Bibliografia primaria
[Auger] 1568 = E. [Auger], Le pédagogue d’armes, pour instruire un prince chrétien à bien entreprendre et heureusement achever une bonne guerre, pour estre victorieux de tous les ennemis de son Estat et de l’Église catholique, Parigi, Sebastien Nivelle, 1568.
Aguado 1641 = F. Aguado, Exhortaciones varias doctrinales, Madrid, Francisco Martinez, 1641.
Amiot 1772 = J.-M. Amiot, Art militaire des Chinois. Recueil d’anciens traités sur la guerre, Parigi, Didot l’Ainé, 1772.
Azor 1612 = J. Azor, Institutionum moralium tomus tertius, Colonia, ex officina Antonij Hierati, ad insigne Gryphi, 1612.
Bernardus 1963 = S. Bernardus, Opera, vol. 3, Tractatus et opuscula, ed. J. Leclerq, Roma, Editiones Cistercenses, 1963.
Botero 1589 = G. Botero, Della ragion di Stato libri dieci, Venezia, Gioliti, 1589.
Botero 2014 = G. Botero, De la raison d’Etat, 1589-1598, éd. P. Benedittini, R. Descendre, Parigi, 2014.
Bozio 1593= T. Bozio, De robore bellico […] adversus Macchiavellum, Roma, ex typographia Bonfadini, 1593.
Contzen 1621 = A. Contzen, Politicorum libri decem, Magonza, excudebat Balthasar Lippius, sumptibus Ioannis Kinkii bibliopolæ Coloniensis, 1621.
d’Aquino 1724-1727 = C. d’Aquino, Lexicon Militare, 2 vols. e Additiones, Roma, de Rubeis-Bernabò, 1724-1727.
Daguet 1759 = P.-A.-A. Daguet, Exercices chrétiens des gens de guerre, ou les instrutions les plus intéressantes sont confirmeés par des traits d’histoire curieux et édifians, Lione, Aimé Delaroche, 1759.
Fresneda 1693 = F. Xavier de Fresneda, Sermones militares, Madrid, Infanzon, 1693.
Gentili 2008 = A. Gentili, Il diritto di guerra (De iure belli libri III, 1598), a cura di G. Marchetto, C. Zendri, Milano, 2008.
Giovio 2005 = P. Giovio, Commentario de le cose de’ turchi, a cura di L. Michelacci, Bologna, Clueb, 2005.
Imago 1640 = Imago primi saeculi Societatis Iesu a Provincia Flandro-Belgica eiusdem Societatis repraesentata, Antverpiae, Plantin-Moretus, 1640.
Lipsius 1589 = I. Lipsius, Politicorum sive civilis doctrinae libri sex, Lugduni Batauorum, ex officina Plantiniana, apud Franciscum Raphelengium, 1589.
Monumenta Ribadeneira 1923 = Monumenta Ribadeneira, vol. 2, Madrid, La Editorial Ibérica, 1923.
Possevino 1569 = A. Possevino, Il soldato Christiano con l’instruttione dei capi dello essercito catolico, Roma, per li heredi di Valerio e Luigi Dorici, 1569.
Possevino 1592 = A. Possevino, Iudicium de Nuae militis Galli scriptis […]. De Ioannis Bodini Methodo historiae: Libris de repub. & Daemonomania. De Philippi Mornaei libro de perfectione Christiana. De Nicolao Machiauello, Roma, ex Typographia Vaticana, 1592.
Possevino 1603 = A. Possevino, Bibliotheca selecta […] recognita […] et aucta […], Venetiis, apud Altobellum Salicatum, 1603.
Ruscelli 1572 = G. Ruscelli, Sopplimento nell’Istorie di monsignor Paolo Giovio […] et un consiglio di monsignor Giovio raccolto dalle consulte di papa Leone Decimo per far l’impresa contra Infedeli, di nuovo ristampato et con somma diligenza corretto, in Vinegia, presso Altobello Salicato, 1572.
Sailly 1590 = Th. Sailly, Guidon et pratique spirituelle du soldat chrestien reveu & augmenté pour l’armée de sa M.tè Catholique au Pays-bas, Anvers, Imprimerie Plantinienne, 1590.
