Ouvrages à caractères de source
Ammannati Piccolomini 1997 = Giacomo Ammannati Piccolomini, Lettere (1444-1479), éd. P. Cherubini, Rome, Ministero per i beni culturali e ambientali, Ufficio centrale per i beni archivistici, 1997, 3 vol.
Augustin 1869 = Augustin d’Hippone, Œuvres complètes de Saint Augustin, Paris, chez L. Guérin & Cie, 1869.
Bisticci 1970 = Vespasiano da Bisticci, Le vite, éd. A. Greco, Florence, Istituto nazionale di studi sul Rinascimento, 1970, 2 vol.
Bruni 2007 = Leonardo Bruni, History of the Florentine People, vol. 3, Books IX-XII / Memoirs, éd. J. Hankin, D.J.W. Bradley, Cambridge-Londres, Harvard University Press, 2007.
Campano 1495 = Giovanni Antonio Campana, Omnia Campani opera, Venise, Michele Ferno, 1495.
Cicéron 1931 = Cicéron, Tusculanes, éd. G. Fohlen, J. Humbert, Paris, Les Belles Lettres, 1931.
Filelfo 1502 = Francesco Filelfo, Epistolarum familiarium, livre XXXVII, Venise, J. de Gregori, G. de Gregori, 1502.
Hersant – Durand-Bogaert 2000 = Y. Hersant, F. Durand-Bogaert (dir.), Europes. De l’Antiquité au XXe siècle, anthologie critique et commentée, Paris, Robert Laffont, 2000.
Le vite di Pio II 1964 = Le vite di Pio II di Giovanni Antonio Campano e Bartolomeo Platina, éd. G.C. Zimolo, Bologne, Zanichelli, 1964.
Manetti 1999 = Giannozzo Manettti, Vita di Nicolò V, éd. A. Modigliani, Rome, 1999 (Roma nel Rinascimento, Inedita, 22).
Pétrarque 2012 = Francesco Petrarca, La collatio laureationis. Manifesto dell’umanesimo europeo, éd. C. Maggi, Milan, La vita felice, 2012.
Pie II 1584 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), Commentarii rerum memorabilium que temporibus suis contigerunt, Rome, Ex typographia Dominici Basæ, 1584.
Pie II 1909 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), Der Briefwechsel des Eneas Silvius Piccolomini, éd. R. Wolkan, dans Fontes rerum austriacarum, 61, 1909.
Pie II 1912 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), Der Briefwechsel des Eneas Silvius Piccolomini, éd. R. Wolkan, dans Fontes rerum austriacarum, 67, 1912.
Pie II 1918 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), Der Briefwechsel des Eneas Silvius Piccolomini, éd. R. Wolkan, dans Fontes rerum austriacarum, 68, 1918.
Pie II 1967 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), De gestis concilii basiliensis commentariorum, éd. D. Hay, W.K. Smith, Oxford, Clarendon Press, 1967.
Pie II 1972-1976 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), I commentarii, éd. G. Bernetti, Sienne, Cantagalli, 1972-1976, 5 vol.
Pie II 1984 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), Commentarii rerum memorabilium que temporibus suis contigerunt, éd. A. Van Heck, Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, 1984, 2 vol.
Pie II 1993 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), Pii secundi pontificis maximi commentarii, éd. I. Bellus, I. Boronkai, Budapest, Balassi Kiadó 1993.
Pie II 2001 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), Mémoires d’un pape de la Renaissance, éd. V. Castiglione Minischetti, I. Cloulas, Paris, Tallandier, 2001.
Pie II 2006 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), Reject Aeneas, accept Pius. Selected letters of Aeneas Sylvius Piccolomini (Pope Pius II), éd. T.M. Izbicki, G. Christianson, P. Krey, Washington D.C., Catholic University of America Press2001.
Pie II 2008 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), I commentarii, éd. L. Totaro, Milan, Adelphi, 2008 (1984), 2 vol.
Pie II 2009 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), Germania, éd. M.G. Fadiga, Florence, SISMEL-Ed. del Galluzzo, 2009.
Pie II 2015 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), Libellus dialogorum, S. Iaria (éd.), Rome, Edizioni di Storia e Letteratura, 2015.
Pius II 2003-2018 = Enea Silvio Piccolomini (Pie II), Com_mentaries, éd. M. Meserve, M. Simonetta, Cambridge-Londres, Havard University Press, 2003-2018, 3 vol.
Thomas d’Aquin 1908 = Thomas d’Aquin, Somme théologique, Paris, 1908.
Études secondaires
Allamand 2018 = C. Allamand, Le « Pacte » de Philippe Lejeune ou l’autobiographie en théorie : édition critique et commentaire, Paris, 2018.
