To Jane Donawerth and Jeanne Fahnestock, thanks.

1. Sarrera

1.1. Artikuluaren alderdi zabalak

2Orain goazen mailarik maila ikusten zer esan gura dudan « hozkota-suna » ideiarekin. Adibidez maila politikoan, estatu berri isomorfoek nazio ahulagoak eta tarteko lurraldeak antolatzen zituzten unitate geopolitiko eta judizialak kendu egin zituzten, Nafarroako erresumak pairatu zuen bezala. « Ahozkotasuna » esan diodana berdindu liteke Inperioak ahalbidetzen zuen heterogeneitate Machiaveliarrarekin, hots, lekuan lekuko itunak agintzeare-kin, mendetasun maila diferentedun erresuma txiki eta bestelako antola-kuntza geopolitikoei bidea eginez. Heterogeneitatea ahozkotasunari lotzen zaio eta isomorfismoa idatzizkotasunari.

1.2. Azterbideak eta azterburuak

5Artikulu honetan Nafarroako Margaritaren Le Miroir de l'âme pécheresse : Discord étant en l'homme par contrarieté de l'esprit et de la chair bertsozko obra erlijioso protorreformista aztertuko dut. Obra horretan arima-ren eta Jainkoaren arteko erlazioak azaltzen zaizkigu. Testuko narratzailea eta pertsonaia nagusia arima da : arimak kontatuko dizkigu Jainkoagazkoak, familiaren barruko erlazio gisa formulatuta.

6Lan honi heltzean nire ustea zen XVI mendean Europako Mendebaldean aldaketa bat gertatzen ari zela emakumeari leporatu ohi zitzaion rolean, ama roletik emaztearen rolera doan aldaketa, alegia. Roelkerrek (1968) dioskunez, ingurune erreformistan emakumeek plaza-kontuetan esku hartze zabalagoa izango zuten inguru katolikoan baino, eta honek eman lezake muturrean bertan gezurtatzen duela proposatzen ari naizen rolen aldaketarekin emakumeek estatusa galdu izana ; alabaina Belseyk (1985) dioenez, rolen atontze berri honetan emakumeek luzaroan estatusa galdu arren, aldaketok berok ahalbideratuko zuten garaiko emakume batzuek zerbait askeago jarduteko profitatzeko moduko zirrikiturik eta pitza-durarik asko.

7Rolen aldaketa hau eskuz esku letorke esparru politikoan gertatu zen Absolutismoaren ezarpenarekin. Bestela esanda, loturik datorkigu Europako Mendebaldeko herrialde gehienetan XVI mendean suertatu zen beste alda-keta bati, hots, norbanakoaren eta botere egituraren arteko harremanen definizio berriari. Izan ere, ikerketa honek erakusten du Europako XVI mendean, ezkontza jaun-basailu edo jaurespen erlaziotzat hartzen zela, eta, horretara, ez zela pentsaezina senar-emazte, aita-alaba, lurjabe-maizter, errege-menpeko eta Jainkoa-arima bikoteak erlazio mota bat eta beraren aldakitzat jotzea.

9Lan honetako hipotesi nagusia hauxe da : Nafarroako Margaritaren Le Miroir de l'âme pecheresse obran, fedea-karitatea kontzeptuek berdinta-suna-errukia kontzeptuak ordezkatuko dituzte, egokitasunaren edo adekua-zioaren kontzeptua ezabatzearren. Edenen (1997) Ciceroren Topicaren anali-siari jarraituz, berdintasuna legea instantzia partikularretara egokitzeko prozesu gisa definituko dut. Gure kasuan hauxe gertatzen da : berdintasuna edo egokitzapena gertatu ordez, berdintze lana egin ordez, goikoak karitate obra bat egingo dio fededunari. Labur eman, errukiaren ordez karitatea izango dugu, eta egokitzapenaren ordez, berriz, fedea. Halan da eze, elkarren buruz buru dauden erlazio funtzioak berdintasuna vs. jaurespena izango direla. Erlazio funtzioen ordezkatze hori familia patriarkalaren esparru meta-forikoaren bidez agitzen da. Beherago ikusiko ditugu funtsezko erlazio hauek astiroago.

10Azkenik, esan beharra daukat kontzeptu batzuen azterketa erretorikoak oso sendo oratuko diola linguistika kognitiboari. Azken hogei urteotan erre-torikako alderdi berri bat sortu da linguistika kognitiboa oinarri hartuta, begiratuz eguneroko hizkuntzan zelan metaforizatzen dugun mundua. Aipatu metodoa erabili gurako nuke testuaren azpian datzan sare kontzeptuala argitzeko. Bide nabar, zenbait konparazio egingo ditut katolikoen sare kon-tzeptualarekin, eta horretarako baliatuko naiz Bernard Etxepareren Linguae Uasconum Primitiae obran bekatu eta bekatari kontzeptuez neuk behinola batean eginiko azterketaz.

1.3. Testuaren inguru historikoaz

11Testua inportantea da arrazoi zenbaitengatik. Hasteko, testuaren bera-ren ekoizpenean esku hartu zuten autoreen garrantzia historikoagatik : Nafarroako Margarita egilea izan zen, geroagogarrenean Ingalaterrako Elizabeth Ia izango zena eskuizkribuaren itzultzailea izan zen, Catherine Parr Ingalaterrako Henry VIIIaren orduko emaztea itzulpenaren emendiogilea edo zuzentzailea izan zen, eta Bale jakitunak editatu eta argitaratu zuen A Godly Meditacyon of the Christen Sowle izenburuaren pean bere erbesteratze germaniarrean.

12Nire azterketan ardatza izango den edo testu nagusi gisa erabiliko dudan aldakia Elizabethek Gabon Zaharretako opari eman zion Parreri. Garai horietan Gabon Zaharretan opariak egiten ziren, opariok bat etorri behar izaten zutelarik emaileak gizartean hartzen zuen lekuarekin ; adibidez, apez-pikuei zilarra oparitzea bazegokien ezingo zuten urrezkorik oparitu. Deccoruma zaintzeak edo egoki izate horrek zeukan zailtasuna era honetara areagotzen zen Elizabethen kasuan : Elizabethen ama zendua Ana Boleyn izan zen, adulterioagatik kondenatua eta exekutatua izan zen. Hamaika urteko neskatoa zen Elizabethek oso gaitz izan zuen Gabon Zaharretan saritzat zer hauta jakitea : alde batetik iturri ofizialek sasikumea zela esaten ziotelako — argudioa honetara dator : bere ama adulteroa baldin bazen, erregea ez zen popertza bere aita izango, beste edonor izan zitekeen, eta beraz ez zen printzesa—, baina bestetik, bere burua sasikumetzat ez bazuen jotzen, bere aita Erregea zen eta Erregina bere amaordea ; alaba gaitzetsia, baina erregina-ren alabaordea eta printzesa, hala ere. Beraz, gabonsaria hautatzearekin bere burua definitzen eta ezagunera ematen zebilen.

14Noan azaltzera orain zein den Elizabethek testuarekin zeukan harre-mana. Ana Boleyn, Elizabethen ama, Henri VIIIaren emazte eta, honez, Ingalaterrako erregina izan baino lehen, Henri zortzigarrenaren arrebaren gela laguntzailea edo azafata izan zen, hura Frantziara ezkondu zenean Margaritaren nebarekin, François Frantziako erregearekin alegia. Dirudienez Ana Boleyn eta Margarita lagun minak izan ziren, bi-biok baitzituzten kezka erreformistak. Margaritaren sasoietan, Elizaren ustelkeria eta honen errefor-maren beharra hizpide arrunta zen intelektualen artean, beranduagora bilaka-tuko zen sarraskietarako atxakia. Margaritak testua idatzi zuenean Sorbonak hasieran galazo egin zuen hura argitaratzea, gero baina, Maroten bitarte-kotzaz, baimendu egin zuten. Litekeena da Margaritak kopia bat Boleyni erregalatu izana, eta halan, urteak aurrera, Elizabethek amaren liburutegian aurkitzea. Emakumezkoek egin ohi zituzten bezuza tipikoak brodatuak izaten ziren : hariaren kalitateak eta erakutsitako « kaligrafiak » ispilatu beharko zuen damaren gizarte maila. Brodatuaren pareko izango zen Elizabethek egingo zuen itzulpena. (Nota bene kritika feministarako, josi-idatzi erlazioa alfabeti-zazioarekin eta ekoizpen kulturalarekin loturik).

17Testuaren iturriei nagokiela, hiru aldaki izan ditut begien aurrean :

1/ Ingalaterrako Elizabeth I erregina izango zenak hamaika urte zituela eginiko ingeles itzulpenaren autografoaren edizio gaurkotua Marc Shellek paratua (1993) Elizabeth's Glass.
2/ Balek 1548an argitaratu zuen itzulpenaren lehen edizioa A Godly Medytacyon of The Christen Soule izenarekin. Lehen edizio argitaratu hori Brown Unibertsitateak egindako edizio elektronikoaren bitartez lortu dut ; edizio hori « Women Writers Project » en dago The Renaissance Women Online Collection orrian. (Ikus bukaerako erreferentzia bibliografikoak).
3/ Le Miroir de l'âme pécheresse jatorrizko frantsesa XIX mendeko edizio batetik atera dut : Early Modern French Women Writers bilduman Minnesotako Unibertsitateko Electronic Text Research Centerrek (ETCR) berriro argitaratu zuena. (Ikus bukaerako erreferentzia bibliografikoak).

18Beraz, bi itzulpen eta jatorrizko bat. Hiru testu horietatik nik aipatu dudan lehenari jarraitu diot batik bat (1993koari alegia). Bilaketa konputeri-zatu zenbaitetarako 1548koari begitu diot. Eta azkenik, jatorrizko frantsesa azpian izan dut interpretazioak fidelak ote ziren egiaztatzeko.

19Zeren nabilen edukiaren oinarriko egiturari begitutzen, testu aniztasun honek ez luke arazo larregirik sortu behar, bestera baino, dugun testuaren ulertzea aberastu beharko luke. Oinarrizko testutzat ingelesezko eskuizkri-buaren edizioa darabildanez, artikuluaren gorputzean ageri diren aipuak edizio horretatikoak izanen dira. Alabaina, ia beti dakartzat edo frantsesezko jatorrizkoaren hemeretzigarren mendeko edizioa edo ingelesezko lehen edizio inprimatua, neure erruz leudekeen txarto ulertuak zuzen daitezentzat.

2. Ethos : Emakumea eta San Augustin

22Dio autoreak gizonak ez duela ezaguerarik, hain zuzen fedea norbera-ganatu baino lehen ez baitago ezagutzarik lortzerik. Hementxe dator kritika feministarako interesgunea, hain zuzen fedea lortzeko desioa behar delako, eta desioa, gero ikusiko dugunez, nolakotasun femeninotzat joko duelako testuak. Autorearen deskripzioan, jakituria edo egiaren iturri bakarra jainkoa da, baina gizonak ez dauka bereganatzeko edo jasotzeko jarrerarik, emaku-meaz bestela (eta hemen generoen portaera-rolez gain, tartean daude, halaber, genero horiei harreman sexualetan suposatu ohi zitzaizkien rolak ere). Beraz, gizonak egia jaso ezin duenez, egin lezakeen gauza bakarra egiaren birmol-daketa da, hots, erretorikan jardutea. Halan da ezen, autoreak rhapsodo ezja-kinaren papera harturik errebelazioa egin zaion profetaren gisa azalduko zaigula. Fedea hiru mailatan iradokiko du autoreak : maila sexualean, jakintza mailan eta maila erlijiosoan : hiruretan, fedea desioarekin berdinduz gero, harrera aktibotzat jorik.

23Orain goazen astiroago izenburuan agindutako San Augustinen testuingurura. Margaritak baieztatzen du gizonak Fedea baino lehenago ez duela « ontasunaren ezagutzarik, Jainkoaren botere eta jakituriaren berririk. Egia ezagutu bezain laster, orduantxe du [gizonak] bihotza maitasunez eta karitatez beterik » :

• c  Quel est le coeur d'un homme, quant a soy,
  Avant qu'il ayt receu le don de Foy.
  Par lequel seul l'ho (...)