Sailly 1622 = Th. Sailly, Memorial testamentaire composé en faveur des soldats, premiere partie, Lovain, Henri Hastens, 1622.
Sandaeus 1651 = M. Sandaeus, Militia Christiana de qua disseritur Theologice, Ethice, Politice, per analogias ad Militiam Hebraicam, Graecam, Romanam. Theologia militaris, Colonia, apud Jodocum Kalcovium, 1651.
Scribani 1624 = C. Scribani, Politico-Christianus Philippo IV Hispaniarum Regi, Antversa, apud Martinum Nutium, 1624.
Sepúlveda 2015 = J. Ginés de Sepúlveda, Democrate. Dialogo sull’accordo tra la professione delle armi e la fede cristiana, Macerata-Roma, 2015.
Suárez 2014 = F. Suárez, Sulla guerra, testo latino a fronte, a cura di A.A. Cassi, Macerata-Roma, 2014.
Tanner 1620 = A. Tanner, Amuletum castrense, sive Antodotum adversus pernitiosos calumniarum afflatus, tristesque bellorum motus, ex Boemico tumultu enatos, Ingolstadii, ex typographeo Ederiano, apud Elisabetham Angermariam viduam, 1620.
Thoma Aquinas 1895 = Thoma Aquinas, Opera omnia cum commentariis Thomae De Vio Caietani, vol. 8, Roma, ex Typ. Poliglotta S.C. De Propaganda Fide, 1895.
Vitoria 1992 = F. de Vitoria, Political Writings, ed. A. Pagden, J. Lawrance, Cambridge-New York, 1992.
Vitoria 2005 = F. de Vitoria, De Iure Belli, a cura di C. Galli, Roma-Bari, 2005.
Bibliografia secondaria
Abulafia 2008 = D. Abulafia, The discovery of mankind. Atlantic encounters in the age of Columbus, New Haven-Londra, 2008.
Bireley 1981 = R. Bireley, Religion and politics in the age of the Counterreformation. Emperor Ferdinand II, William Lamormaini, S.J., and the formation of imperial policy, Chapel Hill, 1981.
Bireley 1990 = R. Bireley, The Counter-Reformation prince: anti-machiavellianism or Catholic statecraft in Early Modern Europe, Chapel Hill, 1990.
Bireley 2003 = R. Bireley, The Jesuits and the Thirty Years War: kings, courts, and confessors, Cambridge-New York, 2003.
Boltanski 2014 = A. Boltanski, Forger le ‘soldat chrétien’. L’encadrement catholique des troupes pontificales et royales en France en 1568-1569, in Revue Historique, 669, 2014, p. 51-85.
Boltanski 2015 = A. Boltanski, Une langue religieuse de la guerre : de quelques manuels jésuites à l’intention des soldats dans la seconde moitié du XVIe siècle, in M.-M. Fontaine, J.-L. Fournel (a cura di), Langues des pratiques militaires et langues de la guerre (XVe-XVIe siècles), Ginevra, 2015, p. 169-195.
Braun 2007 = H.E. Braun, Juan de Mariana and the early modern Spanish political thought, Aldershot-Burlington, 2007.
Brouwers 1979 = L. Brouwers, L’”Elogium” du père Thomas Sailly S. I. (1553-1623) composé par le père Charles Scribani S. I., in Archivum Historicum Societatis Iesu, 48, 1979, p. 87-124.
Brouwers – Gilmont 1977 = L. Brouwers, J.F. Gilmont, Carolus Scribani, Bruxelles, 1977.
Castilla Urbano 2012 = F. Castilla Urbano, El pensamiento de Juan Ginés de Sepúlveda. Vida activa, humanismo y guerra en el Renacimiento, Madrid, 2012.
Civale 2012 = G. Civale, Religione e mestiere delle armi nella Francia dei primi torbidi religiosi. Il ‘Pedagogue d’Armes’ del gesuita Emond Auger (1568), in Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance, 74, 2012, p. 505-533.
Colombo 2016 = E. Colombo, Possevino, Antonio, in Dizionario biografico degli italiani, Roma, 1960-, vol. 85, sub voce.
