En remembre d’Ives mon fraire
Plan
Haut de pageTexte intégral
1Es amb aqueles mots de tendresa qu’Ives me dedicacèt L’Escriveire public, e me sembla, a tornar legir tota son òbra qu’escriu cent còps per ieu en se fasent la paraula de nosautres totes. E ieu,
d’ont mai va, d’ont mai m’espiant dins la glaça
me trapi semblant a mon fraire enanat
e d’ont mai agachi fotografiada sa cara
ai bèl cercar quauqua traça de semblança amb ieu
d’ont mens ne trapi
Quand, traça, li demandavan qual semblava,
aviá respòst que se semblava a el
Empacha pas que quand li demandavan de qual èra
— Dels Roqueta del Pont, disiá.
E ieu de Confolèus
(Poèmas per Ives, inédit)
Enfanças parallèlas o entrecrosadas, puslèu
Gavachons de la montanha
2Èrem nascuts a Seta totes dos, el en 1936 e ieu dos ans pus tard en 38. En febrièr, el lo 29, e ieu lo 13. Aquò fa que sos anniversaris tòmban totjorn après los meunes, mas cada quatre ans, las annadas bissextilas. Arribi totjorn çaquelà dos ans après el, amb los sovenirs que sa pluma a raubats a la meuna, e qu’ai totjorn dins mon tenchièr.
3Es aital que, dins L’ordinari del mond, Ives parla del grand amor de nòstre papà,
[…] la paura Fernanda, mòrta de Ftisia galopanta en metent al jorn un enfant mascle e dejà mòrt. […] Es que mon paire se n’es consolat el ? A ma femna diguèt que nani, pas jamai a de bon. L’aviá dins sa cambra, aquel imatge, tot lo temps que visquèt veuse. La paura mamà aviá Fernanda en amistat, quand èran jovas totas doas. Gardèt la fotografia. L’agèri dins ma cambra ont dormissiam, mon fraire e ieu. E encara aicí, dins l’ostal ont escrivi, n’i aviá una, la mèma, en dessús de mon lièch. E abans de me jaire, ma grand me fasiá pregar que velhèsse sus ieu. Era, disiá, la mamà qu’aviái al cèl.
Cantan encara sa paura glòria, los aucèls pels garrics, la tartana al mitan de cèl e, lo rèc quand carreja, los bartasses en flors, los cabròls que japan dins la castaneda. Sa glòria de filhona. De filha escolarizada pas gaire ; de jove plaçada per serviciala a còç d’un medecin jamai sadol de femnas e que mon paire l’asirava e la tirèt de sas manassas ; de la femna facha qu’ajudava, dintrat de la gara, a cordurar a la maquina de pepetas de petaç. (Letras d’òc, 2009, 69)
4Quand legissi los Dieusses Primièrs, mònti totjorn los dos estatges de l’ostal ont madomaisèla Carrèra aviá fach de levandièira a la mamà, per Ives e per ieu, e me ven aquel soslèu que nos ten luòc a totes dos del gost de la magdalena de Prost :
Çò que perdura, quand la memòria s’anequelís e que l’oblit ganha, aquò’s l’odor dels èssers e de las causas […] La tanben, a far venir lo vòmit, qu’emplissiá los escalièrs del numerò cinc de la placeta a Seta quand la maire Capèla fasiá còire una sopa de tripalha de buòu per sos cans. E encara la dels mòrts qu’òm tarda a entarrar. (Cap l’Òc, 2013, 65)
5Mas aquel recòrd es pus tard, après la guèrra, quand tornèri de l’Avairon quauques meses abans mon fraire e que lo curat Bringuièr lo prenguèt tanben après ieu coma clèrgue e que portant, qui la crotz darrièr lo catafalc, qui l’encensièr, podiam diagnosticar a sa flaira de dequé lo mòrt èra mòrt. Avèm dos ostalses, la Glèisa amb l’ordinari de la Messa recitat de tèsta, e al cap del corredor, ont lo papà emplegat de gara a montada la bicicleta, l’apartament estequit, ont i a pas qu’un fornet de marca Faunus qu’òm aluca pas que quand lo freg es aquí o que i a quauque rostit a faire, quauqua tarta, o un flan.
A l’ostal coma a la Glèisa, es en francés qu’òm parla a Dieu […] E en latin per li parlar dels mòrts : de profundis. […] L’ainat a dotze ans (ço ditz L’Ordinari del Mond II, d’un doble poëtic d’Ives), lo segond dètz (aquò’s ieu), la filha (la pichòta sòrre qu’avèm pas avuda) uòch » […] arche d’or, arche d’alliance […] En francés tornarmai […] Lo pus vièlh es pro grand per trapar dins aqueles vocables lo resson de la poësia sens parièira per el, que ven de descobrir dins lo psaume que ditz : montes exultaverunt ut arietes et colles sicut ani ovium. Es al collègi. Dempuèi dos ans fa de latin. (Letras d’òc, 2015, 99)
L’eròi de Lengadòc Roge me remanda l’imatge del papà dins del fons de son miralhet :
Agafèt lo rasor dins lo tirador del bufet, tirèt sa cencha, (es d’aquela cencha que nos amenaçava quand escotavem pas) l’acroquèt a l’espanholeta de la fenèstra per la bocla e se metèt a polir la lama abans de se la passar dins la man. Gaires èran los òmes qu’avián un rasor a l’ostal. Se sabonèt amb de sabon negre e dins un flòc de miralhet redond penjat a costat del bufet començava a se copar la barba. (I.E.O., 1984, 314)
6E i a ges de dobte, l’Antòni de « L’Antipetiserpentigraf » dins La Paciéncia es plan el, e ieu Danís. Me soveni plan de sa malautiá qu’aviá fach de mon fraire un èstre a part de ieu, inaccessible dins çò que i legissi coma son secret. Cossí podiá èstre estat gelós de ieu ?