« ...knowledge of the goodness, of the wisdom and of the power of God. As soon as he knoweth the truth, then is his heart full of love and charity. »c

25Harreman erlazioen kidetzea : æqualitas

26Eragin paulindarrak alde batera utzirik, nire abiapuntuko suposamen-dua da San Augustinen bertute teologikoak eurenez kontzeptu erretoriko batzuen moldaketa direla, izan. Har dezagun Æqualitas kontzeptua, konpa-razioa denez gero, antonomasiazko erlaziotzat jo baitezakegu. Cicerok bere TopicanÆqualitas kontzeptua hiru erlaziotan zatitzen du :

pietatea edo zeruetako jainkoekiko erlazioa,
errespetua edo joandakoen izpirituekikoa, eta
justizia edo hauzutasuna edo gizakien artekoa.
Hirukote hori erraz berrantola daiteke honetara :
fedea : azpikoagandik goikoarenganakoa,
karitatea : goikoarengandik azpikoarengana, eta,
esperantza : berdinen artekoa.

arimaren fedea jainkoarenganako,
graziaren emaria eta
Jesusen karitatea arimarenganako.

28Horiexek dira arima-jainkoaren arteko hartu-emanen arauak testuan. « Harreman funtzio » terminoarekin bi agenteen arteko hartu-emanen kontzeptualizatzea adierazi gura dut. Hartu-eman horrek bakoitzaren funtzioa definitzen du erlazioan bertan, eta/edo kide batengandik bestearengana truka daitekeen objektuaren nolakotasuna. Kasu honetan objektu bezala kontzeptualizatzen den trukaketarako gaia grazia da, objektu hori jasotzeko hartzaileak erakutsi behar duen jarrera fedea da, eta objektu hori ematen duenak bere azpikoari erakusten dion jarrera karitatea da.

2.1. Abiagune Hermeneutikoa : fedea-desioa

• d  Donc. attendu qu'un sy tresgrand Apoustre
  Comme saint Pol n'a voulu parler oultre,
  Suyvant le trac d (...)

« I have no knowledge (...) The impossibility of the declaration (...), » but yet « ...for he that would hide the goodness of so good a master should commit a sin...Therefore come, O happy Paul... »d

31Edolan ere, autoreak hasi bezala eman dio amaiera aitzinsolasari, maitasuna eta « desiratzeko esperantza » ezein gizonen jakituriatik bereiztuz eta aldenduz : « ...gure bihotza, maitasuna eta esperantza bultza ditzagun desiratzera inongo gizonak ikusi, igarri edo pentsatu ezin duen hori... »

• e  O l'heureux don, qui fait l'homme DIEU estre, Pseau. 81
  Et posseder son tant desirable Estre.
  Helas  (...)

« ...to draw our hearts, love, and hope to desire this which no man also can either see, feel, or think... »e

32Labur dezadan : heuristikaren aldetik, inventio edo sorkuntzaren aldetik alegia, bertute agustindarrek eta topikoek eginbehar bertsua dute. Topikoak argudioen jesarleku izendatu ohi ziren ; (filosofia edo lege) arazo baten inguruan argudioak bilatzeko hausnar-bideak izan ohi ziren. Topikoek hermeneutika edo interpretazioaren aldetik (legea) desanbiguatzeko balio zuten ; hots. testuko balizko kontraesanak argitzeko. San Augustinen bertuteek ere berdin egiten zuten —nahiz eta iturrien trantsitibitateari buruz ez dudan baieztapen zehatzik egin, Cicero dut gogoan— baina, autoritatearen kontzeptuarekin loturik, bazuten ordain moralik. Zuzen interpretatzeko testuari erabateko autoritatea aitortu behar zaio eta irakurleak bere burua testuaren azpitik ezarri. Horrela irakurleak sortu dituen hipotesiak testuaren hurrenkerak arteztuko dizkio, testuan bertan ez baitago kontraesanik, eta txarto ulertuak irakurlearen erantzukizuna baitira. Testuaren autoritatea onartzeko fedea behar da, esaneko ikaslearena alegia, hartzeko pronto dagoenarena. Sorkuntzaren aldetik ere berdin, idazteko abiapuntua eta argudioen jesarleku edo eragilea karitatea izan behar da ; idatziko dugun testuak baino gutxiago dakien bati irakastea da helburua. Ekintzen munduan ere berdin : gure ekintzak Jainkoaren nahira makurtu behar dira eta horretarako gure borondatea malgua izan behar da (hauxe da erreformazaleek berreskuratu nahi duten kontzeptua). Maila biok, intelektuala edo epistemikoa eta pragmatikoa edo jokaerena, lotuta daude bai « testamentu » hitzaren polisemiaren bitartez, bai kristauen jainkoa jainko intelektual bezala ulerturik.

33Baina, gure testurako, batez ere Etxeparek aurkezten digun eszenare-kin kontrastatzeko, funtsezko suertatzen zaiguna zera da, borondatearen kontzeptualizazioa bekatuaren arazoari loturik. Hurren ikusiko dugu nola.

3. Epaiketa eszena : legea eta barkamena

34Sarreran esan dudan bezala, Margaritaren obra osorako metaforasorburu nagusiak bi dira : familiarteko harremanen eszena eta epaiketaren eszena. Metafora sare biok harreman- funtzioaren bidez josi zaizkio elkarri, kontratuaren ideiaren bitartez. Kontratua apurtzen bada, berba jaten bada, bekatua izan zein krimena izan, legea aplikatu egin beharko da. Bai katolikoen eta bai erreformisten ikuskeran gizakiak bere izaeragatik beragatik huts emango du, eta bekatu hori garbitzeko borondatezko keinu bat egin behar du. Katolikoen kasuan keinu hori norabidea adatze bezala kontzeptualizatuko da, ama birjinagana bihurtzea, alegia. Bestela esan, legea hautsi izana barkatzeko mesedea eskatuko zaio Jainkoari Mariaren errukia edo pietatearen bitartez. Bestalde, erreformisten irudian, bekatariak borondatea malgutu behar du Jainkoarenarekin bat etor dadin ; bekatariak bere borondatea Jainkoaren testamentura ekarriz gero, malgutasun horrekin fedea erakusten dio Jainkoari eta hark karitatezko obra bat egingo du gizaki hori salbatzeko graziaren opariarekin.

35Hori halan denentz ikusteko, zati honetan epaiketaren irudiaren alderdi batzuk aztertuko ditut, Etxeparek eskaintzen dizkigun lorratzei eutsita. Aztertu behar ditugunak hiru arlo hauetan sartuko ditut : zelan kontzeptuali-zatzen dugun legea eta zelan ageri den legea kontzeptualizatuta erlijio testue-tan, zein eginkizun edo rol hartzen duten erlijio testuetako pertsonaiek epai-ketaren eszenan, eta zeintzuk diren aurreko sailean landu ditugun erlazio-funtzioei aplika dakizkiekeen propietateak.

3.1. Legearen kontzeptualizazioa eta azterketa kognitiboa

3.1.1. Zuzena vs. okerra

37Orain begira diezaiegun legearen eremuan erabiltzen diren berba ez-tekniko batzuei beste hizkuntza batzuetan : ingelesezko « right(s) », edo frantsesezko « droit(s) », edota espainolezko « derecho(s) ». Honek erakusten digu etimologia, polisemia eta hedapen semantikoa (metaforikoki) motibaturik daudela ; har dezagun kontuan zelan dauden loturik bai etimologikoki bai semantikoki directum eta rectus : zuzena, legea eta eskoia. Euskaraz « zuzenbidea » daukagu, baina baita « gizon arteza » edo « gauzak zuzen » edo « bide okerretik doa hori » edo « okerreko samatik » bezalako adierazpideak ere : okerrak eta zuzenak zama axiologikoa daukate, hau da, legea ona bada « zuzena » izango da, eta gure ekintzak txarrak badira « okerrak » edo « makurrak » edo « bihurkeriak » izango dira. Bestalde, oraingoz aipatu besterik ez baina, gorde dezagun gogoan gerorako zuzentasunarekin eta okertasunarekin batera datozela zurruntasuna eta malgutasuna : zuzena denari zurruntasuna suposatzen zaio, eta okerrari, behintzat momenturen batean, malgutasuna. Lotura hauek gero azalduko ditudan korrelazio metaforakaz daukate zer entenidurik.

3.1.2. Bidea eta Legea

38Aurrekoarekin batera, badakigu euskeraz legeaz jarduteko « bide » esparrua darabilguna. Esate baterako « zuzenbidea », « eskubideak » edo « bidezkoa » egunero erabiltzen ditugun esapide metaforikoak dira. Etxeparek adibidez :

« Beccatore guira eta mira eztaquigula / Balinetan vide gabe acusatu baguira ».

• Bizitzan helburuak daude, bidaiako helmugak bezala,

• Bizitzak hasiera bat dauka, bidaiaren abiapuntua bezalakoa,

• Bizitzan gertaerak suertatzen dira, bidaian bezala,

• Eta azkenik bizitzan denbora igaro doa, bidaian lekuak igaro doazen legez.

• Erregueren aduocatu videzco eta nobleari

• Eta orduyan çuc ydaçu indar eta gratia / Beccatuyez vqheyteco vide dudan doluya / Perfectuqui eguiteco neure confessionia / Neure beqhatuyez oroz dudan varqhamenduya

• Herri orotan gauça oroz eztu vere paria / Othoyce bat baneguyon larradala eguia / Biderican liçatenez nynzan haren gracian

• Hiri eguin vadaraye bidegabe handia / Ieyncoari gomendezac eure gauça gucia / Harc orori emanen dic bere merexituya

• Horla erraytia errax duçu erho bocen vadaquiçu / çure pena dioçunoc nonbayt handi videytuçu.

• Nic oguenic eznuyela honguiguitez verceric / Bidegabec haritu nu vide eznuyen leqhutic / Erregueri gayzqui saldu guertuz oguen gaberic.

• Nic vaycitut offensatu bide eztudan veçala

• Nola dugun cerbiçacen hanbat gure exaya /Iangoycua desconoci gure saluaçalia / Eta oroc eçagucen dela videgabia

• Pensa othoy nola gauden bi bideren erdian / Salua bano damnaçeco perileco punduyan / Ehor fida eztadila othoy vanitatian

• Secretuqui minçaceco othoy bide ydaçu

41Etxepareren poemak ikertu nituenean, ikasi nuen legea gainditu behar-reko oztopo edo langa gisa ageri dela testuan ; salbaziorako bidea lotuta dago zabaldu edo itxi egiten den atearekin, eta bidean aurki genitzakeen oztopoak bide hori itxi diezagukete : « Orotaric cerraturic daude paussu guciac ». Hau ulertzeko bizitza bidaia bezala hartu behar da, eta bidaiaren bukaeran atea edo itzulinguratu beharreko gunea. Baina ikuspegi osoago bat jadesteko epai-keta horretan Jainkoak eta Mariak eta bekatariak berak zein rol hartuko duten aztertu beharko dugu. Alabaina, hori baino lehenago legearen kontzeptuali-zazioaren azken alderdia ikertu behar dugu.

3.1.3. Zurruntasuna eta malgutasuna : korrelaziozko metaforak

43Bidearen metaforak salbazioarekin eta legearekin batzandukeran bi tasun bereganatzen ditu : malgutasuna edo biguntasuna, eta zurruntasuna edo urrikalgaiztasuna. Gure kasuan zurruntasun fisikoa sentitzen dugun modua litzateke bestelako zurruntasun moral edo psikologikoak adierazteko sorburua (Grady 1998). Biguntasun eta malgutasunaren kontzeptuak gure eguneroko esperientzian oinarri harturik lotzen ditugu : gauza bat biguna da guk egin diezaiokegun presioari erresistentziarik jartzen ez dionean. Antzera, gauza bat malgua dela diogu gure presioaren pean forma aldatzen duenean. Esperimentu txiki hau egin dezakegu : « hartu nuen alanbre bat, saiatu nintzen okertzen, eta azkenean lortu egin nuen...Zelan zegoen alanbrea nik hartu baino lehenago ? » Erantzun automatikoa « zuzen » izan ohi da, nahiz eta berez alanbre okerra bihurtzen saia nintekeen. Joera hori segurutik formen hierarkia kultural bati lotuta dago : suposatzen dugu hasierako forma zuzena dela, eta eratorria (hots, indar egin eta gerokoa, edo higatua, etab.) okerra. Beraz zuzenak zurruna dakar eta okerrak malgua.

45« Biguna » Ama Birjinari egotzitako adjektibo tipikoa izango da euskal literaturan ere, cf. J. J. Mogelen « Ama biguna » eta paradigma unibertsalago batean xamur adjektiboa ere. Xamurtasuna ere malgutasunari edo presiopean forma aldatzeari dago lotuta. Hemen gako hitza « sentibera » litzateke, eta ziur aski erreakzionatzearen ideia ere oso lotuta egongo da. Erreakzioa edo erantzunezko portaera sentimenduarekin edo sentibera izatearekin erlazionatzen da ; forma aldaketa, berriz, kanpoko estimulu baten aurreko erreakzio mota bat da, haragi malgu edo xamurraren kasuan bezalaxe. Ezagutzen ez ditudan arrazoiengatik, malgutasuna estuago lotzen zaio forma aldaketari, eta xamurtasuna, aldiz, sentiberatasunari.

