Skip to navigation – Site map

HomeNuméros133-1VariaLes Collecta ex distinctionibus P...

Abstracts

This article offers the introduction to and edition of a collection of distinctiones represented in a schematic manner. Known by a single manuscript that we will describe in detail (Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 4784) the collection had previously been ascribed to Praepositinus Cremonensis († 1210). This study will show that the collection probably dates from the late fourteenth/early fifteenth century, whilst at the same time reinterpreting at least in part distinctions from the late twelfth/early thirteenth century. The collection therefore offers an example of the persistence and adaptation of the mental schemas for the representation of the world transmitted by the distinctions

Top of page

Full text

  • 1 Sur le sermo modernus, voir en particulier Bériou 1998.
  • 2 Sur la technique de la distinctio, son émergence dans la prédication et l’intérêt de son étude, v. (...)

1Dans le contexte de la prédication, une distinctio consiste en une énumération plus ou moins organisée des différentes acceptions d’un mot ou d’une notion, en appuyant généralement chacune par l’autorité d’une ou plusieurs citations bibliques. Utilisées pour l’exégèse dans les écoles dès le XIIe siècle, les distinctiones ont très vite été adoptées par les prédicateurs. Elles ont en particulier pris une place de plus en plus éminente avec l’avènement du sermo modernus au début du XIIIe siècle1 : dans ce nouveau style de sermon, contrairement à l’homélie, la structuration du discours a pris une place prépondérante, jusqu’à devenir un critère majeur pour juger la beauté d’un texte et le talent d’un prédicateur.2 Tout comme un autre ingrédient majeur des sermons de l’époque, les exempla, les distinctiones ont été rassemblées en collections destinées principalement aux prédicateurs.

  • 3 Lacombe 1927 donne un chiffre de 114 distinctions, qui doit être corrigé en 119 au vu de l’édition (...)
  • 4 Lacombe 1927.

2Les Collecta ex distinctionibus Prepositini appartiennent à ce genre, mais présentent plusieurs particularités. Elles sont tout d’abord connues par un témoin unique, et surtout la représentation de chacune des 119 distinctions3 est figurée schématiquement, les différents sens étant regroupés par des accolades ou des traits à l’encre rouge. Ces représentations figurées, assez communes dans les marges des manuscrits de sermons notamment, où des lecteurs soucieux de bien mémoriser une distinction prenaient soin de la représenter de manière condensée, sont cependant plus rares dans les collections de distinctions. Enfin, les Collecta ex distinctionibus Prepositini ont pour particularité d’avoir été considérées comme l’extrait d’une œuvre de Prévostin de Crémone († 1210)4.

  • 5 urn:nbn:de:bvb:12-bsb00079191-5

3Les Collecta ex distinctionibus Prepositini tirent leur nom d’un titre ajouté en marge supérieure de leur unique témoin - titre repris dans la table des matières médiévale en tête du manuscrit. Celui-ci est aujourd’hui conservé à la Bayerische Staatsbibliothek de Munich sous la cote clm 4784, et une copie numérique en est disponible en ligne5. Les Collecta n’occupent qu’une infime partie de ce manuscrit de 314 folios : les distinctions proprement dites se trouvent aux folios 164r à 174r, et elles sont complétées par une table au fol. 174r-v.

  • 6 Thorndike 1955 et 1958.

4Le manuscrit, dont on trouvera une description détaillée en annexe à cet article, contient essentiellement des textes destinés à des prédicateurs : sermons (par Nicolas de Dinkelsbühl ou Johannes Keck en particulier), mais aussi artes praedicandi de Jean de Galles ou Jacques de Saraponte. Même un traité médical, le De quatuor complexionibus d’un certain Magister Alexander Hispanus, dont on pourrait juger la présence de prime abord incongrue dans ce manuscrit, s’avère être un texte fortement moralisé dont un prédicateur aurait très bien pu tirer profit6. Il pourrait donc s’agir d’un manuscrit personnel d’un prédicateur, rassemblant en un volume de miscellanées l’essentiel des textes nécessaires à nourrir son activité.

  • 7 « Hic liber datus est nostro monasterio Benedictumpeuren cum tribus alys videlicet Speculum Eccles (...)

5Le manuscrit ne comporte pas de colophon, il n’est pas daté précisément, mais une note de possesseur sur le contre-plat supérieur indique qu’il a été donné le 21 juin 1505 par Johannes Mocz et Leonhardus Frinda au monastère alors bénédictin de Benediktbeuern (Bavière, à une soixantaine de kilomètres au sud-ouest de Munich), pour le salut d’Udalricus Zapp. Selon la même note, le don comprenait trois autres manuscrits : un Speculum Ecclesie d’Innocent III, un Compendium theologice veritatis, et un Tractatus super decem precepta de Nicolas de Dinkelsbühl.7 L’abondance de textes d’auteurs allemands (Nicolas de Dinkelsbühl, Johannes Keck, Johannes Schiltpacher et dans une moindre mesure Thomas Ebendorfer), ainsi que la présence de gloses en allemand dans une note reprenant les Summule logicales de Pierre d’Espagne au fol. 254 confirment une origine locale du manuscrit, probablement copié dans le sud de l’Allemagne.

  • 8 Sur la vie de Johannes Keck et la chronologie de ses œuvres, voir Rossmann 1983, spécialement col. (...)
  • 9 Vollmann 2007.

6Outre l’écriture, deux éléments nous permettent cependant de placer la composition du manuscrit dans la seconde moitié du XVe siècle. Le texte daté le plus récent de l’ensemble est une série de quarante-deux Sermones figuraliter distincti de sanctis per circulum anni, sélectionnés parmi les sermons de Johannes Keck (voir la description complète en annexe), et copiés aux folios 220r-252v. Ces sermons ont été mis par écrit par leur auteur lui-même en 1447-1449, à l’abbaye bénédictine de Tegernsee en Bavière, à une cinquantaine de kilomètres au sud de Munich, qu’il avait rejointe en 1442. Les manuscrits autographes en sont conservés aujourd’hui à Munich, Bayerische Staatsbibliothek, sous la cote clm 19606 et clm 19607.8 La présence d’une sélection de ces sermons fournit donc le terminus post quem pour l’ensemble du manuscrit. Quant à la date de copie du texte qui nous intéresse plus particulièrement dans ces miscellanées, il est intéressant de noter qu’un autre texte fournit au cahier concerné un terminus post quem quasi identique. Les Collecta (fol. 167r-174v) occupent la première partie du quinzième cahier (fol. 167r-178v). Elles sont suivies d’un traité anonyme De antichristo (fol. 175r-180v), à cheval sur ce cahier et le suivant (fol. 179r-192v). Après un autre traité De septem gradibus contemplationis (fol. 181r-185r), ce seizième cahier est conclu par le Compendium humane salvationis de Johannes Schlitpacher (fol. 185v-192v). Or cette œuvre est datée par la mention dans son prologue du séjour de l’auteur au monastère de St. Ulrich & Afra à Augsburg, où il a composé le texte. Le séjour de Johannes Schiltpacher est daté de 1441-14429, date après laquelle nous pouvons donc considérer que les cahiers 15 et 16 ont été copiés - et donc les Collecta qui nous intéressent plus particulièrement ici.

7Les Collecta nous sont donc transmises par un manuscrit copié dans le sud de l’Allemagne dans la seconde moitié du XVe siècle. Mais qu’en est-il de leur texte ?

  • 10 Lacombe 1927, en particulier le chapitre IV, p. 104-130.
  • 11 Lacombe 1927, p. 126-130.
  • 12 Moore 1936, p. 92-96.

8Georges Lacombe a, le premier, porté attention à ces quelques folios, dans le cadre de ses recherches sur la vie et les œuvres de Prévostin de Crémone10. Lacombe voulait voir dans les Collecta une version abrégée de la Summa super Psalterium de Prévostin de Crémone, un commentaire sur les Psaumes incomplet puisqu’il s’achève au Psaume 59. Il appuyait cette théorie sur une constatation assez simple : il a établi qu’environ environ un tiers des distinctions des Collecta (trente distinctions) ont un équivalent dans la Summa super Psalterium de Prévostin. Or nous connaissons de cette œuvre environ un tiers seulement de ce que serait un commentaire complet. Il n’en fallait pas plus pour se laisser tenter à voir dans les Collecta la preuve que Prévostin avait bien composé un commentaire complet des Psaumes, dont les deux tiers seraient aujourd’hui perdus. Les distinctions des Collecta ne trouvant pas d’équivalent dans ce que nous connaissons de la Summa super Psalterium seraient donc les témoins indirects d’une partie aujourd’hui disparue de ce commentaire. Lorsqu’il étudie les relations entre les Collecta, la Summa super Psalterium de Prévostin, la Summa Abel de Pierre le Chantre et les Distinctiones de Pierre de Poitiers, Lacombe va même jusqu’à avancer l’hypothèse que les Collecta, dérivées de Distinctiones Prepositini aujourd’hui perdues, pourraient être la source commune des trois autres œuvres11. Philip Moore, dans son étude des œuvres de Pierre de Poitiers, a accepté l’hypothèse de G. Lacombe faisant des Collecta le vestige d’une collection complète de Distinctiones perdues de Prévostin, et la source commune des trois œuvres mentionnées plus haut, apportant simplement quelques ajustements dans l’ordre proposé de leur rédaction12.

  • 13 Quinto 1989.

9Mais Riccardo Quinto a brillamment démontré que la distinction sur « Timor » offerte par les Collecta, avec sa division en sept parties et l’usage de l’expression « timor reverentialis », emploie une structure et un vocabulaire incompatibles à la fois avec les propres enseignements de Prévostin de Crémone sur « Timor », et avec la pensée théologique du début du XIIIe siècle. Il a également montré que la division septénaire de « Timor » et l’usage de l’expression « timor reverentialis » étaient typiques des XIV-XVe siècles, prouvant ainsi que l’attribution des Collecta à Prévostin de Crémone devait être rejetée13.

10Nous pouvons ajouter à cela la présence apparemment anachronique d’un distique en appui de la distinction sur « Sensus sacre Scripture » :

Littera gesta docet, quid credas allegoria
Moralis quid agas, quid speras anagogia

  • 14 De Lubac 1959, I, p. 23-24, et II, p. 425-439. Sur ce distique, voir également Châtillon 1964, et (...)
  • 15 Metzger 2017, p. 162, et Annexe 2, p. 457.

11La plus ancienne occurrence de ces vers a été identifiée par Henri de Lubac dans l’œuvre du Dominicain Augustin de Dacie, connu également sous le nom de Aage de Danemark († 1285), qui les a employés dans son Rotulus pugillaris, ca. 126014. Cependant, Stephen Metzger a récemment relevé l’usage du même vers par Gérard d’Abbeville dans son Principium resumptum, composé également vers 126015. Il se peut donc que le distique ait été en circulation assez commune au milieu du XIIIe siècle, sans qu’il paraisse pour autant vraisemblable d’en faire remonter l’usage jusqu’à la première décennie du siècle, lorsque Prévostin était encore actif. Qui plus est, le distique tel qu’on le trouve aussi bien chez Augustin de Dacie que chez Gérard d’Abbeville, se termine différemment : au lieu de quid speras anagogia comme dans les Collecta, ces deux auteurs donnent quo tendas anagogia. La variante des Collecta, quid speras, est absente des deux versions les plus anciennes connues, mais elle correspond en revanche au distique tel qu’il a été employé et popularisé par Nicolas de Lyre dans sa Postille, vers 1330, et dans son prologue à la Glose ordinaire. Cet indice pointe donc également vers une rédaction tardive des Collecta, après 1330.

