazarı olduğunu gören konsolos şehrin yüksek tüketim potansiyeliyle birlikte Fransız ticaretine yeni pazarlar açabileceğini belirtiyordu. Eski değerlendirmelerinin aksine konsolos artık birden çok güç odağının ortaya çıktığı Anadolu’da bu ağalar ile iyi ilişkiler kurmaya çalışmakta137 ve elçilikten gerekli izinler konusunda yardım isteyerek Trabzon ve Ereğli’ye seyahat gerçekleştirmeye çalışmaktaydı.138 Fourcade Kostamonu’ya yaptığı bu seyahate ilişkin olarak elçiliğe çok geniş bir rapor hazırladığını belirtmekteydi. Bu raporda Fourcade, ticaret ile ilgili bilgileri Kastamonu’da mukim Alman koruması altında bir Katolik Ermeni’den, idari konulardaki bilgileri de bizzat mütesellimden almıştı. Bunun yanında hazırladığı rapor iklim, coğrafya, yer altı kaynakları ve antik eserler konusunda da bilgiler içeriyordu.139 Fourcade 12 Mart’ta elçiliğe “Kastamonu Vilayeti’nin Yönetim, Vergiler, Üretim ve Ticareti” hakkında bir rapor hazırlayıp gönderdiğini belirtse de bu rapor ne kullandığımız tasniflerde bulunmakta ne de Fourcade’un diğer “mémoire” ları gibi ayrıca yayınlanmıştır.140 Fourcade Fransız ticareti konusunda iyi izlenimler edindiği Kastamonu’dan Mart ayının ortalarında Sinop’a döndü. Fakat burada hiç ummadığı bir manzara ile karşılaştı. Daha Sinop’a varmadan İnebolu’da konsolosluğun Rum denizciler tarafından saldırıya uğradığı haberini aldı. Konsolos Kastamonu’ya uzun ve yorucu bir yolculuk yapacağı için yanına sadece Tercümanı Simian’ı ve bir de yeniçerisini almış ve konsolosluğu da Şansölye Bernage’a teslim etmişti. “Hasta halde bırakmış olduğu eşinin ve 5 yaşındaki çocuğunun dört geminin mürettebatı tarafından saldırıya uğramasının” hiç aklına gelmeyeceğini belirten Fourcade bunun Fransız ulusuna karşı olan bir kıskançlığın tezahürü olarak tarif eder. 7 Şubat’ta gerçekleşen bu saldırıda hizmetçilerinden biri öldürülmüş ve ailesi ve konsolosluğun şansölyesi Bernage ciddi bir şekilde tehdit edilmişti. Suçluların cezalandırılması konusunda gerek yerel idareciler gerekse de elçilik nezdinde Fourcade ve Bernage’ın pek çok girişimi oldu. Fakat saldırı sırasında Fourcade’ın Sinop’ta olmaması ve Sinop’taki idarecilerin de kayıtsızlığı yüzünden bu soruşturmadan Fourcade istediğini alamamış gözükmektedir.141 Bunun yanında konsolos, konsolosluk binasının Türk mahallesine yarım saat kadar uzaklığı nedeniyle Sinop’taki otoriteleri, Erzurum taraflarında olması nedeniyle de Rus konsolosu Konuchenco’yu suçlamaz. Lakin saldırının müsebbibi olan Rumlara olan güvensizliği ise daha da artar.142 Fourcade, bu süreçte ailesi ve konsolosluğu iyi bir şekilde koruyan Şansölye Bernage143 için elçilik nezdinde bazı girişimlerde bulundu. Kastamonu Amasya, Samsun ve Tokat’ta Fransız ticaretini geliştirmek için buraların üretimini, zenginliğini ve hatta halkın önyargılarını bilen görevlilere ihtiyaç olduğunu ve üç seneden beri Sinop’ta bulunan Bernage’ın bu yerlerden birine tayin edilebileceğini teklif ediyordu.144 Fourcade’ın bu ricasını Bernage’a olan vefa borcu veya Anadolu ticaretinin gelişeceği yönündeki inancına bağlamak mümkündür. Takip edebildiğimiz oranda Fransız Dışişleri’nden bu teklife uygun bir cevap gelmedi; fakat Fourcade bölgeye ilişkin gözlemler yapmak için 1806’nın yazında altı yıllık konsolosluğunun en geniş seyahatini gerçekleştirecekti.