3.2. Azken epaiketako Pertsonaien rolak

46Judizio Jeneralaren eszena nagusietan, ama bigun hori legea gainditzeko bidexkak oso ondo ezagutzen dituen abokatu bilakatuko zaigu. Etxepareren hitzetan ostera ere, « Ceru eta lur ororen erreguina dignia | Beqhatoren aduocata eta confortaria ». Bere funtzioa equitas eta mesedea da, hots, egokitzearena. Orain goazen begiratzera sofistikazio handixeagoarekin Etxepareren hurrengo pasarteari, zati honetan pertsonaia nagusien eginkizunak erabat zehazturik ageri baitzaizkigu :

Beccatoren saluaceco ieyncoac eguin cinducen / Bere buruya eguin dici iuge iusticiaren / çu misericordiaren refugio cinaden / Nola berac iustician ecin salua liçaque / çure misericordiaz remedia litecen / Balinetan eguiazqui çugana gin valite

47Etxepareren lerro hauetako metafora-sorburua estasi edo egoera juridiko-erretorikoa da. Bertan Jainkoaren eta Mariaren rolak azaltzen zaizkigu argi eta garbi : aurrenarena epailea, hurrenarena abokatua. Alde batean, Jainkoak bere burua izendatu eta egin du epaile. Bestean, Jainkoak Maria egin du errukiaren (mesedearen) aterpe, eta bere burua epaile. Hori horrela izanik, ez zen ba errazago izango Jainkoak berak, hots, epaileak berak bekataria zuzenean salbatzea halako sotilkerietara jo barik ? Horri erantzuteko, kontuan har dezagun justizia edo zuzentasuna zurruna dela zuzena delako, zeren biguna eta malgua balitz okerra bailitzateke, goian ikusi dugun bezala. Legea zurruna denez, ezin du barkatu, ezin da makurtu, eta barkamena beharrezkoa da salbaziorako. Edozein kasutan, zurruntasuna versus barkaberatasuna bikoteak ematen diguten irudi orokorra kontzeptu oinarrikoago batzuetan datza :

• Zuzentasuna errukiaren (mesedearen) kontrakoa da

• Salbatzea barkatzea da

• Beraz, barkatzea legea ez ezartzean datza

• Hortaz, bat salbatua izateko beharrezkoa da legea saihestea

• Legea saihesteko modua ararteko baten bitartekotza eskatzea da

• Legea bideko oztopo edo langa bezala ikusten da, eta arartekoa berriz, hesi horren itzulingurua nola egin edo legearen gainetik nola pasatu dakiena da (esan nahi baita, hesiaren beste aldera heltzeko, Zerura, segurutik).

• Jarduera honetan esku hartzen duten propietateak biguntasuna versus zurruntasuna izan daitezke. Interesgarria da ikustea nola propietate fisiko horiek proiektatzen diren giza ezaugarrietan eta nola erlazionatzen den barkaberatasuna biguntasunarekin

48Deskribatzea falta zaigun azken pertsonaia bekataria bera da. Goiko testukian oso argi ageri zaigu zein den salbaziorako baldintza : « çugana gin valite ». Esapide horren azpian dagoen kontzeptualizazioa dendatuko naiz argitzen hurren. Har dezagun Etxepareren honako pasartea :

O andere gloriosa eta ama eztia / çutan dago beqhatoren sperança gucia
| Ni çugana nyatorqueçu beqhatore handia | Arimaren saluacera çu çaquiztan valia.

50Ikus dezagun beste adibide bat, adlatiborik eta mugimenduzko aditzik erakusten ez duena :

çutan dago beccatoren remedio gucia | Sperança ossagarri eta salua-menduya / çuc guibela demaçuna nola vayta galduya / çure gomenduyan dena halaver da salbuya.

52Irudi hau bat dator generoaren bereizketarekin : legea zurruna eta maskulinoa da, eta malgua edo biguna edo errukia femeninoa da. Mirailaren jomugetako bat eskema hau aldatzea izango da. « Helas, Jesus ona ! Ikusten zenuela nire itsutasuna, eta nire beharrean ezingo nukeela gizonengandik laguntzarik izan, nire salbaziorako bidea zabaldu zenuen. O zein ontasun eta eztitasuna ! Ba ote da aitarik alabarentzako, edo bestela, nebarik arrebarentzako, Berak egin duena inoiz egingo lukeenik ? (...) Helas ! Zeuk maite izan duzu. O karitatea, sutsu eta sugartsua, zu ez zara batere laxoa maitatzen ; guztiak maite dituzu, bai horixe, baita zure etsaiak ere, eta irainak barkatu ez eze, zeure burua eskaintzen duzu heriotza, gurutze, neke, min eta oinazean (euren salbamen, libertate eta askatasunaren alde) « 

• f  Las ! bon JESUS, voyant ma cecité,
  Et que secours en ma necessité
  Ne puis avoir d'aucune creature, A (...)
• g  Sans vous aymer, las ! vous l'avez aymée.
  O charitée ! ardente et enflammée,
  Vous n'estes pas d'ayme (...)

« Alas, good Jesus ! Thou seeing my blindness and that at my need I could have no succor of men, then didst Thou open the way of my salvation. O what goodness and sweetness ! Is there any father to the daughter, or else brother to the sister, which would ever do as He hath done ?f (...) Alas ! Thou hast loved her. O charity, fervent and inflamed, Thou art not slack to love ; Thou which lovest everybody, yea, and also Thy enemies, not only forgiving them their offenses but also to give Thyself (for their salvation, liberty, and deliverance) to the death, cross, travail, pain, and suffering.g

53Testu honetan bide zabalari edo zabalduari buruzko aipua dugu. Kontratu apurtuaren sare kontzeptualean atea itxita dago, eta itxita egon behar da arimak bere duen bekaturako isuriagatik. Baina, kasuan Katolikoekin gertatu ohi zenaz bestera, Jesusek, eta ez Mariak, zabaldu du atea. Holako ontasunerako zioa honetara ematen da : konparatzen dira Jesusen arimarekiko hartu emanak, karitatea dela medio, familia artekoekin : aita alabaganako, eta neba arrebaganako.

54Ingurune katolikoan Mariaren biguntasunak bekatariaren bolizioa erakartzen zuen, Etxepareren adibidean ikusi dugunez ; beraz, ekintzaren noranzkoa bekatari maskulinotik (defektuz) ama-abokatu-femeninoarenga-nanzkoa zen. Margaritaren testuan, ordea, alde batetik, katolikoen genero rolak aldatu dira —orain maskulinoa goian da, Jainkoa, eta femeninoa behean, arima—, eta, bestalde, ekintzaren abiagunea ere aldatu da. Orain goitik beherakoa izango da, Jesusengan hasi eta arimarenganaino, eta Jainkoaren karitate-maitasuna aita-nebek alaba-arrebei lieketenarekin parekatzen da. Bi kokaguneen arteko erlazio-funtzioa karitatea izateak erakusten du oso dela garrantzizkoa erlazio-egituraren mailaketa mantentzea ; hots, familia harremanak jaun-basailu esparruaren arabera ulertu behar direla.

55Harremanen esparrua birdefinitzeak badakar besterik ere, hots, arimaren eta Jainko-epailearen arartekoak ezabatzea, Jainko-aita-senarrarekiko familia harremanen alde ; berba batean, sarreran esan dugunez, espazio judizialaren pribatizazioa daukagu : « Ez diot inori eskerrik eman beharrik zeuri baino...[ez bakarrik zuk] barkatu dizkidazulako nire bekatuak, baizik eta graziaren opari artez graziatsua eman didazulako ».

« I ought to give no thanks for my salvation but only unto Thee... have forgiven me my sins, but also given unto me the right gracious gift of grace. »

56Ez da bakarrik legea arima batentzat beren-beregi malgutu dena, arimarentzako berebiziko lege-malgutzea alegia, eta hartara salbuespena egin dela (mesedea-errukia), eszena katolikoan gertatu ohi zen legez ; harreman berri honetan trukaketa bat ere badago, hots, bekatuak graziaren truke. Hori azaltzeko ikusi behar dugu senitarteko harremanak zeintzuk diren zalduneria testuinguru batean.

4. Familia harremanak

58Esana dago, halaber, Mirailak azpian dituen metafora esparruak bi direla, bata epaiketarena eta bestea familia patriarkalarena. Epaiketaren eszena ez da bere osotasunean inoiz irudikatzen testuan, baina bekatua dagoenetik, batez ere bekatua legearen haustura bezala hartu ezkero, epaia suposatua da ; suposatua bai —eta aipu ugari eginda gainera—, baina margotua ez testu honetan. Zelanbait esan, Margaritaren irakurleek gogoan izango zuten epaiketaren irudia, oso ezaguna egingo baitzitzaien, ez da, ordea, hori Margaritaren asmoa. Berez, Margaritarenean, epaiketa familia esparruaren barruan suertatuko da, arestian aipatu dudan pribatizazioaren bitartez, eta hori posiblea da, alde batetik, familia patriarkala jaun-basailu esparru metaforikoaren arabera ulertuz gero, bekatua legearen haustura izan beharrean, ituna apurtzea legez hartzen delako, otseinak ugazabarekin duen harremana bertan behera uztea bezala hartzen delako. Esatea legez, katolikoen usterako Maria euren ama bazen, erreformisten arimaren ahaidetzea Jainkoarengana hedatuko da : « ze epaiketa ari dira horiek, baldin epailea gure aita baldin bada ! » esanez bezala. Ez zaizkio Jainkoari epaile lanak ukatzen, baina bai legeari leporatzen zaion zorroztasun itsu hori (itsutasunak hain zuzen ez egokitzea esan nahi du, ingurukoak edo zirkunstantziak aintzakotzat ez hartzea alegia). Gainera jaun-basailu erlazioa errazago ekar daiteke merkatal itun batera, eta horixe izango da elestatuko naizen azken eszena. Halan da ezen idazlea zuzenean hasiko dela familiaren esparruan esangura eraikitzen, baina betiere familia patriarkala jaun-basailu botere harremanak kautan harturik. Ikus dezagun nola.

59Testuaren eman moduak edo hurrenkerak antolaketa honi jarraitzen dio :

1/ Arimak bere burua aurkezten du, (bataioaren eszenan)
2/ Arima bere lagunartearen arabera definituko da, eta (Familia harremanak 1)
3/ Arimak duen jokaera bere lagunekiko eta lagunaren erantzuna bere ekintzekiko. (Familia Harremanak 2)

4.1. Sendiarekikoak : Jainkoagandik Arimaganakoak

60Erreskadan eman ditudan hiru ataletako lehenari dagokion poema zatiak arimaren nolakotasuna Jainkoarenarekin erkatuta erakutsiko digu. Lehen parte hori, arimak bere burua aurkezten duenekoa, alde batetik orain arterainokoarekin apur batez landu dugun arren (« Helas, Jesus ona... »), geratzen zaiguna beranduagorako utziko dugu, artikuluaren akabutarako, hain zuzen kontratuaren eszenarako. Hala ere, esan dezadan nahikoa arrunta dela arimaren merezimendu gutxia Jainkoak egiten dion begi ederrarekin erkatzea. Aitzitik, bere osotasunean hartuta, poema honek itzulia emango dio eskema horri, eta arima goratuta lotuko da hain zuzen Jainkoarekin dituen harremanetan oinarriturik, hurrengo arauri jarraituz : zenbat eta maila altua-gokoak izan zure « ezagunak » halan eta maila goragokoa izango zara zeu ere. « Laguna » sen-ide bezala ulertu behar da testu osoan ; lagunak, garai horretan, maila sozio-ekonomikoekin daude lotuta, zelako maila halako lagunak, eta, atsotitzak dioen bezala, kontrakoa ere bai, hots, lagunek ematen dute maila eta prestigioa. Beraz, testuan ageriko diren Jainkoaren ekintzek Jainkoaren ontasuna erakusteko ez ezen, arimaren estatus soziala azpimarratzeko ere balio izango dute.

4.1.1. Ohorea eta endogamia

62Halaxe azal daitezke Margaritak erakusten dituen endogamiako edo intzestuzko harremanak : arima, emakumezkoa den aldetik, dendatzen ari da bere jaiotzatiko ohore kantitatea erakusten, bere « odolaren balioa ». Arimaren ohorea berreskuratzeko bideak Jainkoarekin dituen hartu-emanetara eramango gaitu, arimak litekeen eta harremanik estuena daukala litekeen eta izakirik gorenenarekin.