Antòni servava lo recòrd d’un ostal ont Micon teniá ges de plaça, coma s’aviá pas existit… Èra malaut. La mamà l’aviá pres dins son lièch. E lo papà dormissiá dins la cambra de darrièr, sa cambra d’Antòni que preniá jorn sus la cambra de la mamà per un fenestron naut plaçat e destrech que la nuòch lo daissavan dubèrt per en cas que cridèsse… Se soveniá pas d’aver cridat jamai. Mas voliá pas garir. Garir seriá estat deure tornar aval, a dos passes de la cambra negra ont l’embarravan quora fasiá l’aissable. Seriá estat pèrdre la calor mofla de la mamà, lo plaser de se frelhar contra ela, maissas barradas, uòlhs cutats, quand lo matin lo tirava del sòm, poder pas pus niflar l’odor ispra un briconèl — una odor de lach e de lenha, de citronèla, e de farda — la que mamà totjorn carrejava sus ela.
Garir ? Antòni ne risiá. Aviá garit. Se vesiá tornar de l’escòla — la saqueta que trucava los botelhs, la jòia de traversar lo mercat — passava pel canton dels fruches, fai lèu, e dels peisses, fai lèu, ganhava lo canton dels legums. Aquí, entre favaròls e caulets, davant los rafes e los naps, las panièras d’espinarcs, de lachugas, de bleda, d’agreta, d’escorsonèras o de trufas, aimava que l’agantèsse coma una mena de vertigi, coma quora los uòlhs vos dòlon endedins d’aver tròp longtemps agachat tombar l’aiga d’una palsièira o lo solelh dins lo folhum. (I.E.O., 1968, 55)
7Es qu’es aquò possible que mon futur mèstre en occitanisme foguèsse estat gelós de ieu quand, occitan sens o saber, declaravi en patés — non pas davant la sopa, coma o cònta dins Lo Poëta es una vaca, mas davant las islas nadairas de la crèma de la mameta — « Aquò’s plan bon ! » Me raubèt ben la sovenença que m’empusavan ieu, pus magrostin, e non pas el, pel trauc del vaissèl per brossar la rausa de la darrièra vendémia !
Mon fraire, perqué benlèu es mai pichon, patís mens a faire son trauc dins aquel jòc entre doas lengas ont sembla admés un còp per totes que se parla òc entre adultes e francimand amb los mainatges. Quand a finit sa sopa, mòstra sa sieta e ditz : ‘Aquò’s plan bon’ e tot lo mond rison. E ma mameta lo pren per la barbicha : ‘Morre pichon !’ Ieu non. M’agradariá. Mas al moment de dire qué que siá i a quicòm que se nosa dins ma garganta. La vergonha m’emponha e tòrni al francimand. I a pas qu’amb Estòqui. Parli òc e aquò sembla pas l’estomagar, ni per de rire, ni autrament. Ai passat lo cap per la trapèla del vaissèl nòstre que nos l’es vengut netejar e disi : ‘Quant de rausa, macarèl ! Quant de rausa !’ (Cap l’Òc, 2013, 22).
8Del Pont, me venguèt veire un jorn a Confolèus, ont lo tonton Gabrièl e la tatà Germèna avián desbarrassat la mameta de la Sèrra del capdèt que passava son temps a se targanhar amb l’ainat. Vegèt alara la paret tristoneta de la glèisa per la fenèstra del membre ont tornèt reconstituïr la pacha que, del grand qu’aviam pas conoscuts, faguèt lo paire de l’ainada bastarda de mamà, tatà Loïsa, sòrre Maria Magdalena de Jèsus. Un secret de familha que cerquèri pas jamai a de mon band a lo saber :
A Confolèus i aviá mon fraire Joan, mon oncle Gabrièl e la tatà Germèna, e la mameta que dempuèi d’ans quitava pas lo lièch e que blanca sus fons dels lençòls e de las cortinas, a ieu, me fasiá paur […] Los teulats del vilatge a l’auçada de mos uòlhs s’embarravan dins sas montanhas, gris de la lausa sul gris-negre dels bòsques, lo vilatge ont mon fraire Joanet s’èra trapat tan lèu al sieu, a ieu me demorava barrat… Mon oncle se perdíá en grands rasonaments : Petain, Verdun… Enlà dins Confolèus i aviá pas aquel grand flòc de cèl que la capòta d’Estòqui empegava sul roge de la tèrra. Vira-revira, m’embestiavi. A Confolèus tot èra estequit.
[…] la granda bòria de Rozairós a caval entre dos païses, lo nòstre roge e verd, tot estripat de planas, tot flocat de bòsques pichons, de randalhas, de vinhas, tot traucat de jaças, de bòrias, lo cèl a cinc cents diables, naut, larg e redond, en cabucèla, e lo païs d’enamont, de la mamà, de Joan, d’Estòqui plan longtemps, gris e negre, tot en plans verticals, sarrat contra lo cèl, falguièras e sapins, desertat, angoissós, nimai per l’aiga que pertot rajava, a cada plec de tèrra, a cada tombada de còsta en fonts o en rècs pichonèls ont voliái totjorn m’amorrar. (Cap l’Òc, 2013, 54)
9Quand escriguèt aquò, èra ja lo sol mèstre a la Sèrra. Contèt cossí dins Erbas baujas. Aviá dètz e nòu ans. Ieu demorarai « Joan sens tèrra ».