• 145 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 6, Fourcade’dan Dışişlerine, 15 Şubat 1806.
• 146 İlerde Orta ve Doğu Karadeniz Bölgesi’nin, Canikli ailesinden sonra hâkimi haline gelecek olan Hazi (...)
• 147 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 10, (...)
• 148 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu.  6, (...)
• 149 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 46, Bernage’dan Dışişlerine, 11 Şubat 1806.

43Fourcade’ın bu umutlu bekleyişine rağmen Kuzey Anadolu’da Tayyar Paşa sonrasında hâkim olan kargaşa ortamı devam etmekteydi. Özellikle Tayyar Paşa’nın taraftarlarının yoğun olduğu Canik’te sıkıntılar yaşanmaktaydı. Tayyar Paşa’nın taraftarları pek çok şehri, özellikle de Bafra’yı ele geçirmiş ve Yusuf Paşa’nın mütesellimini de şehirden çıkarmıştı. Bunun yanında Yusuf Paşa da Tayyar Paşa’nın destekçilerine karşı bir savaş açmıştı. Fourcade’a göre Tokat, Merzifon, Lâdik, Vezirköprü, Amasya ve Niksar’ın ileri gelen zenginleri Tayyar Paşa’nın adamları olmakla suçlanarak etkisiz hale getirilmişlerdi.145 Yusuf Paşa’nın bu baskı politikası büyük bir tepki toplamış ve Çarşamba, Ünye ve Samsun’da başında Hazinedaroğlu Süleyman Ağa’nın146 bulunduğu bir muhalefet ortaya çıkmıştı. Yusuf Paşa’nın Bafra’da olan Kâhyası Selim Ağa, konağında muhasara edilmiş ve Bafra’dan çıkarılmıştı. Fourcade’a göre Süleyman Ağa’nın kırk bin kişilik bir silahlı gücü vardı. Aralarında Ünye hâkimi İbrahim Bey, Eski Sinop Mütesellimi Süleyman Ağa, Samsun Ağası Hacı Emin ve Bafralı Küçük Ahmet’in olduğu muhalifler Yusuf Paşa’nın neden olduğu sefalet ve zorbalığı ileri sürerek Bâb-ı Âli’den azlini talep etmişlerdi.147 Canik tarafındaki bu karışıklığa rağmen Kastamonu’da tam bir sükûnet hâkimdi. Fourcade konsolosluk bölgesinin bu durumundan endişeleniyor ve hükümetin bu duruma müdahale etmemesi durumunda Karadeniz’in bir çöl haline geleceğini belirtiyordu.148 Konsolos Karadeniz sahillerine hâkim olan bu anarşi ortamı hakkında şu bilgileri vermektedir.149

• 150 Konsolosun özellikle Canik’teki gelişmeleri yakından takip ettiği ve bu konudaki günlük gelişmeleri (...)
• 151 H. Deherain, Les premiers consuls, s. 354; AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Corresp (...)
• 152 Fourcade Hanya’daki esaretinden beri ciddi sağlık sorunları yaşıyordu ve Sinop’taki konsolosluk sür (...)
• 153 Fourcade sağlık sorunları nedeniyle, bir dönem Tayyar Paşa’nın da doktorluğunu yapan Bozari’ni tavs (...)
• 154 C. Barat, Voyageurs et perception des vestiges archéologiques à Sinope, s. 167; H Deherain, Les pre (...)
• 155 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 54, Fourcade’dan Dışişlerine, 15 Ekim 1806.
• 156 Ne yazık Osmanlı-İngiliz-Rus Savaşı’nın yaşandığı bu dönemde Sinop’taki gelişmeler hakkında Fourcad (...)