  • 16 Lacombe 1927, p. 122-124.
  • 17 Prévostin de Crémone 1969, p. 3-6.

12Les Collecta ex distinctionibus Prepositini ne peuvent donc être considérées comme les héritières directes d’une œuvre perdue de Prévostin de Crémone. Elles semblent cependant bien emprunter à un fonds de distinctions de la fin du XIIe et du début du XIIIe siècle, bien antérieures donc à la composition des Collecta, tout en ajoutant d’autres distinctions plus contemporaines comme l’a montré Riccardo Quinto pour « Timor ». Lacombe a établi un tableau notant les correspondances ou similitudes entre les distinctions des Collecta et quatre autres œuvres : la Summa super Psalterium de Prévostin, la Summa Abel de Pierre le Chante, les Distinctiones de Pierre de Poitiers, et une version schématisée des distinctions de Pierre de Poitiers que l’on trouve associée à la Summa super Psalterium de Prévostin dans le manuscrit Paris, BnF, Latin 45416. Moore s’est également attelé à comparer le contenu de ces œuvres. Tous deux constatent un phénomène surprenant : parmi les 1250 distinctions de la Summa Abel et les 225 de la Summa super Psalterium de Prévostin, trente sont partagées par les deux œuvres, et ce même groupe de trente distinctions est également partagé par les Collecta. Parmi les 1300 distinctiones de Pierre de Poitiers, cinq se trouvent également dans la Summa super Psalterium, tandis que sept se retrouvent à l’identique et dix-huit sont en partie identiques dans les Collecta. Dans le même temps, la Summa Abel et les Distinctiones de Pierre de Poitiers ont en commun 400 distinctions, soit près du tiers de leur contenu. Nous avons pu noter par ailleurs que la toute première distinction des Collecta, sur les quatre temps de l’année rapportés aux quatre temps du monde, pourrait bien être tirée du Tractatus de officiis de Prévostin. Dans le prologue, celui-ci développe en effet longuement cette comparaison, dans des termes proches de ceux de la distinction17.

13Malheureusement, Lacombe et Moore n’ont pas suffisamment documenté leurs conclusions pour que nous puissions les vérifier précisément aujourd’hui. Moore, jugeant le tableau comparatif des œuvres qu’il avait réalisé trop long pour être publié, s’est contenté de nous livrer ses conclusions en une demi page. Lacombe, lui, nous a bien laissé un tableau comparatif pointant les correspondances des distinctions des Collecta avec, notamment, la Summa super Psalterium, les Distinctiones de Pierre de Poitiers et la Summa Abel. Pour juger de la nature de cette intertextualité affirmée entre les Collecta et d’autres collections de distinctiones, il m’est donc apparu nécessaire de comparer le texte des distinctions censées être identiques. J’ai utilisé pour cela le tableau de Lacombe, et choisi d’étudier la première des distinctions qu’il a données comme communes à l’ensemble des trois autres œuvres qu’il a considérées, c’est-à-dire la Summa super Psalterium, la Summa Abel, et deux versions (texte continu et texte schématique) des Distinctiones de Pierre de Poitiers. Cette distinction sur Dextera comporte 6 membres dans les Collecta :

Est dextera qua
   Deus pater operatur
   Christus homo exaltatur
   homo temporaliter prosperatur
   penitens reconciliatur
   justus delectatur
   sanctus glorificatur,
scilicet
   filius Dei : Dextera Domini fecit virtutem <Ps. 117, 16>
   meritum Christi : In potentatibus salus dextere ejus <Ps. 19, 7>
   prosperitas mundi : Non declinabis <Ex. 23, 6>
   et favor gratie : Dextera tua suscepit me <Ps. 62, 9>
   amor Dei : Nesciat sinistra tua <Mt. 6, 3>
   vita eterna : Delectationes in dextera tua <Ps. 15, 10>

14Si elles contiennent certains des membres, aucune des autres œuvres considérées par Lacombe ne présente en fait une distinction identique.

15Dans la Summa super Psalterium, éditée ci-dessous, la distinction ne comporte que cinq membres. Le premier et le quatrième membre correspondent respectivement au premier et troisième membre des Collecta, le deuxième présente des similitudes (essentiellement la citation biblique) sans être identique, le troisième n’a pas d’équivalent dans les Collecta, et le cinquième présente une certaine similitude avec le sixième membre dans les Collecta.

16A = Assisi, Sacro Convento, 55, f. 20r

17P = Paris, BnF, Latin 454, f. 97rb

  • 18 nam dicitur] est P
  • 19 qua deus pater operatur] in qua pater miracula operatur P
  • 20 etc] om. P
  • 21 in qua] om. A
  • 22 qua] de qua P
  • 23 spiritualis] spiritualiter P
  • 24 propitiatio] propinatio P
  • 25 hic] om. P
  • 26 pro verbis] om. P
  • 27 Chusi] Cusi A
  • 28 qua] que A
  • 29 ad dexteram] a dextera A
  • 30 scilicet ad dexteram mundialis prosperitatis et sinistram] om. per hom. P
  • 31 colletatur] collocatur P

Quinque modis dicitur dextera.
Nam dicitur18 dextera qua Deus Pater operatur19, scilicet Filius Dei, de qua dicitur : Dextera Domini fecit virtutem, dextera Domini exaltavit me etc.20 <Ps. 117, 16>.
Est dextera in qua21 homo assumptus potentatur, scilicet divinitas Christi, unde dicitur : In potentatibus salus dextere ejus <Ps. 19, 7>.
Est dextera qua22 homo spiritualis23 gloriatur, scilicet favor et propitiatio24 Dei, de qua hic25 dicitur : A resistentibus dextere tue etc. <Ps. 16, 8> et ibi in titulo pro verbis26 Chusi27 filii Gemini. <Ps. 7>
Est dextera qua28 homo mundialis delectatur, scilicet prosperitas mundialis, unde dicitur : Non declines ad dexteram29 neque ad sinistram <cf. Dt. 2, 27 vel 5, 32, vel Jos. 23, 6, vel 1 Reg. 6, 12, vel 2 Reg. 2, 19, vel 2 Par. 34, 2, vel Is. 30, 21> scilicet ad dexteram mundialis prosperitatis et sinistram30 mundialis adversitatis.
Est dextera ad quam homo sanctus colletatur31, scilicet vita eterna, unde dicitur : Leva ejus sub capite meo et dextera illius amplexabitur me <Ct. 2, 6 vel 8, 3> ; per levam intelligimus temporalia, per dexteram intelligimus eterna.

18Dans la Summa Abel comme dans les deux versions des Distinctiones de Pierre de Poitiers, la distinction sur Dextera est très proche, mais diverge toujours de la version des Collecta. Dans ces œuvres elle ne comporte que quatre membres. Là encore le premier membre est identique à celui des Collecta, mais les trois autres membres n’ont pas d’équivalent.

19Summa Abel, d’après le manuscrit Reims, Bibliothèque Municipale, 508 (F. 481), f. 26v-27r :

Dextera Dei dicitur :
Filius Dei, unde : Dextera Domini fecit virtutem, id est Christus.
Equalitas cum Patre, unde : Sede a dexteris meis, id est conregna equalis mihi.
Protectio divina, unde : Providebam Dominum in conspectu meo semper quoniam a dexteris est mihi ne commovear, ut per dexteram accipiatur equalitas quam habet Christus cum Patre. Item : Fiat manus tua super virum dextere tue etc.
Retributio eterna, unde : collocabuntur hii quidam a dextris Per dexteram intelligitur eternitas, per levam hec temporalia vel misterium incarnationis Christi.

20Distinctiones de Pierre de Poitiers :

Texte schématique d’après le manuscrit Paris, BnF, Latin 454, f. 8r

Texte continu, d’après le manuscrit Paris,
Mazarine, 777, f. 8v

Dextera Domini dicitur :

  • Filius Dei, ut dextera Domini fecit virtutem.

  • Equalitas cum Patre, ut : Sede a dexteris meis.

  • Protectio divina, ut : A dexteris est mihi ne commovear <Ps. 15, 8>, item : Fiat manus tua super virum dextere tue.

  • Retributio eterna, ut collocabuntur boni ad dexteram, mali ad sinistram.

Dextera Domini dicitur Filius Dei, ut : Dextera Domini fecit virtutem. Equalitas cum Patre, ut : Sede a dexteris meis. Et protectio divina, ut : Fiat manus tua super virum dextere. Et retributio eterna, ut : collocabuntur hii quidam a dexteris ejus, hii autem a sinistra.

21Par ailleurs, mes sondages semblent indiquer que les Collecta, lorsqu’elles ne se rapprochent pas de Prévostin, Pierre de Poitiers ou Pierre le Chantre, ne puisent pas non plus leur matière dans les collections de distinctions les plus répandues au XIIIe et XIVe siècles : les Distinctiones de Nicolas de Gorran, Maurice de Provins ou Nicolas de Biard, ou la Summa de abstinentia de ce dernier.

22On peut donc avancer l’hypothèse que les Collecta, si elles ne peuvent être considérées comme le témoin tardif mais fidèle d’une œuvre du tournant des XIIe et XIIIe siècles, sont en revanche une libre adaptation d’un matériau bien antérieur à la copie du manuscrit. Elles sont marquées par l’irruption de notions théologiques propres à la fin du Moyen Âge, à partir de la fin du XIVe siècle, comme l’a montré Riccardo Quinto pour « Timor ». Cette courte collection est donc le témoin d’une permanence à travers les siècles des schémas de pensée véhiculés par les distinctions, en même temps que de la grande liberté avec laquelle celles-ci pouvaient être transmises, adaptées, et ainsi sans cesse revivifiées.






















Annexe

Description détaillée du manuscrit Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 4784

  • 32 Je dois cette description codicologique, et tout particulièrement la collation des cahiers au Dr. (...)

23Allemagne du sud, deuxième moitié du XVe siècle (après 1449). Donné en 1505 à l’abbaye bénédictine de Benediktbeuern (Bavière)32.

Description codicologique

24Papier, 155 × 215 mm, cadre de réglure : 102 × 158 mm.

25Le manuscrit a subi de malheureuses mutilations depuis la réalisation de la reproduction photographique aujourd’hui publiquement disponible en ligne. Si l’on en juge par les images des microfiches, avant ces modifications le manuscrit devait comporter 314 fol. (dont les quatre derniers blancs), numérotés en chiffres arabes de 1 à 313 par une main médiévale, à partir du troisième feuillet, avec le numéro 255 manquant à cause d’une erreur de numérotation. Après la réalisation de ces photos, le fol. 277 selon la numérotation médiévale, blanc, a été retiré, ainsi que deux feuillets blancs à la fin du manuscrit (312 et 313 dans la numérotation médiévale) et le feuillet 311 selon la numérotation médiévale est désormais collé au contre-plat inférieur. Après que ces feuillets blancs aient été retirés, le manuscrit a reçu une nouvelle numérotation, moderne, en bas à droite des folios. Celle-ci est identique à la numérotation médiévale jusqu’au fol. 254, puis présente une différence de -1 avec celle-ci à partir du folio suivant et jusqu’au fol. 276 / 275. Le fol. 277 (numérotation médiévale) ayant été retiré, la numérotation moderne accuse un retard de 2 par rapport à la numérotation médiévale à partir du fol. 278 / 276. La numérotation moderne se termine à 308, sur le feuillet qui porte la numérotation médiévale 310.

26Reliure de cuir beige avec décor estampé. Traces de cornières, d’un décor floral métallique au centre, et de deux fermoirs.