Setòris de la Placeta
10Èrem doncas dintrats a Seta. Mas pas a l’escòla sant Vincenç de las sòrres de sant Maur ont un còp m’èri cagat dins las bralhas e que de la vergonha auriái pas gausat agandir l’ostal s’Ives i m’aviá pas pres per la man. Al Pont èri pus fièr. Ives èra a cò dels fraires, e carrejava dins sa saqueta lo dinnar per nautres dos. M’avián mes ieu a la Santa Familha, e las religiosas s’estabosissián de mon repertòri de pregàrias e de cantics. Cal dire que, se d’un band sortissiái a penas d’aquela passa ont encari tetavi, me’n soveni, dins l’abric josterran de la placeta pendent las alèrtas, d’un autre band sabiái ja legir coma un grand. M’èra arribat çò que cònta — de sa maire — Armand Miquèl :
Mon paire ensagèt ben tota una passa de li mostrar las letras de jornal, las gròssas mai que mai. S’aviái sachut, ço ditz, quand ton paire me voliá ensenhar… (Lengadòc Roge, I.E.O., 1984, 107)
11Mas ieu aviái sachut, e, aviái quatre ans. Ives ne faguèt un jorn davant ieu lo calcul per tatà Joana. Voliái pas res aprene a l’escòla, disiá ela, « e se son fraire o aviá pas dich a l’ostal… » seriái encara un ase. « Es vrai ? m’aviá dich lo papà ? » Aquò’s doncas aital que sus sos genolhs pairals aviái deschifrat l’alfabet dins las paginas del Miegjorn Liure (qu’apelavan encara l’Éclair). E quand me placèron a Confolèus, fasiái l’admiracion del vilatge en presicant als autres enfants sus la plaça.
12Lengadòc Roge s’inspirarà encara de ieu quand lo narrator se contenta pas de se vantar de recitar de tèsta lo « suscipiat » mas m’emprunta lo raconte de ma vocación :
‘T’agradariá d’èstre rector pus tard ?’ me demandava ma maire. Òc, m’agradariá […] M’es arribat de jogar, quand èri pus pichon, a dire la messa amb las filhas del quartièr, de montar de processions coma las fan per las rogasons. (I.E.O., 1984, 37)
13Se soveniá sai que de mos pròpris sovenirs confolèusòls, qu’aviái transcriches dins La Boca a la Paraula. (Òbra Poëtica, I.E.O., 1986, 232).
14Legissi « Fin de Jornada, 1943 ». Es que li ai contat cossí, ausissent a Confolèus de dins un prat penjolut los avions que passan dins lo cèl e lo bruch del bombardament de Seta, aviái corregut plorar dins lo davantal de Germèna ? « Papà es mòrt », ço fasiái. Probable. Mas dins la version qu’es la seuna, ont se dòna dètz ans al luòc de sèt (L’Ordinari del mond, Letras d’òc, 2009, 98), Ives plora pas, el !
15Empacha pas que me rauba sens cilhar l’onor qu’agèri ieu a Seta, « la velha del primièr nadal, de portar l’enfant Jèsus de l’autar a la grépia » (I.E.O., 1984, 42). Un onor que reveniá al pus traça. Rapatriat abans el èri vengut lo primièr enfant de còr d’aprèp la guèrra (– « De qual es aquel pichon ? » – « De ieu. » – « Lo me prestatz ? » aviá dich a mamà lo curat Bringuièr).
16Ara, amb los dos ans qu’aviá el de mai que ieu, e una annada d’avança, èrem totes dos a l’Institucion sant Josèp de Seta. Auriái poscut contar a sa plaça quant de còps anèrem ajudar Fernand lo sacrestan, amb una pèça de cinc francs d’alara pels entarraments, e quant de còps l’anavem quèrre bandat coma tres asclas a l’assucador de la carrièra Frederic Mistral (L’Ordinari del mond, II, Letras d’òc, 2015, 86). Auriái poscut narrar per mon compte los sovenirs qu’Ives prèsta a Armand Miquèl dins Lengadòc roge. Son regent s’apelava al Pont Monsur Negre, a Seta Monsur Lauriòl, e a travèrs Morgues son companh de classa vesi ieu Descreaux mon amic d’aquel temps :
Corrissi a l’escòla. I arribi trempe coma un rat, mièg-ora abans los autres, qu’es mon torn ambé Morgues d’alucar lo fornèl, balajar lo pelsòl, passar la pelha, levar la polsa de las taulas, fretar lo tablèu, asclar los soquets de garric que serviràn per la jornada. […] Çò primièr tirar las cendres. Lo fornèl es un « Godin » que lo mèstre faguèt crompar l’an delà […] Tirar las cendres. Las metre de costat que serviràn per la bugada e per portar a l’òrt del mèstre lo potassium, lo calcium, lo magnesium… (I.E.O., 1984, 367-368)
Quand dins Argerianas, parla de Seta a la Liberacion, i me vesi, ajudant la mamà :
Totas las canalizacions èran estadas emmonnadas pels bombardaments ; i aviá pas d’aiga als robinets de cap d’ostal ; solament a las fonts de las plaças una orada lo matin, una orada lo vèspre e las coas s’alongavan davant caduna ; de femnas e d’enfants, tot còp d’òmes, amb de ferrats, d’arjòls, de dorgas, de tinòlas, de pegals, d’olas. (Gai Saber, n° spécial, 1994, 17)
17I a, dins L’Ordinari del mond, lo lach que distribuissián als J 1, J 2, J 3 e que cèrqui encara s’a lo meteis gost cada còp que ne cròmpi dins los super-mercats.
