Navigation – Plan du site

AccueilNuméros58Jean-Pierre Couzinié (1794-1860),...

Jean-Pierre Couzinié (1794-1860), lexicograf entre Rochegude e Mistral

Joan Thomas

Texte intégral

1Una istòria de la lingüistica occitana, e de la lexicografia en particular, subretot dins son aspècte prosopografic, nos pòt ajudar a comprene l’evolucion de la disciplina e plan solide menar una analisi que permete de durbir una dralha novèla. Presentarem aicí un dels grands lexicografes occitans, pauc conegut, mas que l’òbra marca un temps dins l’evolucion dels trabalhs de lexicografia. Couzinié es plan marcat per los trabalhs de sos davancièrs (Sauvages, Rochegude, Honnorat) e considèra pas son trabalh coma acabat mas coma un apòrt novèl a la descripcion del lexic, e o es.

2Nos a semblat qu’una lectura novèla dels lexicografes èra necita a l’ora d’ara. Prepausam de començar per Couzinié que se tròba, semblariá, al crosièr d’un camin nòu dins l’istòria que va de Doujat (1638) a Tot en òc (2002).

1 Presentacion

3Dictionnaire de la langue Romano-Castraise et des contrées limitrophes, par M. J.-P. Couzinié, curé à Serviès (Tarn), Imp. Cantié et Rey, Castres, 1850. Cal ajustar la reedicion de 1976, Laffitte Reprints, Marseille.

4L’obratge se durbís, tant dins l’edicion originala que dins la reedicion de Laffitte, per una pagina datada de 1847 e que pòrta per títol Dictionnaire Patois-Français grand in 8° à deux colonnes par M. J. Couzinié, curé à Serviès (Tarn) C. Thomas, éditeur à Castres.

5De fach, aquel fuèlh es pas la reproduccion d’una edicion anteriora de 1847, mas d’un prospectus de joscripcion. L’obratge pareis tres ans pus tard, en 1850, a cò d’un autre imprimeire.

6Lo portisson es un poèma de Lucien Mengaud, Adious a moun libre e seguit d’un Avertissement de l’autor. Es per aquí que dintram dins l’univèrs intellectual de Couzinié. Nos ditz aver pas que tres libres : Daubian, Goudouli, Pujol (de Castras). Mas, en relacion amb Magloire Nayral (autor de Biographies castraises), d’Anarchasis Combes (Chroniques castraises) e de Gustave de Clausade (editor d’Augèr Gailhard), descobrís d’autres autors tarneses o tolosencs e la bibliotèca de J.-B. Noulet. Aqueste Avertissement es seguit de la lista de las abreviacions emplegadas e dels autors consultats ont auriá trobadas las citacions que servisson d’exemple o d’illustracion. I tornarem. Enfin, sus tres paginas, de Paul Debar, datadas del 4 de desembre de 1849, se tròba l’Epitro a Moussu Couzinié, ritou de Serviès.

2 Una nominacion originala

7A una epòca ont « patés/patois » es la terminologia benlèu majoritària per designar la lenga d’òc, parlar de langue romano-castraise es significatiu de mai d’una causa. Primièrament la conciéncia lingüistica d’apartenença a un domeni grand : lo de la romanitat. Segondament la consciéncia qu’aquela lenga se definís tanben per sa dialectalitat, aicí s’agís del castrés. Mas s’embarra pas dins lo localisme ; per exemple per la dintrada GOUS, prepausa tanben las autras formas dialectalas CO e XI. Podèm tanben considerar que Couzinié cercava una apelacion que siá digna d’aquela lenga qu’aima tant, coma o ditz. Notarem al passatge que la vigor de la lenga se mesura per la produccion poetica :

Un observateur quel qu’il soit fera cette simple remarque, qu’au moment où l’éducation cherche à éffacer l’idiome patois du milieu du peuple ; cet idiome révèle sa grâce et sa vigueur par des productions poétiques du premier mérite. (p. V)

8En mai d’aquò es evident que Couzinié a coneissença del Lexique roman de Raynouard (1836-1844). La lenga romana es, per el, aquela lenga dels trobadors e s’amerita doncas lo respècte que podèm trobar dins l’apelacion langue romane. Aquel títol de diccionari fa doncas una sintèsi d’una realitat e es representatiu de la question de la nominacion de la lenga en un cèrt temps. Identitat de la lenga en 1850 a la dels trobadors e dins sa dialectalitat pròpria al país castrés, aital es la concepcion de Couzinié qu’es pas brica embarrugat per aquela diversitat dialectala :

Je dois admettre les deux articles le et lou qu’on met devant les noms selon les localités ; les uns disent le payre le père, les autres dient lou pa le pain. (p. VIII)

3 Un diccionari, per qué far ?

  • 1 Se podriá prestar a Couzinié l’exemple illustrant la dintrada potouès del diccionari de Vayssier, « (...)

9L’objectiu d’aquel diccionari es pas d’ensenhar lo francés als occitanofòns, mas de saber melhor una lenga que, coma curat de Serviès, caliá qu’empleguèsse cada jorn1. Dins l’Avertissement ditz cossí aquel libre [lo diccionari] serà « un livre qui d’après eux [Anarchasis Combes, Jean-Baptiste Noulet] sera d’une très grande utilité pour la conservation de notre langue. »

Je finis cette longue préface par une dernière réflexion, sans doute superflue pour les personnes dont j’ai l’honneur d’être connu : c’est que l’intention qui m’a guidé dans ce long travail a été seulement de me rendre plus familière une langue que mon ministère me faisait un devoir de parler. (p. IX)

  • 2 Magloire Nayral, le Prieur de Pradinas, Jasmin, Charles de Boussayrolles, Gustave de Clausade — edi (...)

10Per Couzinié, la causa es clara, trabalhar al diccionari es far òbra d’aparament de la lenga occitana, de la lenga qu’es per el una definicion del « midi ». « Le Midi, c’est-à-dire là où l’on parle le patois. » Es pro rar d’aver aital una definicion del Miègjorn per un espandi lingüistic. La lenga tròba aital una cèrta unitat sus un espandi geografic que se definís lingüisticament. Dins l’avertiment, aprèp aver mercejat los compatriòtas que l’an ajudat a redigir lo diccionari en li balhant de libres en occitan2, ajusta :

11Je puis dire que tout le monde a voulu concourrir à rendre plus populaire une langue qui n’a besoin que d’être connue pour être appréciée et aimée. (p. XI)

4 De concèptes lingüistics

  • 3 Préface, p. V.

12Çò que cal notar en cò de Couzinié es sa concepcion respectivament del francés e de l’occitan. Una concepcion « occitanista » que fa que lo podèm situar dins lo moviment renaissentista naissent. Per çò qu’es del francés, Couzinié escriu3 :

Repoussant les dialectes méridionaux, le français en vrai despote, ne veut plus enregistrer dans ses nombreux dictionnaires que les mots sanctionnés par la langue d’Oïl, il préfère avouer sa pauvreté, et se voir obligé d’allonger ses phrases plutôt que d’admettre les expressions que lui offriraient les patois de la langue d’Oc pour rendre tout de suite la pensée.