Audouard 1973 = Y. Audouard, Audouard raconte Pagnol, Paris, 1973.
Baldi 2006 = B. Baldi, Pio II e le trasformazioni dell’Europa cristiana. 1457-1464, Milan, 2006.
Baldi 2007 = B. Baldi, Geografia, storia e politica nel De Europa di Enea Silvio Piccolomini, dans Secchi Tarugi 2007, p. 99-215.
Baldi 2008 = B. Baldi, Il problema turco dalla caduta di Costantinopoli (1453) alla morte di Pio II (1464), dans H. Houben (dir.), La conquista turca di Otranto (1480) tra storia e mito, Galatina, 2008, vol. 1, p. 55-76.
Baldi 2009 = B. Baldi, La corrispondenza di Enea Silvio Piccolomini dal 1431 al 1454. La maturazione di un’esperienza fra politica e cultura, dans Reti Medievali Rivista, 10, 2009, p. 293-314.
Baldi 2012 = B. Baldi, Il « cardinale tedesco ». Enea Silvio Piccolomini fra impero, papato, Europa (1442-1455), Milan, 2012.
Baldi 2013 = B. Baldi, La dieta di Mantova nel contesto del pontificato di Pio II Piccolomini, dans R. Salvarani (dir.), I Gonzaga e i Papi. Roma e le corti padane fra Umanesimo e Rinascimento (1418-1620), Vatican, 2013, p. 125-138.
Bauer 2007 = S. Bauer, Platina e le « res gestae » di Pio II, dans Sodi – Antoniutti 2007, p. 19-23.
Beaune 1982 = C. Beaune, L’utilisation politique du mythe des origines troyennes en France à la fin du Moyen Âge, dans Lectures médiévales de Virgile, Rome, 1985, p. 331-355.
Bianca 1995 = C. Bianca, La terza edizione moderna dei Commentarii di Pio II, dans Roma nel rinascimento, 1995, p. 5-16.
Bischoff 2004 = G. Bischoff, La montagne et les voyageurs à la fin du Moyen Âge : de l’indifférence au regard, dans Montagnes médiévales, 2004, p. 395-413.
Boisseul – Ait 2014 = D. Boisseul, I. Ait, Le monopole de l’alun pontifical à la fin du Moyen Âge, dans MEFRM, Rome, 126-1, 2014, p. 147-306.
Buttay-Jutier 2008 = F. Buttay-Jutier, Fortuna. Usages politiques d’une allégorie morale à la Renaissance, Paris, 2008.
Calzona 2003 = A. Calzona et al. (dir.), Il sogno di Pio II e il viaggio da Roma a Mantova, Florence, 2003.
Corbo 2002 = A.M. Corbo, Pio II Piccolomini un papa umanista (1458-1464), Rome, 2002.
De Blasi – De Vincentiis 2012 = G. De Blasi – A. De Vincentiis, Il papa che scrive (XIV-XXI secolo), dans S. Luzzatto, G. Pedullà (dir.), Atlante della letteratura italiana, vol. 3, D. Scarpa (dir.), Dal Romanticismo a oggi, Turin, 2012, p. 897-901.
Defilippis 2007 = D. Defilippis, Modelli e fortuna della Cosmographia di Pio II, dans Secchi Tarugi 2007, p. 217-236.
De Vincentiis 2002 = A. de Vincentiis, Battaglie di memoria. Gruppi, intellettuali, testi e la discontinuità del potere papale alla metà del Quattrocento. Con l’edizione del regno di Leodrizio Crivelli, Rome, 2002.
De Vincentiis 2010 = A. De Vincentiis, Enea Silvio Piccolomini, o la macchina da scrivere, dans S. Luzzatto, G. Pedullà (dir.), Atlante della letteratura italiana, vol. 1, A. De Vincentiis (dir.), Dalle origini al Rinascimento, Turin, 2010, p. 449-456.
De Vincentiis 2015 = A. De Vincentiis, Vite di sovrani senza eredi. La committenza biografica dei papi, 1450-1475, dans L. Bertolini et al. (dir.), Il principe inVisibile, Turnhout, 2015, p. 201-215.
Di Bernardo 1975 = F. di Bernardo, Un vescovo umanista alla Corte Pontificia Giannantonio Campano (1429-1477), Rome, 1975.
Economopoulos 2007 = H. Economopoulos, Passato prossimo e presente nella cosidetta « partenza di Pio II per la crociata » della Libreria Piccolomini del duomo di Siena, dans Sodi – Antoniutti 2007, p. 105-142.