De Bom 2010 = E. De Bom, Carolus Scribani and the lipsian legacy: the ‘Politico-Christianus’ and Lipsius’s image of the good prince, in E. De Bom et al. (a cura di), (Un)masking the realities of power: Justus Lipsius and the dynamics of political writing in Early Modern Europe, Leiden-Boston, 2010, p. 281-306.
de Borja de Medina 1989 = F. de Borja de Medina, Jesuitas en la armada contra Inglaterra (1588). Notas para un centenario, in Archivum Historicum Societatis Iesu, 58, 1989, p. 3-41.
De Lucca 2012 = D. De Lucca, Jesuits and fortifications: the contribution of the Jesuits to military architecture in the Baroque Age, Leiden-Boston, 2012.
Duerloo 2012 = L. Duerloo, Dynasty and piety: Archduke Albert (1598-1621) and Habsburg political culture in an age of religious wars, Farnham, 2012.
Duggan 2013 = L.G. Duggan, Armsbearing and the clergy in the history and canon law of western Christianity, Woodbridge, 2013.
Erdmann 1965 = C. Erdmann, Die Entstehung des Kreuzzugsgedankens, Stoccarda, 1965 (I ed. 1935).
Fernandes 2014 = J.M.A.A. Fernandes, Luis de Molina: on War, in M. Kaufmann, A. Aichele (a cura di), A Companion to Luis de Molina, Leiden-Boston, 2014, p. 227-256.
Fernández-Santamaría 1973 = J.A. Fernández-Santamaría, Erasmus on the just war, in Journal of the History of Ideas, 34, 1973, p. 209-276.
Fernández-Santamaría 2007 = J.A. Fernández-Santamaría, Juan Ginés de Sepúlveda: la guerra en el pensamiento político del Renacimiento, Madrid, 2007.
Flori 2002 = J. Flori, Guerre sainte, jihad, croisade. Violence et religion dans le christianisme et l’islam, Parigi, 2002.
Gay 2017 = J.-P. Gay, Moral theology, culture of counsel, and the Society of Jesus in the seventeenth century, in Journal of Jesuit Studies, 4, 2017, p. 230-249.
Geuna 2014 = M. Geuna (a cura di), Guerra giusta e schiavitù naturale. Juan Ginés de Sepúlveda e il dibattito sulla Conquista, Milano, 2014.
Giannini 2018 = M.C. Giannini, Il clero in armi. Note su chierici armati tra guerra e disciplina in età moderna, in Dimensioni e Problemi della Ricerca Storica, 1, 2018, p. 45-72.
Guiderdoni 2016 = A. Guiderdoni, The theory of figurative language in Maximilian van Der Sandt’s writings, in K.A.E. Enenkel, W.S. Melion, W. De Boer (a cura di), Jesuit image theory, 1540-1740, Leiden-Boston, 2016, p. 89-101.
Guinier 2014 = A. Guinier, L’honneur du soldat. Étique martiale et discipline guerrière dans la France des Lumières, Seyssel, 2014.
Halkin 1988 = L.-E. Halkin, Érasme, la guerre et la paix, in Id., Érasme : sa pensée et son comportement, Londra, 1988, cap. 15.
Hambye 1967 = E. Hambye, L’aumônerie de la flotte de Flandre au XVIIe siècle, 1623-1662, Louvain-Namur-Parigi, 1967.
Hanke 1959 = L. Hanke, Aristotle and the american indians: a study in race prejudice in the modern world, Londra, 1959.
Headley 2008 = J.M. Headley, The europeanization of the world. On the origins of human rights and democracy, Princeton-Oxford, 2008.
Höpfl 2004 = H. Höpfl, Jesuit political thought: The Society of Jesus and the State, c. 1540-1630, Cambridge, 2004.
Ilany 2012 = O. Ilany, From divine commandment to political act: the eighteenth-century polemic on the extermination of the Canaanites, in Journal of the History of Ideas, 73-3, 2012, p. 437-461.
Jones 2011 = D.M. Jones, Aphorism and the counsel of prudence in Early Modern statecraft: the curious case of Justus Lipsius, in Parergon, 28-2, 2011, p. 55-85.