13Lo « francés » es una lenga despotica, aquò es denonciat per Couzinié que se tròba aital en correspondéncia ideologica amb d’autres lexicografes coma Piat, per exemple. Mas tanben, aquel rasonament de Couzinié es lo rebat d’una idèa. E per çò qu’es de l’occitan, Couzinié argumenta e semena d’exemples — que nos farem un plaser de citar — sa reflexion sus la lenga :

  • 4 L’autor estant de Serviès, canton de Vielhmur, arrondissament de Castras, se tròba sus l’isoglòssa (...)

Là, où le français n’a ordinairement qu’un seul mot, le patois en a quatre ou cinq pour exprimer la même idée sous différentes formes et avec des modifications différentes. Par exemple, si vous parlez d’une étendue de terre semée en pré, vous ne pourrez employer en français que les deux seuls mots pré ou prairie, tandis que notre patois appelera une grande étendue de pré, pradarié, pradario4, un grand pré, prado, un pré ordinaire prat, un petit pré pradel, un tout petit pré pradelet ou pradelou. Le mot français corbeille, en patois desc, desco, a bien le diminutif corbillon, desquet, descou, desqueto, mais il n’a pas le diminutif de ce diminutif desquetou, desquetounel, très-petite corbeille, et il est également obligé d’avoir recours à une périphrase au lieu de traduire par un seul mot les expressions patoises plein une corbeille, plein une petite corbeille, etc., etc.

14Per Couzinié, lo francés pòt pas rendre totas las nuanças de l’occitan. Couzinié ne profita per far servir los diferents diminutius e los multiplicar per amplificar son argumentacion. Dins la seguida insistís sus l’imprecision del francés dins son vocabulari especializat, argumentant que lo « patés », el, a lo mot que conven en s’apevant sus l’etimologia. Aquelis mots, qu’an lo certificat de l’etimologia, son consacrats per l’usatge. Per Couzinié, l’usatge fa autoritat :

  • 5 Couzinié a una concepcion de l’espandi ont se parla la lenga. E mai se son diccionari es lo de la l (...)
  • 6 L’emplèc del francés deu èsser autorizat, es un avertiment als que parlan la lenga francesa sens la (...)

Ce qui prouve encore les ressources du patois, c’est cette multitude de mots consacrés par l’usage dans le Midi, c’est-à-dire, là où l’on parle le patois5. Ces mots sont tout à fait dans l’essence de la langue et peuvent évoquer une étymologie qu’on ne leur contestera pas. Notre patois emploie le mot semal, que les Gascons traduisent par comporte (parceque l’on porte, cum, avec quelqu’un), mais le français ne nous autorisera6 pas à nous servir d’un pareil mot, il nous imposera tinette, du latin tina, petite cuve. Or le patois vous dira que semal a aussi son étymologie reconnue simul, ensemble, de compagnie, parce qu’on ne peut porter une tinette tout seul.

15La pensada de Couzinié sus las lengas que son en contact es pròcha d’una concepcion de la diglossia. Aicí lo francés e l’occitan son quasiment sus un equilibri marcat per una reparticion de las foncions. L’occitan a un vocabulari ric, es una lenga que pòt crear, investir un lexic s’es necite, mentre que lo francés fonciona en vertadièr « despote ».

16Couzinié accepta l’introduccion dins l’occitan de mots tecnics novèls, çò que li sembla necessari per subreviure :

17Le français s’enrichit chaque jour d’une infinité de mots empruntés au grec, le patois, qui ne veut pas mourir d’encore, admet tous les mots qui lui sont nécéssaires dans les rapports journaliers. Ainsi le patois s’est emparé de telegrafo, reberbero, gaz, tounduzo, etc et ces mots, il s’en sert comme s’ils étaient véritablement de sa langue parce qu’il en a besoin dans l’état actuel de notre société. (p. VII)

5 Elements biografiques

18D’aprèp lo registre de l’estat civil de Castras, Jean-Pierre Couzinié es nascut lo 22 prairial de l’an II, siá lo 10 de junh de 1794 a Castras d’un paire ortalièr e de Jeanne Cantaire, demorant al barri de La Pòrta nòva. Deven prèire a l’atge de 24 ans e rector de Serviès lo 5 d’octobre de 1821. Demissionarà de son ministèri lo 20 de genièr 1859 e morirà l’an d’aprèp lo 10 de febrièr 1860 coma ne fa estat lo mortuari. Es sepelit a Serviès e sa tomba totjorn entretenguda pòrta una pèira ont es escriut :

  • 7 La datacion de son abandon del ministèri clerical es pas solida.

J. P. COUZINIE
CURE DE SERVIES 1821-18587
RESTAURE L’EGLISE
PUBLIE EN 1850
UN DICTIONNAIRE PATOIS-FRANÇAIS
INHUME LE 11-2-1860
PPL

  • 8 Que nos es estat aimablament comunicat per J.-Cl. Clerc dins son memòri de mestresa despausat a l’u (...)

19Un document tirat dels archius municipals8, un extrach de passapòrt per anar a Bordèu, fait lo 30 de junh de 1854, nos ensenha que Couzinié es

1,60 m cheveux gris, front découvert, nez pointu et gros, barbe grise, visage ovale, yeux gris, bouche moyenne, menton rond, teint coloré, signe particulier : petite tâche blanche près œil gauche.

20Se « REI » e « REINO » son de dintradas absentas del diccionari, avèm ensajat de ne saber mai sus las opinions politicas del curat de Serviès a la lectura de qualques articles.

  • 9 Dins Christian Laux, Albigés Païs occitan, 1980, IEO/CIDO, Albi, Béziers.

21L’article REPUBLICO nos esclaira non pas justament sus las opinions politicas de Couzinié — que Laus9 ditz monarquista : auriá fait plaçar una crotz a flors de liri sus la plaça, avèm pas cap d’atestacion d’aquò — mas sus las datas de redaccion del diccionari. Aicí l’article es estat vertadièrament escriut o corregit entre 1849 e 1850 :

REPUBLICO, s. f. République, état gouverné par plusieurs. Celle de 1848 aura-t-elle une plus longue vie que son ainée !! (Du latin res publica).

22Vaquí d’autras dintradas interessantas :

REXIME [...] Mode de gouvernement ; Administration : Aqueste rexime nous escrazo, ce régime nous écrase.

23La revirada sembla aquí faita per insistir o èsser plan entendut de totes.

SALSISSAYRE, s. m. Mangeur de saucisse ; Dénomination de ceux qui voudraient, à la faveur d’une révolution, aller dans les maisons manger et boire ; Les Communistes ou Partageux d’aujourd’hui : Siès pas qu’un salsissayre !

24Aicí l’exemple es pas revirat al francés e apareis doncas mai coma una invectiva adreiçada als « communistes » e als « partageux ».

SAN-CULOTO s. m. Sans-culotte, nom donné d’abord à la classe la plus indigente du peuple, et dont on a voulu faire ensuite un titre honorable qu’affectaient surtout de porter les partisans de la Constitution de 1793 : Ero un sans-culoto, il était des sans-culotte.