44Bu süreçte Sinop halkının göstermiş olduğu misafirperverlik Fourcade’ın özellikle takdirini kazandığı gibi Rus konsolosunun bu zavallılar arasından Kırım’a göçmen elde etmeye çalışmasını da eleştirmekteydi. Fourcade bunun gibi bölgedeki karışık ortam hakkında raporlar göndermeye devam etti.150 Aslında konsolosun Sinop dışına çıkarak yeni incelemeler yapma yönünde planları vardı. Fakat konsolosun sıtmadan kaynaklanan rahatsızlığına bir mağaraya düşmesi sonucu omuzunu incitmesi de eklenince uzun bir süre Sinop’tan çıkamadı.151 Fourcade’ın raporlarında belirttiği gibi, sebebinin sağlık sorunları152 mı yoksa daha evvel planlarını yaptığı gibi görmek istediği yerler mi olduğunu tam olarak bilemesek de konsolosun 1 Ağustos’ta Gerze; 5 Ağustos’ta Bafra’da olduğunu görüyoruz.153 Gerçekten de Fourcade Temmuz ayının sonlarından Eylül’e kadar devam edecek olan ve konsolosluk süresince en geniş seyahatini gerçekleştirmek üzere Sinop’tan ayrılmıştı. Fourcade iki ay süren bu seyahatte Bafra, Vezirköprü, Havza, Lâdik, Merzifon ve Amasya’yı ziyaret etti.154 Fourcade bu seyahatlerine ilişkin olarak günümüze kadar bazıları yayınlanmayan önemli raporlar “mémoire” hazırladı. Bu raporlar Fourcade’ın antikiteye olan merakı yüzünden verdiği tarihi bilgiler açısından önemli olduğu kadar konsolosun Anadolu’nun ticari durumu üzerine yaptığı değerlendirmeler açısından da önemlidir. Fourcade Anadolu’da Rus ve İngiliz malları karşısında Fransız mallarının nasıl bir geleceği olduğunu, Fransız tüccarların Anadolu’da kaybettikleri pazarları nasıl tekrar kazanabileceklerine yönelik tavsiyelerde bulunuyordu. Fourcade Eylül’de tekrar Sinop’a döndü. Zira Fourcade Ekim ayının ortalarında İran’da şahı nezdindeki görevinden dönem Amédée Jaubert ile birlikte İnebolu’dadır.155 Fourcade’ın Sinop’a döndükten sonraki faaliyetleri hakkında ayrıntılı bilgi vermek zordur. Çünkü 1807 yılındaki faaliyetleri hakkında, seyahat raporlarının hazırlanmasının dışında ne Paris ne de Nantes’daki arşivlerde bu döneme ilişkin belgeler yer almamaktadır.156 Bununla birlikte 1807 yılının sonlarında karşımıza çıkan en önemli gelişme ise 11 Aralık 1807’de konsolosluğun yeni bir saldırıya uğraması oldu.

• 157 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Bernage’dan Dışişlerine, 26 Aralık 1807.
• 158 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 26, (...)
• 159 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 13, (...)
• 160 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Fourcade’dan Dışişlerine, « Situation Politique de l’Asie mineure », 1 M (...)