Falcioni 2018 = A. Falcioni, Pio II e il male del suo tempo : Maometto II e i turchi, Ancône, 2018.
Finelli 1991 = L. Finelli, Una città per il papa : costruzione e significati della piazza di Pienza, dans Rotondi Secchi Tarugi 1991, p. 76-83.
Francesco Filelfo 1986 = Francesco Filelfo nel quinto centenario della morte, Padoue, 1986.
Franci 1991 = A. Franci, Pio II e Pienza, dans Rotondi Secchi Tarugi 1991, p. 39-46.
Fubini 1976 = R. Fubini, Umanesimo curiale del Quattrocento : nuovi studi su Giovann’Antonio Campano, dans Rivista storica italiana, 88-4, 1976, p. 745-755.
Garin 1958 = E. Garin, Ritratto di Enea Silvio Piccolomini, dans Bullettino senese di storia patria, 65, 1958, p. 5-28.
Garin 2001 = E. Garin, Ritratti di umanisti, Milan, 2001 (1967).
Godi 1970 = C. Godi, La « Collatio laureationis » del Petrarca, dans Italia medioevale e umanistica, Padoue, 13, 1970, p. 1-27.
Guerra 2018 = C. Guerra, Der erzählte Papst. Enea Silvio Piccolomini-Pius II. und die römische Historiographie in den Commentarii de rebus a se gestis, Bâle, 2018.
Guerrini 2007 = L. Guerrini, Un pellegrinaggio secolare. Due studi su Enea Silvio Piccolomini, Rome, 2007.
Hausmann 1968 = F.R. Hausmann, Giovanni Antonio Campano (1429-1477). Erläuterungen und Ergänzungen zu seinen Briefen, Thèse de doctorat sous la dir. de V.R. Giustiniani, J. Autenrieth, Hanovre, 1968, inéd.
Hausmann 1970 = F.R. Hausmann, Giovanni Antonio Campano (1429-1477). Ein Beitrag zur Geschichte des italienischen Humanismus im Quattrocento, dans Römische Historische Mitteilungen, 12, 1970, p. 125-178.
Hausmann 1974 = F.R. Hausmann, « Campano, Giovanni Antonio », dans Dizionario biografico degli Italiani, 17, 1974, consulté sur www.treccani.it [Rome, 7 février 2022].
Héfélé 1916 = C.J. Héfélé, Histoire des conciles d’après les documents originaux, Paris, 1916, vol. VII, part. 2.
Honegger Chiari 1991 = S. Honegger Chiari, L’edizione del 1584 dei « Commentarii » di Pio II e la duplice revisione di Francesco Bandini (analisi del libro primo), dans Archivio storico italiano, 549, 1991, p. 585-612.
Ianziti 1990 = G. Ianziti, Storiografia e contemporaneità. A proposito del « Rerum suo tempore gestarum commentaries » di Leonardo Bruni, dans Rinascimento, Sér. 2, 30, 1990, p. 3-28.
Ianziti 1992 = G. Ianziti, I « Commentarii » : appunti per la storia di un genre storiografico quattrocentesco, dans Archivio storico italiano, 150-4, 1992, p. 1029-1063.
Iaria 2007 = S. Iaria, Ritratto di un antipapa : Amedeo VIII di Savoia (Felice V) negli scritti di Enea Silvio Piccolomini (Pio II), dans Annali di studi religiosi, 8, 2007, p. 323-342.
Iaria 2018 = S. Iaria, Tra strategia oratoria e coscienza politica : la profezia in Enea Silvio Piccolomini (papa Pio II), dans M.V. Ingegno (dir.), Concezione e valore della profezia fra riflessione antropologica e funzione politica (XII-XV secolo), Rome, 2018, p. 159-188.
Izbicki 2003 = T.M. Izbicki, Reject Aeneas ! Pius II on the errors of his youth, dans Von Martels – Vanderjagt 2003, p. 190-203.
Joukovsky-Micha 1968 = F. Joukovsky-Micha, La notion de vaine gloire de Simund de Freine à Martin le Franc, dans Romania, 353, 1968, p. 1-30.
Lacroix 1991 = J. Lacroix, I Commentarii di Pio II fra storia e diaristica, dans Rotondi Secchi Tarugi 1991, p. 133-149.
Leaños 2011 = J. Leaños, Opportunism or self awareness : the misunderstood persona of pope Pius II, dans Imago Temporis. Medium Aevum, V, 2011, p. 243-263.
Lejeune 1975 = P. Lejeune, Le pacte autobiographique, Paris, 1975.