25Couzinié monarquista ? Podèm pas respondre, de tot biais la question es sens interès compte tengut de la posicion generala dels prèires en aquela segonda mitat del sègle XIX ; es espaurugat davant la Revolucion e crentós davant la Republica.

6 Microestructura del diccionari

  • 10 Sauvages, Boissier de La Croix de, 1785, Dictionnaire languedocien-français, Gaude, Nîmes.

26Lo diccionari de Couzinié es dins la filiacion del diccionari de Sauvages10 ; voldriá aver una portada panoccitana qu’a pas, que las variantas dialectalas apareisson pas totjorn. Couzinié, p. VI, escriu :

[...] j’ai incorporé à mon travail tout le dictionnaire de l’Abbé de Sauvages, de manière à faire voir le rapport ou la synonimie de son langage avec le nôtre [...] c’est-à-dire renfermer autant que possible le langage usuel et ordinaire dans toute son étendue et avec ses diverses désinences locales, afin que chacun dans le Midi de la France y puisse retrouver son idiome.

27Cada dintrada es acompanhada d’una indicacion gramaticala e de las diferentas accepcions en francés, es presenta la forma segonda de prononciacion — quand per exemple i a la causida entre la diftongason o pas. Las definicions son gaireben sempre acompanhadas d’un exemple — sovent una pèça de vèrses — e acabadas per una etimologia ; la màger part del temps, lo mot occitan es seguit d’un equivalent francés puèi d’una definicion. Couzinié balha d’etimologias en referéncia a Ménage e Du Cange.

PATES, Patoués, s. m. Patois, langage du peuple, particulier dans chaque province : Parla pates, parler patois. (Suivant Ménage, du latin patrius sermo, langage du pays).
An bostré francés rafinat,
Bous coumpreni pas gayré.
Se sabés, parlats en Castrés,
En boun patés,
Coume un pajés : Explicas-me l’affayré. Puj. [es a dire Pujol, autor de Castras]

LENGAXE, Lengage, s. m. Langage, idiome d’un peuple, d’une nation ; Manière de parler, Qu’es aquel lengaxe ? Quel est ce langage ? (Racine lengo.)

LENGO, s. f. Langue, principal organe du goût et de la parole chez l’homme, et du goût chez les animaux ; fig., Ce qui a la forme d’une langue : Uno lengo de terro, une langue de terre. (Du latin lingua.)

FRANCES, s. m. Français, celui qui est né en France ; la langue française Parlo pas que frances, il ne parle que français (Du latin francus.)
An bostré francés rafinat, Bous coumpreni pas gayré. Puj.

FRANCIMAN, NDO, Franchiman, adj. Celui, celle, qui parle habituellement français : Aco’s un franciman ; par ironie, qui parle mal cette langue : Espèço de franciman.

28Se las definicions e las accepcions son triadas, i a tanben un vertadièr trabalh de recèrca e de presentacion dels derivats sens anar duscas a l’exaustivitat.

TAOULA, voyez : TAOULEXA.

TAOULADO, s. f. Tablée, tous ceux qui sont à la même table : Y’abio uno taoulado d’omes, il y avait une tablée d’hommes. (Racine taoulo.)

TAOULETO, s. f. Tablette, petite table : Es aqui à sa taouleto, il est là à sa petite table.

TAOULEXA, Taoulèjha, v. n. Rester long-temps à table : Abès pla taoulexat, vous êtes restés long-temps à table.

TAOULEXAYRE, s. m. Qui reste long-temps à table ; Qui fait sa passion de rester à table.

TAOULIÉ, Taoulè, s. m. Écofrai, établi des ouvriers qui travaillent en boutique : Ba me metras sus taouliè, tu le mettras sur l’établi ; Ouverture ordinairement en arçeau pour éclairer une boutique : Fermaras lou taouliè, tu fermeras la boutique.

TAOULO, s. f. Table, meuble ordinairement de bois, soutenu par des pieds et servant à divers usages : Taoulo à manxa : Mets qu’on sert sur une table : Y’a bouno taoulo, il y a bonne table ; La sainte table où l’on communie : S’es aprouxat de la santo taoulo, il s’est approché de la sainte table, Liste des choses contenues dans un livre ; Agaxo la taoulo, regardez (sic) à la table ; Table d’hôte à laquelle on mange ensemble au prix fixé : Eren à taoulo d’oste, nous étions à table d’hôte ; Place qu’occupe un élève dans une classe : Es à la segoundo taoulo : Planche de jardin : Beni de semena uno taoulo de carrotos, Je viens de semer une planche de carrotes. (Du latin tabula.)

É pioy, uno trioja pléna
Qu’agandéguèroun en prou péna
A taoulo, én sé crévan las pèls,
Acouchèt dé tréje poussèls,
Sans parla dé la pacoutiïa
Qué sourtiguèt dé sa bédiïa :
Home viou n’a jamai tastat
Un regoulun tant délicat. (Fav.)

29Mas lo diccionari daissa véser qualques punts que trantalhan a l’analisi e que son lo signe d’una lexicografia que se cèrca. Coneis un problèma qu’es lo de la forma redaccionala dels articles e que se declina en :

6.1 Un problèma de ligason

30Dins lo diccionari per d’unes articles, Couzinié utilisa lo « renvoi ». Mas aquò fonciona pas cada còp :

LANSOL, s. m. Drap de lit, grande pièce de toile pour le lit.
LENÇOL, voyez LANÇOL
LANÇOL, s. m. Linceul, drap de lit ; (Du latin linteolum)
LENSOOU, voyez LENSOL

31D’un costat Couzinié farga doas dintradas per un sol lexèma e mai se lo grafia diferentament e crei poder destriar doas accepcions diferentas la de (1) lençòl per botar al lèit e (2) lençòl, pèça de tela per enterrar un mòrt. E d’un autre costat remanda a de dintradas qu’existisson pas « Lensol » i es pas. De mai la dintrada « Lençol » remanda a « Lançol » e pas a « Lansol ». Aquela manca de clartat dins lo remandadís d’una forma a una autra se trapa tanben per la dintrada AMENUDA, voyez EMBRICA. Mas « Embrica » i es pas.

6.2 Un problèma de causida lexicala

32Couzinié sembla aver de mal per destriar d’unas unitats lexicalas. Pron sovent avèm una dintrada acompanhada d’un equivalent dins la lenga. Mas lo lexèma de dintrada es totjorn un lexèma afrancimandejat mentre que l’autor coneis, e balha, la forma occitana :

IBOYRO, Ibori, s. f. Ivoire, dent de l’éléphant, etc., mis en œuvre ; sa blancheur, son poli. (Du latin ebur).

PELLE-MELLE, adv. Pèle-Mèle, sans dessus dessous, sans ordre.

33Alara que coneis « forra-borra » que cita p. 254 (b). Es ço-memes per « amistat », remanda a « amitiés ».