27Cahiers : 26 cahiers, dont les limites sont indiquées ci-après selon la numérotation moderne. Quinze cahiers de 12 folios (fol. Ir-10v, pas de réclame ; fol. 11r-22v, réclame ; fol. 23r-34v, réclame ; fol. 35r-46v, réclame ; fol. 47r-58v, réclame ; fol. 59r-70v, réclame ; fol. 71r-82v, réclame ; fol. 83r-94v, réclame ; fol. 95r-106v, réclame ; fol. 107r-118v, réclame ; fol. 119r-130v, réclame ; fol. 131r-142v, réclame ; fol. 143r-154v, réclame ; fol. 155r-166v, pas de réclame ; fol. 167r-178v, réclame) ; un cahier de 14 folios (fol. 179r-192v, pas de réclame) ; un cahier de 12 folios (fol. 193r-204v, réclame) ; un cahier de 10 folios (fol. 205r-214v, réclame) ; quatre cahiers de 12 folios (fol. 215r-226v, réclame ; fol. 227r-238v, réclame ; fol. 239r-250v, réclame ; fol. 251r-262v, réclame) ; un cahier de 13 (14 - 1) folios (fol. 263r-275v, pas de réclame, amputé du dernier folio blanc avant l’ajout de la numérotation moderne, entre les fol. 275 et 276 actuels) ; un cahier de 12 folios (f. 276r-287v, réclame) ; un cahier de 12 folios (fol. 288r-299v, réclame) ; un cahier de 9 (12 - 3) folios (fol. 300r-308v).

Description du contenu

28Nota bene : pour cette description, j’ai travaillé exclusivement sur la reproduction du manuscrit disponible en ligne, consistant en la numérisation en niveaux de gris de microfiches. Cette reproduction étant de fait le moyen le plus accessible pour la consultation du manuscrit, j’ai privilégié ci-dessous la numérotation médiévale des folios, seule présente sur ces images. J’ai cependant indiqué l’équivalent en numérotation moderne, ajoutée depuis sur le manuscrit, lorsque celle-ci diverge de la médiévale (à partir du fol. 255).

291. Notes sur les mérites respectifs des « docteurs » païens et chrétiens : fol. Ir.

30fol. Iv blanc.

312. Table des matières médiévale : fol. IIr-IIv

323. [Jean Gerson ?], Tractatulus de bono modo vivendi secundum Deum ad omnes fere status hominum ordinatus : fol. 1r-2v

  • Inc. : Ne potentes per potentiam suam subditos suos opprimant…
  • Expl. : … et frequenter premia paradisi et tormenta inferni cogitent.
  • Biblio : édité dans Jean Gerson 1971, n° 399.

334. [Mirabilia Rome] De mirabilibus antiquis alme urbis Rome : fol. 3r-7v

  • Inc. : Sicut scribit Orosius in cronica sua quod tempus quo Roma incepit
  • Expl. : … in monte Vaticano ante sanctum Petrum cernitur. Explicit tractatus de mirabilibus Rome.
  • Biblio : Miedema 1996. Cf. Augsburg, Staats- und Stadtbibliothek, 4° Cod 238, fol. 82r-90v (Gehrt 2005, p. 105) ; Jena, Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek, Ms. Sag. o. 2, fol. 385-389v et 430-435 (Klein-Ilbeck & Ott, 2009) ; et Yale University, Beinecke Library, MS. 762, fol. 1r-5v (description en ligne : http ://hdl.handle.net/10079/bibid/9868084)

345. De patriarchis (Extraits du Provinciale Romanum) : fol. 7v

  • Inc. : Octo sunt patriarche, primus ac major…
  • Expl. : … qui nunc dicitur civitas papalis.

356. [Traité sur le couronnement et l’élection des rois et empereurs Chrétiens]

366a. De regibus Christianis : fol. 8r

  • Inc. : De regibus Christianis quorum quidam sunt coronati…
  • Expl. : … et non sunt plures reges Christianorum nisi fierant de novo.

376b. De imperatoribus : fol. 8v-9r

  • Inc. : Imperatores Christiani sunt duo…
  • Expl. : … omnia que videmus nostra sunt.

386c. De imperatore Constantinopolano : fol. 9r

  • Inc. : Imperator constantinopolitanus non fit per electionem sed per successionem…
  • Expl. : … sicut et aly reges Christiani religionis fily.

396d. Electio ducis Venetorum : fol. 9r

  • Inc. : Duce Venatorum (sic) mortuo conciliary…
  • Expl. : … in concordia fuerint in eligendo. Ipsi autem sicut electi 41 ducem eligunt.
  • Biblio : Texte édité en partie par Werminghoff 1903.

407. [Liste de titres de cardinal, extraits du Provinciale Romanum] : fol. 9v-10r

  • Inc. : Tituli presbiterorum cardinalium sunt 28...
  • Expl. : … Ostiensis, Vellerensis, Portunensis (sic), sancte Rufine, Albanensis, Sabinensis, Tusculanensis, et Penestrinensis.

41fol. 10v blanc

428. Jacques de Voragine, Sermo brevis in die Parasceves : fol. 11r-14v

  • Thema : Inspice et fac secundum exemplum quod tibi monstratum est. Exo. 25. <Ex. 25, 40>
  • Inc. : Christus est tanquam liber exemplaris…
  • Expl. : … fidem in illo triduo firmiter tenuit.
  • Biblio : Schneyer 1969-90, vol. 3, p. 244, Jacobus de Voragine n° 284. Edité dans : Iacopo da Varazze 2005, p. 495-500. Texte disponible en ligne sur le portail Sermones.net. Nota : le sermon, tel qu’il est connu dans les Sermones Quadragesimales, comporte 10 parties. Ce texte lui en ajoute 3, à partir du milieu du fol. 13v

439. [Historia gestorum Christi], sous le titre Concordia et ordo hystoriarum evangelicarum, suivie d’une note sur le dimanche des Rameaux : fol. 15r-27r

  • Inc. : In principio erat verbum et verbum erat aput Deum et Deus erat verbum. Cum autem per verbum omnia facta essent....
  • Expl. : … eos qui scribendi sunt libros.
  • Biblio : Stegmüller 1950-80, nr 4567. Ce traité a parfois été attribué à Jean Hus, et a été édité parmi ses Opera omnia. Cette attribution semble toutefois erronée. Voir : Bartoš 1948, p. 98 (je remercie le Dr. Jindřich Marek pour cette référence).

4410. [Annunciatio festi in ebdomada ante festum pasce et quod Christus fecerit qualibet feria] : fol. 27v-28v

  • Inc. : Ad annuntiandum sanctissime future septimane…
  • Expl. : … ut digni efficiamur eterna redemptione prestante Domino nostro Jhesu etc.

4511. Nicolas de Dinkelsbühl, Sermo magistri Nico. Dinck De cena Domini : fol. 29r-31r

  • Inc. : Ut plus appropinquemus ad hystoriam Passionis…
  • Expl. : … viaticum sustentationem animarum. Item plura et multa alia de hoc sacramento vide in tractatu ejusdem doctoris de eukaristia, scilicet Caro mea.
  • Bibliographie : Madre 1965, p. 143. Hödl & Koch 1999, N.v.D.40.

4612. Nicolas de Dinkelsbühl, Sermo de assumptione Beate Marie Virginis, 2 : fol. 31v-39r

  • Inc. : Sicut beatus Augustinus in principio...
  • Expl. : ...videamus assistere unigenito filio tuo Domino nostro Jhesu Christo Qui cum Patre et Spiritu sancto vivit unus Deus in secula benedictus.
  • Biblio : Madre 1965, p. 222. Hödl & Koch 1999, N.v.D.173.

4713. [Nicolas de Dinkelsbühl, Sermo de assumptione Beate Marie Virginis, 1] : fol. 39r-42r

  • Thema : Intravit Jhesus in quoddam castellum <Luc. 10, 38>
  • Inc. : cuius nomen Lucas non meminit, sed Johannes exprimit vocans Bethania…
  • Expl. : … pro retributione suscepta est in celi pallacio.
  • Biblio : Madre 1965, p. 221. Hödl & Koch 1999, N.v.D.172.

4814. [Nicolas de Dinkelsbühl, Sermo de assumptione Beate Marie Virginis, 3] : fol. 42r-51r

  • Thema : Maria optimam partem elegit, ita scribitur Luc. 10 <Lc. 10, 42>
  • Inc. : et legitur in evangelio hodierno…
  • Expl. : sue gratie munera largiatur Jhesus Christus filius tuus qui est Deus super omnia benedictus in secula, amen.
  • Biblio : Madre 1965, p. 224. Hödl & Koch 1999, N.v.D.174.

4915. [Nicolas de Dinkelsbühl], Sermo de nativitate Beate Marie Virginis, 2 : fol. 51r-56r

  • Thema : Liber generationis Ihesu Christi filii David filii Abraham, Mt. 1°. <Lt. 1, 1>
  • Inc. : Locuturi et audituri verbum Dei…
  • Expl. : … Christum mente quam carne gestasset.
  • Biblio : Madre 1965, p. 228. Hödl & Koch 1999, N.v.D.177.

5016. [Nicolas de Dinkelsbühl], Sermo de nativitate Beate Marie Virginis, 1 : fol. 56r-64v

  • Thema : Maria optimam partem elegit que non auferetur a beata Virgine... Luc. 10. <Lc. 10, 42>
  • Inc. : Omnipotens Dominus in multis excellentys et prerogativis virginem Mariam…
  • Expl. : et in operibus bonis quibus mer<e>amur vitam eternam quod nobis concedat Marie Filius Dominus noster Jhesus Christus qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat unus Deus in secula benedictus, amen.
  • Biblio : Madre 1965, p. 227. Hödl & Koch 1999, N.v.D.176.

5117. Nota hic de nominibus beate Virginis sumptis a similitudi<ni>bus rerum tam naturalium quam artificialium : fol. 65r-69r

  • Inc. : Nunc sciendum quod ipsa beata Virgo dicitur archa Testamenti…
  • Expl. : … item virge percutienti, Jer. : virgam vigilantem ego video etc.

5218. [Nota - quare sabbatum celebratur in honore Beate Marie Virginis] : fol. 69r

  • Inc. : Item nota, veneramur beatam Virginem in sabbato propter quinque rationes. Primo quia dies hec est requiei…
  • Expl. : … 5to quia in hac die grex pusillus dum desperavit beata Virgo fortiter stetit.
  • Cf. Hildesheim, Dombibliothek, Hs. J 88, fol. 7v (Giermann, Härtel & Arnold 1993, p. 241).

5319. Concordancie Beate Virginis Marie : fol. 69v-79v

  • Inc. : Beata Virgo comparatur celo. Celum dicitur quasi casa elyos…
  • Expl. : ...quod ipse prestare dignetur Ihesus Christus amen
  • Biblio : Stegmüller, Repertorium Biblicum, vol. 6, p. 155, nr. 8879

5420. [Sermo de visitatione beate Virginis] : fol. 80r-82v

  • Thema : Exurgens autem Maria abiit in montana etc. Luce primo. <Lc. 1, 39>
  • Inc. : In istis verbis septem per ordinem tanguntur…
  • Expl. : … ista maledictio fili mi. Exemplum de Theopholo (sic) qui se ipsum dedit dyabolo etc.
  • Cf. Augsburg, Staats- und Stadtbibliothek, 2° Cod. 398, fol. 142v-144r (Wolf Gehrt, Die Handschriften der Staats- und Stadtbibliothek Augsburg 2° Cod 251-400e, Wiesbaden, Harrassowitz, 1989 (Handschriftenkataloge der Staats- und Stadtbibliothek Augsburg, Bd. 4).