La guèrra ven de finir. Et tot, praquò, de manca es, encara : lo pan, la carn, lo lach, lo burre. Cada matin, a ora dicha, las escòlas se voidan. Los mèstres menan los enfants al teatre municipal beure son quart de lach american, manjar sos bescuòches vitaminats […] arriban los iranges d’Espanha. […] e la mamà nos pren, lo frairòt e ieu, a nòu oras lo dijòus, après l’escòla los autres jorns, e nos trapam, quauques detzenats, a triar, a tirar al cotèl çò poirit. […] Es, apuèi, lo jus d’irange a cada repais […] Los borgesòts de l’escòla n’an pas autant. (Letras d’òc, 2009, 88)
18Los Marchand, per exemple, Xavièr, Ives que serà cònsol de la vila, e Brunon lo caganís, que se farà jesuita. Quand Ives conta dins « L’Antipetitserpentigraf » lo carnaval de Niça, Micon, aquò’s plan ieu Micon, que l’Antòni lo « cèrca » :
— E gaita de pèrdre pas lo frairon, aviá dich la mamà en l’apegant contra la parabanda. La parabanda èra de fusta pintada de blanc e ponchuda. E mai riscavava pas res que lo perdèse son fraire l’Antòni. Li aviá clavat lo ponhet dis sa man e aquí : quicha que quicharàs. E quora lo pichon reguitnava, zo, un còp de pè, sus l’òs de la camba, sens dire ren, sens quitar de l’agach lo cortègi. E lo sorire als pòts. Per un còp que l’Antòni lo podiá satonar sens crentar de prene un carpan, per un còp que se podiá passar los nèrvis sens que sa maire escampèsse las mans, ne profiechava. (La Paciència, I.E.O., 1968, 53)
19Las expressions d’Alienòr — « De qu’ai fach al bon Dieu per aver d’enfants tan penibles » son ben las de la mamà a prepaus de Danís qu’èra ieu, e mai se lo ton èra pas totjorn a l’ostal lo de la galejada (« Monsur Roqueta, vos escoti pas pus », fasiá amb l’accent setòri la vièlha Peroneta, la vesina de l’estatge en dessús, en fàcia de Rogièr Capèla, e dejost los sols cagadors de l’immòble, aquí ont mamà montava lo ferrat. Tot es vertat e tot es faus, dins « La Maleta ». Èra pas vertat qu’Ives foguèsse lo darrièr a l’escòla, mas Tatà Loïsa es plan Tatà Loïsa, emai se me cal imaginar Puget Tenièrs e Menton al Mans, qu’Ives a fach d’un sol viatge familial doas novèlas. Lo raconte m’es dedicat — Per Joan Larzac, en sovenir de Menton, del papà e de la mamà qu’al lièch parlavan òc e que los entendiam del nòstre. (I.E.O., 1968, 67)
20Contunhàvem de passar las vacanças a la Sèrra — ont nos trufàvem de la tatà quand recitava las litanias dels sants e non pas del sant nom de Jèsus coma lo narrator de Lengadòc roge (202) crei d’o se rapelar — « pié pou nou », « pié pou nou ». Era lo temps qu’Ives, al colègi, fasiá ja a dotze ans lo professor d’occitan per remplaçar Robèrt Lafont, e a quatòrze, a la Savoyarde, lo monitor que ieu reguitnavi quand me comandava, e qu’en nos contant d’istòrias amb lo talent fòl qu’aviá pres de l’abat Beceda, lo director de la colonia, apreniá son art de contaire. Lo badavi, marronant de lo veire me daissar luònh en rèr, e m’escapar, coma a la barraqueta de Madama Delàs quand fasiam a nos amagar.
21Mas lèu nòstras dralhas, parallèlas e entremescladas, enrègan una autra istòria, dins l’accion occitanista e la fe en Dieu totjorn retrobada dins la fe encara mai dificila dins l’òme, l’istòria dels fraires Roqueta e de Maria Roanet. Dins A cada jorn son mièg lum, Ives, me cita pel primièr còp retrospectivament, e pel darrièr còp dins son òbra, jos lo nom de Larzac :
O de Larzac : ‘Doça memòria de ton Nom. Siás aquí invisible. Doça memòria de ton nom. I a pas qu’una ora dins lo monde’. (Letras d’òc, 2015, 27)
22Es un adieu tanben a Max Roqueta, que li faguèt descobrir a Silvanés çò que sentissiá dempuèi longtemps, pregant amb las paraulas de Claudel o de Max, e, lo citi :
Un temps per lo desir. L’autre es l’etèrne. E portam ta memòria. (« Sola Deitas », Òbra Poëtica, I.E.O., 1986, 31).
Fraires, e fraires dins la lucha coma en poësia
Del ventre e de la tèrra
23Es de l’epòca que nos metèrem a parlar pas qu’en òc al papà e a la Mamà, Loïs e a Maria, que dati lo terminus a quo de nòstra novèla frairetat. S’èra cercada tot un temps, mas èrem venguts bessons. I aviá pas pus dos ans de decalatge entre lo calendari d’Ives e lo meune.
24Los camins qu’aviam preses nos desseparavan pas pus. Un còp ieu, un còp el, nos relançàvem. Coma quand un jorn l’anèri quèrre pels camins de Sant Clar, qu’aviá quitat l’ostal sus una scena amb la familha e qu’aviái paur que tornèsse pas. O coma quand, apiejats a las pèiras del Mòl, fàcia a la mar, assolidèt ma vocacion, quand trastegèri a la darrièra virada. Èri estat enfant de còr abans el, a St Josèp de Seta, ont ma maire m’aviá ramenat de la montanha, a la fin de la guèrra. Ara me sarrava d’el, descobèrta que la li deviái, mon occitanitat.