Kluyskens 1973 = J. Kluyskens, Les années passées par Juste Lipse chez les Jésuites à Cologne, in Archivum Historicum Societatis Iesu, 42, 1973, p. 312-321.
Kluyskens 1974 = J. Kluyskens, Justus Lipsius (1547-1600) and the Jesuits, with Four Unpublished Letters, Humanistica Lovaniensia, 23, 1974, p. 244-270.
Lavenia 2013 = V. Lavenia, In God’s fields. Military chaplains and soldiers in Flanders during the Eighty Years’ War, in M. Mondini - M. Rospocher (a cura di), Narrating war. Early Modern and Contemporary perspectives, Bologna-Berlino, 2013, p. 99-112.
Lavenia 2014 = V. Lavenia, Conscience and catholic discipline of war: sins and crimes, in Journal of Early Modern History, 18, 2014, p. 447-471.
Lavenia 2017a = V. Lavenia, Dio in uniforme. Cappellani, catechesi cattolica e soldati in età moderna, Bologna, 2017.
Lavenia 2017b = V. Lavenia, Introduction to ‘Missiones castrenses’: Jesuits and soldiers between pastoral care and violence, in Journal of Jesuit Studies, 4, 2017, special issue, p. 545-558.
Lavenia 2017c = V. Lavenia, Jesuit catechisms for soldiers (XVII-XIX centuries): changes and continuities, in Journal of Jesuit Studies, 4, 2017, p. 599-623.
Lavenia 2018 = V. Lavenia, Turkophilia and religion: Machiavelli, Giovio, and the sixteenth-century debate about war, in L. Biasiori, G. Marcocci (a cura di), Machiavelli, Islam and the East: reorienting the foundations of modern political yhought, Basingstoke, 2018, p. 37-60.
Machielsen 2011 = J. Machielsen, Friendship and religion in the Republic of Letters: the return of Justus Lipsius to Catholicism (1591), in Renaissance Studies, 27, 2011, p. 161-182.
Marcocci 2009 = G. Marcocci, Machiavelli, la religione dei romani e l’impero portoghese, in Storica, 41-42, 2009, p. 35-68.
Margolin 1973 = J.-C. Margolin, Guerre et paix dans la penseé d’Erasme, Parigi, 1973.
Miller 2002 = P.N. Miller, Nazis and neo-stoics: Otto Brunner and Gerhard Oestreich before and after the Second World War, in Past & Present, 176, 2002, p. 144-186.
Mostaccio 2015 = S. Mostaccio, La mission militaire jésuite auprès de l’armée des Flandres pendant la guerre de Trente Ans. Conversions et sacrements, in B. Forclaz, P. Martin (a cura di), Religion et pieté au défi de la guerre de Trente Ans, Rennes, 2015, p. 183-202.
Motta 2005 = F. Motta, Bellarmino. Una teologia politica della Controriforma, Brescia, 2005.
Mout 2010 = N. Mout, Faked conversions? The case of Justus Lipsius (1547-1606), in M.-C. Pitassi, D. Solfaroli Camillocci (a cura di), Les modes de la conversion confessionelle à l’époque moderne. Autobiographie, alterité et construction des identités religieuses, Firenze, 2010, p. 87-109.
Muldoon 1979 = J. Muldoon, Popes, lawyers, and infidels: The Church and the non-Christian world, 1250-1550, Liverpool, 1979.
O’Malley 2015 = J.W. O’Malley (a cura di), Art, controversy and the Jesuits: The ‘Imago Primi Saeculi Societatis Iesu’, Philadelphia, 2015.
Oestreich 1982 = G. Oestreich, Neostoicism & the Early Modern State, a cura di B. Oestreich, H. Koenigsberger, Cambridge-New York, 1982.
Onnekink 2009 = D. Onnekink (a cura di), War and religion after Westphalia, 1648-1713, Farnham, 2009.
Pagden 1982 = A. Pagden, The fall of natural man. the american indian and the origins of comparative ethnology, Cambridge, 1982.