5521. [Sermo] : fol. 82v-85v

  • Thema : Afferamus ad nos archam federis Domini et veniat in medium nostri ut salvet nos de manu inimicorum nostrorum, I Reg. 4. <1 Rg. 4, 3>
  • Inc. : Verba proposita pertinere possunt ad universalem populum Christianum…
  • Expl. : … gratiarum ejusdem superfluentia in gratia plena. Quere alibi additionem ad illa duo membra in tractatu super Ave Maria.

5622. [Nicolas de Dinkelsbühl], Sermo de sancto Johanne Baptista : fol. 86r-91r

  • Thema : Quis putas puer iste erit, ita scribitur Luc. 1°. <Lc. 1, 66>
  • Inc. : Cum parentes et cognati ac vicini beati Johannis Baptiste vidissent…
  • Expl. : … de virtute in virtutem proficere donec videamus Deum deorum in Syon celesti, quo nos perducat qui sine fine regnat in secula seculorum amen.
  • Biblio : Madre 1965, p. 238. Hödl & Koch 1999, N.v.D.184.

5723. [Nicolas de Dinkelsbühl], Sermo de sancta Maria Magdalena : fol. 91v-95v

  • Thema : Rogabat Jhesum quidam Phariseus ut manducaret cum illo et ingressus domum Pharisei discubuit, Luc. 7. <Lc. 7, 36>
  • Inc. : Conversio et penitentia beate Marie Magdalene data est nobis in exemplum
  • Expl. : … hominis ad Deum. Hec sint dicta de expositione textus evangelii etc, sicut patuit supra.
  • Biblio : Madre 1965, p. 240. Hödl & Koch 1999, N.v.D.185.

5824. [Nicolas de Dinkelsbühl], Sermo de santo Jacobo, 1 : fol. 96r-99v

  • Thema : Nunc accessit ad eum mater filiorum Zebedei cum filiis suis etc. Mt. 20. <Mt. 20, 20>
  • Inc. : Iudei Messiam per prophetas promissum estimabant temporaliter regnaturum...
  • Expl. : … sed humilibus corde, talibus enim paratum est a Patre meo.
  • Biblio : Madre 1965, p. 241. Hödl & Koch 1999, N.v.D.186.

5925. [Nicolas de Dinkelsbühl], Sermo de sancto Michaele et de aliis angelis, 1 : fol. 100r-107r

  • Inc. : Angeli eorum in celis semper vident faciem Patris mei, qui in celis est. Mt. 18. <Mt. 18, 10>
  • Inc. : et legitur in hodierno evangelio. Quamvis non videamus apparitionem angelorum…
  • Expl. : … est laus indeficiens, inmobile decus, regnum solidum et permanens in secula seculorum, amen.
  • Biblio : Madre 1965, p. 235. Hödl & Koch 1999, N.v.D.183.

6026. [Nicolas de Dinkelsbühl], Sermo de sancto Michaele et de aliis angelis, 2 : fol. 107r-117v

  • Thema : In illa hora accesserunt discipuli ad Ihesum dicentes quis putas maior est in regno celorum etc. Mt. 18. <Mt. 18, 1>
  • Inc. Hoc evangelium habet tres partes, in quarum prima Dominus loquitur de humilitate…
  • Expl. : ... deputatio angeli. Vide de hoc in priori sermone de hac festivitate.
  • Biblio : Madre 1965, p. 237. Hödl & Koch 1999, N.v.D.183.

6127. [Nicolas de Dinkelsbühl], Sermo primus de omnibus sanctis : fol. 117v-125r

  • Thema : Videns Iesus turbas ascendit in montem et cum sedisset accesserunt ad eum discipuli eius et apperiens os suum docebat eos dicens etc. Mt. quinto. <Mt. 5, 1-2>
  • Inc. : Secundum beatum Ambrosium in tractatu super primo psalmo is, qui aliquam sollemnitatem …
  • Expl. : ... merita sunt celestium gaudiorum nos tota mente et tota virtute tendere et feliciter pervenire faciat Ihesus Christus, Dominus noster et redemptor noster, qui cum Patre et Filio et sancto Spiritu vivit et regnat unus Deus in secula seculorum, amen.
  • Biblio : Madre 1965, p. 230. Hödl & Koch 1999, N.v.D.178.

6228. [Nicolas de Dinkelsbühl], Sermo secundus de omnibus sanctis : fol. 125r-138r

  • Thema : Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei. Ps. 86. <Ps. 86, 3>
  • Inc. : Memini me in priore (sic) sermone huius festi aliqua dixisse de hiis que gloriosam, desiderabilem et superiocundam reddunt celestem civitatem...
  • Expl. : … per videre, semper amare et laudare faciat sancta Trinitas et inseparabilis unitas, Pater et filius et Spiritus sanctus unus Deus in eternum benedictus, amen.
  • Biblio : Madre 1965, p. 232. Hödl & Koch 1999, N.v.D.180.

6329. [Nicolas de Dinkelsbühl, Sermo de omnibus sanctis, 3] : fol. 138v-144r

  • Inc. : Quod sancta mater ecclesia diversorum sanctorum festa instituit, per anni circulum diversis diebus votiva sollemnitate celebranda, hoc ex multis causis fecit et ad fidelium multiplicem profectum. Prima causa est, ut fragiles mortales sanctos immortales venerantes et se eis commendantes mereantur ipsorum precibus adjuvari...
  • Expl. : … delectare posset molestum, ut vult Bernhardus in quadam epistola.
  • Biblio : Madre 1965, p. 234. Hödl & Koch 1999, N.v.D.181.

6430. [Magister Alexander Hispanus], Tractatus de quatuor complexionibus (traité médical) : fol. 144v-149v

  • Inc. : De complexionibus hominum in mundo viventium et de moribus et statu et vita illorum quia omnis homo in se habet has 4or complexiones. Magister Allexander egregius phisicus et in aliis artibus…
  • Expl. : … qui habet pedes breves et pedicas breves mutabilis est. Et dicta de dispositione hominis sufficiant, magistri Alexandri Yspani.
  • Biblio : Thorndike 1955. Thorndike 1958, spécialement p. 404-405

6531. [Jacobus de Saraponte], Excerpta ex Aurissa (ars praedicandi) : fol. 150r-154v

  • Inc. : Teologya (sic pro Theologia) est scientia pro naturato a naturante ad magnum…
  • Expl. : …non poteris exprimere in latino fac similiter.
  • Biblio : Caplan 1934-36, n° 173, et suppl. 173. Charland 1936, p. 52.

6632. [Jean de Galles], Tractatus de arte predicandi  : fol. 155r-165v

  • Inc. : Ad peticionem cujusdam predilecti satisfaciendum et juniores predicatores…
  • Expl. : … ut pro nobis Filium redemptorem interpellet, quatenus ipso prestante valeamus ad eterna gaudia per venire, amen.
  • Biblio : Caplan 1934-36, n° 7, et suppl. 7 ; Charland 1936, p. 55-60 ; Glorieux 1971, n° 234, 1’ p. 210 ; Wenzel 2015, p. 12-13.

6733. [Thomas Ebendorfer von Hasselbach], Questio de theoloneo (sic) : fol. 166r-166v

6834. Collecta ex distinctionibus Prepositini cum ejus registro : fol. 167r - 174v

  • Inc. : Annus : quattuor temporibus anni comparantur quattuor tempora mundi...
  • Expl. : (fol. 174r) … Pr. : Scrutator majestatis opprimetur a gloria. Texte suivi d’un index des distinctions au fol. 174r-v.

6935. Anonyme, Tractatus de antichristo : fol. 175r-180v

  • Inc. : Ascendente Ihesu in naviculam secuti sunt eum discipuli eius. Et ecce motus factus est magnus in mari ita ut navicula operiretur fluctibus. Mt. 8. Navicula scilicet Ecclesiam militantem quam Christus ascendebat cum homo factus est…
  • Expl. : ... Deum per essentiam non tamen omnia videt que Deues (sic) videt eo quod essentiam divinam non comprehendunt (post corr. ex comprehendant).
  • Biblio : Lerner 1976.

7036. Anonyme, Tractatus de septem gradibus contemplationum : fol. 181r-185r

  • Inc. : Ascendam in palmam et apprehendam fructus ejus, Cant. 7. Nota quod septem sunt gradus contemplationis. Primus dicitur ignis, secundus unctio, tertius raptus…
  • Expl. : … palpare ad ignem vel aquam hanc Deo tribuas Spiritui sancto pro instrumento cum quo ipse nos ad eterna gaudia perducat qui cum Patre et Filio vivit et regnat eternaliter benedictus, amen.
  • Biblio : Ce traité semble reprendre et amplifier le texte jadis attribué à Bonaventure et édité dans Bonaventure 1868, vol. 12, p. 183-186. Gabriel Théry a défendu une attribution de ce texte à Thomas Gallus, mais celle-ci n’est pas convaincante. Voir Théry 1934 et Lawell 2009.

7137. [Johannes Schlitpacher,] Speculum humane salvationis (en vers) : fol. 185v-192v

  • Inc. : Autor (sic) libri cui Speculum humane salvationis inposuit nomen in primis duobus capitulis Luciferi et sociorum ejus casum…
  • Expl. : … has etiam binas transeo materias / libri quidam dicti nec habent speculi. Explicit humaneque salutis specula plane / a me fratre Iohanne tui pater ordinis alme / vir benedicte satis exiguo monacho.
  • Biblio : Hain 1826-38, Nr. 14929

7238. Incipit tractatus de misterio septem artium liberalium prohemium : fol. 193r-210v

  • Inc. : Apprehendent septem mulieres virum unum, Ysa. 4. Eterna sapientia omni...
  • Expl. : … stultus cui terrena sunt placida sed dicamus orando O sapientia ue ex ore altissimi. Explicit tractatus de misterio 7 artium liberalium. Commentator super primo De celo et III : « In celestibus non sunt plura individua sub una specie ».
  • Biblio : même texte semble-t-il dans le manuscrit München, Universitätsbibliothek, 4° COD. MS. 33 (Marianne Reuter, Die Handschriften der Universitätsbibliothek München, vol. 5, Wiesbaden, 2000, p. 50).

7339. [Alcuin, De usu Psalmorum] Tractatulus beati Augustini de recommendatione psalterii : fol. 211r-213r

  • Inc. : Prophetie spiritus non semper prophetarum mentibus presto est...
  • Expl. : … hec sunt cantica que canit Ecclesia, hec est gloria in qua sancti exultant cum Christo. Amen.
  • Biblio : Ce traité contient l’intégralité du texte du De usu Psalmorum d’Alcuin (PL, 101, col. 465-467), avec une dizaine de lignes ajoutées à la fin par rapport à l’édition de la Patrologie Latine.

7440. [Caesarius Arelatensis, De sanitate animae, Sermo 50 et Sermo 54], Tractatulus beati Augustini contra sorciarias : fol. 213v-216r

  • Inc. : Nostis fratres karissimi omnes homines sanitatem corporis querere…
  • Expl. : … et illa supra dicta sacrilegia cum omni horrore fugiat et contempnat. Explicit tractatulus beati Augustini contra sorciarias.
  • Ce traité est en fait une compilation de parties de sermons de Césaire d’Arles. Caesarius Arelatensis 1953, sermo 50, parties 1-2, fol. 213v-214r, puis sermo 54, parties 1-5, fol. 214r-216r.

7541. [Johannes Teutonicus, Glossae in arborem consanguinitatis (extraits)] : fol. 216v-217r

  • Inc. : Gradus est quedam habitudo sive distancia personarum…
  • Expl. : … quia usque ad decimum gradum legalem est consanguinitas, quia ibi fit successio, 35 q. v. ad sedem.
  • Biblio : García Y García 1982.