Märtl 2006 = C. Märtl, Wie schreibt ein papst geschichte ? Zum umgang mit vorlagen in den « Commentarii » Pius II., dans R. Schieffer, J. Wenta (dir.), Die Hofgeschichtsschreibung im Mittelalterlichen Europa, Toruń, 2006, p. 233-251.
Märtl 2012 = C. Märtl, Les Commentarii d’Enea Silvio Piccolomini (Pie II, 1405/1458-1464), dans P. Monnet, J.-C. Schmitt (dir.), Autobiographies souveraines, Paris, 2012, p. 221-245.
Märtl 2016 = C. Märtl, Eneas Silvius Piccolomini überlieferungsgeschichtlich betrachtet, dans D. Klein, H. Brunner, F. Löser (dir.) Überlieferungsgeschichte transdisziplinär. Neue Perspektiven auf ein germanistisches Forschungsparadigma, Wiesbaden, 2016, p. 263-281.
Mengozzi 1914-1918 = N. Mengozzi, Il pontefice Paolo II ed i Senesi (1464-1471), dans Bullettino senese di storia patria, 21, 22, 24, 25, 1914, 1915, 1917, 1918, p. 141-174 et 197-288, p. 253-302, p. 37-68, 83-130 et 205-260, p. 3-75.
Mitchell 1967 = R. J. Mitchell, Il lauro e la tiara. Vita di Pio II, Naples, 1967 (1962).
Montagnes médiévales 2004 = Montagnes médiévales : XXXIVe Congrès de la SHMES (Chambéry, 23-25 mai 2003), Paris, 2004.
O’Brien 2009 = E. O’Brien, Arms and Letters ? Julius Caesar, the Commentaries of Pope Pius II, and the Politicization of Papal Imagery, dans Renaissance Quarterly, 62-4, 2009, p. 1057-1097.
O’Brien 2015 = E. O’Brien, The “Commentaries” of Pope Pius II (1458-1464) and the Crisis of the Fifteenth Century Papacy, Toronto, 2015.
Paparelli 1950 = G. Paparelli, Enea Silvio Piccolomini – Pio II, Bari, 1950.
Patetta 1991 = L. Patetta, Enea Silvio Piccolomini e l’architetto Rosselino, dans Rotondi Secchi Tarugi 1991 p. 59-75.
Pellegrini 2013 = M. Pellegrini, Le crociate dopo le crociate. Da Nicopoli a Belgrado (1396-1456), Bologne, 2013.
Pellegrini 2014 = M. Pellegrini, La crociata nel Rinascimento. Mutazioni di un mito 1400-1600, Florence, 2014.
Pellegrini 2015 = M. Pellegrini, Pio II, dans Dizionario biografico degli Italiani, 83, 2015, consulté sur www.treccani.it [Rome, 7 février 2022].
Pertusi 1976 = A. Pertusi (dir.), La caduta di Costantinopoli, vol. 2, L’eco nel mondo, Milan, 1976.
Petrucci 1985 = F. Petrucci, Crivelli, Lodrisio, dans Dizionario biografico degli Italiani, 31, 1985, consulté sur www.treccani.it [Rome, 7 février 2022].
Pozzi 1991 = M. Pozzi, Struttura epica dei Commentarii, dans L. Rotondi Secchi Tarugi (dir.), Pio II e la cultura del suo tempo, Milan, 1991, p. 151-162.
Reinhard 1998 = W. Reinhard, Papa Pius, Prolégomènes à une histoire sociale de la papauté, dans Papauté confessions modernité, Paris, 1998 (1972), p. 41-67.
Revest 2015 = C. Revest, Le « Second mécène » : l’affirmation d’un lieu commun du patronage princier dans l’Italie humaniste, dans E. Crouzet-Pavan, J.-C. Maire-Vigueur (dir.), L’art au service du prince. Paradigme italien, expériences européennes, Rome, 2015, p. 377-396.
Ricci 2008 = G. Ricci, I turchi alle porte, Bologne, 2008.
Richardson 1985= C.M. Richardson, Francesco Todeschini Piccolomini (1439-1503), Sant’Eustachio, and the consorteria Piccolomini, dans M. Hollingsworth, C.M. Richardson (dir.), The Possessions of a Cardinal. Politics, Piety, and Art. 1450-1700, State College Pa, 2010, p. 46-57.
Rotondi Secchi Tarugi 1991 = L. Rotondi Secchi Tarugi, Pio II e la cultura del suo tempo, Milan, 1991.
Rozzo 2016 = U. Rozzo, Un papa all’Indice : Pio II Piccolomini, dans La Bibliofilía, 118-2, 2016, p. 229-250.