Parker 1972 = G. Parker, The army of Flanders and the Spanish road 1567-1659. The logistic of Spanish victory and defeat in the Low Countries’ war, Cambridge-New York, 1972.
Partner 1997 = P. Partner, God of battles: holy wars of Christianity and Islam, Princeton, 1997.
Pavone 2000 = S. Pavone, Le astuzie dei gesuiti. Le false ‘Istruzioni segrete’ della Compagnia di Gesù e la polemica antigesuita nei secoli XVII e XVIII, Roma, 2000.
Pica 2013 = A.-É. Pica, S’assurer du latin pour mieux défendre la mystique: Maximilian van der Sandt ‘grammairien’, in Revue de l’Histoire des Religions, 230, 2013, p. 629-651.
Prosperi 1999 = A. Prosperi, La guerra giusta nel pensiero politico italiano della Controriforma, ora in Id., America e apocalisse e altri saggi, Pisa-Roma, 1999, p. 249-269.
Prosperi 2015 = A. Prosperi, The two standards: the origins and development of a celebrate Ignatian meditation, in Journal of Jesuit Studies, 2, 2015, p. 361-388.
Reichberg 2002 = G.M. Reichberg, Suárez on just war, in D. Schwartz (a cura di), Interpreting Suárez: critical essays, Cambridge-New York, 2002, p. 185-203.
Reinhardt 2016 = N. Reinhardt, Voices of conscience: royal confessors and political counsel in seventeenth-century Spain and France, Oxford, 2016.
Riezler 1906 = S. Riezler, Kriegstagebücher aus dem ligistischen Hauptquartier 1620, in Abhandlungen der Phil.-Hist. Klasse der Bayerischen Akademie der Wissenschaften München, 23, 1906, p. 77-210.
Russell 1975 = F.H. Russell, The just war in the Middle Ages, Cambridge-Londra-New York, 1975.
Ruysschaert 1947-1948 = J. Ruysschaert, Le séjour de Juste Lipse à Rome (1568-1570), d’après ses ‘Antiquae Lectiones’ et sa correspondance, in Bulletin de l’Institut Historique Belge de Rome, 24, 1947-1948, p. 139-192.
Salviucci Insolera 2004 = L. Salviucci Insolera, L’’Imago primi saeculi’ (1640) e il significato dell’immagine allegorica nella Compagnia di Gesù, Roma, 2004.
Schmitt 1991 = C. Schmitt, Der Nomos der Erde im Völkerrecht des Ius Publicum Europaeum (II ed., 1974), trad. it. Il nomos della terra nel diritto internazionale dello ‘Jus publicum Europaeum’, a cura di F. Volpi, Milano, 1991.
Schoonjans 1947 = J. Schoonjans, ‘Castra Dei’. L’organisation religieuse des armées d’Alexandre Farnèse, in Miscellanea Historica in honorem Leonis van der Essen, Bruxelles-Parigi, 1947, p. 523-540.
Schwartz 2013 = D. Schwartz, Probabilism, just war and sovereign supremacy in the work of Gabriel Vázquez, in History of Political Thought, 34, 2013, p. 177-194.
Schwartz 2016 = D. Schwartz, Late Scholastic just war theory, in S. Lazar - H. Frowe (a cura di), The Oxford handbook of ethics of war, Oxford, 2016 (doi:10.1093/oxfordhb/9780199943418.013.13).
Tuck 1999 = R. Tuck, The rights of war and peace: political thought and the international order from Grotius to Kant, Oxford, 1999.
Turner Johnson 1981 = J. Turner Johnson, Just war tradition and the restraint of war: a moral and historical inquiry, Princeton, 1981.
Tutino 2010 = S. Tutino, Empire of souls. Robert Bellarmine and the Christian commonwealth, Oxford, 2010.
Tyerman 2004 = C. Tyerman, Fighting for Christendom: holy war and the crusades, Oxford-New York, 2004.
Walzer 1977 = M. Walzer, Just and unjust wars: a moral argument with historical illustrations, New York, 1977.
Waszink 2004 = J. Waszink, Introduction, in Justus Lipsius, Politica: Six books of politics or Political instruction, Assen, Van Gorcum, 2004, p. 3-203.