63Sendiarekiko harremanei aipua goiko testuan, aitak alabari edota nebak arrebari dion maitasunaren konparaketan mamitzen zen : « Ba ote da aitarik alabarentzako, edo bestela, nebarik arrebarentzako, Berak egin duena inoiz egingo lukeenik ? » Oraingotan berriz, bigarren aldian, zenturioi erroma-tarrak Jesusi etxera joateko eskatzen zioneko aipu Biblikoarekin batera datorkigu. Berriz ere, dikotomia merezi dena vs. jasotzen dena erkatuz lortzen da ; merezi dena ezezagun bati legokiokeena da, eta jasotzen dena, aldiz, etxeko bati emango zitzaiona ; honen helburua ekintza Jainkoarengandik abiatzen dela esatea da. Kontura gaitezen testuki honek karrajo edo igarobide lanak egingo dituela, alegia pribatizatze prozesu honetan oraindik ere badela bitartekorik —zenturioiak bere semearen ordez hitz egiten du—, eta Jesus ez dela oraindik etxean hartua, hots, oraindik arima-Jesus harremana ez dela zuzena, azken emaitzan izango den legez. Hala ere, etxerakotzeko ahalegina Jesusek egin beharko du : « zeren nahikoa izan beharko bainuke (halako arris-kutik atera naizelarik) arrotz bati bezala zuzendua izan nadin ; aldiz, zuk ama, alaba, arreba, eta emazte gisa erabili didazu arima (hala esatera ausartu banadi) ».

• h  Bien suffiroit, saillant de tel danger,
  De me traiter ainsi qu'un estranger.
  Mais comme soeur mere ( (...)

« For it should suffice me (I coming out of such a danger) to be orde-red like a stranger ; but Thou dost handle my soul (if so I durst say) as a mother, daughter, sister, and wife (117.orr.). »h

64Margaritaren bigarren zatiari buruz goian eman dudan ezaupide hura ardatza da : arima goraltxatuko da Jainkoarekin dituen harreman eta tratuak direla bide. Areago, arimak ohorea eskuratu du Jainkoak berak arimari erakusten dion jokamoldeagatik, arima Jainkoak ama, arreba, alaba eta emazte balu bezala tratatuko baitu. Horregatik dator Lukas 15 hurrengo para-grafoan : « Ni, Jauna, ogia eskatzeko on ez naizena, ez eta zure bizilekua den leku goreneko atera hurbiltzeko ere ! O zer-nolako grazia den bat-batean zuk niri adeia egin eta nire arima hain gora eramatea, non nire gorputzaren jabe sentitzen den. Pobre, ezjakin eta ahula izanik, ene arimak zurekin aurkitzen du bere burua, aberats, jakintsu eta sendoa zaren horrekin, zure izpirituaren erroilua eta berba santua idatzi dituzulako haren bihotzean, (...) eta horrek zure semeaz ernaldu du ene arima... Horrenbestez, ontzat duzu ene arimari ziurtatzea zure semearen ama dela, zu zeu aita bakar zaituen semearena ».

• i  Moy, Monseigneur. moy. qui digne ne suis Luc 15.
  Pour demander du pain. approchor l'huis
  Du treshaul (...)

« I, Lord, I which am not worthy to ask bread, to come near the door of the right high place where Thy dwelling is ! O what grace is this, that so suddenly Thou vouchafest to draw my soul in such highness that she feeleth herself the ruler of my body. She, poor, ignorant, and lame, doth find herself with Thee rich, wise, and strong, because Thou hast written in her heart the roll of Thy spirit and holy word, (...) which thing made her conceive Thy son... Therefore dost Thou vouchsafe to assure her that she is mother of Thy son of whom Thou art the only father (1 18.orr.). »i

65Erlazio espazioaren edo erlazioak gauzatzen diren espazioaren definizio berria poemaren lehen zatian hasi zen. Jainkoa bizi zen lekua aipatzearekin, gora, eta konparaturik arima bizi zen lekuarekin, behea. Kautan hartze-koa da ogibidea, eginkizuna. lantokia eta lekua antzeko kontzeptuak zirela ; batek lanbidea zuen jaiotza lekua eta mailaren araberakoa. « egoera » bat zen. Gainera bizilekuak (dwelling-demeure) kasu honetan sunda edo kutsu mari-talak edo ezkontzazkoak ere baditu. Horri erantsi behar zaio « lzpintuaren erroilua » arimaren bihotzean idaztea sexualki ulertu behar dela ; gura horren hartze femeninoak (hau da, fedeak) Semea ernatzea ekarri zion. Goazen asti-roago.

66Zati horretan, esan genezake gizakiari buruzko kontzeptualizatukeran bi kontzeptu-sistema daudela elkar gurutzaturik. Bata gorputza/arima dikoto-mia platonikoa da, poema osoaren planteamenduak edo hari narratiboak dakarkigun bezala, bestea bibliatikoa da, gizaki eta Jainkoaren trebetasun kognitiboak hiru alderditan banatzen dituena : ulermena —bihotz-begiak, edo Aita—, komunikazioa —belarri-ahoak, edo Semea—, eta ekintza —eskua, oina, atzamarra, zakila... edo Gogo Zaindua— Malinak 1993an azaldu bezala (Ikus beherago). Elkar gurutzaketa hau Nahasketa Espazioan edo Bateraketa Espazio Mentalean agitzen da, Turnerrek eta Fauconnierrek 1994tik aurrera eman legez (ikus beherago). Jainkoaren kontzeptuak hiru kontzeptualizatze bide horiotatik —ulermena, komunikazioa eta ekintza— osagarriak bilduko ditu, alabaina Jainkoaren kontzeptua ez da horietako bakar bat ere. Pasarteak bi esparrutatik hartuko ditu osagarriak. bai esparru biblikotik eta bai esparru platonikotik. baina. berriro ere, era zehatz batera nahasturik dauzka esparruok, eta era hori ez da ez platonikoa ez biblikoa. Orain begiratuko diegu trinkoegi aipatu ditudan bi ardatzoi banan-banan, lehenago antropologiako ikarrari eta gero kognitiboari.

4.1.2. Gizakiari buruzko irudia Biblian : organoetatik ahalmenetarako bide metaforikoa

67Malinak (1993) diosku gizakiaren eta munduaren arteko elkareragike-taren eremuaren mugak modu metaforikoan deskribatzen direla, giza gorputzaren atalen bidez. Bihotzaz pentsatzen dugu (cf. gaztelaniaz concor-dia, recordar, acuerdo, cuerdo. denek dute latineko cor =bihotza etimoa azpian) eta begiek informazioa ematen diote bihotzari ; ahoa daukagu berba egiteko, eta belarriak besteen hizketa jasotzeko ; oinak eta eskuak, berriz. gauzak egiteko. Modu abstraktuagoan, gizakiak ingurunearekin daukan elka-reragiketa hiru eremutan banatzen da, Eremuok elkarren mugen barruan sar daitezke, baina ondo bereizten dira bata bestetik : alderdi emotibo-kogniti-boa, adierazpen-diskurtsoaren alderdia, eta ekintza-helburuen alderdia. Biblian. gizakiek borrokan dihardute ingurune fisiko eta sozialean euren lekua lortzeko ; borroka hori euren erreakzio barru-barrukoen arabera antze-maten da (begi-bihotzen bidez), hizkuntzaren bidez adierazten (aho-be-larriez) edota kanporako ekintza bihurtzen (oin-eskuez).

4.1.3. Metafora kontzcptualetik bateraketa teoriara (Blending Theory)

70Lehen esan dudan bezala, linguistika kognitiboak metaforaren ikerke-tari ekin zion, ustez ezen horrela gizakiaren pentsatzeko mekanismoak idoroko zituela ; hots. metaforek, batez ere eguneroko hizkuntzan ageri ohi ziren oinarriko metafora kontzeptualek, zerbait esaten ziguten gizakiaren gogoaz. Azterketa egiterako metodologikoki bi arlo edo eskupe (« domain ») postulatzen ziren : sorburua eta xedea. Halan esan nezake « burtsa mariagora dabil » ; metafora horretan iturria edo sorburua itsasoa da eta xedea burtsa ; itsasoak gora egiten du sei ordurik behin, eta burtsako akzioek garestitu egiten dira honenbestero : garestitze hori garaiera bezala ulertzen dugu lehen ikusi dugunez korrelazio metafora delako (kantitatea altuera bezala ulertzea) ; gainera inplikazio batzuk ere badatoz sorburutik xedera. hots, burtsak isurki-tasuna edo egonkortasunik gutxi izatea, edo behintzat akzioen balio gora eta behera ibiliko dela beti, eta holakoak. Horrez gain, nire hizketakideak are gehiago gara lezake metafora. urrats bat aurrera eta erantzun « bai baina zure diru ttanttak oraindik sikutan dituzu » eta horrela esaten dit nik karuagotan erosi nituela ditudan akzio apurrak eta oraindik ez dudala dirua berreskurat-zeko garaia. eta abar. Aldiz. ezingo nuke ulertu egitura horretatik kanpo gera zitekeen beste edozein « metatbra ». adibidez, « bai baina txaparrada datorkizu eta ez dira mazopak gero ». sorburu berari dagokion arren ez zaio egokitzen gertaeraren topologiari eta. hartara. ulertezina da.

71Metaforak aztertzeko eredu hau ondo zegoen sorburuko egitura eta topolo-giak ondo zetozenean bat xedeko topologiarekin. hots, egituraren proiekzio analogiazkora mugatzen zenean. Arazoa sorburuko arloko egitura eta xede-koa desberdinak zirenean zetorren baina, eta are metafora sorberriak bere eskuko egitura sortzen zuenean.

73Lehengo eskupe edo arlo (domain) terminoaren ordez orain gogo-espazioa daukagu. Gogo espazioa lekuan lekuko ulermenerako eraikitako kontzeptu mataza txiki samarra da. Gogo espazioak pentsatukeran eta berba egikeran eraikiz daroatzagu ; elkarri lotuta daude eta alda daitezke mintzaldia garatu ahala (Fauconnier, 1994 [1985]). Adibidez, diodanean « 1991ko Larrunerakoa » gogo-espazioa sortu dut, eta gogo espazio horretan Larrunera joan ginen lagunak daude. erabili genuen beribila, hartu genuen disgustua goian teleferikoa ikustean, egin nuen komentarioa Lourdesko Pic du Jerri buruzkoa, data, lekua eta beste. Horrez gain, « ibilaldi » arlotik egitura part-ziala eskuratuko du, baina « ibilaldi » arloari lotutako ezagutzatik apur bat baino ez da gogo espaziora esplizituki jasoko, bestelako egitura gehigarria defektuz eta jardunbide pragmatikoen bitartez eskuratuko baita.

4.1.4. Margaritaren estrategia orokorra

75Alde antropologikoa ikusita eta metodologia kognitiboa geureganaturik, itzul gaitezen gure testukira. Alde batetik autoreak zabaltzen du arlo edo eskupe biblikoa zenturioiari egindako aipuarekin (« ogia eskatzeko on ez naizena »). Esparru biblikoa informazio iturrietako bat izango da, hau da, sarrera espazio bat. Jainkoa xedean edo bigarren sarrera espazioan Jesusi dagokio lehen espazioan edo sorburuan, hala ere. konturatu gaitezen lehen sarrera espazioan zenturioia eta zenturioiaren semea dauzkagun bitartean xedean arima baino ez daukagula. eta egokitze edo kidetze lanak penazak izango ditugula :

76Ohar bedi irakurlea berez Bibliako bertako idazleak emana digula oso meta-fora landua : lehenbizi zenturioiak seme gaixoaren ordez hitz egingo zuen, baina eskaera bukatzen dueneko bere buruaz ari dela dirudi : « Jauna ni ez naiz nor zu nire etxera sartzeko baina esazu hitz bat eta osatuko naiz » (ez zen ba semea gaixorik zegoena ?). Berez, ondinokarrenean ere. kideketa ez dut bere konplexutasun osoan eman, zeren guk testuan irakurri duguna « ogia hartzeko ere ona ez naizena » izan denez, eta horrek bultzatu baikaitu lehenago inguru liturgikoa imajinatzera, errito teofagikoa alegia. eta hortik gero esparru biblikora.