451807’nin sonunda konsolosluk Fourcade ve Şansölye Bernage da burada bulunduğu bir zamanda bir önceki saldırı ile mukayese edilmeyecek ciddi bir saldırıya uğradı. 1807 yılının Mayıs’ında Sultan iii. Selim’i tahtan indiren yeniçeriler ve tutucu güçlere katılan ve memleketlerine dönen Trabzon, Rize ve Faş’lı Lazları taşıyan gemiler fırtına nedeniyle Sinop limanına sığınmak zorunda kalınca Sinop’ta bu kez aktörleri Rum denizciler değil de Lazlar olan yeni bir anarşi ortamı başladı. Fourcade’ın 26 Aralık 1807 tarihinde Elçi Sebastiani’ye yazdığı rapora göre Laz denizciler Sinop’a gelerek şehrin kahvelerine yayılmışlar ve 11 Aralık sabahı konsolosluk binası etrafına gelerek burayı kuşatmışlar ve Fourcade ve Bernage’ı ciddi bir şekilde yaralamışlardı. Lazlar şehirdeki Fransızlara oldukça kötü davranmış ve Bâb-ı Âli’yi de Rumeli’yi Ruslara satmakla suçlayarak şehirde tam bir anarşi ortamı oluşturmuşlardır. Fakat daha da ilginci Sinop müteselliminin bu olaylar karşısındaki kayıtsızlığıydı. Mütesellim konsolosluk binasında yaralı halde olan Fourcade’ın güvenliğini sağlayamayacağı gerekçesiyle onu kale içine taşımayı teklif etmiş ama konsolosun Rum eşi her tarafı sarmış olan bu isyancıların içinde Fourcade’ın konsolosluk binasından çıkarılmasını reddetmişti. Mütesellim’in daha ilginç bir hamlesi de bu süreçte tutuklanan suçluların serbest bırakılması ve hadisenin ertesi günü de şehri terk etmelerine göz yummasıydı.157 Fourcade her ne kadar bu hadisenin peşinden gidip Bernage’ı sırf bu konuyu takip etmek için İstanbul’a gönderse de ne Sebastiani ne de halefi Latour-Maubourg’dan bu konuda bir destek göremedi. Bu hadisenin Fourcade’ın Sinop konsolosluğunun geleceğini göstermesi açısından önemli bir dönüm noktası olduğunu belirtmek gerekir. Zira Fourcade artık şehirde ciddi bir güvenlik endişesi yaşamaya başlayacak ve her fırsatta Sinop’u terk etmek için uygun bir zemin arayacaktır.158 Çünkü İstanbul’daki gelişmeler Anadolu’ya da yansımaya başlamıştır. Canik taraflarındaki karışıklıklar bu kez Amasya ve Kastamonu’ya da sirayet etmiş ve Fourcade’ın konsolosluk bölgesi konsolosun beklentilerinin aksine yeni bir kargaşa devresine girmiştir.159 Bunlara ilaveten 1806’da başlayan Osmanlı-Rus Savaşı da Karadeniz ticaretinde neden olduğu gerileme ve Fransız-Rus yakınlaşmasının kamuoyunu Fransızlar aleyhine çevirmesi de Fourcade endişelendiren diğer gelişmeler olarak konsolosluğunun sona ermesinde etkili olan sebepler oldu.160

• 161 F. Cumont, Pascal Fourcade, s. 313.
• 162 Bu durumu Paris ve Nantes’taki Sinop dosyalarından da anlamak mümkündür. Dışişlerinin Ticari İşler (...)
• 163 H. Deherain, Les premiers consuls, s. 351-352.
• 164 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 56, Fourcade’dan Dışişlerine, 2 Eylül 1806.
• 165 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Nu. 14, Fourcade’dan Dışişlerine, 15 Nisan 1807.