7642. [Johannes Teutonicus, Glossae in arborem affinitatis] : fol. 217r - 217v

  • Inc. : Affinitas est propinquitas proveniens in nobis ex carnali commixtione parentum nostrorum…
  • Expl. : … ex sponsalibus de futuro sicut aperte innuit finis ejusdem canonis.
  • Biblio : García Y García 1982.

7743. Arbor consanguinitatis et arbor affinitatis [schémas] : fol. 218r-218v

7844. De circumcisione : fol. 219r

  • Inc. : Ihesus circumciditur octava die secundum legem Moysi hystorice. Allegorice vero Ecclesia militans usurpans…
  • Expl. : … uel parentum si parvule. De hac materia vide in distinctione Super 4 Sententiarum.

7945. De epiphania : fol. 219v

  • Inc. : Hystoria sancti evangelii patet. Tres enim reges stella duce Herodem pretereuntes…
  • Expl. : … per aliam viam obedientie revertuntur in regionem suam id est in celum.

8046. [Johannes Keck] Sermones figuraliter distincti de sanctis per circulum anni (42 sermons) : fol. 220r-252v

8146.a. De s. Andrea : fol. 220r

  • Thema : Erat Andreas frater Symonis Petri. Jo. 1. <Jn. 1, 40>
  • Inc. : Andreas vero (?) interpretatur virilis, Symon interpretatur obediens, Petrus agnoscens…
  • Expl. : … oratione devota. Jac. 5 : Orate pro invicem ut salvemini, qui converti fecerit...
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.71.

8246.b. De S. Nicolao : fol. 220r-221r

  • Thema : Ecce places regi et cuncti servi ejus diligunt te. 1a Reg. 18. <1 Rg. 18, 22>
  • Inc. : Hystoria de David qui placuerit super alii. Allegoria de S. Nicolao qui dilectus Deo et hominibus…
  • Expl. : … suffragium liberatorum.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.88.

8346.c. De sanctificatione BMV : fol. 221r-221v

  • Thema : Egredietur virga de radice Yesse et flos de radice ejus ascendet, scilicet mediante virga. Ysa. XI. <Is. 11, 1>
  • Inc. : Ambrosius : radix est familia Judeorum…
  • Expl. : … flos est Christus. Cant. 2 : Ego flos campi.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.89.

8446.d. De S. Thoma : fol. 221v-222r

  • Thema : Dominus meus et Deus meus. Jo. 20. <Jn. 20, >
  • Inc. : Gregorius in omelia : palpavit autem et exclamavit Dominus meus et Deus meus et subdit : plus enim nobis infidelitas Thome quam fides credentium discipulorum profuit...
  • Expl. : … bonitate perfecta omnia circumspiciens et continens et se implens et excedens omnia.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.90.

8546.e. De s. Stephano : fol. 222r-222v

  • Thema : Stephanus autem plenus gratia et fortitudine. Act. 6 <Act. 6, 8>
  • Inc. : Tria sunt homini necessaria scilicet gratia vite meritorie…
  • Expl. : … lapidea. Ps. : Posuisti in capite ejus coronam de lapide pretioso, eternitas, stabilitas.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.91.

8646.f. De s. Johanne Evangelista : fol. 222v-223r

  • Thema : Amice, ascende superius. Luc. 14. <Lc. 14, 10>
  • Inc. : Hic tria innuuntur, scilicet suavis affectus in dilectione…
  • Expl. : … virginitati cautela adhibenda est in mente, sermone, opere.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.92.

8746.g. De Innocentibus : fol. 223r-223v

  • Thema : Pueri mei mecum sunt in cubili. Luc. XI. <Lc. 11, 7>
  • Inc. : Hic tria innuuntur ipsis innocentibus applicanda, que etiam habentur exempla. Puritas corporis…
  • Expl. : … opere sufficiens est non autem contra opus.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.93.

8846.h. De s. Agnete : fol. 223v-224r

  • Thema : Virgo cogitet que Domini sunt ut sit sancta corpore et spiritu. 1 Cor. 7. <1 Cor. 7, 34>
  • Inc. : Beata Agna elegit agnum Dei qui tollit peccatum mundi. Virginitas corporis et mentis...
  • Expl. : Jo. 10 : Ingredietur et egredietur et pascua inveniet.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.100.

8946.i. De conversione Sancti Pauli : fol. 224r-224v

  • Thema : Vas admirabile, opus excelsi, in meridiano exuret terram. Eccli. 43. <Eccli. 43,2>
  • Inc. : In hys verbis sanctus Paulus commendatur quantum ad tria, scilicet quantum ad esse…
  • Expl. : … correctio culpe in caritate. In quo corrigit adolescentior.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.101.

9046.j. In festo candelarum : fol. 225r-225v

  • Thema : Alia est claritas solis, alia claritas lune, alia claritas stellarum. 1 Cor. 15. <1 Cor. 15, 41>
  • Inc. : Gn. 1 fecit Deus duo luminaria magna et stellas. Sergius papa instituit…
  • Expl. : … gloria patrie quia premiator. Ps. : Gloria virtutis eorum tu es.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.102.

9146.k. In katedra Petri : fol. 225v-227r

  • Thema : Tu es Petrus. Mt. 16. <Mt. 16, >
  • Inc. Sanctus Petrus notatur in trina…
  • Expl. : … satisfactione purgantur a salvatore recipiuntur.

9246.l. De s. Mathia Apostolo : fol. 227r-227v

  • Thema : Pro urtica crescet (corr. ex. crevit) mirtus. Ysa. 55. <Is 55,13>
  • Inc. : Ps : Fiant dies eius pauci, et episcopatum ejus accipiat…
  • Expl. : … martirio roboravit, quia lapidatus securi percussus.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.107.

9346.m. De s. Gregorio : fol. 227v-228r

  • Thema : Vigil et sanctus de celo descendit. Dan. 4. <Dn. 4, 10>
  • Inc. : Mt. 24 : Vigilate, quia nescitis qua hora Dominus vester venturus sit. Gregorius nomen grecum est et interpretatur vigil vel vigilans...
  • Expl. : … reducit. Ps. : Erravi sicut ovis que etc. Petr. : Eratis sicut oves errantes.

9446.n. In annunciatione Beate Marie Virginis] : fol. 228r-229r

  • Thema : Veniat dilectus meus in ortum sum. Cant. 5. <Ct. 5,1>
  • Inc. : Veni Domine, et noli tardare, quia prophetavit Ysa. 7 : Ecce virgo concipiet etc. Ortum commendat : avium cantus suavitas…
  • Expl. : … in virore permansit. Jo. 19 : Stabat juxta crucem id est mater ejus
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.109.

9546.o. De armis Christi : fol. 229r-229v

  • Thema : Apprehende arma et scutum et exurge in adjutorium michi. Ps. 34. <Ps. 34, 2>
  • Inc. : Ecce rex noster venit Dominus terre et aufert jugum capitis (sic pour captivitatis) nostre…
  • Expl. : … vinum mirratum cum felle mixtum, et funes.

9646.p. De S. Gregorio : fol. 230r-230v

  • Thema : Labora sicut bonus miles Christi. 2 Tim. 2° <2 Tim. 2,3>
  • Inc. : Job 7 : Militia est vita hominis super terram. Apostolus : Nemo coronabitur nisi qui legitime certaverit. Miles sit fidelis : labora
  • Expl. : non ingreditur ad eos. Ex legenda sancti Jeronimi applica materiam predictam.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.117.

9746.q. De S. Marco : fol. 230v-231r

  • Thema : In medio sedis et in circuitu sedis quatuor animalia plena oculis ante et retro. Et animal primum simile leoni, et secundum animal simile aquile volanti. Apock. 4°. <Apc. 6-7>.
  • Inc. : Per ista 4or animalia quatuor evangeliste figurantur, quorum quilibet…
  • Expl. : … que sole et fonte renovatur. Eze. 17.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.118.

9846.r. De S. Philippo et Jacobo : fol. 231r-231v

  • Thema : Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in celis. Luc. 10. <Lc. 10, 20>
  • Inc. : Sed impy, ut dicit Ps. vocaverunt nomina sua in terris suis...
  • Expl. : … 3, contemplationem : lucerna pedibus meis verbum tuum.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.122.

9946.s. De inventione S. Crucis : fol. 231v-232v

  • Thema : Invenit Moyses lignum in deserto quod cum mississet in aquas Marath dulcorate sunt, Exo. 15. <Ex. 15, 25>
  • Inc. : Gn 2 Produxitque Dominus Deus de humo omne lignum…
  • Expl. : … penarum eternitas.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.123.

10046.t. De S. Johanne Baptista : fol. 232v-233v

  • Thema : Johannes est nomen ejus. Luc. 1 <Lc. 1, 63>
  • Inc. : Res cognoscitur ex nomine. Exo. 32 : Novi te ex nomine
  • Expl. : Johannes processit nascendo, moriendo, ad limbum descendendo.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.7.

10146.u. De S. Apostolis Petro et Paulo : fol. 234r-235r

  • Thema : Saul et Jonathas amabiles valde et decori in vita sua, in morte quoque non sunt divisi. 2 Reg. 1. <2 Rg. 1, 23>
  • Inc. : Apostoli commendantur ex proprietate nominis…
  • Expl. : … felicitatem. Jo. 14 : Iterum veniam, et assumam vos ad me ipsum, et ubi ego sum, ibi et vos sitis.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.8.

10246.v. De visitatione B. Virginis : fol. 235r- 235v

  • Thema : Que est ista que ascendit de deserto delicys affluens, innixa super dilectum suum ? Cant. ult. <Ct. 8, 5>
  • Inc. : Que est ista, id est quanta laude digna est ista virgo, que ascendit de virginitate in virginitatem…
  • Expl. : … vox angeli Salomonem homini nunciavit, Salomon fertur inter mulieres, contra maledictionem Eve.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.9.

10346.w. De S. Margaretha : fol. 235v-236r

  • Thema : Inventa una preciosa margarita abiit, et vendidit omnia que habuit, et emit eam. Mt. 13. <Mt. 13, 46>
  • Inc. : Per margaritam istam significatur humana natura sive militans Ecclesia, ad quam recuperandam...
  • Expl. : … in forma draconis apparuit Apock. 12, draco qui projectus
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.10. Le thema et le premier paragraphe sont identiques à ceux d’un sermon attribué à Siboton (Sigibottus), dominicain viennois actif à la fin du XIIIe siècle (Schneyer 1969-90, vol. 5, p. 420-421, Siboto n° 259), en tout cas tel qu’il est transmis par le ms. Assisi, Sacro convento, 432, fol. 72vb-73ra. Après le premier paragraphe, les sermons divergent : dans le manuscrit d’Assise le développement se poursuit, tandis que dans notre manuscrit suit directement une distinction schématisée en dix parties. V. également : Schneyer 1967, p. 204, n° 157.

10446.x. De Magdalena : fol. 236r-237r

  • Thema : Ut cognovit quod Jhesus accubuisset in domo pharisey attulit alabastrum unguenti et stans retro secus pedes Domini Jhesu lacrimis cepit rigare pedes ejus et capillis suis tergebat. Luc. 7. <Lc. 7, 37-38>
  • Inc. : In hys verbis duplex convivium innuitur Domino preparatum…
  • Expl. : … sed propter ipsum hominem. Luc. 19 : Quare non dedisti pecuniam meam ad mensam ut ego veniens cum usuris etc.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Martin de Troppau (Schneyer 1969-90, vol. 4, p. 142, n° 248), mais l’explicit diffère.