ANXEL, ELOU, s. m. Petit ange ; Petit enfant : Lou meou anxel. (Du latin angelus)

Otal parlet la bieillo. Auries bist l’ossemblado,
O soun triste recit immoubilo, estounado,
E dé froyou tronsits, trés paourés ongélous
Dé lou maïre, en plouren, téné lous coutillous. Peyrot. (Millau)

ANXO, s. m. Ange, messager, esprit céleste qui annonce les ordres de Dieu ; fig. Personne très-pieuse ; Enfant très-sage : Es coumo un anxo, messager.)

34Del memes biais las diferentas accepcions son pas represas en dintradas separadas, Couzinié fonciona per dintradas analogicas :

BERGAT, s. m. Temps qu’on emploie pour battre une enjambée de blé ; Engin de pêcheur.

Alara que per d’autres lexèmas Couzinié a sauput distingar las diferentas accepcions. Es lo cas per exemple per FAXELIIEYRO que coneis tres dintradas o per TAOULO qu’avem ja citat.

6.3 D’esitacions

35Se Couzinié saup pas totjorn qu’una forma causir, fa tanben pròva d’intuicion o d’una mena d’aprehension lingüistica. Per exemple far seguir la dintrada INFÉRIEUR de Inferiur alara que dona INSTITUTOU. I a doncas un problèma de normalizacion qu’es pas mestrejat. Pr’aquò Couzinié « sentís » la nòrma, quand escriu BICTOIRO, Bittorio e BICTOURIOUS, Bittourious e PONTIFIA, Pontifica ; PUPLIA, Publica. Aquel biais de presentar un lexèma en dobla dintrada, coma per daissar la causida al legeire, mòstra la refleccion de Couzinié, saup que trantalha e s’embarra pas dins una causida en saber que la vertat demanda d’amadurar.

6.4 Una volontat enciclopedica

  • 11 Gary, Léger, 1845, Dictionnaire patois-français à l’usage du département du Tarn et des département (...)

36D’unes articles son redigits dins una tradicion quasi enciclopedica. Segurament qu’es dins lo diccionari la pus granda influéncia de de Sauvages. Aital Couzinié, amb aplicacion, dona un camp lexical del lexèma de dintrada. Es lo cas per las dintradas seguentas : ALAYRE, CARRETO, COURDOUGNE, SARRALHE, SARROUN, SELIE, SELO. Es aital qu’aviá fach tanben Gary11 qualques annadas pus lèu dins son diccionari.

6.5 De curiositats

37De curiositats se tròban al delà dels reprovèrbis culhits per l’autor segurament dins la lenga quotidiana dels Servièssòls coma nos dona a la dintrada AOUCAYRE, s. m. Gardeur d’oies ; prov. Qui bal pas gayre lou fan aoucayre. Couzinié nos balha tanben de repics de qualques cansons per exemple a ISSALATA. Mas çò pus interessant son las dintradas PALFIC, PALHETO, PATAS DE BART, QUILHOU, AZE BOU que son de jòcs de dròlles e que nos menan a considerar lo caractari etnografic d’aquel diccionari ont los jòcs, los reprovèrbis e los cants se venon ajustar a las listas de plantas o de las pèças de la carreta o dels apleches del pegòt que per un exemple plan causit l’ausirem picar las semèlas dins son obrador. A costat d’aquelas curiositats, Couzinié vòl, coma o a dit dins l’introduccion, mostrar lo caracter de precision de la lenga occitana per nos balhar : « PAOUTOU, s. m. Crochet d’une corde de puits ».

7 Las sorgas12

  • 12 Per los autors citats per Couzinié remandam a Fourié, Jean, 1994. Dictionnaire des auteurs de langu (...)

38Dins las paginas d’introduccion al diccionari, Couzinié prepausa una tièra de qualques autors que li an servit de font per posar los exemples. Mas a la lectura del diccionari nos mainam que la lista dels autors citats es plan pus longa que la que Couzinié prepausa. N’avèm establida la tièra e avèm quantificat lo nombre de citacions per autor.

Anonyme de Carcassonne → 5

Bru (Auguste) → 75

Céren (Marcel) → 21

Combes (Manuel) → 3

Daubian Delisle (Joseph) → 220

Daveau → 133

Debar (Paul) → 28

Fabre → 175

Gaillard (Augier) → 24

Goudouli (Pèire) → 88

Jasmin → 119

Mengaud (Lucien) → 15

Peyrottes (Jean-Antoine) → 105

Pradines → 236

Pujol (Jean-Jacques) → 114

Revel (P.-M.) → 2

Rigaud (Auguste et Cyrille) → 11

Vestrepain → 26

  • 13 Per F. Mistral dins lo TdF i a pas cap de dobte, las citacions son de Couzinié tant coma los vèrses (...)

39Representa un total de 1 390 citacions en mai de qualques provèrbis qu’avèm pas comptabilizats amb precision e que son pauc nombroses. Citacions que i cal apondre 60 citacions anonimas. Se pausa la question de saber se las citacions anonimas son pas fargadas per Couzinié13 ? Coma aicesta a la dintrada PREFET :

Quatre chabals fringans, toutis de belo raço
De Moussu lou Prefèt trigossou la carcasso ;
Aquelis passou al grand trot ;
Lusens, millou nouyrits que le countribuable
Que lour fournis lou fé, que courbis lour estable
En descoubrin soun oustalot,
Et que counto en grougnan de sa bouco affamado
Quant cal de sacs de blat per paga lour cibado.

40D’unas son efetivament de cortas poesias de 6 o 8 vèrses que pòdon aisidament èsser presas per de pichons poèmas. Mas d’autras son al contrari desolidarisadas de tèxtes pus longs que coneissèm pas. La bibliotèca de J.-P. Couzinié, es encrescada per la coneissença de la bibliotèca de J.-B. Noulet. Mas cossí Couzinié es dintrat en contacte amb Noulet, cossí se fa prestar lo manescrich de Debar ? La formacion e la vida intellectuala de nòstre curat es enigmatica. Se Couzinié aviá una correspondéncia amb d’unes autors que tornarem trobar dins lo movement felibrenc, Melchior Barthes per exemple, de Sant-Pons, segur que deviá tanben correspondre amb plan d’autres. Ailàs res nos es pas estat servat. Benlèu que de documents que farián lum sus aquela question dormisson dins qualque trast ?

41Avèm capitat a identificar totis los autors que son la font de Couzinié. Ne presentarem pas que los que son pas coneguts, que se trapan pas dins una istòria de la literatura.

  • 14 Auguste, Marie, Bru, metge nascut a Castras en 1809. Conselhièr municipal de 1844 a 1847 puèi de 18 (...)

a. Auguste Bru14 es de Castras e avèm d’el un sol recuèlh non repertoriat a la B.N.F. BRU Auguste, 1847, Pouesie pateso Councert al proufit das inoundats et das paoures, J.-L. Pujol, Castres, 8 p.

b. Manuel Combes (de Pibrac) es l’autor de dos recuèlhs de vèrses :
— 1846, Las coursos de Toulouso, Delboy, Toulouso, 15 p.
— 1854, Bido de la bienhurouso Germeno countado per un ancien de Pibrac Pouemo, Delsol, Toulouse.

c. Marcel Céren de Vilalièr, avocat a Tolosa, a el tanben escriut qualques vèrses publicats essencialament dins Ma museto.
Ma museto (Ma musette) Poésies languedociennes, Texte et traduction Par M. Marcel CEREN, Avocat ; Et quelques poésies françaises, par le même auteur, Toulouse, Labouisse-Rochefort, 1847.