46Anadolu’nun bu karışık siyasi ve askeri yapısı içinde büyük beklentiler içinde Sinop’ta bir konsolosluk kurarak Fransız ticareti için yeni pazarlar arayan Fourcade’ın bu doğrultudaki çalışmalarını bir yana bırakacak olursak konsolosluğunun belki de daha verimli olan “bilimsel” tarafını değerlendirmek gerekmektedir. Yukarıda da değindiğimiz gibi iyi bir eğitim alan Fourcade her fırsatta asıl görevinin yanında bu yeteneğini ortaya çıkarmak için eline geçen her fırsatı değerlendirmeye çalışıyordu. Gerçekten de Fourcade Sinop dışında gerçekleştirdiği seyahatlerde iyi bir “ticari komiser” olarak ziyaret ettiği yerlerin ticaret, endüstri ve tarımından bahsetmenin yanında bu yerlerin coğrafyası, antik dönemdeki tarihi ve arkeolojisi ile ilgili incelemelerde de bulunuyor; seyahat güzergâhlarına dair haritalar hazırlıyor ve bir nümizmat gibi bulduğu eski paraları topluyordu.161 Raporlarından da anlaşıldığı gibi seyahatleri sırasında elde ettiği izlenimleri bir günlükte kaydediyor ve seyahatleri sonrasında Sinop’ta bu izlenimleri düzenleyerek birer “mémoire” haline getiriyordu. Fourcade yazışmalarında İstanbul’daki elçilik ile bağlantı kurmadan doğrudan Paris ile haberleşiyor; bu da elçiliğin öfkesine neden oluyordu. Bundan dolayı Fourcade’ın Fransa’ya gönderdiği raporlar İstanbul’da alıkonuyor ve burada yazarları olan Fourcade’ı incitecek şekilde hor görülüyordu.162 Gerçekten de Burune ve Ruffin’den sonra Sebastiani’nin elçilik dönemlerinde Fourcade’ın yazışmaları önemsiz ve işe yaramayan belgeler olarak muamele görmeye başlıyor ve bu da Fourcade’ı ciddi şekilde incitiyordu.163 Bu şekilde elçilik tarafından beklediği ilgiyi görmeyen raporları karşısında Fourcade yaptığı çalışmaların arkasında durarak Anadolu’nun bilimine ve sanatına olan aşinalığın her şey ile ilişkili olduğuna inanıyordu.164 Fourcade özellikle raporlarında önemli bir yer tutan coğrafya ve tarihi kısımlar hakkında elçiliğe şu açıklamaları yapıyordu:165

• 166 C. Barat, Voyageurs et perception des vestiges archéologiques à Sinope, s. 167.
• 167 Bu rapor Annales des Voyages’da yayınlandı. Bkz. Pascal Fourcade, « Mémoire sur Pompeiopolis ou Tas (...)
• 168 Bu rapor hakkında bazı eserlerde kısa değerlendirmeler olsa da şu ana kadar bu rapora ulaşılmış değ (...)
• 169 « Quelques observations sur la Carte d’une partie du Pont Galatique et de la Paplagonie ». AMAEF, P (...)

47Şüphesiz Fourcade’ın bilimsel çalışmaları bakımından en verimli yılı 1806 yılı oldu. Her ne kadar daha önce 1805 yılında Sinop dışına çıksa da bu dönemde en önemli faaliyeti Tayyar Paşa ile ilişkilerin tesis edilmesiydi. Fakat Tayyar Paşa’nın sürgüne gönderilmesi sonrasında Fourcade asıl görevi konusunda bir belirsizlik dönemine girmekle birlikte bu ortam Fourcade’a konsolosluk bölgesini keşfetmek ve bazı coğrafi ve arkeolojik incelemeler yapma fırsatı da sağlamıştır.166 Fourcade 1806 yılının kışında ve ilkbaharında Sinop’un güneyine inerek burada Kızılırmak ve Göksu vadilerini gezerek Kastamonu’ya ulaştı. Bu bölgelerde yaptığı incelemelerini “Mémoire sur Pompeïopolis ou Tasch Kouprou avec quelques remarques sur Tovata ou Voyavat”167 ve Mémoire sur Castambol ou Castamouni168 adında iki rapor halinde hazırladı. Fourcade yapmış olduğu bu geziler sayesinde bölge ile ilgili haritaların çok büyük yanlışlar barındırdığını ve bu bakımdan faydalı olabileceğini düşündüğü bir harita yaptığını ifade etmektedir.169

• 170 « Ville et territoire de Vezir-Kioprou », « Ville et territoire de Ladick », AMAEF, Paris, CCC, Sin (...)
• 171 « Province d’Amasie, de l’administration civile et militaire », « Amasie, Esprit public, mœurs, car (...)
• 172 AMAEF, CADN, Constantinople, Ambassade, Série D, Correspondance avec les Échelles, Sinope, Nu. 15, (...)
• 173 Sinop’un antik geçmişi üzerine sadece Paris’teki tasnifte, « Plans des bains du gimnase de l’ancien (...)