10546.y. De S. Jacobo et Philippo : fol. 237r-237v

  • Thema : Dic ut sedeant hy duo fily mei unus ad dexteram tuam et unus ad sinistram in regno tuo. Mt. 20. <Mt. 20, 21>
  • Inc. : Et fily Zebedei, Zebedeus interpretatur ‘donatus’ vel ‘dotatus’...
  • Expl. : … loci altitudinem. Ps. 90 : Altissimum posuisti refugium tuum, non...
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.21.

10646.z. Ad vinculam Petri : fol. 238r-238v

  • Thema : Misit Herodes Petrum in carcerem. Act. 12. <cf. Act. 12, 4>
  • Inc. : Beatus Petrus Judeis accusantibus…
  • Expl. : … recondite sunt ab Eudoxia regina, Augustinus cum Anthonio.
  • Biblio : Le thema et le premier paragraphe sont identiques à ceux d’un sermon anonyme contenu dans le manuscrit Troyes, Bibliothèque Municipale, 1251, fol. 208ra-209vb. Le texte diffère ensuite, et la première distinction de notre sermon semble correspondre à l’incipit d’un sermon sur le même thema de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.22.

10746.aa. De S. Laurentio : fol. 238v-239r

  • Thema : Probasti cor meum et visitasti nocte. Ps. 16. <Ps. 16, 3>
  • Inc. : Hic duo innuuntur scilicet beati Laurenty martirium…
  • Expl. : Ys. 23 : Ignis hostes tuos devoret, sive Mt. 25 : Discedite a me.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.29.

10846.ab. De assumptione Beate Virginis : fol. 239v-240r

  • Thema : Maria optimam partem elegit que non aufferetur ab ea. Luc. 10 <Lc. 10, 42>
  • Inc. : David bonam partem elegit inter famem gladium...
  • Expl. : … filius tuus. Cant. ult. : Que est ista que ascendit de deserto deliciis affluens ?

10946.ac. De S. Bartholomeo : fol. 240r-240v

  • Thema : Percusserunt me, vulnaverunt me custodes murorum. Cant. 5. <Ct. 5, 7>
  • Inc. : Hec verba possunt exponi de peccante, de penitente, de sancto Bartholomeo paciente…
  • Expl. : … virtutes predictas habuit sanctus Bartholomeus ut in legenda sua.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.38.

11046.ad. De decollatione S. Johannis : fol. 240v-241r

  • Inc. : Sancti Johannis argumentatio…
  • Expl. : .. beatus in utero, mundo, celo.

11146.ae. De Nativitate Beate Virginis : fol. 241r-241v

  • Thema : Plantaverat autem Dominus Deus paradisum voluptatis a principio, in quo posuit hominem. Gn. 2. <Gn. 2, 8>
  • Inc. : In primo paradiso Adam peccavit...
  • Expl. : … per hunc in invisibilium amorem rapiamur.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.39.

11246.af. De exaltatione S. Crucis : fol. 241v-243r

  • Thema : Ego Dominus exaltavi lignum humile. Ezech. 17 <Ez. 17, 24>
  • Inc. : Dictum est supra in sermone de inventione sancte crucis de duplici ligno paradisi…
  • Expl. : 5, Cant. 3, Tenui eum nec dimittam, Prover. 3, Lignum vite hys qui apprehenderint eam.

11346.ag. De S. Mattheo Evangelista : fol. 243r-244v

  • Thema : Tertium animal habens faciem quasi hominis. Apock. 4. <Apc. 4, 7>
  • Inc. : Eze. et 10 in visione spirituali 4or viderunt animalia que secundum doctores Ecclesie significant 4or evangelistas, inter que animalia in Apock. est tertium animal habens faciem quasi hominis, per quod interpretatur sanctus Matheus. Per faciem secundum Gregorium significatur notitia...
  • Expl. : … occisus est in mundo sed jam ut homo cum Christo Deo et homine gloriose vivit in celo.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.47.

11446.ah. De S. Michahele : fol. 244v-246v

  • Thema : Angeli eorum in celis semper vident afciem Patris mei qui in celis est. Mt. 18. <Mt. 18, 10>
  • Inc. : Ierarchia est rerum sacrarum et rationabilium ordinata…
  • Expl. : … in statu vite contemplative, in statu glorie baiulando, associando, collaudando.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.48.

11546.ai. De S. Luca : fol. 246v-247v

  • Thema : Misit illos binos ante faciem suam. Luc. 10. <Lc. 10, 1>
  • Inc. : 12 apostoli sunt forma prelatorum, 72 discipuli sacerdotum…
  • Expl. : … transfundens de apostolis Symone et Juda.

11646.aj. De apostolis Symone et Juda : fol. 247v-248r

  • Thema : Ecce Symon frater vester, scio quod vir consily est, ipsum audite semper, et ipse erit vobis pater. Et Judas Machabeus (id est protegens ajouté en interligne d’une autre main), fortis viribus, id est juventute sua, sit vobis princeps militie, et ipse aget bellum populi. 1 Macchab. 2 <1 Mcc. 2, 65-66>
  • Inc. : Hec verba dixit Mathathias filys suis. Symon interpretatur obediens…
  • Expl. : … Ps. : Confitebor tibi quia terribiliter magnificatus es.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.61.

11746.ak. De omnibus sanctis : fol. 248r-248v

  • Thema : Congregate illi sanctos ejus. Ps. 49. <Ps. 49, 5>
  • Inc. : Congregate, id est ad memoriam simul revocate illi scilicet Deo deorum…
  • Expl. : ... 6 : Deuter. 28, Venientque super te universe benedictiones iste, et apprehendent te, si tamen precepta ejus audieris.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.62.

11846.al. Benedictiones Dei, orationes Ecclesie de animabus : fol. 248v-249r

  • Thema : In omnibus operibus tuis memorare novissima tua et in eternum non peccabis. Eccli. 7. <Eccli. 7, 40>
  • Inc. : Dicitur enim 1a Jo. 2 : Omne quod in mundo est
  • Expl. : … perpetua. Ys. ult. : vermis eorum non morietur.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.63.

11946.am. De S. Martino : fol. 249r-250r

  • Thema : Enoch placuit Deo et translatus est in paradisum. Eccli. 44. <Eccli. 44, 16>
  • Inc. : Enoch interpretatur ‘cum Deo ambulans’. Ps. : Dissipavit Dominus ossa eorum
  • Expl. : .. Enoch translatus est in paradisum terrestrem, Martinus in paradisum celestem.

12046.an. De S. Martino fol. 250r-250v

  • Thema : Enoch placuit Deo et translatus est in paradisum, ut supra. <Eccli. 44, 16>
  • Inc. : Hic tria innuuntur de Sancto Martino : bene dispositus in vita…
  • Expl. : … castitas in refrenando cor sensus carnem.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.66.

12146.ao. De S. Elizabeth : fol. 250v-251r

  • Thema : Vidit autem et quandam viduam pauperculam mittentem era minuta duo scilicet in gazophilacium. Luc. 21. <Lc. 21, 2>
  • Inc. : Prover. ult. : Mulierem fortem quis inveniet procul, <Pr. 31, 10> id est virtuosam...
  • Expl. : … nec perpendit quantum offeramus in ejus sacrificio sed ex quanto.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.69. Cf. également sermon d’Aldobrandinus de Cavalcantibus pour la même occasion (Schneyer 1969-90, vol. 1, p. 210, n° 821).

12246.ap. De S. Katherina : fol. 251r-252v

  • Thema : Omnium Dominus dilexit illam. Sap. 8. <Sap. 8, 3>
  • Inc. : In Ethicarum, omnis congregatio fit secundum similitudinem…
  • Expl. : … beata propter auream et tripliciter aureolam.
  • Biblio : Le thema et l’incipit correspondent à ceux d’un sermon de Johannes Keck (†  1450). Voir Hödl & Koch 1999, J.K.70.

12347. De Chorea : fol. 252v-253r

  • Thema : In circuitu impy ambulant. Ps. XI. <Ps. 11, 9>
  • Inc. : Item chorea est circulus cujus centrum est dyabolus…
  • Expl. : … cantica vel musica de honesta re non turpi.

12448. De reliquiis sanctorum : fol. 253r-253v

  • Thema : Reliquie cogitationis diem festum agent tibi. Ps. 75. <Ps. 75, 11>
  • Inc. : Reliquie sanctorum sunt reliquie cogitationis id est in cogitatione retinende…
  • Expl. : … Ys. 58 : Ossa tua liberabit scilicet ab incineratione in resurrectione generali et glorificabit claritate perpetua.

12549. Prothemata : fol. 253v-254r

  • Inc. : Beati qui audiunt verbum Domini et custodiunt illud. Luc. XI <Lc. 11, 28>. Eph. 5, Apostolus : Unus est sermo Dei et efficax <Hbr. 4, 12>. Est enim multiplicis virtutis…
  • Expl. : … in memoria custodiendum. Luc. XI : Beati qui audiunt verbum Dei. In carta scribendum, Eccle. ul. : scripsit sermones rectissimos.

12650. [Notes]  : fol. 254r-254v

  • Inc. : Predicabile est quod aptum natum est predicari de pluribus…
  • Expl. : 10 --- habitus --- claidung --- Phil. : Et habitu inventus ut homo.
  • Biblio : Ces notes munies de gloses en allemand sont tirées ou fortement inspirées d’extraits des Summule logicales de Pierre d’Espagne. V. Petrus Hispanus 1972, p. 17.

12751. Sermo de sorte : fol. 254v-256r (255r)

  • Thema : Dixi Deus meus es tu, in manibus tuis sortes mee. Ps. 30 <Ps. 30, 15-16>
  • Inc. : In potestate Dei sunt sortes hominis multiplices…
  • Expl. : … Ps. : In nomine tuo magnificabimur. Mt. 4 : Non est aliud nomen sub celo.

128Pas de feuillet numéroté 255 dans la foliotation médiévale, par erreur.

12952. In dedicatione : fol. 256r-256v (255r-255v)

  • Thema : Vere Dominus est in loco isto, Gn. 28. <Gn. 28, 16>
  • Inc. : Domino debetur reverentia…
  • Expl. : … Augustinus : In domo Dei nemo aliquid agat nisi ad quod factum est. Prover. 9 : Sapientia edificat sibi domum, excidit columpnas septem. Gen. 28 Jacob erexit lapidem in titulum, fundens oleum desuper.

13053. Idem, alius sermo : fol. 256v-257r (255v-256r)

  • Thema : Non est arbor bona que facit fructus malos neque arbor mala faciens fructum bonum, Luc. 6. <Lc. 6, 43>
  • Inc. : Gregorius quotienscumque sensibilium rerum…
  • Expl. : … si placet quodlibet membrum seorsum subdividendo.

13154. Item, alius sermo : fol. 257r (256r)

  • Thema : Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios. Cant. 2°. <Ct. 2, 3>
  • Inc. : De qua arbore dicitur libro de plantis…
  • Expl. : … perfectus vendat omnia.

13255. Item, alius sermo : fol. 257r-257v (256r-256v)

  • Thema : Mundate domum Domini mei. 2 Paralip. 3.
  • Inc. : Crisostomus super 1° Marci : penitentiam agite, penitentia cor mundat…
  • Expl. : … item ibi dic quot mala homo incurrit per peccatum et per quot sanatur, ut habes in compendio.

13356. [Jacques de Voragine], De dedicatione ecclesie (extrait de la Legenda aurea) : fol. 257v-264r (256v-263r)

  • Inc. : Dedicatio ecclesie inter alias festivitates sollempniter ab Ecclesia celebratur. Et quoniam duplex est ecclesia sive templum scilicet materiale et spirituale, ideo de hujus templi dupplici dedicatione hic breviter agendum…
  • Expl. : … in quo Christus habitat per gratiam ut tandem in eo habitare dignetur per gloriam quod ipse nobis prestare dignetur qui vivit et regnat Deus per secula seculorum amen.
  • Biblio : Iacopo da Varazze 2007, p. 1440-1459.