42Ceren, autor tolosenc que canta dins la tradicion de Lucien Mengaud, dins çò que sembla ésser una tradicion del sègle XIX, dins çò que sembla èsser una novèla respelida, una segonda renaissença encara pas marcada del sagèl del Felibrige. Vaquí un extrach de la primièra pèça del recuèlh :

PASTORALE
Lou matis, en estiou, quand la gaïo laouseto
Beï parti sans regret la darniero esteleto,
Un pastre ero sourtit per alarga l’troupel,
Sul coustou de l’endret, lou pus gras, lou pus bel :
Aquel poulit coustou douminabo l’bilatche,
Lou prumié del soulel saludabo l’bisatche,
E quand de sous rayouns abio soun frount daurat,
Semblabo de pla leng à n’un rey courounat : [...]

43Cal notar que Las Bacanços de Jean de Nibèlo que ba beze sa bèlo, s. d., s. l., pareis dins lo journal Lé Goudouli.

d. Daveau, un perruquièr de Carcassona servís tanben de font a Couzinié.
Daveau, 1841, Las Pouesios bariados de Daveau coiffur, Imp. Labau, Carcassonne.
Daveau publica sens cap de revirada al francés. Un de sos tèxtes lo melhor e lo mai citat per Couzinié es Le Passache de la mar roujo :

LE PASSACHE DE LA MAR ROUJO
ODO
Sul cap dal Sinaï, l’esclaïre qu’illumino
A brillat sus moun frount d’uno flamo dibino ;
Sur aquel mount en foc, m’a parlat, l’Eternel ;
Et prenen tout d’un cop la lengo das ouracles,
Animat a sa bouès, baou canta lés miracles
Dal Dious qu’a delibrat le poplé d’Israel.

e. P.-M. Revel, 1845, Recreations de Moussu l’Ritou et de las brabos gens, Labouisse-Rochefort, Toulouse, 375 p. + un portrait.

f. Auguste et Cyrille Rigaud, 1845, Obras coumpletas, Virenque, Mounpeyé, 195 p.

g. Jean-Antoine Peyrottes, 1840, Pouesias patouesas, Ricard, Montpellier, 144 p.

h. Paul Debar nasquèt lo 21 de genièr de 1783 a Verfuèlh (Nauta-Garona) e moriguèt a La Vaur lo 29 d’octobre de 1853. Se compausèt l’epitafi gravat sus sa tomba :

Es ayci que le corps de Debar Jouseph Paul
Mourie sens espoir d’un grand dol,
Mes deben li rendre justiço
Toujour bisquait sens maliço
Et jamay n’aget de bounhur
Quand besio soun prouchen soufri dins le malhur.
Aouey tandis que de bers que la talen affamo
Ly rounjoun dins le clot la culeffo de l’amo
Es poussible beleou qu’aquelo amo es al cel.
Passan respectats soun toumbel.

44Es estat Mèstre d’escritura puèi arquitècte de la vila de La Vaur. Sa femna mòrta, patís sens relambi, se consacra a l’educacion de sa filha e a la poesia. Nos demòra d’el un manescrich que siaguèt pas jamai publicat e que clau un centenat de poesias.

Amorós de l’occitan escriu a qualqu’un que deviá pas o entendre coma aquò :
Bous respoundré, Moussu, qu’existo certan bouès
Qué n’a jamay crengut la dent dé la bermino ;
Atal és, pél sigur, nostro lengo moundino,
Quand Diu la nous dounèt, escribèt sus soun froun,
Qué durara loungtems, qué durara toujoun.
...
Beirén puléou la mar tarrido
Toutis lés morts tournats en bido,
E lé glas pus caout que lé foc,
Abans qué nostro lengo d’oc
Lengo claoufido d’harmounio
E may que comblo de génio
Siosque may banido dél loc.

45Se lo rector Couzinié sembla de còps que i a virar puslèu del costat de la reaccion, Paul Debar, el, es un republican :

Lés qué boulen la Républico
S’en forts la boulen et l’aouren !
Abouey lé moundé entiè s’explico
bol pas d’aoutré Goubernomen
la libertat qu’és descendudo
dél cel qu’és soun pays natal
nous a proumés quand és bengudo
qué sérien Goubernats atal.
Boulen dins nostre Cathéchismé
la Justiço et la Libertat
Boulen Terassa L’Egoïsme
Et Boulen la fraternitat
aqui touto nostro pensado
Et Combattren d’isquà la mort
Lés bastars dount L’amo Tarado
Bouldrio Encadena nostré sort.
Tramblats falsés républicains
Pla Léou Sounara L’agounio
Dé bostrés Infamés dessens.
Armats dél plus noblé Couratgé
la Libertat per Général
faren Expira L’Esclabatgé
qu’à Réçapiut Lé Cop mourtal.

  • 15 Magloire Nayral, 1835, Biographie castraise, (3), Castres.

i. Jean-Jacques Pujol. Per Magloire Nayral15, Jean-Jacques Pujol nasquèt a Murvièlh (Erau) lo 6 de julhet de 1773 e moriguèt a Castras lo 7 de mars de 1812. Avocat e jutge viguièr dins lo vilatge del Pujol ont demorava sa familha arriva a Castras cap a 1760 ont son fraire, metge, lo fa venir. Nayral nos ditz : « Il n’eut de cesse malgré la terreur de manifester son attachement à l’église catholique. Il restaure la cathédrale saint-Benoît et y fait transporter les boiseries de la chartreuse de Saix ». Aital, Couzinié farà per la cadièra de l’abadiá de Saix que la farà portar a la glèisa de Serviès.

46« La religion fut pour Pujol le but de tous ses travaux littéraires », nos ditz encara Nayral. Tenem d’el los Cantiques de Castres en langue Languedocienne et Française, Imp. Auger, Castres, s. d. Aquí un nadalet dialogat entre un angelon que parla francés mentre que lo pastre parla occitan :

Lo pastre :
Certos soui mai découncertat :
cal sias bous bèl cantaire ?
Amé bostré francés rafinat,
Bous coumpreni pas gaire.
Se sabès, parlas en Castrés,
En boun patés,
Coumo un Pagés :
Esplicas me m’afaire ?

47Es dins aquel extrach que Couzinié tròba l’exemple per la dintrada « patés ».

8 Mistral dins las piadas de Couzinié ?

  • 16 D’Herbe-Heiliger, Marcelle, 1998, Frédéric Mistral et les écrivains occitans dans le Tésor dóu Feli (...)
  • 17 Es lo cas — dins la grafia e la causida lexicala de Mistral — per : Canicho, Couidet, Destinta, Emb (...)