48Fourcade 1806 yazında daha geniş ikinci bir seyahate çıktı. Bu seyahatinde Vezirköprü, Havza, Ladik, Merzifon ve Amasya’yı ziyaret etti. Konsolos bu seyahatlerine ilişkin olarak bir kısmı Dışişleri Bakanlığı’nın konsolosluk yazışmalarında bir kısmı da Memoirs et Documents tasnifinde yer alan raporlar hazırladı. Bunlardan ilki Vezirköprü hakkındadır. “Ville et territoire de Vezir-Kioprou” başlığını taşıyan bu raporda Fourcade büyük oranda Vezirköprü’nn iktisadi vaziyeti hakkında değerlendirmeler yapmanın yanında buranın antik dönemine ilişkin olarak da bazı bilgiler veriyordu. Aynı şekilde, “Ville et territoire de Ladick” Ladik üzerine özellikle Ladik’in iktisadi yapısı ve coğrafyası üzerinde değerlendirmelerin olduğu bir rapor hazırladı. 170 Vezirköprü ve Ladik’ten sonra Fourcade en detaylı incelemeleri Amasya üzerine gerçekleştirdi. Zira Amasya hakkında daha fazla rapor hazırladığı görülmektedir. Bu raporlar Memoirs et Documents kataloğu altında yer almaktadır.171 Fourcade’ın bu ayrıntılı çalışmaları sadece bu yerler ile sınırlı değildir. Fourcade’ın Sinop üzerine de ayrıntılı raporlar hazırladığı görülmektedir. Fourcade konsolosluğun bu ilk dönemlerinde bölgedeki siyasi hadiseleri ve ticari meselelerin yanında başka konularda da incelemeler yapıyordu. Bu konuda 26 Pluviôse An 12/16 Şubat 1804 tarihli raporunda, elçiliğe gönderilmek üzere Sinop hakkında ayrıntılı bir rapor, “mémoire statistique sur la ville de Sinope & des environ état physique & moral de pays, relation établies au possible avec l’intérieur de l’Asie, description de restes d’antiquité” hazırladığını yazıyordu.172 Fourcade’ın Sinop üzerine hazırladığı “La situation politique et militaire de Sinope, (1807)” adlı rapor elimizde olsa da “Mémoire sur Sinope” adlı Sinop’un antik geçmişi üzerinde önemli bilgiler verdiği ifade edilen raporu ise kayıptır.173

• 174 22 Mart 1808, CADN, No 26.Sebastiani’ye
• 175 Konsolosluk tercümanı olarak Fourcade, Hanya’dan itibaren yanında olan Fransız asıllı Simian’ı seçm (...)
• 176 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Fourcade’dan Latour-Maubourg’a, 17 Şubat 1809.
• 177 AMAEF, Paris, CCC, Sinope, Fourcade’dan Latour-Maubourg’a, 24 Şubat 1809.
• 178 H. Deherain, Les premiers consuls, s. 363-367.