77Gure kulturan bai bekatua eta bai gaixotasuna zikina bezala ulertzen dira ; oinarriko metafora kontzeptual hori daukagulako badakigu « gaixorik » dagoena arima dela, eta beraz kideketa zenturioiaren semea eta arimaren artean ezarri behar dugula. Semea arima baldin bada, semea dagoen etxea zerekin identifikatu eta gorputzarekin. Katolikoen erritoetan komekatzeko orduan esaten dira berbok, ahoa etxeko atearekin identifikatuz eta abar. Zenturioiak bere burua semearekin identifikatzean, eta behin gure gogoan semea arimarekin bateratuta, berehala konturatzen gara zenturioia eta etxea gauza bere direla, hots, gorputza ; zenturioiaren semea eta aita identifikatuz zenturioia eta etxearen arteko metonimiazko lotura lantzen dugu ; esateko, metonimia batek bestea dakar. Hau guztia testu biblikoan bertan emana zaigu, behin testua katolikoen inguru teofagikoan kokatuz gero. Hartara, kontzeptuok bateraturik eclo integraturik datoz testuan integrazioa bigarren aldiz gertatzen denerako, hau da, testuko hariarekin bat egiten dugunerako.

78Testuaren haria ez da eteten esparru biblikotik esparru platonikora igaro doanean. gorputzaren eta arimaren arteko desberdintasuna jakint/at ematen duenean. Hori da aurretik irakurleak zabaldurik duelako arima-Jainkoaren gogo espazioa, irakurlea saiatu baita Bibliako pasartea ordura arteko istorioarekin batera ekartzen. Beraz, ez da bestelako ahalegin kon-tzienterik egin behar, baina ohar gaitezen esparru hori prest daukagula (eta idazleak badaki) behar dugun informazioa hortik eskuratzeko. Idazleak egiten duena oso sinplea da : hierarkiaz dugun ulermena esplotatuko du. Mendetasun ez uniformearen kontzeptua ulertu eta azaltzeko mailaketaren irudia erabili ohi dugu. Altuera boterearen hedadurarekin parekatzen da. Beraz, zenbat eta garaiago izan belauna edo maila halan eta botere botere-tsuagoa. Halan da ze arima Jainkoak beregana daramanez. oso leku garaira doala. eta leku altu horrek botere handia ematen diola (eta honez. gorputza-ren « gainetik jarri da » edo nagusitu zaio).

79Konturatu gaitezen zati honek zuen garrantzia ideologikoa zenbaterai-nokoa den, eta zein erraz lortu duen idazleak. Guk orain arte daukagun irudia buruan komekatzeko ordua da, hor sinestedunari objektu bat ematen zaio jateko. zelanbait Jesus zenturioiaren etxera doala ; gorputza arimaren ontzia bezala ikusten denez (eta arima isurki bezala), arimara heltzeko, esateko, ontzi horren barrura heltzeko ahotik sartu behar. Margaritaren testuan irudi horren gainetik egingo dugu jauzi. trukaketarako objektua grazia bera baita ogi sinbolikoaren ordez. horretara arima-isurki hori Jainkoarengana eroana dela. Berba batean, sakramentuen ordez hausnarketa proposatzen zen.

81Pasarte horren azterketak balio izan digu Margaritaren estrategia orokor bat diseinatzeko.

82Arin esatera, Margaritak Bibliako aipamena eta bere poemaren haria sendiaren barruko harremanen arabera interpretatuko ditu biak. Beraz, Bibliako harremana familiartekotzat jo daiteke, eta hortik bere haria ere, hots arima-Jainkoa ere familia harreman gisa har daiteke. Horrela demostraturik uzten du berari interesatzen zaion azken hau : Jainkoa eta arima ahaideak direna alegia. Familia harremanak ez datoz inongo espaziotatik, baina irakurleok oso ezagunak ditugunez erraz eraiki genitzake nahasketa edo bateraketa espazioan bertan ; gainera, gauzak errazteko, normalean Bibliatiko aipame-nean badago familiarteko harremanen bat egotez.

83Kontaerari nagokiolarik. esan beharra dago, arimak nozitu duen Jainkoaren manipulazioaren bitartez, aldaketa ontologikoa gertatu dela, eta orain lortu duela arimak Jainkoarekin ezkontzeko beharrezkoa zuen gorengo maila.

4.1.4.1. Arima Jesus-Jainkoaren Ama da

84Jainkoak bere ariman idazten duen legez, eta Izpiritua hartzeko fedea eman dionez, arima Jesusen ama bilakatu da, baina, denarekin ere, Aitaren alaba sortzez. Eskura dauden metafora esparruetatik informazioa jadesteaz gain. edota hipotestu biblikoetatik eszena berriak iradokitzeko, Margaritak autoritate hiblikoa erruz darabil proba gisa (Auctoritas). Antzinako erreto-rika liburuetan bi eratako probak bereizten ziren, artistikoak edo arteaz sortuak eta artetik kanpokoak edo sortu gabeak. Norbaiten lekukotasuna, jainkoena barne edo « apostrofa », erretorikatik kanpo zegoen hau da, ez zen arteaz sortua. Gogora ekar dezagun lehen azaldu dudan bezala Margaritak bere burua erretorikarik ez zekien emakume ezjakin gisa aurkeztu digula, eta gainera San Augustinek gomendatzen zuela elokuentzia edo etorri eskaseko hizlarientzat eskritura buruz ikasi eta bertatik erabiltzea hizkera (zeina bai-tzen egon zitekeenik eta egokiena). Honez, etorriaren ordez memoria behar dugu. baina memoria erudizioa da, eta Margaritak erudizio itzela erakuste digu.

85Hemen. esatea legez, aipu bat bestearen barruan ageri digu : « Nire aita-ren nahia egiten duena. hura da nire anaia eta arreba. eta ama » Mateo 12.

• j  Quand en preschant, estendant voz bras, distes
  Ceux qui feront le vouloir de mon Pere, Matth,12.
  Mes(...)

« Those that shall do the will of My father, they are My brethren and mother »j

• k  De cuyder mieux vous louer. c'esl blaspheme.
  Il n'est louenge telle que de DIEU mesme.

« ...if any man should think to give thee greater praise than God Himself hath done, it were a blasphemy (120). »k

88Hauxe dugu testuko pasarterik ardatzena. Areago, usteak ematen dit hauxe dela testuaren benetako helburua : Mariaren irudia doktrinetatik ezaba-tzea, sinesmena sineskerietatik garbitzearren. Suposatu genezakeenez Mariak lekuan lekuko izena hartzeari paganismoaren sunda igarriko zioten errefor-mazaleek, izen horren aniztasunaren azpian legokeen politeismoagatik edo animismoagatik. Gainera Maria artekarien paradigma da, eta erreformazaleek kristautasun zuzenagoa nahi zuten.

89Arima Jesusen arreba eta anaia da

90Semeak gure hautsekin bat egin duenez —berez, Aitak gugandik hain gertura jarri duenez— : « deituko diogu gure ahizpa eta neba »

• l  Quand vostre filz plein de divinite
  A prins le corps dc nostre humanité Philip. 2.
  Et s'est meslé av (...)

« ...then do we call Him sister and brother (p. I 18). »l

91Hortaz, arima Jesusen ama izateaz gain, bere arreba ere bada : « orain bada. arimak (zeinek Jainkoaren arreba dei bailiezaioke bere buruari) beharko du... ».

« Now, the soul (which may say of herself that she is the sister of God) ought.... »

• m  Je ne craindray de vous nommer mon frere.
  Vous l'avez dit en lieu bien autentique.
  Par Salomon. en v (...)

« ...I will not fear to call Thee my brother, for so hast Thou said by Solomon in his ballad, saying. My sister. thou hast wounded my heart with the sweet look of one of thy eyes and with one of thy hairs. »m

93Jesusi ahizpa eta neba deitzea agian izan daiteke gorputza eta arimaren generoaz diharduelako, baina ez dut erantzun errazik.

94Arima Jainkoaren alaba da

95« Honen ostean maitasun handiz adierazten duzu noia haren sortzea ez den besterik harengana beti izan plazer duzun onginahia baino. eta ziurtatzen duzu (bera zaindu zenuen) lehen eguna baino lehenagotik berarengan izan duzula zure maitasuna, eta zelan (maitasunaren bidez) zeuk sortu duzun, zeuk (bakarrik) oso ondo egin dezakezun moduan (...) Orduan egiak sentia-razten dio benetako aitatasuna dela zugan ».

• n  Apres. venez. par grand' dilection
  Luy declarer que sa creation
  N’est seulement que par le bon voulo (...)

« After this dost Thon declare with great love how her creation is only the good will which it pleaseth Tliee to have always toward her. giving assu-rance that hefore her first day (providing for her) Thou hast had Thy love in her, and how (through love) Thou hast begotten her, as (alone) Thou canst do very well. (...) Then the truth maketh her to feel that there is true paternity in Thee. »n

96Jainkoaren aitatasuna, honetaz, bere arimagazko jokaeran datza, bere isuri maitekorrean. eta areago, arimari gorputza eman dionez gero, izate fisi-koa eman ere. Margaritak darabiltzan familia metafora guztietarik honixe irizten diot nik ilunena, segurutik metaforarik onartuena delako. Gogoan erabil dezagun gizakiok kausazioa sorrera bezala metaforizatu ohi dugula ; hots, sorburua gerokoaren kausa dela uste dugu, eta, honen harian, egon zela joera bat hamaseigarren mendeko Europako herrialde batzuetan erregea ia-ia kausa bezala ez bazen behintzat aginte printzipio bezala ikustekoa.

98Geroago arimak « aita » deituko dio Jainkoari (119orr.). bi aldeko argu-dio bal gehituta : Aita Gurearen bidez biei egiten die aipu : Eskrituren autori-tateari eta familia unibertsalari. Bestalde, autoreak « alaba » hitza jartzen du Jainkoaren ahoan berari deitzeko, berriz ere Eskrituren autoritatera joaz (Prov. 23). Eta atzera ere, « Helas. nire aita zaharraren leinua hautsi baituzu, zalantza barik, alaba ordeko deitu didazunean (121) »

• o  Helas ! ouy. car du pere maudit
  Avez rompu la filiation
  En me nommant fille d'adoption.

« Alas. yea, for Thou hast broken the kindred of my old father, calling me daughter of adoption (121). »o

99Ezkontzak, etxe aldaketak. etxe berriko ugazaba jauna aitatzat hartzea dakar, emakumeei inongo jabegorik izatea eragozten zien legeriaren arabera. Erromatarren Deminutiori dago lotuta : behin ezkonduz gero. emakumeek bi aukera zituzten. aitaren abizena eraman ala senarrarena. Aitarena eramatea erabakitzen bazuten, dibortziatu ahal izango ziren (hots, aitarenera bueltatu). baina. senarra hilez geroz, ezin izango zuten senarraren etxepartetik gozame-nik izan. Senarraren abizena eramatea erabakilzen bazuten. gauza bera gertatuko zitzaien aitarekin. zelanbait esan, legez euren senarren alaba bilakatuko ziren.

4.1.4.2. Arima Jainkoaren emaztea da

• p  Il vous plaist bien luy donner autre nom
  Vostre Espouse la nommer. et de vous,
  Vous appeller son mar (...)

« It pleaseth Thee to give her another name, to call her Thy wife and she to call Thee husband, declaring how Thou hast freely declared the marriage of her. By the baptism Thou hast made a promise to give her Thy goods and riches. Thou dost take her sins, for she hath nothing else, vvhich Adam her father did give her. »p

• q  Pareillement espouse me clamez
  En ce lieu là. monstrant que vous m'aymez,
  Et m'appellez, par vraye a (...)

« And likewise Thou dost call me wife, shovving that Thou lovest me, and call me (by true jealous love), My dove, rise up my spouse. »q

4.2. Sendiarekikoak : arimagandik Jainkoagana

102Arima lau bider segurtaturiko lekuan dago « kokatuta », baina arimak familiako lau posizio horietan Jainkoarengana erakusten duen jarrerak kolokan jarriko ditu leku horiek :

4.2.1. Arima umea eta Jainkoa aita

103Margaritak seme galduaren parabola dakarkigu oraingoan. Parabola horretan etxe bateko semeak etxe-partea eskatzen dio aitari eta badoa handik. Diru guztia gastatu eta gero, denik eta lanik umilena hartzea besterik ez zaio geratzen : txerriak zaintzea. Bere egoeraz gogoeta eginda, etxera itzultzea erabakitzen du, baina morroi, ez seme. Hala ere, aitak ohore eta festa handiez hartzen du berriro. Parabola horretan bezala, gure testuan ere arimak huts egin dio Jainkoari : « Eta irain egin dizudala ume galduak egin zuen legez, haragiaren salerosketa ergelari jarraika ».

• r  Donc, à mon Pere ! où gist amour non feinte, Jaques 3.
  De quoy fault il qu'en mon coeur j'aye crain (...)