48A la lectura del Tresor dóu Felibrige de Frederic Mistral, Marcelle D’Herde-Heiliger16 a relevat 63 citacions manlevadas a Couzinié. Lo Dictionnaire de la langue romano-castraise es repertoriat per Mistral, mas quand se legís una citacion de Couzinié o una citacion de Paul Debar — una de las fonts de Couzinié e que jamai publiquèt pas — es pas obligatòriament un remandadís a Couzinié. Pron sovent — 13 còps exactament — la citacion que servís d’exemple dins l’article del Tresor dóu Felibrige se tròba pas dins Couzinié17. Mistral deviá doncas téner un quasèrn de vèrs de Couzinié ; subretot que son principalament las citacions de vers signats Couzinié dins lo Tresor dóu Felibrige que se tròban pas dins lo diccionari de Couzinié. Mistral a plan utilisat Couzinié mas subretot nos daissa un abans-tast de las poesias uèi perdudas de nòstre lexicograf.

Conclusion

  • 18 Doujat, Jean, 1638, Dictiounari Moundi, imprimat à Toulousa chès Jan Boudo.
  • 19 Braç, Marti, Roch, Sèrras, 2002, Tot en òc, diccionari elementari illustrat, segon los parlars leng (...)
  • 20 Sauvages, Boissier de La Croix de, 1785, Dictionnaire languedocien-français, Nimes, Gaude.
  • 21 Rochegude, Henri, (Paschal de), 1819, Essai d’un glossaire occitanien pour servir à l’intelligence (...)
  • 22 Honnorat, Simon-Jude, 1840, Projet d’un dictionnaire provençal-français ou dictionnaire de la langu (...)

49Couzinié se plaça dins lo continuum de la lexicografia occitana dempuèi lo glossari de Doujat18 al darrièr diccionari publicat per l’I.E.O.19, dins la seguida de Sauvages20, de Rochegude21 e d’Honnorat22. Remarcat per Mistral que ne tira qualques exemples servís de fons al Tresor dóu Felibrige. Mas son interès, en fòra de sa riquesa lexicala, es la soscadissa que Couzinié a menat sus la concepcion d’un article, lo trabalh de definicion del lexèma, l’illustracion per l’exemple e lo mai sovent possible per la citacion literària ; es a dire una vertadièra teorisacion de la diccionarica e una refleccion sus lo lengatge e sus la necessària illustracion de la lenga occitana.

Annexes

  • 23 Que nòstre amic Gui Viala tròbe aicí l’expression la mai amistosa per acompanhar nòstre grandmercés

50Avèm trobat doas letras escriutas per Couzinié dins un exemplari del diccionari23.

  • 24 Melchior Barthès, 1818-1886, nasquèt e moriquèt a Sant-Pons de Tomièiras (Erau). Elegit majoral del (...)

51La primièra es datada del 22 de desembre de 1850, sabem pas a qual foguèt mandada. La segonda data del 19 de mars de 1852, mas aicí un sagèl postal pòrta la data del 17 d’abril 1852. Destinacion : Melchior Barthés a Sant-Pons24.

52Serbiès 22 Xbre 1850

53Moussu
podi pas mai tene de bous escrioure per bous remercia de l’oublixanto lettro et de la poulido epitro que m’abès en bouyado y’a dexa qualques xouns. bous podi dire que bostro lettro m’a pla fayt taïna !... sentissio que dibio, sul cop, bous accusa reception et bous dire qu’un plasé abio sentit en bexan que moun paoure libre coumençabo à/trouba calqu’un que fazio attention an él. mais, baytenquerre ! trabal d’un coustat, destournis de l’aoutre, lous xouns sou passats et ma respounso es demourado. mais acos egal aqueste ser, aprèp uno xunto de mayt de 10 houros, quand sapiessi de beilha, bous escriourey al mens un bricounèl.

54obe, Moussu, me pla fort d’abe un amic de mayt ; sustout quand aquel amic se trobo amatur et certainomen pus couneyssur que/yeou d’un lengaxe qu’es pla descridat. coussi boulès pas que siogo countent de rancountra un parel amic, quand de tout coustat rancountri de/persounos que lèbou las espallos et rizou de pietat en bexan defendre lou patés !

55plusieurs, en prouphètos de malhur, m’announçou que moun libre demourara per moun coumte et que digus nou s’occupara d’un lengaxe que/ba estre estouffat per touto la sapienço que/raxolo a grand flao de nostros sabentos escolos/de bilaxe. m’announçou qu’aco’s peno perdudo, arxen xetat !!

56hè-be ! que boulès y fa ? yeou crezi pas que your prouphetio s’accoumpligo. yeou crezi que lou francés ambe touto soun embexo de doumina soul, y/reussira pas. Nostre patés aoura sus el l’abantaxe d’èstre pus court, pus expressif et pus puntiè.

57Se per exemple demandabi al frances que me diguesso puntiè, saourio pas respoundre à ma demando d’un soul mot ; et souben lou desfizi de me respoun dre brico. cal, per demoura pas xut, qu’ango cerca de rebiscotos sans fi, per dire ço que yeou direy sans phrasos et sans detours.

58quantes que parlou sans couneysse !... que xamay/se sou pas dounats la peno de demanda al patés d’ount benio ! s’abioou boulgut l’estudia, aourioou bist qu’un boussi pus ancian qu’el frances èro belcop pus court et pus clar. mais nani ; oou mayt aymat francisa lou patés que d’acoustuma your gargalhol/a your lengaxe payral !!

59quant de cots me souy estrementit en entenden tal ou tal parla quicon que n’èro pas frances, mais/que tapaouc n’èro pas patés ! aco’s ero quicon de/bastart que me proubabo, un cop de mayt, que cal/parla de manieyro à se fayre entendre.

60tabes despey loungos annados ey emplouyat moun temps à ramassa à drexo, à gaouxo tout/ço que poudio attrapa per rampli lou cadre que/m’èri traçat à proupourtiou que rancountrabi un/boun boussi lou metio dins soun mexè et tout/de suito exizabi soun extrait de nayssenço per m’expaouza pas à reçaoure cap de bastart. lou/pus souben l’ourixino èro certaino et benio d’al/lati ; calque cop, la raço s’èro crouzado et y’abio/un paouc de grec, d’angles, d’alleman, d’espagnol et même d’hebru ; mais enfin your certificat announçabo d’uno manièyro siguro qu’aco’s ero un/fil ou uno filho lexetimo qu’abio à enrexistra.

61se sabiès coussi èri countent !! Souben, per lous esprouba, your demandabi se n’abioou pas xamay serbit dins cap de boun oustal... et prèsque touxoun m’indicabou ambe xoyo et babardiso lous mestres qu’abioou ensaxat de yours serbicis. papiès sus taoulo certificabi yours dires et troubabi en effet que Goudouli, lou Priou de Pradinas, Jasmin, nostre Daubian, Pujol, Peyrottes etc et/fosso d’aoutres abioou ensaxat de s’en serbi et s’en/èrou pla troubats. per probo de la beritat ey/touxoun transcrit your certificat de serbici. sabès Moussu, que papièrs parlou et barbos taizou dounc èri pla renseignat, et poudio sans mesfisenço aprèp/de pareillos aoutouritats lous prene à moun serbici.