25En remembre d’Estòqui (1956) es la resurreccion d’un verd paradís perdut, vengut a l’estat d’Erbas baujas (1954) : « Mon enfància partissiá a bocins », e lo païs tanben. « Aquelas espingadas » son l’adieu a l’enfància. E la Barta floriguèt, per Molin. Mas per Ives ? E ieu ? Aviái 18 ans, el 20. Èra la guèrra d’Algeria.
26Ives aviá Lo mal de la tèrra (1959), e lo del cèl. Qual sap s’èra a la capèla del pichon Licèu de Montpelhièr, o ja de Sant Bonet de Galaura ? Aviá interromputs sos estudis de letras classicas que menava cotria amb de cambaradas occitans (Crestian Laus) o africans (Malikité). Una experiéncia mistica, que tornarà viure dins la contemplacion carnala de Maria, sa femna :
E ieu t’espii. E tot d’una / aquò’s coma se « lo gas èra baissat tot blu / se, d’escondons, del dormitòri èri sortit / e que tota la nuèch agèssi pregat / dins la capèla del collègi / lo Crist palle e vermelh, lo filh / de la maire de las dolors » (Lo Cant dels millenaris, Cap l’Òc, 2013, 25).
27Dins del Grand Semenari d’as Ais, ont amaduravi ma vocacion de prèire, e ont aviái tornat fondar un « Rodelet Provençau » escantit dempuèi lo temps de l’abat Petit, seguissiái son caminament occitanista e amorós. Ives aviá represa e capitada sa licéncia, amb son professor genial de grèc, Rossèl, qu’èra tant anticlerical coma sa filha venguèt integrista. Es el que m’aviá fach passar l’oral al bac en 56 (reconeissiá que los escolans del canonge Pedrico del pichon semenari èran los pus fòrts). E me carpinhèri pus tard amb Elena, « la Rossèla », qu’aviá fondat Una voce.
28En 58, partiguèri al grand semenari de St Sulpici… Pensi a çò que deguèt sentir lo papà, e qu’Ives ne farà un poèma :
Quand son enfant prenguèt lo trin / de 21 oras 14 cap a París via Lion aquò’s el que donèt la via e passèt la despacha al pòste 1 de La Peirada per dire a Gaston / que tot èra normal… / ni pel mal / que li veniá pel ventre a causa de la bòria qu’aviá quitada tanben / per trapar de trabalh / a Seta a la companhiá / trenta ans aperabans (Los negres siam pas sols, 4 Vertats, 1972, 3).
29Dins de París, servissiái tot còp de segretari a Ives, que sachèt pas jamai picar a la maquina, coma ieu sachèri pas jamai menar. De dècas que nos fasián tot còp dependre un de l’autre. Me soveni d’aver dactilografiat son diplòma d’Estudis Superiors sul Païsan de París, d’Aragon (1961), e son Josèp Sebastian Pons, per las edicions Seghers (1963).
30Anava devenir en 62 cap-redactor d’Òc, que li aviá l’an d’abans refusat un article : « Comment vont les études occitaniennes ? - Très bien, c’est tout le reste qui va mal. » De mon band, en 61, dins una automobila que m’aviá pres en estòp entre Seta e Montpelhièr un jorn de vacàncias, aviái « encloscat » lo menaire, que se trapèt èsser un representant de las P.U.F, sus l’existéncia de la literatura d’oc, e m’aviá prepausat de n’escriure una per la colleccion Que Sais-je ? Foguèt lèu bataclada, entre los corses a l’Institut Catolic ont fasiá propedeutica e la caminada de N.D. de la Gara, dins lo XIIIen, ont animavi los joves de la parròquia (ten, me tòrna que ma sotana negra me valguèt croac sul camin del metrò !). Ne recebèri l’an d’apuèi un exemplar a Ghazir — e un de Sola Deitas, mon primièr recuèlh de poèmas, - « sans valeur », aviá marcat Ives a l’intencion de la dogana.
311962, es la fin de la guèrra d’Algeria, qu’aviái esperada per partir al Liban coma professor de pichon semenari. D’aqueles dos ans, quand recuperarai ma correspondéncia amb mamà que Maria Roanet ven de destoscar dins un tirador de la Sèrra, poirai sai que retrobar lo fial de ma recèrca espirituala, parallèla a la de mon fraire. L’èri anat veire amb Maria e Laurençon, a Ancenis, ont èra estat nommat professor e militava a l’Accion Catolica obrièra — una experiéncia que li valguèt d’escriure « Mèrda a Vauban » (editat en 65, dins Made in France. Tot legissent La Paciéncia, escrich en 61-62, poguèri comparar amb l’abat Ricard e l’abat Florent d’aquel primièr recuèlh de pròsas, los prèires qu’Ives e ieu aviam coneguts (e s’i mesclavan los amics pintres), coma èran, o transfigurats dins sa recèrca d’una Glèisa renovelada. La del Concili que Joan XXIII aviá convocat.
32L’abat Dejean de nòstre temps d’enfants de còr e del temps de l’adolescéncia d’Ives coma « federal » del Movement Catolic de l’Enfància aviá celebrat en 59 a Besièrs son maridatge amb Maria Roanet. A fauta de veire Ives prene lo camin del semenari, i m’aviá mandat ieu. Planhi que mon fraire aja pas poscut coma ieu seguir son viratge d’una teologia pre-conciliària rigida a la de Vatican II. Sas relacions amb el se refriguèron quand las meunas se rescaufavan. Mai que mai quand, aumornièr del carmèl de Seta, se dobriguèt a la critica biblica e a la teologia de la liberacion. Quand fau lo compte, es de milions que donèt a « Offre-joie », per m’ajudar a faire jogar ensems los enfants musulmans e crestians, e, quand agèron grandit, a li faire rebastir las arroïnas del Liban. Un jorn, li ofrirai un calici que me cedèt Mossa, lo facteur-cheval del païs del Cèdre.