« Also that I have offended Thee as the prodigal child did, following the foolish trade of the flesh. »r

104Hemen generoaren egokitze interesgarria daukagu. Hasieran, Margaritak generoa zehaztu barik aipatzen du Bibliako pertsonaia, « semea » esan beharrean « umea » esanez. Gero ume horren bekatuak « haragiaren salerosketa » anbiguoaren bidez deskribatzen ditu. Hori bi modutara uler daiteke, « salerosketa » hitza segun eta zelan ulertzen dugun : edo prostitutaren sexu harreman ordainduak direla pentsatuz edo, bestela, modu orokorragoan, merkatari munduzalearen negozioak.

105Alabaina, parabolan bezala, aitak ez du bere umearen bekatua ikusiko. Hori garrantzitsua da bai estasi legalaren ikuspegitik arlo politikoan (aitaren jarrera) eta bai aitortzaren sakramentuaren arbuiapenaren aldetik, arlo erlijio-soan : « Non da, orduan, ni zigortuko nauenik, neure aitak ene bekatua ukatzen dionean ? Ez dago inongo gizona kondena dezakeen epailerik, baldin eta Jainkoak berak gizon hori gaitzesten ez badu. Ez naiz ondasunik ez izatearen beldur, Jainkoa dut-eta aita ».

• s  En lieu d'avoir par vous punition,
  Vous m'asseurez de ma salvation.
  Ou est celuy donc qui me punira
  Q (...)

« Where is he then that shall punish me when my father shall deny him my sin ? There is no judge that can condemn any man, unless God himself would damn him. I fear not to have lack of goods since I have God for my father. »s

106Berriz ere, bertikala da erlazioa : ez dago bitartekaririk, ez abokatu eta ez abaderik.

4.2.2. Arima, Jainkoaren ama

107Familia harreman hau poemaren bigarren zatiko kontzepturik landuenetako bat zenez, hirugarren zati honetan ere testuak zenbait gogoeta interes-garri eskainiko dizkigu arima eta gorputzaren arteko harremanez. Lehenago esan dudanez, arima manipulatuz, arima eskutan erabiliz, Jainkoak leku berria ematen dio. Ukitze horrek arimari dakarkion lehendabiziko aldaketa gorputzaren gainetik jartzea da (gorago aipu batean ikusi dugunez). Arimak ezin du esan Jainkoaren alboan dagoenik, baina Jainkoaren ekintzaren bidez gorputzaren jabe sentituko da. Garrantzitsua da gogoratzea frantsesez arima femeninoa dela, eta gorputza, berriz, maskulinoa. Elizabethen itzulpenak ez du gorputz maskulinoan aurkezten, baina argi eta garbi azpimarratzen du arimaren femeninotasuna.

108Arima eta gorputzaren arteko erlazioen beste alde interesgarri bat zera da, berriz ere sexu harreman (debekatu) en bidez sinbolizatuta datozela. Jainkoak gorputzaren barruan jarri du arima : « ez nagiaz lokartzeko, baizik eta batak eta besteak beste lanik izan ez dezaten zeu zelan zerbitzatu pentsatzea baino »

• t  Et puis apres dens ce corps l'avez mise,
  Non pour dormir. ne pour estre remise,
  Mais pour tous deux (...)

« not for sleep with sloth but that both of them should have no other exercise but only to think how to do some service unto Thee (118). »t

109Aipu honek egoeraren konnotazio sexualak argiro ispilatzen ez baditu ere, poemaren bukaeran autoreak modu esplizituagoan adieraziko du (ikus beherago, heriotzaren beldurra dela eta). Garrantzitsua arima eta gorputzaren arteko harremanen norabidea da, hots, batak bestearekiko vs biek Jainkoagana. Ziur aski sexua edo maitasuna erlazio prototipikotzat har deza-kegu. Beraz, kide biek, arimak eta gorputzak, Jainkoa zaintzea izango dute eginbehar, printze baten zaindariak balira bezala.

110Baina orduan arimak huts egingo du eginbehar horretan : « Izan ere, zutaz ernaldu eta erditu ondoren, arrazoimena utzi nuen albo batera ; eta neure borondatearen menpeko bihurturik, eta zuri jaramonik egin gabe, lo geratu nintzen eta lekua utzi nion nire etsai handiari : ezjakintasunaren gauean (lo bainengoen) nigandik ostu zintuen, maltzurkeriaz, eta zure lekuan bere ume hila utzi zidan. (...) Nire etsaiak, nire sentsualitateak (ni piztikeriazko lo zorroan nengoela) neugandik ostu zintuen, eta beste ume bat eman zídan. bere baitan bizirik ez zuena. eta bekatua deritzona ».

• u  Car vous ayant conceu et enfanté,
  Laissant raison subjette à volunté,
  Sans vous garder. je me suis e (...)

« For after I have conceived and brought Thee forth, I left reason ; and taking subject unto my own will, not taking heed unto Thee, I fell asleep and gave place to my great enemy : the vvhich in the night of ignorance (I being asleep) did steal Thee from me, craftily, and in the place she did put her child which was dead. (...) My enemy, my sensuality (I being in my beastly sleep) did steal Thee from me and gave me another child having no life in him, which is called sin...(p. 123). »u

112Lehenago esan dudanez, sexuak harreman prototipikoa irudikatzen du. Erlazioa bektore bat da, eta badu sorlekua, norabidea eta zentzua. Desira eta intentzio konnotazio nabarmenak direla medio, arima lo geratzeak gorputza-rekin erlazio sexualak izatea esan nahi du, eta hortik sentsualitate etsai/auzo-kidea etortzea.

4.2.3. Arima, Jainkoaren arreba

114Arima nebaren kontra altxatzen da. Hemen gogoratzen den Bibliako pasartea 12 Zenbakiak da, Maria eta Aaron Moisesen kontra mintzatu zire-nean hura arrotz batekin ezkontzeagatik, debekatua baitzegoen halakorik egitea. Kontalaria —arima— Aaronen emazte Mariarekin identifikatzen da. Bibliako pasartean Maria eta Aaron kexu dira, esanez Jainkoak eurei ere hitz egin ziela. Beraz, itxura batean auzia apurtutako legeren bati zor bazaio ere, azpian bada legearen jabe nor den esateko norgehiagoka, Jainkoaren boron-datea interpretatzeko lehia. Jainkoak erantzuten du, eta erakusten Moisesekin daukan harremana eta beste profeta batzuekin daukana arras desberdinak direla : besteengandik ostentzen bada ere, Moisesi aurrez aurre mintzo bai-tzaio.

115Pasarte honetan arazoa interpretazioaren zuzentasuna da, hots, noraino daukagun Jainkoaren hitzaren ezaguera zuzena. Jakina, korolario erlijiosoa inspirazioaren jabegoaren arazoa da, eta interpretatzeko autoritatearena. Dakigunez, Moisesek Egiptoko faraoiarekin berba egiten ez joateko eman-dako aitzakietako bat zera izan zen, bera, Moises, hiztun ona ez izatea. Jainkoak esan zion Aaron anaia eramateko bere ordezkari gisa. Gaia gehiago elaboratuz, esan dezakegu bigarren pasarte honek egia vs erretorikaren arazo platonikoa aurkezten duela. Irakurketa metonimikoa eginez, Aaronek Legean oinarritutako interpretazio rabinikoa ordezkatzen duela esan genezake, eta Moisesek, berriz, interpretazio profetiko edo inspiratua : gnomismoa vs. erre-belazioa, trebetasuna vs. inspirazioa.

116Gure testura itzuliaz, arimak aukera egin behar du Aaron eta Moisesen artean : erretorika vs. errebelazioa, abadea vs. profeta, eta, irakurketa biogra-flkoa eginez, Henri senarra vs. François neba, beharbada. « ... zeren nik (hain leinu prestuaren ohorea eta jatorria ahazturik, eta baita nigana duzun neha portaera eztia ere) zure aurka altxatu nintzen (nire hutsegiteak gogoratu barik, eta zugandik urrunduz) eta Aaron nebarekin elkar hartuta, gertu egon nintzen zure lanen kontrako epaia emateko, eta hakarrik nengoencan ere marmarka jardun nuen zure aurka. Horregatik damu handitan dago ene kontzientzia (...) Oh Jainko eskuzabala, neha, eta Moises egiazkoa... »

• v  Car oubliant l'honneur du parentage,
  L'adoption de sy noble lignage,
  Vostre tant doux et fraternel r (...)

« ...for I (forgetting the honor and adoption of so noble kindred, also Thy so sweet a brotherly behavior toward me) did rise against Thee and (not remembering my faults, but going far from Thee) did agree with my brother Aaron, willing to give judgment against Thy works, and also grudging against Thee privily, which thing causeth me to have a great remorse in my conscience. (...) 0 bountiful God, brother, and true Moses...( 125.orr.). »v

117Gogoan izan behar dugu oro har profeziak kolokan jartzen duela autoritate rabinikoa. Hala ere, Numeroak 12-ko pasartean autoritatea profetari ematen zaio, eta, areago, legeak ez du berarengan eraginik. Ohar gaitezen pasarte hau absolutismo politikoaren erakuntzaren testuinguruan interpreta-tzen badugu, Moises-Erregearen identifikazio bikoitzak zera dakarrela, Jainkoak berak hautatu duela bien artean eta ez herriak, edo gorteak, edo zaharrek edo parlamentuak (hau da, Çiden ageri zaigun arazo bera, ohoreen arteko gatazka). Gainera, ildo horretalik jarraiki, erregea kritikatzeak beka-tuaren zama dakar, estigma. Guztiei eragiten dien legeak ez dauka indarrik erregearengan, eta hark nahi bezala apur dezake.

119Moises emakume arrotz batekin (eta arrotz baten alaba gainera) ezkondu zen, hau da, ez zion endogamia tradizioari jarraitu.

120Moisesek hilketa egin dezake zigorrik hartu gabe, baina gainerakoek ez.

121Hauxe da proposatzen dudan irakurketa : emakume arrotzarekin ezkontzea beste herri batzuekiko bake aliantza da, hots, sistema zaharreko errege/erreginek beren-beregi debekatuta zeukaten ekintza politikoa. Aldiberean, horiexek ziren sistema zaharreko aristokratek zeuzkaten eskubide biak : mendekurako eskubidea eta euren etxearen interesen alde jokatzeko independentzia. Nobleak behin gortesau bihurturik, euren kexua izango zen erabaki politiko inportanteak hartzerakoan sarritan errege/erreginak bazter-rean uzten zituela. Baina Aaron Henrirekin identifikatu ahal bada, artean ez zen gortesaua.

122Testura itzuliz, arimak okerreko bidea hautatu du (erreotorika egiaren ordez ?), eta horregatik deskomekatua da, gortetik kanpora botea : « Eta horrela dendetatik eta jendearen bizilekuetatik egotzi ninduten (legentsu baten moduan) »

• w  Ainsi je fuz mise, comme ladresse,
  Dehors du parc du peuple et de la presse :
  l548ko edizioan : For (...)

« And so was I put (like a lazar) from the tents and habitation of the people. (125). »w

123Eta ostera ere, barkamena iraina baino sendoagoa da : « Ulertuidazu orduan, eta barkatu nire ezjakintasuna, zure arreba izateko bezain leinu handikoa naiz eta. »

« Thou shouldst not to such a good turn unto such a poor woman as I am (126). »

« Take my meaning then, and excuse mine ignorance, since I am of so great a kindred as to be Thy sister (126). »

4.2.4. Arima, Jainkoaren emazte

• y  Si pere a eu dc son enfant mercy,
  Si mere a eu pour son filz du soucy,
  Si frere à soeur a couvert le (...)

« If any mother hath taken any care for her son, if any brother hid the fault of his sister, I never saw it (or else it was kept wondrous secret) that any husband would forgive his wife after she had offended and did return unto him (126). »y

126Ereduzko portaeraren eta benetakoaren arteko konparazioa egiteko, testuak ez dio emakumearen jokabideari erreparatzen, gizonaren erantzunari baino. Honela karakterizatzen du senarra : « Euren gaitzaren mendekua har-tzeko, hainbatek emaztea heriotzera kondenatzera bultzatzen zituzten epai-leak. Beste batzuek, emaztea bekatua egiten ikusita, euren eskuez hiltzen zituzten. Beste batzuek (emazteen hutsegiteak azaleratzen ikusirik) etxetik bidaltzen zituzten, euren lagunengana. Beste batzuek (emazteen gaizkieginak ikustean) gartzeleratu egiten zituzten. Labur esateko, begiratu haien izakerei, euren azken helburua zigorra besterik ez baita ».

• z  Assez en est qui pour venger leur tort,
  Par jugement les ont fait mettre à mort.
  Autres. voyans leur (...)