62Quand un cop your ey agut demandat your certificat de bouno counduito, agaxas aqui que/m’es arribat de pertout un labassi de papièr ! toulouso, agen, labaou, castros, carcassouno, mounpelié, tout se y’es fax. sabio saput que bous tabes, moussu, abiès agut à bostre serbici mous doucilles serbitous, ô qu’aourio be exizat bostre certificat ! et que lous aourio be oublixats de xustifia de your emploi et sustout s’abioou fax hounou/à your mèstre.

63bostre epitro me dispenso de bous fa uno/pareillo demando et me porto à bous prega/se ba boulès fa, de me mettre en rapport ambe/un ta boun mèstre. Mr Debar m’a proumes de/me tourna dayssa fureta dins sous papiès, et/bous proumeti de ne fayre pas pinquet. Se bous, Moussu, bouliès fayre aytal, me sentissi prou d’apetis per ne prene mayt d’uno mayssado.

64dins aqueste moumen lexissi lou grand dictiounari de Mr honnorat, de Digne. al miex de touto aquelo scienço trobi qualques mots que/sans estre absouludomen necessaris podou estre utilles. aro faou un axustou a moun libre, et/aquel axustou me permettra d’y metre tout ço/que me toumbara xoust la ma de bou.

65axudas me, noun pas coumo un simple manobro, mais coumo un puissant fournissur aco sera al proufit dal libre et al benefici dal/public que lou lexira.

66me cal arresta aqui. aourio pla de caousos à/bous dire encaro, mais me cal ana al xouc/et bous disi boun soïr.

67leou bous tournarei escrioure et bous direï que sien pus besis que nou cresèz puisque cado semmano de besis que couneyssi pla passou debant bostro porto et faroou mas coumessious siguradomen.

68a Diou siats Moussu,
souy bostre débouat amic.
Couzinié curé.

69Serbiès, 19 mars 52

70Adissiaz, Moussu amay touto la coumpagno.

71en attenden toutes lous couïnayres et cridayres maynaxes/de la paroisso que benoun fa St Xousep, me metti en deber de/bous dire que soui pas mort. bostro letro m’a picat al biou... mais m’a calgut retarda de bous respoundre. se sabies tout/ço qu’ey fax despey l’an passat !...

72à may me cal bous quitta... mais saquela, tant que ye/soui... sabi pas pus que dizi... entendez, entendez : un crido mama, teta..., un aoutre countent, d’entendre l’eco que ye/respoun, crido en mounten la gamo... s’entendièz aquel councert s’aousissièz aquel mourmoul... tout se ye fa. las mayres lous bolou acala, mais acos peno perdudo. aï, aï, aï ! oh ! oh ! la la ! èèè ! la candèlo ! la boli ! la me pren, anen nousen,... boli de pa !!!

73qu’uno musico ! qu’uno gadaço ! qu’un cridadis m’a calgut plusiurs cots crida presque tant coumo toutes per me perdre pas pendent la messo. me semblo que l’an passat n’erou pas tant plourayres ni tant barailhurs. y’a prougrès. 52 es uno annado famuso, beleou aco ben d’aqui. finissi bey per aqui.

7421 mars

75per Sant Benazet lou coucut canto per soun drex, se per nostro Damo n’es pas bengut es mort ou perdut.

76ley pas encaro entendut ; caldra que doune leou signo de bido. en attenden anan coumença un segoun Jubilé. mais aqueste nous oucupara pas tant coumo lou de l’an passat. ambe dous de mous besis aben passat quatre mezes entiers a fa la missiou dins caduno d’aquelos paroissos. aqui bous aourio calgut entendre aquelos instructious en pur patés coussi erou escoutados ! tabes nostre-seigne a benezit aquel trabal et per tout la recolto es estado aboundouzo et counsou lanto. lebats a 3 houros dal mati, souben miexo neyt nous troubabo à taoulo à fa la coullatiou per poude dire la messo lou lendema metien la mostro sus la taoulo per fini abant miexoneyt.

77dema torni à Guitalens per fa la semmanado touto entieyro afin d’y terina un Jubilé que y’ aben prexat. seren pas sans occupatiou. aquelo paroisso, pla descridado, es uno de las pus edifiantos et sou pla clars lous que se sou pas aprouxats. adissiaz xuscos aprep Pascos.

7812 abrial

79se y siez, yeou atabe, alaro, Dious de boun xoun et bounos festos ! enfin coumenci de poulsa ! ero y’a qualque tems que me cailho pantayssa, tant la peno ero forto et las xuntos de loungo aleno mais, mal ana, pot pas dura, dis un prouberbi, alaro anira pus douçomen/

80preni bostro letro et assaxi de bous entretene qualques mouments car attendi un baptème que pouyrien appela sans tu farien, ou sans besoun.

  • 25 Aire populari.

81bezès que lou temps d’un capela n’es pas touxoun à sous leze/ou sas fanteziès... mais : perque te maridabos, Janno !...25

82La plumo à la ma et la ma à la plumo debini pas bostro charrado, soui ta coutral, que me cruzario lou cap beleou xuscos dema sans ba trouba. tabes espèri que bous aourey la coumplasenço de ba m’esplica et aourey per aqui lou plazé de reçaoure uno autre <sic> letro de bostro part. trobi un beritaple countentoment à m’entretene ambe uno persouno que sap me parla lou patés espouriou, acos uno beritaplo delectatiou. enbers que souben on enten renega certainos persounos que cependent an la pretentiou de lou parla, et memes s’afintou.

83aourio boulgut bous remercia de las poulidos estanços que m’abés dedicados. espèri que las bous aouran adressados can lou castrais las a publiados disn soun numero de Pascos. toutis mous besis, que las an lexidos n’an fax l’eloxe et bous felicitou de la facillitat ambe laqualo alignats bostres bers ! yeou soui countent et urous de bous entendre louanxa, surtout perçoque parlas patés.

84aro qu’aourei qualque bricou de temps boou countinua de classa dins moun dictiounari las citatiouns que pouyrey ramassa perque pogou (dins uno noubèlo editiou) delassa lous que lou lexiroou. Moussu Debar m’a proumes de/me daissa fouzilla dins sous papiès ; se poudiès ne fayre aoutant dins lous bostres, pouyrio per aqui douna uno/probo de mayt que lou Patés es pas ta prèp de mouri coumo ba bouldrioou qualques francimans rafinats.

85nani lou patés, malgré tout lou mal que ne dizou perira pas de pla lougtemps et proubablomen perira pas brico, car es trop enracinat, et trop naturèl per que/cap d’aoutro lengo pogo lou remplaça.

86hier un ome faguèt sas pascos et per/perdre pas lou fruit das sacroments qu’abio reçapiuts es mort dimars passat. se la mort s’èro troumpado et qu’aguesse tustat sus tout aoutre que n’aourio pas ramplit aquel deber ! qu’un serio soun tort ! aco bol dire que quand on fa pas/quand on pot, on fa pas quand on bol.