13457. Nota de prima dedicatione : fol. 264r-264v (263r-263v)

  • Inc. : Nota hic de prima dedicatione. Salomon enim edificavit Domino templum de marmore candida…
  • Expl. : … noli ergo tardus esse ad dedicationem et gaudium obtinebis.
  • Biblio : ce texte pourrait correspondre au sermon référencé dans Schneyer 1969-90, vol. 9, p. 629, nr. 81, mais amputé de son théma et de sa phrase introductive. L’absence d’explicit dans le Repertorium ne nous permet pas d’en être certains sans vérifications ultérieures.

13558. Collatio de novo sacerdote : fol. 265r-268r (264r-267r)

  • Thema : Memento mei, cum bene tibi fuerit, Gen. 40. <Gn. 40, 14>
  • Inc. : Venerabiles patres ceterique domini honorandi, hec verba ut themata ponit verbis...
  • Expl. : … revelandum que est benedictus Deus in secula seculorum amen.

13659. Notule en forme schématisée sur les paroles de St Grégoire : fol. 268r (267r)

  • Inc. : Dicit Gregorius de potestate clavium ligandi…
  • Expl. : ... judex fiat aliena.

13760. De dedicatione : fol. 268r-274r (267r-273r)

  • Thema : Nescitis quia templum Dei estis vos et Spiritus Dei habitat in vobis ? Si quis autem templum Dei violaverit, disperdet illum Deus. Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos. Prima ad Cor. tertio. <1Cor. 3, 16>
  • Inc. : Augustinus : quotienscumque templi vel altaris festivitate…
  • Expl. : … dignitatem et valorem animarum.

13861. [Item, de dedicatione] : fol. 274r-276v (273r-275v)

  • Inc. : Edificate domum et acceptabilis mihi erit et glorificabo, dicit Dominus, Aggei primo <Agg. 1, 8>
  • Inc. : propter quod sciendum quod Deus qui habet in femore suo…
  • Expl. : … debet justus terreri in gratiarum actionem ex humilitate.
  • fol. 277r-277v (dans la foliotation médiévale) blanc. Ce folio a été retiré après la réalisation de la reproduction photographique sur laquelle nous avons travaillé pour cette description, et est aujourd’hui manquant.

13962. Collatio de sacerdotibus : fol. 278r-279r (276r-277r)

  • Thema : Labia sacerdotis custodiunt scientiam et legem requirunt ex ore ejus. Malach. 3. <Mal. 2, 7>
  • Inc. : Inter alias dignitates maxima est illa quam Deus sacerdotibus tradidit…
  • Expl. : … super quem anima transire potest ad Deum et evadere de fluvio infernali.

14063. De prelatis : fol. 279r (277r)

  • Thema : Ego sum pastor bonus, Jo. 10. <Jn. 10, 11 vel 14>
  • Inc. : Ibi innuitur benevolentia dilectionis, sapientia conditionis, diligentia subventionis...
  • Expl. : … et mercenarii et ovium invenies alibi circa evvangelium Ego pastor bonus.

14164. De exaltatione sancte crucis : fol. 279r-281r (277r-279r)

  • Thema : Quasi cedrus exalta (sic) sum in Libano et quasi cipressus in monte Syon, quasi palma exaltata sum in Cades, et quasi plantatio rose in Jericho, quasi oliva speciosa in campis et quasi platanus exaltata sum juxta aquas. Eccli. 24. <Eccli. 24, 17-19>
  • Inc. : Consuetudo magnorum dominorum comitum et populorum sicut antiquitus…
  • Expl. : … et invidie calefacit caritate et divina gratia. Bene ergo dicitur quasi platanus.

14265. De exaltatione crucis, alius sermo : fol. 281r-282v (279r-280v)

  • Thema : Mihi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Ihesu Christi. Gal. 6. <Gal. 6, 14>
  • Inc. : De cruce tria principalia sunt notanda, scilicet ejus notitia, causa et efficacia...
  • Expl. : … cipressus famam bone operationis, palma fructum justitie, oliva lenitatem misericordie.
  • Biblio : Cf. Augsburg, Cod. II. 1. 4° 20, f. 130-131v (Hilg 2007, p. 229).

14366. De sacerdotibus fol. 282v-284r (280v-282r)

  • Thema : Benedicite, sacerdotes Domini, Domino. Dan. 3. <Dn. 3, 84>
  • Inc. : Benedicere tunc dicuntur sacerdotes Domini Domino quando officium….
  • Expl. : … subicere oporteat judicium condempnationis. Juxta illud I Cor. XI : si nos ipsos dijudicaremus non utique judicaremur.

14467. Collatio in nundinis : fol. 284r-285r (282r-285r)

  • Thema : Suadeo tibi emere a me aurum ignitum probatum ut locuples fias et vestimentis albis induaris et non appareat confusio nuditatis tue, Apok. 3. <Apc. 3, 18>
  • Inc. : Hec verba per testem fidelem qui est principium creature Dei…
  • Expl. : … caritas operit multitudinem peccatorum. Ps. : Beati quorum remisse sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata.

14568. [ad sacerdotes] : fol. 285r-286r (283r-284r)

  • Thema : Quis putas est fidelis servus et prudens quem constituat dominus super familiam suam ut det illis cibum in tempore ? Mt. 24, <Mt. 24, 45> Luc. 12. <Lc. 12, 42>
  • Inc. : Hec verba dicuntur principaliter de servo ecclesiastico scilicet de quolibet sacerdote…
  • Expl. : … datur in eternitate, de quo dicitur Thob. 12 : Ego cibo invisibili et potu qui ab hominibus videri non potest, utor.

14669. Sermo ad populum : fol. 286v-287v (284v-285v)

  • Thema : Quis putas est fidelis servus et prudens, Mt. 24, Luc. 12.
  • Inc. : Ex litera patet distinctio quod quidam infideles servi sunt et imprudentes, quidam vero fideles et prudentes…
  • Expl. : … de servis triumphantis Ecclesie dicitur 3 Reg. 10 : Beati servi qui stant coram te semper et audiant sapientiam tuam.

14770. Sermo ad clerum in anniversario Cesaris : fol. 288r-291r (286r-289r)

  • Thema : Sacerdotes qui accedunt ad Dominum sanctificentur ne percutiam eos. Exo. 19. <Ex. 19, 22>
  • Inc. : Venerabiles patres ceterique domini honorandi vestra novit caritas. Item legitur Numer. 16 quod Aaron obtulit thimiama…
  • Expl. : … archam Domini nisi a sacerdotibus. Suit une note additionnelle sur les « sacerdotes », dont une distinction les comparant aux chœurs angéliques.

14871. Collatio in fraternitate : fol. 291v-295r (289v-293r)

  • Thema : Ecce quam bonum et quam jocundum habitare fratres in unum. Ps. 132. <Ps. 132, 1>
  • Inc. : Venerabiles patres ceterique Domini honorandi vestra novit caritas, quia Luc. 10 dicit veritas, porro unum est necessarium….
  • Expl. : … sit nobiscum Dei pax et gratia ut tandem habitemus cum Domino et confratre nostro Jhesu Christo in gloria qui est Deus benedictus in secula seculorum, amen.

14972. Sermo ad cives : fol. 295v-297v (293v-295v)

  • Thema : Murus civitatis habens fundamenta duodecim et in ipsis nomina duodecim apostolorum et agni, Apoc. 21. <Apc. 21, 14>
  • Inc. : Civitas pollitica ut dicitur in libro Yconomicorum est domorum pluralitas…
  • Expl. : … Baruch 3 : stelle autem dederunt lumen in custodys suis.

15073. Sermo de Trinitate : fol. 298r-299v (296r-297v)

  • Thema : Sanctus sanctus sanctus Dominus Deus omnipotens. Apock. 4. <Apc. 4, 8>
  • Inc. : Concordat Ys. 6 quantum ad dictum, sed quantum ad dicentes Johannes insinuat quatuor animalia…
  • Expl. : … in celis glorificabitur argentum castitatis aurum caritatis.

15174. Sermo communis : fol. 300r-301r (298r-299r)

  • Thema : Justum deduxit Dominus per vias rectas. Sap. 10. <Sap. 10, 10>
  • Inc. : In exilio hujus mundi multi sunt devia...
  • Expl. : … alie vie hominis, de quibus in Ps. : Inquinate sunt vie illius in omni tempore.

15275. Divisio symbolis Athanasii : fol. 301v-304r (299v-302r)

  • Inc. : Quicumque vult salvus esse. Illud symbolum traditum est ab egregio doctore Athanasio Alexandrino episcopo ut Ecclesia Dei muniretur expositionibus articulorum fidei veris et approbatis…
  • Expl. : … purificatur enim anima per fidem sed firmatur per caritatem. Act. 15 : Et fide purificans corda eorum. Gal. 6 : Et fides que per dilectionem operatur. Can. 8 : Fortis est ut mors dilectio.

15376. Expositio ejusdem symboli : fol. 304r-306v (302r-304v)

  • Inc. : Quicumque vult salvus esse. Et fides est credulitas rerum ad Deum pertinentium que non videntur. Quicumque id est unusquisque qui vult id est cupit…
  • Expl. : … illius purgatorii qui est salutaris, hec fides katholica, illam clausulam sepius repetit ut ipsam fidem necessariam in cordibus fidelium artius incalcaret.
  • Biblio : un texte similaire pourrait être contenu dans le manuscrit Milano, Ambrosiana, M. 79. Sup. Cf. Swainson 1875, p. 423-425.

15477. [Texte sur le Credo] : fol. 307r-309r (305r-307r)

  • Inc. : Notandum quod secundum Richardum de Sancto Victore articulus fidei ita describitur : est indivisibilis veritas …
  • Expl. : … in illo simbolo sunt principalia fidei ut prius dictum est.

155fol. 309v(307v)-313 blancs (mais numérotés) au moment de la reproduction photographique, les deux derniers folios blancs ont été retirés ensuite.

Top of page

Bibliography

Ouvrages à caractère de source

Bonaventure 1868 = Bonaventurae Opera Omnia, éd. A.C. Peltier, Paris, 1868.

Caesarius Arelatensis 1953 = Caesarius Arelatensis, Sermones, éd. G. Morin, Turnhout, 1953 (CCSL, 103).

Iacopo da Varazze 2005 = Iacopo da Varazze, Sermones Quadragesimales, ed. Giovanni Paolo Maggioni, Firenze, 2005.

Iacopo da Varazze 2007 = Iacopo da Varazze, Legenda aurea - con le miniature del codice Ambrosiana C 240 inf., éd. critique G.P  Maggioni, trad. italienne coordonnée par F. Stella, Florence-Milan, 2007.

Jean Gerson 1971 = Jean Gerson, Œuvres complètes, vol. VIII (L'œuvre spirituelle et pastorale [399-422]), éd. P. Glorieux, Paris, 1971.

Petrus Hispanus 1972 = Peter of Spain (Petrus Hispanus Portugalensis), Tractatus called afterwards Summule logicales, éd. Lambertus Marie de Rijk, Assen, 1972.

Prévostin de Crémone 1969 = Praepositini Cremonensis Tractatus de officiis, ed. James A. Corbett, Notre Dame - London, 1969.

Walz 1955 = A. M. Walz, Des Aage von Dänemark Rotulus Pugillaris, dans Classica et mediaevalia, 16, 1955, p. 135‑194.