« There be enough of them which for to avenge their wrong did cause the judges to condemn them to die. Others, seeing their wives sin, did not suddenly spare their own hands to kill them. Others also (seeing their faults appear) did send them home again to their own friends. Others (seeing their ill deeds) did shut them in a prison. Now, to speak short, look upon all their complexions, for the end of their pretense is nothing else but punishment. »z

127Horren guztiaren xedea edozein gizonen jokaera mesprezatzea da, Jainkoaren portaerarekin alderatuta. Hamaseigarren mendeko Europan, Jainkoaren erreakzioa tentelkeriatzat hartuko zuten. Beharbada Margarita hemen adierazten ari da emakumearen ohorea ez dagoela bere himenean, desproportzio zoroa dagoela bekatuaren eta zigorraren artean. Testuan hauxe da gertaeren hurrenkera : 1) hutsegitea gauza jakintzat hartzen da, 2) gizonen ohiko erreakzioa erakusten zaigu, senar pertektuarenarekin kontrastean, 3) senar perfektu horrek aurretik emandako (eta beraz, galtzekotan diren) onda-sunak zerrendatzen dira :

128Neu hautatu nau (hainbaten artean, ustez)

130Ezkon harreman horretan arimak egiten duen lehenengo hutsegitea senarra utzi eta beste « txarrago » bat hartzea da : « Bai. utzi zaitut, eta ahaztu, eta zugandik ihes egin. Neure gogara joateko utzi zaitut. Bazter utzi zaitut txarrago bat hartzeko (...) Baina nora joan naiz ? Tristura besterik ez dagoen leku batera (...) Neure borondate gaiztoaz utzi zaitut (...) Eta (neure burua zure maitasunetik hobeto apartatzeko) zure etsaia hartu dut, zein den deabrua, mundua eta haragia »

• a a Laissé vous ay, oublié et fouy.
  Laissé vous ay, pour suyvre mon plaisir ;
  Laissé vous ay, pour un m (...)

« Yea, I have left, forgotten and run away from Thee. I did leave Thee to go at my pleasure. I have forsaken Thee to choose it worse. (...) But whither went I ? Into a place where nothing is but cursedness. (...) I have left Thee through my own ill will (...) And (for the better to outdraw myself from Thy love) I have taken Thine enemy, which is the devil, the world and the flesh (128).... »a^a

131Paragrafo anplifikatu honetan oraindik, gizonaren izena bera ere gorro-tatu izana da hurrengo hutsegitea, eta konbentzioen arabera jokatu izana, zintzoz eta bihotzez jokatu ordez : « Eta zugana izan behar nituen maitasun eta karitateari dagokienez, halako moldez ito zizkidaten, non Jesus ene senarraren izena (lehen hain eztia zitzaidana) gogaikarria zitzaidan, eta halako gorrotoa nion ezen askotan burlatan hartzen nuen. Eta (sermoi bat entzutean) gizonen batek esaten baldin bazidan Predikatzaileak ondo dio, nik erantzuten nion, Egia da. Baina nire hitzak hegaz joaten ziren, luma baten moduan. Eta ez nintzen inoiz elizara joaten, itxuragatik ez bazen. Nire egite guztiak hipokresia baino ez ziren. nire gogoa beste leku batzuetan zegoen eta. Zutaz entzuten nuenean ernegatu egiten nintzen, nahiago bainuen neure gogara ibiltzea. »

• b b Hemen letra etzanaz nabarmendu ditudan bertsolerroak ez dira agertzen bi edizioetako batean ere. (...)

« And as for the love and charity that I should have toward Thee, they did quench it so that the name of Jesus my husband (which before I had found so sweet) was to me tedious, and I did hate it so that oftentimes I did jest at it. And if any man (we hearing a sermon) should say unto me, The preacher saith well I will answer, It is true. But my words did flee away as a feather doth. And I went never to the church but for manner's sake. All my deeds were but hypocrisy, for my mind was in other places. I was annoyed when I heard speak of Thee, for I was more willing to go at my pleasure (128) »b^b

• Emaztea burlatan hartu, jipoitu edo hil dezaten uztea

• Emaztea kartzelaratu edo etxetik bidaltzea

• Emazteari bere opari edo bitxiak kentzea

• Emazteari emandako etxe-lurrak kentzea

• Senarrak emaztea akusatzea epailearen aurrean

• Senarrak emazteari debekatzea sekulan bere aurrean agertzea edo bere etxera joatea

133Horren ordez, hauek dira Jainkoaren baldintzak : « Ene alaba... »

• Zu arretaz entzun eta ikusi, eta zeure entzutea nigana jarri

• Jendearen jokamoldeak ahaztu (ezagun berrienak), eta (Adan) zure aita zaharraren etxea

• d d Venez à moy, vous tous qui par labeurMatth. 11.
  Estes lassez et chargez de douleur ;
  Je suis celuy (...)

« ...Thou beganst to cry : Come unto Me all ye which are weary with labor. I am I that shall receive and feed you with My bread. »d^d

135Hurren gogoeta meta-narratibo interesgarria dator. Protagonistak, arimak, dio ez dakiela ea horiek hitz hutsak diren ala benetan Jainkoaren berbak. Honek arima zalantza momentu batean irudikatuko liguke. Aurretik sermoia entzutera joan zen moduan, orain ere argi dago arima ez dagoela aurrez aurre hizketan Jainkoarekin. Biblia irakurtzen ari da, baina maitasunik gabe irakurtzen : berriz ere San Augustinen hermeneutika. Arimak irakurri dituen pasarteak aipatzen zaizkigu : mahasti pozoitsuaren konparazioa, Shulamita arimarekin identifikatzen duen alegoria, eta, azkenik, Jeremias (Jer. 3). Aurreko pasarteak maitasun barik irakurri dituen legez, hau ere « bihotzean beldurra eta aurpegian lotsa » dituela irakurri du. Pasarte guztiek orain arteko ideia bera azpimarratzen dute : Legeak zigor izugarriak ezartzen dizkio senarra utzi duen emazteari, baina Jainkoak beste era batera jokatzen du, behin baldintzak betez gero, jakina : « Nire borondatea zu obeditzera jarria zegoela jakin bezain laster, (nigan fede bizia ezarri eta) zure gupida eta ontasunaz baliatu baitzinen, eta, horrela, zu Jauna, ugazaba eta errege zinela (eta zure beldur izan behar nintzela) jakin nuenean (eta lehenago ezkutatuko ninduzula, jendaurrean agerian jarri baino), ez nuen zure bila abiatzeko beldurrik izan, eta, bilatuta, aurkitu egin zintudan ».

• e e Car aussi tost qu'avez veu abaissée
  Ma volunté soubz vostre obeissance.
  Avez usé de vostre grand’ c (...)

« For as soon as Thou knewest my will bowed to obey Thee, then (putting in me a lively faith) Thou didst use Thy clemency and goodness ; so that after I knew Thee to be Lord, master, and king (of whom I ought to have fear), then found I my fear to be quenched, believing that Thou were so gracious, good, sweet, and pitiful [a] husband that I (which should rather hide me than show myself) was not afraid to go and seek for Thee ; and in seeking I found Thee. »e^e

136Esan dudanez, arimak bete beharreko baldintzak obedientzia agintzea eta Jainkoaren autoritatea onartzea dira (maitasunik gabe irakurtzea testua-ren autoritatea zalantzatan jartzea baitzen). Bere aginte eta lekuagatik beldur-garria izateko modukoa bada ere, Jainkoak barruko ona eta handia dauka.

138Horrenbestez, arimari egiten zaion akusazioa bere borondatea erabiltzea da. Hori jatorrizko bekatuarekin erlaziona daitekeelakoan nago, jakitu-riaren arbolaren interpretazioari eutsiz gero. Horrexegatik esan dezakegu testu honetan ageri den obedientzia konpromisoa paraleloa zaiola teologia katolikoan Mariarenganako bihurtze gisa ageri den guraria. Diferentzia zera da, biguntasun edo malgutasunaren kontzeptua zein puntutan sartzen den jokoan : bitarteko osagai batean katolikoentzat, eta norberaren borondatean erreformatzaileen kasuan. Katolikoek arauaren salbuespenena bilatzen dute ; erreformistek, ordea, borondate malgua. Hortaz, azkenen kasuan harremana zuzena izan behar da. Hautatzearen bekatua bera obedientziari kontrajartzen zaio, eta obedientzia ugazaba eta otseinaren edo jaun eta basailuaren arteko kontratuaren zimentarria da.

• Arimak bekatua egin duen lau lekuetan laburbilduta, honakoa esan dezakegu :

• Alaba gisa, arimak aitagandik egin zuen ihes, eta senipartea xahutu zuen : burujabetza.

• Ama gisa, arima lo geratu zen, arrazoimena galdu eta piztikeria egin zuen gorputzarekin : sentsualitatea.

• Arreba gisa, beste neba bat hautatu zuen, benetako mezuaren ordez hitz jarioa darabilena : erretorika edo trebeziak.

• Emazte gisa beste jaun batzuk hautatu zituen : borondatea.

139Honetara laburbiltzen zaizkigu arimak Jainkoarekin dauzkan senide harremanak : « O ene salbagilea, feclearen bidez zurekin errotu eta batu naiz. A zelako batasuna, (fedearen bidez) ziur bainago zutaz. Eta orain seme, aita, senar eta neba deitu ahal dizut. Aita, neba, seme, senarra. O zelako opariak ematen dizkidazun izen horien ontasunaz. O, aita neurea, zelako aitatasuna ; O, neba neurea, zelako nebatasuna ; O ume neurea, zelako gozamena ; O senar neruea, zelako elkartzea ! Umiltasunez betetako aita, gure antza hartu-tako semea, fedeaz eta karitateaz sortutako semea, azken muturreraino maite duen senarra. »

• f f O mon Sauveur, par Foy je suis plantée, Rom. 11.
  Et par amour en vous, jointe et entée.
  Quelle unio (...)

« O my savior, through faith I am planted and joined with Thee. O what union is this, since (through faith) I am sure of Thee. And now I may call Thee son, father, spouse, and brother. Father, brother, son, husband : O what gifts Thou dost give by the goodness of those names. O my father, what paternity ; O my brother, what fraternity ; O my child, what delectation ; O my husband, O what conjunction ! Father full of humility, brother having taken our similitude, son engendered through faith and charity, husband loving in all extremity (133). »f^f

5. Jaurespen harremana

141Esana dut poema osoak sustrai hartzen duela bi metafora esparru nagusitatik : bata epaiketa eszena eta bestea familiakoa. Azaldu dut epaiketa eszena Etxepare oinarri harturik, eta adierazi dut zelan epaiketa bera ez den zuzenean deskribatzen Margaritaren poeman, baina etengabe dagoela azpitik suposatua. Ikusi ditugu familia harremanak eta zelan erabiltzen dituen marga-ritak Bibliatiko aipuak irakurleak nahasketa edo bateraketa espazioak sor litzan, eta halaber, epaiketaren eszena etengabe suposatu egote horrek dakarren pribatizatze prozesua. Orain ikustera goazena zera da, hain zuzen epaiketa eszenaren ordez eskaintzen zaigun itunaren irtenbidea. Itunak bi alderdi ditu : merkatal alderdia eta jaun-basailu alderdia, bietan maila ezber-dinen arteko berba ematea izango da, baina, halaber, objektuen edo zerbitzuen trukaketa ere bai. Ituna testuan hasieran datorren bataioarekin ezartzen da, eta ituna bermatzen da azkenean datorren zaldun-guda edo turnamentaren bitartez, hain zuzen epaiketa eszena artezen ordezkatuko duen eszena.

5.1 Otsein-Ugazaben artekoak

142Arimak bere ahuleziak azalduko ditu : alde batetik bekatu larregi egin ditu eta, bestetik, indarrik bat ere ez du ezagutzarako. Gizakiaren izaera okerraren gaineko leku komunak dira berauek. Hots, autoreak esango digu definizioz arima bekataria dela, edo bestetara, bekatuak bere sustraiak giza ariman dauzkala barrenduta. Arima bekataria izateaz gainera, ararteko eta artekarien hutsaltasunaz jardungo du gero « Ez da gizonik, ez santurik, ez aingerurik zeinaren bitartez bekatariaren bihotza aldatuko denik. »

« there is neither man, saint, nor angel for whom the heart of a sinner will change. » (117.orr.).