87adissiaz Moussu, podi pas bous escrioure pus/loung me languis de bous dire que me porti pla, remerciant/à Dious, et que soueti que sougas pas ta coubes de marranos laissas las per aqueles qu’an leze de se soigna ; mais bous portas-bous pla per poude soulaxa lous aoures.

88de temps en temps embouyas-me quicom de bostro fabrico, aco m’agradara à me para de la coutro que calque cop me talouno et m’acleno ! sabi pas que debeni ! et se/n’ero pas lou pigassou et lou tour m’aourié lou/dessus ; ais y metti ordre ; un boussi de bois escapoulat et tournexat (souben desproufitat) es un remèdi souberèn countro moun mal. tabés soufrissi pas lougtemps. sans abé recours a las oupiatos, guerissi coumo aco. ma recetto fario pas pla bostres affas, mais me serbis saquela.

89finissi ma lettro lou 18 aprèp soupa
et bous prègui de me creyre bostre debouat
amic et serbitou.
Couzinié Curé.

Haut de page

Notes

1 Se podriá prestar a Couzinié l’exemple illustrant la dintrada potouès del diccionari de Vayssier, « Lo léngo potouèso pla parládo bal may qu’un missónt froncimán. » Véser tanben las letras en annèxe e particularament la segonda.

2 Magloire Nayral, le Prieur de Pradinas, Jasmin, Charles de Boussayrolles, Gustave de Clausade — editor d’Augèr Galhard, Paul Debar, Anarchasis Combes e J.-B. Noulet. Mas Couzinié coneis tanben las òbras de Mengaud, Vestrepain, Peyrottes e l’abat Fabre.

3 Préface, p. V.

4 L’autor estant de Serviès, canton de Vielhmur, arrondissament de Castras, se tròba sus l’isoglòssa de partison entre /io/ e /iè/ e ne rend compte.

5 Couzinié a una concepcion de l’espandi ont se parla la lenga. E mai se son diccionari es lo de la lenga « romano-castraise » los limits son aici raportats a tot lo miègjorn. Es çò que nòta von Wartburg (1969) « L’expression limitrophes est à prendre dans un sens très large. L’auteur a puisé à pleines mains dans d’autres dic. et il a fait beaucoup de lectures d’auteurs languedociens de différentes régions. Heureusement il indique assez souvent la provenance des mots ; mais il serait assez difficile de dire si dans tous les autres cas le mot vit dans le parler de Castres : ne sont pas castrais, notamment, tous les mots suivis non d’une définition mais d’un simple renvoi à un autre mot ». Aquel darrièr punt de Wartburg nos sembla pas exact, Couzinié fa sovent de causidas subretot quand d’autras formas dialectalas existisson.

6 L’emplèc del francés deu èsser autorizat, es un avertiment als que parlan la lenga francesa sens la mestresar. Lo francés es tanben la lenga qu’autoriza pas, aicí, comporte.

7 La datacion de son abandon del ministèri clerical es pas solida.

8 Que nos es estat aimablament comunicat per J.-Cl. Clerc dins son memòri de mestresa despausat a l’universitat de Tolosa lo Miralh en 1998, L’Arrivée de la République à Serviès(1896-1904). Aquel document a uèi desaparegut dels archius municipals.

9 Dins Christian Laux, Albigés Païs occitan, 1980, IEO/CIDO, Albi, Béziers.

10 Sauvages, Boissier de La Croix de, 1785, Dictionnaire languedocien-français, Gaude, Nîmes.

11 Gary, Léger, 1845, Dictionnaire patois-français à l’usage du département du Tarn et des départements circonvoisins, Castres, imp. Pujol.

12 Per los autors citats per Couzinié remandam a Fourié, Jean, 1994. Dictionnaire des auteurs de langue d’oc (de 1800 à nos jours), Paris, Collection des Amis de la langue d’Oc. Quand l’autor es pas conegut de J. Fourié, donam una noticia biografica en nòta.

13 Per F. Mistral dins lo TdF i a pas cap de dobte, las citacions son de Couzinié tant coma los vèrses anonims.

14 Auguste, Marie, Bru, metge nascut a Castras en 1809. Conselhièr municipal de 1844 a 1847 puèi de 1860 a 1874. Membre de la Société littéraire creada en 1856.

15 Magloire Nayral, 1835, Biographie castraise, (3), Castres.

16 D’Herbe-Heiliger, Marcelle, 1998, Frédéric Mistral et les écrivains occitans dans le Tésor dóu Felibrige, Pau, A.I.E.O.

17 Es lo cas — dins la grafia e la causida lexicala de Mistral — per : Canicho, Couidet, Destinta, Embarlificouta, Enregimenta, Escarabisso, Fadot, Flagougna, Flisquet, Mihassado, Ounclet, Reclaca, Truchan.

18 Doujat, Jean, 1638, Dictiounari Moundi, imprimat à Toulousa chès Jan Boudo.

19 Braç, Marti, Roch, Sèrras, 2002, Tot en òc, diccionari elementari illustrat, segon los parlars lengadocians, Tolosa, Institut d’Estudis Occitans, 504 p.

20 Sauvages, Boissier de La Croix de, 1785, Dictionnaire languedocien-français, Nimes, Gaude.

21 Rochegude, Henri, (Paschal de), 1819, Essai d’un glossaire occitanien pour servir à l’intelligence des Troubadours, Toulouse.

22 Honnorat, Simon-Jude, 1840, Projet d’un dictionnaire provençal-français ou dictionnaire de la langue d’oc, ancienne et moderne, suivi d’un vocabulaire français-provençal, Digne. Couzinié o ditz dins la correspondéncia que publicam en annèxe.

23 Que nòstre amic Gui Viala tròbe aicí l’expression la mai amistosa per acompanhar nòstre grandmercés.

24 Melchior Barthès, 1818-1886, nasquèt e moriquèt a Sant-Pons de Tomièiras (Erau). Elegit majoral del Felibrige en 1881, es estat lo premièr a portar la « Cigalo de la Mountagno Negro ». Aquesta cigala serà la d’Arsène Vermenouze e tanben de Pau-Loís Grenier. Publiquèt entre autras : en 1873-76, Glossaire botanique languedocien-français-latin de l’Arrondissement de Saint-Pons, Montpellier ; en 1878, Floureto de mountagno (prumié bouquet), Montpellier.

25 Aire populari.

Haut de page

Pour citer cet article

Référence électronique

Joan Thomas, « Jean-Pierre Couzinié (1794-1860), lexicograf entre Rochegude e Mistral »Lengas [En ligne], 58 | 2005, mis en ligne le 28 septembre 2022, consulté le 12 février 2025. URL : http://journals.openedition.org/lengas/6184 ; DOI : https://doi.org/10.4000/lengas.6184

Haut de page

Auteur

Joan Thomas

I.U.F.M. de Toulouse

Articles du même auteur

Haut de page

Droits d’auteur

CC-BY-NC-ND-4.0

Le texte seul est utilisable sous licence CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

Haut de page
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search