33Mas tornem justament al Liban, en 1962. En agost, aviái entraïnat Pèire Emmanuel a l’estagi de Bedarrius. Èrem en plenas discutidas sus Occitania amb Domenach de la revista Esprit, e ne deviá venir parlar amb ieu al Liban. Es coma s’èra ièr. Daissi Ives cap a la crinca de la Sèrra, e davali de l’autre band, tot sol, cap a Dordon e al molin de Laur. A drecha lo camin escala cap a Confolèus. A esquèrra, la primièra veitura que passarà me menarà cap a Mediterranèa. Embarcarem a Genova, e lo batèu va mancar taular entre Caribda e Scylla.
34De Ghazir, escambiarai amb mon fraire tota una correspondéncia ont posèt aquela meditacion sus La mòrt del Crist que publiquèt dins Letras d’òc en 1966. Aviái totjorn dins ma cambra lo Crist marin, de Pèire Francés, coma una icòna que i cremava davant un pichon calelh. Quand li escriguèri tot destimborlat que somiavi la nuòch de rasigas indo-europencas, me rassegurèt, fòrt d’èstre passat per aquí : « As ton certif dins la pòcha ! ».
35De son adolescéncia setòria e de sas aventuras bartassièras en defòra del mitan parroquial, aviái partejat amb el son que las partidas a la baraqueta de Masèl. Aracil, lo filh del roge espanhòl… “Albèrt e Pèire èran pintres…” (Lo Mal de la tèrra, 1959) Era tot un mond que veniá cap a ieu a travèrs l’amistat de Pèire e sa recèrca artistica que lo fasiá se sarrar, galòi e tragic, del sacrat.
36Acabat nòstre temps de « destacats militars » al Liban, l’armada nos volguèt far far tres meses de classas en junh 64. Mon fraire m’aviá ensenhat lo biais qu’aviá trapat de se far passar capbord, coma Pèire, çò que faguèri al Val de Gràcia. Me marquèron en « congé libérable », e en esperant me deguèri presentar regularament a la casèrna de Seta, ont Pierrot Francés me menava dins sa 2 CV lo temps de signar sens saludar degun, que sabiái pas reconèisser un oficièr d’un segonda classa. Laurençon, el, que m’èran venguts presentar a mon arribada del Liban a la gara de Seta, sabiá ja reconóisser totas las marcas de veitura, e li aviái ensenhat a dire « Allah o akkbar » en passant lo chipelet a la mòda orientala.
371964 foguèt l’annada de la crisi a l’I.E.O. entre los “culturalistas” e los “politisaires”. Lafont aviá butat Ives contra Castan e Manciet, puèi s’èra desconflat, e Ives donèt sa demission. Lafont çai demorava en sota-man, en ieu prenent lo Sector Literari e Jaurion e Danisa Imbèrt fasent virar lo Sector Pedagogic.
38L’I.E.O. anava èstre privat de sa revista, Òc, recuperada pels culturalistas. Aviam avut lo grand prèmi de las letras occitanas, Ives e ieu, en 62 : ieu per Sola Deitas (publicat en 63 amb revirada en francés d’Ives Roqueta), e el per La Paciéncia, que lo jury aviá preferit al Libre dels grands Jorns. Mas Ives abans de quitar Òc faguèt passar en primièr l’edicion del cap d’òbra de Bodon, e La Paciéncia deguèt pacientar fins a 64. Consacrèri de mon band dos importants articles, sus Bodon en 65 (Viure n° 1, 1965, reeditat a l’iniciativa d’Ives Roqueta dins J. Larzac, Bodon mai que jamai, C.I.D.O.-Gavaches, 1995), e sus Manciet. Ives e ieu escriviam desenant dins Letras d’òc. E dins Viure, qu’aviam fondat en 64 amb Lafont. Trabalhàvem dempuèi 62 al Comitat Occitan d’Estudis e d’Accion. Aviái dins l’ase de far tornar Ives a l’I.E.O., çò que capitarai en 68.
39Encara un an de teologia a Sant Sulpici, e foguèri ordonat prèire en 65. Pèire aviá dessenhats mos imatges d’ordinacion. Ives aviá pas avuda de son Academia la permission de çai venir d’Ancenís, qu’auriá obtenguda s’al luòc de me far curat lo convidavi a mas nòças. Mas nos èrem poscuts trapar a l’entarrament de la « mameta de las cocòtas », coma disiá Laurençon, a La Folhada ont fasiá la cosina de l’escòla liura. Nòstre oncle Pèire, clèrgue de sant Viator, n’èra lo director. Me tòrna aquela certitud que m’èra venguda dins lo trin, pendent lo viatge dins de París : lo que me manjarà, aviá dich Jèsus, morirà pas per totjorn. E fasiái lo compte de quantes de còps aviá comuniat, e ieu a costat d’ela !