143Bitartean autoreak Jainkoaren eta arimaren arteko konparaketa Erdi Aroko jaun-basailuaren esparruan kokatuko du, sendiko harremanak ez baitira jabe-mirabeen artekoetatik bereizten ; hori bi eratara erakutsiko digu autoreak, alde batetik familia barruko hierarkiaren azpimarratzeaz, hau guztia aurreko atalean ikusi dugu, eta bestetik jaun-basailuaren harremana ugazabaren ontasunean oinarrituz. Testuak azal eta zelai agertu behar du zerbitzariak ez duela zerbitzatzen, jaso baino. Testuinguru honetan interpretatu beharko dira « jainkoaren grazia » bezalako kontzeptuak, eta « lurreko har guztiz biluzia » bezalako adierazpideak : « Helas, zelako ugazaba baina ! Beragandik onik ez dut merezi, kontrara baizik, zerbitzari nagia izan natzaio eta... »

• h h Las ! quel maistre, sans avoir desservy
  Nul bien de luy, mais l'ayant mal servy,
  1548 : O what a ma (...)

« Alas, what a master ! Without having deserved any goodness of Him but rather served Him slothfully... »h^h.

144Esaldi honetan egitura hierarkikoa gorde da ; otseinaren kalitate faltak ugazabaren kalitatea azpimarratzen du. Horrelako konparaketak ez dira berriak, gogoratu Mio Çiden « como oviera buen vasallo si oviera buen señor. » Honek pentsamendu magikoarekin lotzen gaitu, zeinetan uste baita lurreko gertakariak zeruko gertaeren ispilu baino ez direla (ikus oharretan lehen emandako patriarkalismoari buruzko aipua). Beraz, hortik hurrengo urra-tsean, goiko katenbegiko nolakotasunak beheko katenbegikoek jasoko dituzte herentzian (Çiden kasuan), eta are hurrengo urrats batean, herentzia hori ez onartzea izango da bekatu egitea (Margaritaren kasuan).

145Goazen astiroago : « Helas, ene Jainkoa, ez zaitut bilatu, baina hegaz eta ihes egin dut zugandik ; eta nigana zure azpira makurtzen zara orain, zer-eta lurreko har erabat biluzia baino ez naizen honengana ».

• i i Helas ! Mon DIEU, je ne vous cerchois pas,
  Mais vous fuyois en courant le grand pas ;
  Et vous ça ba (...)

« Alas, my God, I did not seek Thee, but fled and ran away from Thee ; and here beneath Thou camest to me which am nothing but a worm of the earth all naked. »iⁱ

148Jaun-basailu erlazioak bataioaren bitartez sinbolizatzen dira : bataioan arimaren « lagunek » eutsitako aginduak dira arimak eginbeharreko lanak. Bera zerbitzari txarra izatea agerian azaldu da aginduok jan egin dituelako. Otseinaren eginbeharrak hauexek dira :

150Kontrakarra, ugazabaren betebeharrak hauexek dira :

151(fedez eta sagaramenduz ni ohartaraztea) to warn by faith and sacraments
(otoitzez niri agirika egitea) to admonish me by preaching
(zure gorputz onurakoaren eta odol santuaren hartzeaz ni lasaitzea) to comfort me by the receiving of Thy worthy body and holy blood

152Betekizun hauen gabeziak batzuetan atxakia dira mirabearen alde, horrexegatik dio arimak burua ateratze aldera : « Sarri askotan apurtu izan dut zugazko ituna, ezen nire arima gaixoari sobera eman izan baitzaio jaten ogi txarra eta dotrina kaltegarria »

« Oftentimes have I broken with Thy covenant, for my poor soul was too much fed with ill bred and damnable doctrine. »

153Ohartu gaitezen bi betebeharron tankerak arras diferenteak direna : otseinaren eginbeharrak gogo-kidetasuna (bestera esateko adiz-kidea izatea), laguntzioa eta bekatua saihestea dira (berau dena delarik ere). Ugazabaren betekizunak, berriz, apaiztasunari datxezkio : sagaramenduak eta dotrina. Horregatik hain zuzen ere ugazabari ogi txarra eta dotrina kaltegarria lepo-ratzearen ustezko inkontsistentzia abadeen kontrako kritika bilakatzen da. Bi kide daude, kideok ez daude maila berean, eta bi maila diferente horien artean kontratua ezartzen da bataioaren bitartez.

5.2. Zaldun-gudaren eszena : bekatuak eskaini grazia jaso

154Heriotza da maitaleen arteko azken lotunea. Holako lotura bi lokarri moduren bitartez aztertzen da testuan : heriotza-bizitza eta arima-gorputza. Maitasunak (Jainkoak) lotu ditu heriotza eta bizitza elkarrekin. Gurutzearen misterioaren bitartez, heriotza ez da gehiago atzen azkena. Holaxe lotu ditu maitasunak alde bi-biak : « bizitza hilez, eta bizitza amairik gabea ». « Bizitza hilez » honek bizitza erreala esan gura du, eta « amaigabeko bizitza » esapideak heriotzez osteko bizitza esan nahi du. Beraz, Jainkoarenganako lotu desira honetan bi aukera ditugu : edo heriotza badator arimak Jainkoa aurki dezan, edo Maitasunak arima itxuraldatzeko mirakulu mistikoa egin beharko du.

5.2.1. Lotunea

155Gurutzearen misterioa baino lehen heriotza zorrotza zen denongan, baina, « gorputza eta arimaren arteko kopulazioa kautan harturik, euron ordena, maitasuna eta adostasuna, tristezia gehiena bata bestearengandik aldentzean zetzan ».

• k k Car où la mort, avant le grand mystere
  De ceste croix, estoit a tous austere, Ecclesiaste.
  Et n'y a (...)

« considering the copulation of the body and the soul, their order, love, and agreement, where the extreme sorrow was in the departing one from another. »k^k

157Katolikoen iruditeriatik ateratako beste ezaugarri bat bekatuen erakus-tea da. Katolikoen psikologian bekatuak garbitzeko modu bat eurek plazara-tzean, argitaratzean, begietaratzean zetzan ; iritzi publikoari erakutsiz, hone-tara ohore kopurua, balio pekuniario gisa (prestigioa, boterea eta hortaz, bezeroak) lotsarekin orekatzen zen. Testu honetan garrantzizkoa dena zera da, norberaren jokaeraren alde isildua—hitzak eta gogoetak—erroilu batean idatziak balira bezala erakusten direla—eta holan Jainkoak jakin badakiela azpimarratzen da. Ez da bekatuen garbiketarik bekatuok publiko egitearen bitartez konfesioan edo aitortzan bezala, fidantza kriminalaren ordainketa baino. « Charity does not offend justice and truth, » « Karitateak ez dio irainik egiten zuzentasunari eta egiari » esaldiak esan gura du zorren ordainketa esku-zabalak ez lukeela justiziaren kontra egingo (hots equitas-en kontra), zeren zorra kitatzeko baldintza bakarra fedea edukitzea bai-bailitzateke (eta ez pietatea edo errukia).

158Arimak berez irabazi du galera, baina Maria-mesedea zen bide judizial hura ez da aurrerantzean. Ustezko oztopo hau gainditzeko bidea fedea da ; fedea, ezinezkoan sinestea, hots, Jesusek ekintza gaiztoak bertute bihurtuko dituela sinetsi behar, eta zeren bidez eta ezkontza itunaren bitartez. Fedea, beraz, oso tankera zehatz bateko erlazioa da, equitas edo mesedearen oso bestelakoa, baina antzerako funtzioa beteaz. Hara hemen arartekoa zen alde-tik aitortzaren kontrako erasoa : « Hortaz, O Jauna, nork kondena nintzake, Bera (epailetzat emana zaidana) nire senarra, nire aita, eta nire aterpea baldin bada ? »

• m m Las, mon DIEU, non : car la Foy invisible Matth. 19.
  Croire me fait, que tout mon impossible
  Est tr (...)

« Then, O Lord, who shall condemn me, since He (which is given me for a judge) is my husband, my father, and my refuge ? »m^m

159Epaiketa honetara dator :

• Aita epailea da ; alabaina, edozein aita onen jokaera naturala da bere umea inoiz ez kondenatzea, betiere zuritzea eta defendatzea baino. Horixe litzateke gure egungo terminoetan errugabetasun suposamendua.

• • n n 1548ko ediziotik : O redemer, here is a great love. We fynde but fewe suche men of lawe. Swete Je (...)

  Akusatzailea Jesus da eta, aldi berean, bere erredentorea da. Areago, ez da bakarrik haren akusatzailea, baizik eta haren legegizona (boze-ramalea) ere bai. Akusatu beharrean eskusatu egiten du, eta beragatik mintzatu.nⁿ

160Europako hamaseigarren mendeko pentsamoldeak giza izaera defini-zioz gaiztotzat zuen. Beraz, Jainkoagazkoak arima goraltxatu arren, bada isuri arazo bat garbitu beharrekoa, arimak txarrerako eroria izatea, alegia. Autoreak dakarren irudia turnamentarena da, Jesus eta Bekatuaren arteko zaldun-guda. Borrokaren ostean, Bekatuk ez du indarrik (prestigiorik) inor infernuan edukitzeko, galdu ditu bere bezeroak ohorearekin batera. Segituan autoreak metafora destolesten du : Jesusenganako maitasuna bekatuarenga-nako eroria baino indartsuagoa da. Justa eszena honetan, barkatu den bekatu bakoitza Jesusen gloriarakoa da (gloria zaldunerian ulertzen den bezala), zenbat eta bekatu gehiago, orduan eta postura edo apustu zailago « faborito » ez zenarentzat. Jesusek bekatuen zorra kitatzen du. Trukaketak ezkontzan oinarritzen dira : bere ondasunak gure ondasunak dira Bataioan agindu bai-tzizkigun ; bere merituak gure merituak dira bere karitateagatik, eta gure bekatuek bere gloriarako balio diote. Puntu honetan, karitatea zuzentasunari edo berdintasunari jazartzen zitzaion esaldi hura argituko da : fedea gure aldean da, eta karitatea bere aldean da, eta bi-biek betetzen dute mesedeak edo errukiak dotrina katolikoetan egiten duen rola. Fedeak (oparia jadesteko) karitatearen bitartez lotuko ditu : « Otsein umila bere jabearekin. (...) Ezaguturik neurez ahula naizena eta Jainkoarekin indar-indartsua... »

• o o Y a il rien qui me puisse plus nuire,
  Si DIEU me veult par Foy a luy conduire ?
  J'entens la Foy tou (...)

« the humble servant unto his master. (...) Knowing that as for myself I am weak and with God I am right strong... »o^o

Ondorioak

161Margaritaren Mirailak Andre Marian emandako rola Jainkoagazko jaurespen erlazio feudala bilakatzen du. æquitas edo berdintasunaren kon-tzeptua, legearen zurruntasuna biguntzeko tarteko zoru bezala ulerturik, mesedearen edo errukiaren rol femeninoa bilakatu zen ; Jainkoaren legea zurruna, Andre Mari biguna. Aitzitik, Margaritaren irudi berrian malgutasu-nak arimaren borondatean egon behar du, eta Jainkoarekiko erlazioak ispila-tzeko bi kontzeptu darabiltza : fedea arimarengandik Jainkoarenganaino, eta karitatea Jaikoarengandik arimarenganaino.

Equitas : legea berdintzea → epaiketa : mesedea-errukia vs. jaurespena : fedea-karitatea

162Epaiketa eszena familia harremanen eszena batera aldatuz gero, Margaritak Jainkoa eskainiko du Aitatzat eta epailetzat, eta Jesus semea akusatzailetzat eta senartzat ; eta arima emakumearekin identifikatzen da eurekiko harremanetarako : alaba, arreba, ama eta emaztea.

163Esango nuke Europako hamaseigarren mendeko goi mailetakoek ezkontza jaurespen erlazio gisa ulertzen zela. Jesus-senarrak itzala irabaziko du bere emazte-arimaren fedearen bitartez, eta arima-emazteak baliatu ahal ditu bere senar-Jesusen ondasun-izenak. Atzean dautzan irudietako bat arimaren faboreagatik Jesusek eta Bekatuak duten turnamenta da. Fedea jauntza-ren ezagutza da ; trukean jaunaren karitateak bekatuak ordaintzen ditu. Ez da tartekorik, harremanak ez du bitartekorik.

164Goi mailako aristokratentzako harreman biribilenak familiaren barru-koak ziren. Emakumeak aitari obeditu behar zionez, eta begirunea zor nebari, baina, era berean bere senarra ere zerbitzatu behar, bada emakumearentzat ere, segurutik lehian leudekeen bi etxe desberdinen arteko tentsioa lasaituko zen baldin eta aita eta senarra berbera baziren ; hartara etxe bakarra zen gobernatzeko eta tentsioa saihestuko zen.