Scafi 2007 = A. Scafi, Pio II e la cartografia : un papa e un mappamondo tra Medioevo e Rinascimento, dans Sodi – Antoniutti 2007, p. 239-264.
Secchi Tarugi 2007 = L. Secchi Tarugi (dir.), Pio II umanista europeo, Florence, 2007.
Setton 1978 = K.M. Setton, The papacy and the levant (1204-1571), vol. II, The Fifteenth Century, Philadelphie, 1978.
Simonetta 2004 = M. Simonetta, Rinascimento segreto : il mondo del segretario da Petrarca a Machiavelli, Milan, 2004.
Skinner 2009 = Q. Skinner, Les fondements de la pensée politique moderne, Paris, 2009 (1978).
Smith 1962 = L.F. Smith, Lodrisio Crivelli of Milan and Aeneas Silvius, 1457-1464, dans Studies in the Renaissance, 9, 1962, p. 31-63.
Sodi – Antoniutti 2007 = M. Sodi, A. Antoniutti, Enea Silvio Piccolomini. Pius Secundus Poeta Laureatus Pontifex Maximus, Rome, 2007.
Stok 2018 = F. Stok, Aeneas redivius : Piccolomini and Virgil, dans PAN Rivista di Filologia Latina, 7, 2018, p. 163-176.
Stolf 2011 = S. Stolf, Images de l’homme d’Église chez E.S. Piccolomini-Pie II, dans Cahiers d’études italiennes, 13, 2011, p. 187-212.
Stolf 2012 = S. Stolf, Les Lettres et la Tiare. E.S. Piccolomini, un humaniste au XVe siècle, Paris, 2012.
Stolf 2015 = S. Stolf, E.S. Piccolomini et les Turcs : l’Europe face à son ennemi, dans Cahiers d’études italiennes, 21, 2015, p. 105-117.
Tietze 2009 = H. Tietze, Die Bulle Execrabilis Pius’ II. aus dem Jahr 1460 und ihre Auswirkungen auf die Konzilsappellationen in der zweiten Hälfte des 15. Jahrhunderts, dans Concilium medii aevi, 12, 2009, p. 205-223.
Totaro 1978 = L. Totaro, Pio II nei suoi Commentarii. Un contributo alla lettura della autobiografia di Enea Silvio de Piccolomini, Bologne, 1978.
Totaro 1988 = L. Totaro, Gli scritti di Enea Silvio sul Concilio, dans Conciliarismo, Stati Nazioni, Inizi dell’Umanesimo, Spolète, 1990, p. 47-77.
Vauchez 2014 = A. Vauchez, La sainteté en Occident aux derniers siècles du Moyen Âge (1198-1431). Recherches sur les mentalités religieuses médiévales, Rome, 2014 (1981).
Vettier 2019 = C. Vettier, Postérité du Pacte autobiographique, dans Acta fabula, 20-5, 2019, consulté sur https://www.fabula.org/acta/document12151.php [Rome, 2 février 2022].
Villain-Gandossi 2004 = C. Villain-Gandossi, La perception des dangers de la mer au Moyen Âge à travers les textes littéraires et l’iconographie, dans M. Tranchant (dir.), La violence et la mer dans l’espace atlantique : XIIe-XIXe siècle, Rennes, 2004, p. 439-455.
Viti 1997 = Paolo Viti, Filelfo, Francesco, dans Dizionario biografico degli Italiani, 47, 1997, consulté sur www.treccani.it [Rome, 7 février 2022].
Vivanti 1985 = C. Vivanti, I « Commentarii » di Pio II, dans Studi Storici, 26, 1985, p. 443-462.
Von Martels – Vanderjagt 2003 = Z. Von Martels, A. Vanderjagt (dir.), Pius II « el più expeditivo pontifice ». Selected studies in Aeneas Silvius Piccolomini (1405-1464), Leyde-Boston, 2003.
Von Martels 2003 = Z. Von Martels, The fruit of love. Aeneas Silvius Piccolomini about his illegitimate child, dans Von Martels – Vanderjagt 2003, p. 229-248.
Von Martels 2005 = Z. Von Martels, Pope Pius II and the Idea of the Appropriate Thematisation of the Self, dans M. Gosman, A. MacDonald, A. Vanderjagt (dir.), Princes and princely culture 1450-1650, Leyde-Boston, 2005, vol. 2, p. 1-22.
Von Pastor 1924 = L. Von Pastor, Histoire des papes depuis la fin du Moyen Âge, Paris, 1924 (1891), vol. 3.
Weber 2013 = B. Weber, Lutter contre les Turcs : les formes nouvelles de la croisade pontificale au XVe siècle, Rome, 2013.