401965 : Cal legir dins « Einfürung in di Florida » (Obradors, n° 2, 1969, 45-94) aquel afar del crime de Seta qu’Ives ne faguèt lo prelud al « desmainatjament del territòri ». Ives parlava de l’Occitania coma bronza-cuol d’Euròpa. « Tot es invencion pura. O juri, e mai ieu ». Tant val dire que tot èra testimoniatge ocular — e mai ieu, « un companh d’Ives que dison qu’es curat. » Encara una pròsa qu’auriái poscuda escriure, mas èri pas a sa plaça, amb son estilò dins quauqua circonvolucion de sa cervèla : « Perqué sas l’alemand ? demandèri. - Un briconèl aital. Es vengut indispensable de saber l’alemand se vòls saber far de teologia. — Cresiái, ditz Ferdin, qu’aquò se fasiá en latin. — De davant, mas ara es mai que mai en Alemanha que se fan las recèrcas, se fas pas d’alemand, siás cocut ».
41Èrem ataulats sul bòrd del canal… Es que pensèri a aquel autre cafè, a La Sala, après la desbranda de l’I.E.O. ? « Paura femna, paure curat ! » fasiá Bodon. E de me contar que me metriá dins son novèl roman. Mas aqueste còp, i me deviái pas reconóisser, au mens dins lo curat de Fontcotut. Qual sap ? Lo Libre dels Grands Jorns (1965) es que seriá pas estat lo d’un sòmi avortat ? Dins Lo Poèta es una vaca (1967), lo notari finís qu’o manja tot de las bòrias a l’entorn de la Sèrra d’Ives.
42Téner fins a 1968 ! « Lo Vietnam es luònh, disiá » (Roërgue, si, Letras d’òc, 2009, 57). E ieu en 1967 : « Ai pres lo drapèl roge a l’òme de la gara. Saupèri pas ont lo quilhar / al còr de mon enfància… V coma Vietnam, V coma Victòria ». (« Creacion a Tolosa », Òbra Poëtica, I.E.O., 83-84). Dins l’Òda a sant Afrodisi, Ives sòna totes los anticolonialistas a la rescorsa, de son amic Malikité a « aquel grand salòp de Damato que dempuèi mai de quatra ans m’a pas jamai escrich quand seriá qu’una sola letra » e totes los occitanistas de bric o de bròc, — « e Joan Larzac qu’es dos còps mon fraire ». Pas que dos còps ? Es vertat que siam maites fraires dins la lucha. I a Max Roqueta, tanben, e pensi a la visita que ieu li faguèri a son burèu de medecin de la securitat sociala per lo remetre en corsa. Una « occitanoterapia » del poèta, — mas Ives pensa benlèu a Lafont, lo teorician que me soveni pas aver vist pegar d’afichas amb nautres : « Un jorn siam montats dins sa cambra / l’avèm pres per la man, l’avèm fach davalar, pels escalièrs, coma los grands malautes / l’avèm fach sortir per la pòrta / e rescontrar un fum de gents / li avèm aprés a parlar clar… » (Los negres siam pas sols, 1972, 6). Dempuèi 68, Ives èra tornat a l’I.E.O. en pòste de responsabilitat, e ieu, dins Messatges e dins 4 Vertats, te’n sovenes, Miquèla ? recampavi tant los possibles poètas coma los biaisses de dire occitans dusca dins l’argòt en espèra de drech a la paraula.
Ja ençabàs los flumes de Babilona los jovents son aiga la menan pels prats sens pas cap de respièch per nòstres cants d’exilh (Roërgue, si, 1969 ; reed. Letras d’òc, 2009, 80) :
L’estrangièr del dedins (4 Vertats, 1968) s’escriviá a quatre mans.
Prèga, frairòt, rapèla-ié lo temps qu’èrem per sa justícia, fa pas jamai qu’un an. (« Orate Fratres », Messa pels pòrcs, 1972 ; reed. Letras d’òc, 2009, 21)
… es coma se disiá, ja : « … l’an que ven farà pas que cent ans… ». Lo temps aviá virat, e nautres amb el.
43Lo Petit Livre de l’Occitanie, e mon article dels Temps Modernes, « décoloniser l’Histoire », avián pas paregut en 71 que ja s’amodavan de novèlas despartidas, entre los nacionalistas de l’I.E.O. e de Volèm Viure al Païs, — los fraires Roqueta tractats de populistas, e los regionalistas de Lucha Occitana, tractats de sucursalistas que volián impausar la rega de R. Lafònt a un I.E.O. d’intellectuals marxistas. Lafont s’excluïguèt de l’I.E.O. e despleguèt a partir de l’universitat de Montpelhièr en 1981 la telaranha de l’A.I.E.O (Associacion internacionala d’Estudis Occitans). Aviam totes fach la pre-campanha de Lafont per las presidencialas de 74. Ives aviá lançat en 77 la peticion per l’occitan lenga nacionala, e Maria Roanet aviá desrabada sa signatura a Mitterrand. En 81, faguèrem campanha per el. Ne foguèt pus jamai question. Lafònt se vesiá venir son ministre de las regions. Los occitanistas obtenguèron de pòstes, lo militantisme crompèt un chut. « Comment va d’èstre vestit de rebellion ». Ives nos vesiá « vestits de lusèrna, verds de colèra, en armas coma de « castanhièrs ». Vestits de lusèrna, per tornar nàisser ? Mas aquel poèma datava de Roërgue, si, del temps de mon « Refús d’entarrar ». Nàisser dos còps coma a Seta se morís dos còps… « del ventre e de la tèrra » ? O fumar las mauvas, coma Nèlli en 81 ?
Lo fuòc es al cementèri
44Boti als cimèls de nòstra poësia aquel « entarrament a Carcassona », lo de Renat Nèlli : Lo Cementèri dels Inocents (1982), marca per Ives e per ieu lo començament d’una vida après la mòrt de nòstre occitanisme. Un Refús d’entarrar (Ardouane, 4 Vertats, 1970).
– Es fach, diguèri.