Werminghoff 1903= A. Werminghoff, Ein Tractatus de coronatione imperatoris aus dem vierzehnten Jahrhundert, dans Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte / Germanistische Abteilung, 24-1, 1903, p. 380-390.


Études secondaires

Bartoš 1948 = F.M. Bartoš, Literární činnost M. Jana Husi, Praha, 1948.

Bériou 1998 = N. Bériou, L’avènement des maîtres de la Parole. La prédication à Paris au XIIIe siècle, Paris, 1998, 2 vol. (Collection des Études Augustiniennes. Série Moyen Âge et Temps Modernes, 31).

Burghart à paraître = M. Burghart, Sermons of distinction: A vindication of the study of distinctiones collections, dans The same and different: Strategies of retelling the bible within the "new communities of interpretation" (1350-1570), Turnhout, à paraître.

Caplan 1934-36 = H. Caplan, Mediaeval artes praedicandi, New York, 1934-1936.

Charland 1936 = Th.-M. Charland, Artes praedicandi. Contribution à l'histoire de la rhétorique au Moyen Âge, Paris-Ottawa, 1936 (Publications de l'Institut d'Études Médiévales d'Ottawa, VII).

Châtillon 1964 = F. Châtillon, Vocabulaire et prosodie du distique attribué à Augustin de Dacie sur les quatre sens de l’Écriture, dans L’homme devant Dieu : mélanges offerts au Père Henri de Lubac, vol. 2, Paris, 1964, p. 17‑28.

De Lubac 1959 = Henri de Lubac, Exégèse médiévale. Les quatre sens de l’Écriture, Paris, 1959.

García Y García 1982 = A. García Y García, Glosas de Juan Teutónico, Vicente Hispano y Dámaso Húngaro a los Arbores Consanguinitatis et Affinitatis, dans Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte / Kanonistische Abteilung, 68-1, 1982, p. 153-185.

Gehrt 2005 = W. Gehrt, Die Handschriften der Staats- und Stadtbibliothek Augsburg 4° Cod 151-304, Wiesbaden, 2005.

Giermann – Härtel – Arnold 1993= R. Giermann, H. Härtel, M. Arnold, Handschriften der Dombibliothek zu Hildesheim, vol. 2, Wiesbaden, 1993.

Glorieux 1971 = P. Glorieux, La faculté des arts et des maîtres au XIIIe siècle, Paris, 1971.

Hain 1826-38 = L. Hain, Repertorium bibliographicum, Stuttgart-Tübingen, 1826-38.

Hilg 2007 = H. Hilg, Lateinische mittelalterliche Handschriften in Quarto der Universitätsbibliothek Augsburg die Signaturengruppen Cod. I.2.4 und Cod. II.1.4, Wiesbaden, 2007.

Hödl – Koch 1999 = L. Hödl,W. Koch, Repertorium der lateinischen Sermones des Spätmittelalters 1350 bis 1500, Münster, 1999 [CD-ROM].

Klein-Ilbeck & Ott 2009= B. Klein-Ilbeck et J. Ott, Die Handschriften der Thüringer Universitäts- und Landesbibliothek Jena, vol. 2: Die mittelalterlichen lateinischen Handschriften der Signaturreihen außerhalb der Electoralis-Gruppe, Wiesbaden, 2009.

Lacombe 1927 = G. Lacombe, Prepositini cancellarii Parisiensis 1206-1210 opera omnia. 1 : La Vie et les oeuvres de Prévostin, Kain, 1927 (Bibliothèque thomiste, 11).

Lawell 2009 = D. Lawell, Spectacula contemplationis (1244-1246) : A Treatise by Thomas Gallus, dans Recherches de Théologie et Philosophie médiévales 76-2, 2009, p. 249-285.

Lerner 1976 = R.E. Lerner, Refreshment of the saints: the time after Antichrist as a station for earthly progress in medieval thought, dans Traditio, 32, 1976, p. 97-144.

Madre 1965 = A. Madre, Nikolaus von Dinkelsbühl, Leben und Schriften, Band XL Heft 4, Münster, 1965

Metzger 2017 = S.M. Metzger, Gerard of Abbeville, Secular Master, on Knowledge, Wisdom and Contemplation, vol. 1, Leiden, 2017.

Miedema 1996 = N.R. Miedema, Die «Mirabilia Romae». Untersuchungen zu ihrer Überlieferung mit Edition der deutschen und niederländischen Texte, Tübingen, 1996, 588 p. (Münchener Texte und Untersuchungen zur deutschen Literatur des Mittelalters, 108).

Moore 1936= Philip S. Moore, The Works of Peter of Poitiers, Master in Theology and Chancellor of Paris (1193-1205), Notre Dame (Indiana), 1936.

Quinto 1989 = R. Quinto, Timor reverentialis nella lingua, dans Archivum latinitatis medii aevi, 48/49 (1988-89), p. 103‑143.

Rossmann 1983 = H. Rossmann, Keck, Johannes, Die deutsche Literatur des Mittelalters. Verfasserlexikon, IV, 2e édition, Berlin-New York, 1983, col. 1090-1104.

Schneyer 1967 = J .B. Schneyer, Sind die Sermonessamlung des Robert de Sorbono Praedigtskizzen Alberts d. Gr. aufgenommen? Auf der Suche nach der Ergänzung zur Handschrift Leipzig, Univ. 683, dans Recherches de théologie ancienne et médiévale, , 1967, p. 179-218.

Schneyer 1969-90 = J. B. Schneyer, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters für die Zeit von 1150-1350, 11 vol. , Münster i.W., 1969-90 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters, 43/1-11).

Stegmüller 1950-80 = F. Stegmüller, Repertorium Biblicum Medii Aevi, 11 vol. , Madrid, 1950-1980.

Swainson 1875 = Ch. A. Swainson, The Nicene and Apostles' creeds : their literary history : together with an account of the growth and reception of the sermon on the faith, commonly called "The Creed of St. Athanasius", Londdres, 1875.

Théry 1934 = G. Théry, Thomas Gallus et Egide d’Assise. Le traité De septem gradibus contemplationis, dans Revue néoscolastique de philosophie, 36, 1934, p. 180-190.

Thorndike 1955 = L. Thorndike, Unde Versus, dans Traditio 11 (1955), p. 179-80, 163-93.

Thorndike 1958 = L. Thorndike, De Complexionibus, dans Isis 49 :4 (1958), p. 398-408.

Vollmann 2007 = B.K. Vollmann, Schlitpacher, dans Otto zu Stolberg-Wernigerode (dir.), Neue deutsche Biographie, vol. 23, Berlin, 2007, p. 83-94.

Walther 1963-69 = Hans Walther, Proverbia sententiaeque latinitatis medii aevi. Lateinische Sprichwörter und Sentenzen des Mittelalters in alphabetischer Anordnung, Carmina medii aevi posterioris latina, vol. 1-6, Göttingen, 1963-69.

Wenzel 2015 = S. Wenzel, Medieval artes praedicandi: a synthesis of scholastic sermon structure, Toronto, 2015.

Top of page

Notes

1 Sur le sermo modernus, voir en particulier Bériou 1998.

2 Sur la technique de la distinctio, son émergence dans la prédication et l’intérêt de son étude, v. Burghart à paraître.

3 Lacombe 1927 donne un chiffre de 114 distinctions, qui doit être corrigé en 119 au vu de l’édition ci-après. Dans le tableau qu’il donne p. 122-124, certaines distinctions sont manquantes (reverentie signum, ordo diligendi, Christus sedet, vinum, venti et Maria Virgo), tandis que certaines entrées sont dupliquées (pour ignis ou mors, notamment) ou indûment ajoutées (virtus).

4 Lacombe 1927.

5 urn:nbn:de:bvb:12-bsb00079191-5

6 Thorndike 1955 et 1958.

7 « Hic liber datus est nostro monasterio Benedictumpeuren cum tribus alys videlicet Speculum Ecclesie Innocentii Pape Tertii, et Compendium theologice veritatis Hugonis, et Tractatus super decem precepta magistri Nicolai Dinckelspyl a dominis Johanne Mocz et Leonhardo Frinda pro salute domini Udalrici Zapp, anno Domini 1505 in profesto sancti Achacii et sociorum eius »

8 Sur la vie de Johannes Keck et la chronologie de ses œuvres, voir Rossmann 1983, spécialement col. 1101-1102 pour les sermons concernés.

9 Vollmann 2007.

10 Lacombe 1927, en particulier le chapitre IV, p. 104-130.

11 Lacombe 1927, p. 126-130.

12 Moore 1936, p. 92-96.

13 Quinto 1989.

14 De Lubac 1959, I, p. 23-24, et II, p. 425-439. Sur ce distique, voir également Châtillon 1964, et l’édition du Rotulus pugillaris dans Walz 1955. Autres références dans Walther 1963-69, nr. 13899.

15 Metzger 2017, p. 162, et Annexe 2, p. 457.

16 Lacombe 1927, p. 122-124.

17 Prévostin de Crémone 1969, p. 3-6.

18 nam dicitur] est P

19 qua deus pater operatur] in qua pater miracula operatur P

20 etc] om. P

21 in qua] om. A

22 qua] de qua P

23 spiritualis] spiritualiter P

24 propitiatio] propinatio P

25 hic] om. P

26 pro verbis] om. P

27 Chusi] Cusi A

28 qua] que A

29 ad dexteram] a dextera A

30 scilicet ad dexteram mundialis prosperitatis et sinistram] om. per hom. P

31 colletatur] collocatur P

32 Je dois cette description codicologique, et tout particulièrement la collation des cahiers au Dr. Victoria Smirnova, qui a eu la gentillesse de bien vouloir examiner ce manuscrit à Munich. Je tiens à lui exprimer ici mes plus vifs remerciements pour son aide.

Top of page

List of illustrations

URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-1.png
File image/png, 327k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-2.png
File image/png, 334k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-3.png
File image/png, 368k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-4.png
File image/png, 328k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-5.png
File image/png, 325k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-6.png
File image/png, 395k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-7.png
File image/png, 322k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-8.png
File image/png, 381k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-9.png
File image/png, 393k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-10.png
File image/png, 413k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-11.png
File image/png, 347k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-12.png
File image/png, 430k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-13.png
File image/png, 410k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-14.png
File image/png, 390k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-15.png
File image/png, 374k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-16.png
File image/png, 363k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-17.png
File image/png, 622k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-18.png
File image/png, 375k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-19.png
File image/png, 383k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-20.png
File image/png, 432k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-21.png
File image/png, 402k
URL http://journals.openedition.org/mefrm/docannexe/image/8703/img-22.png
File image/png, 288k
Top of page

References

Bibliographical reference

Marjorie Burghart, “Les Collecta ex distinctionibus PrepositiniMélanges de l’École française de Rome - Moyen Âge, 133-1 | 2021, 169-198.

Electronic reference

Marjorie Burghart, “Les Collecta ex distinctionibus PrepositiniMélanges de l’École française de Rome - Moyen Âge [Online], 133-1 | 2021, Online since 01 June 2021, connection on 29 March 2024. URL: http://journals.openedition.org/mefrm/8703; DOI: https://doi.org/10.4000/mefrm.8703

Top of page

About the author

Marjorie Burghart

CNRS - UMR 5648 (CIHAM) - marjorie.burghart@gmail.com

Top of page

Copyright

CC-BY-NC-ND-4.0

The text only may be used under licence CC BY-NC-ND 4.0. All other elements (illustrations, imported files) are “All rights reserved”, unless otherwise stated.

Top of page
Search OpenEdition Search

You will be redirected to OpenEdition Search