50Tayyar Paşa’nın 1805’te iktidardan düşmesi sonrasında Anadolu’daki kargaşa ortamı, arkasından 1806 yılında başlayan Osmanlı-Rus ile Karadeniz ticaretindeki yavaşlama ve nihayetinde de Rusya ve Fransa arasındaki Tilsit Antlaşması sonrasında ortaya çıkan tablo artık Fourcade’ın konsolosluğunun ve Sinop’taki misyonunun başarısız olacağını göstermeye başlamıştı. Bu etkenlere bir de kendisini 1807 yılındaki saldırıda da gösteren Fransız karşıtı hava eklenince Fourcade artık Sinop’tan çıkmanın hesaplarını yapmaya başlayacaktı. Özellikle İstanbul’dan gelen gemiler başkentte gelişen hadiseleri Sinop’a yayıyor ve Fransızları Osmanlı donanmasını el geçirmek ve Rus dostu olmakla suçluyordu.174 Bundan dolayı Fourcade, elçi Sebastiani’den daha fazla yardım istiyor ve Sinop’taki bu atmosferin çok yakın bir zamanda kendilerini de kurban edeceğini belirtiyordu. Gerçekten de Fourcade’ın son yazışmaları onun Sinop’taki tedirgin halini çok iyi bir şekilde yansıtmaktadır. Gerek bu güvensiz ortam gerekse de Fourcade’ın sağlık sorunları konsolosu Sinop’tan çıkmaya zorlamaya başlamıştır. 1808 yılına ilişkin olarak elimizde olan sınırlı yazışma da Fourcade’ın Sinop’tan çıkmak için uygun bir fırsatı kolladığını göstermektedir. Bu maksatla Fourcade Kırım’dan gelen gemiciler ile görüşüyor ve buradaki durum hakkında bilgi almaya çalışıyordu. Konsolosluğun şansölyesi Bernage ise daha önce 1807’deki saldırıya ilişkin olarak İstanbul’a gitmişti. Bernage’ın bir daha Sinop’a dönmediği anlaşılmaktadır. Fourcade ise 1809’un kışını da Sinop’ta geçirmek zorunda kaldı. Nihayetinde ise Fourcade, konsolosluğu, kapanacağı 1812’ye kadar idare edecek olan Simian’a175 teslim ederek 17 Şubat’ta, Fransız bandırası taşıyan bir Rum gemisiyle ailesiyle birlikte gizlice Sinop’tan kaçmış ve 22 Şubat’ta Kefe’ye ulaşmıştır. Fourcade’a göre İstanbul’a bir şekilde ulaşmanın en kolay yolu Kefe’ye sığınmaktı.176 Fakat Fourcade’ı Kırım’da da bazı zorluklar bekliyordu. Fourcade Kefe’de gözaltına alınacak ve burada kendi tabiri ile “bir savaş esiri muamelesi” görecekti.177 Nisan’ın sonuna kadar Kefe’de kalan konsolos buradan Viyana’ya gitmiştir.178

• 179 F. Bilici, « La France et la mer Noire sous la Restauration », Enjeux Politiques, économiques et Mi (...)

51Fourcade’ın Sinop konsolosluğunun kaderi de daha 1803’te Ereğli’yi terk eden Alllier gibi oldu. Aslında Fourcade da bu sonun farkındaydı ve bunun için konsolosluğunun son dönemlerinde Sinop için değil de Trabzon’da Dupré için endişeleniyordu. Konsolosun konsolosluk bu kaygısı bile sadece Fransızların Sinop’ta genel bir tercihlerini sorgulamamız açısından yeterlidir. Bu iki konsolosun tecrübelerinin de gösterdiği ne Ereğli ne de Sinop Anadolu ile Fransa arasında gerçekleşecek bir ticarette birer ticaret merkezi olma potansiyeli taşımıyorlardı. Bu kargaşa ortamında daha fazla direnen Trabzon’daki konsolos Dupré’nin durumu da aslında pek farklı değildi. Uzun bir süre Trabzon’da kabul görmeyi bekleyen Dupré burada pek çok zorlukla mücadele edecek; fakat öleceği tarih olan 1822’ye kadar Trabzon’daki görevinin başında kalacaktı.179 Bu dönemde Trabzon’un da tam olarak Fransızların beklentilerini karşıladığını söylemek zordur. Trabzon’un gerçek bir transit ticaret mahalli haline gelmesi için 1830’lu yıllara kadar beklemek gerekecekti. Sonuç olarak Fourcade’ın altı yıllık Sinop konsolosluğu büyük ticari beklentilere karşılık veremedi. Fakat konsolosun bilimsel merakı ile geriye bırakmış olduğu raporlar ve konsolosluğu süresince Sinop ve çevresinde gelişen hadiseleri düzenli olarak aktardığı elçilik ve dış işleri ile yaptığı yazışmalar bu gün bize, özelde Sinop genelde de çevresi için değerlendirilmeyi bekleyen geniş bir kaynak yığını bıraktı.