– Es pas jamai fach, cridèt Joan. […]
– A supausar que li agèsson fach quauque monument de quicòm, ont estimatz que lo caldriá plaçar ? En vila ? A l’entrada del bòsc ? (« Lo cementèri dels Innocents », L’Escritura publica o pas, I.E.O., 1988, 273 et 281)
Per ieu, « lo » bòsc pòt pas èstre que lo bòsc comunal, o lo de nòstra sèrra, al Pont.
– Fàcia a la Glèisa, diguèt Jòrdi. El dedins. (Ibid., 281)
45Siái ieu qu’aviái fach l’entarrament a la glèisa, coma tantes n’ai faches o ne farai d’occitanistas amics. De Còrdas, en 87. De Xavièr Azemà en 2011. E de de Ressaire, l’an de davant, a l’escapada, al cementèri, après los sermons dels francs-maçons, a la demanda de sa veusa, a Banhòus ont los aviái maridats.
46Nèlli o aviá volgut aital. Nos èrem un pauc mai afrairats, dins lo temps qu’adobavi l’edicion a cò de Messatges de son Òbra Poëtica. E coma Ives, son disciple ben aimat, a travèrs la profession de fe catara, m’aviá desacaptat una fe crestiana que cercava son espandi. L’aviái acompanhat dins son encaminament, coma aviái acompanhat los darrièrs jorns sus la tèrra d’Enric Espieut en 1971. Enric que dins son deliri vesiá una granda fèsta en l’onor d’Ives, plena d’armonias angelicas…
– Totes los poèmas dison la mèma causa : Es plan mòrt / Joan del pòrc. Mas me fa pas pus paur.
– Non, entendèri dins mon esquina. Lo qu’aviá cridat èra un jove que veniá de passar just la pòrta… Non, diguèt, l’escotetz pas, los escotetz pas, cap ! O vos vau dire ieu çò que dison sos poèmas a totes, e sos poèmas d’el, e las sornetas dels vièlhs, e las cançons e las musicas sens paraulas de sas femnas. De poèma, aqueste a rason, n’i a pas qu’un. Lo que quauqu’un aviá escrich en letras grandas amb de cauç, sus la paret d’un autre cementèri, al ras de la rota granda. Teniá en doas paraulas !- Occitanie Libre. — Òc, en francés, coma se lo qu’o aviá escrich [Jaume Ressaire, justament] lo vos aviá volgut escriure a vautres mai que non pas als seus. Mas nos èra plan egal a nautres. Tant trapèrem aquel estiu de papièr, de murs, de quitran de rota, de plumas, d’estilòs a bilha, de gredons, de tencha, de cauç, de color, de sang, de pissa o de fotre… — Me soveni, diguèt l’òme — Tant de còps o calligrafièrem, dins nòstra lenga e dins la de l’autre… Lo jovent s’èra mes a tustar sus son pitre de sos punhs barrats — Escotatz : Occitanie libre. Occitania liura… L’idèia me venguèt que d’enlà de pels ostalses anava montar sul ritme donat pels joves, lo bruch dels pades entretustats de las pobèlas trucadas per de bacinas coma de caissas claras lo crit dels autres. Mas venguèt pas. (Ibid., 284-287)
47En 82, justament, per quitar la plaça a de pus joves, Ives e ieu demissionèrem, Ives de President de l’I.E.O., e ieu de Vice-President del Sector literari. Per ieu foguèt l’entarrament dins l’oblit, la damnatio memoriae. Ieu qu’aviái publicat tant d’autors degun m’a pas encara ofèrt de publicar lo segond tòme de mon Òbra occitana, que s’es espessit de recuèlhs inediches, l’equivalent del primièr (1986). En 88, faguèri passar encara L’escritura, publica o pas, d’Ives, dins la metèissa colleccion. Lo C.I.D.O., qu’aviá fondat a Besièrs en 74, après l’exposicion Mila Ans de Literatura Occitana, l’ocupava desenant. I aviái presa ma part, e nos donava l’escasença de novèlas collaboracions, duscas a mon exposicion sus Mila ans d’Art Occitan en 89. Aital contunhavi de m’arrestar a son ostal a Besièrs coma dempuèi 1965 en montant de Montpelhièr per rejónher los joves de l’aumornariá a sant Ponç, qu’èran tanben lo grop de V.V.A.P. Mas tre 1988, marcat de tres viatges, al Brasil de Dòm Herder Camara, en Palestina annexada per Israël ont retrobèri mon companh de Sant Sulpici Elias Chacor, e al Liban en plena guèrra civila, mon orizont foguèt lo Mejan Orient : un darrièr camp amb los joves del Somalh, e tres colonias de vacanças pels enfants musulmans e crestians reünits, que finançarem gràcia a un apèl al ancians dels camps « Soleil et Joie ». Un jorn mon nebot Francés, testimòni del trabalh de reconstruccion operat per « Offre-joie », e i entraïnarà Ives a çai venir veire mas frèscas de Tripòli : « Es Mère Teresa ! », disiá en parlant de son oncle. Èra en 2005, l’annada de l’assassinat d’Hariri.
48Aviam perdut lo papà en febrièr 85, al Pont de Camarés. O aviam pas dich a la mamà, qu’aviái plaçada a cò de las pichòtas sòrres, a dos passes del Centre sant Guilhèm, mon Q.G. occitanò-teologic del Clapàs, mentre que se sonhava son òme a l’espital vesin. Li aviái dich solament qu’aniriá pas plan luènh. « Ieu tanben », m’aviá fach, coma s’o aviá tot comprés. Era a la velha de Totsants 84. E Ives que l’aviá velhada aquel jorn me i èra vengut dire al pichon matin qu’aviá passat. Una sòrre vietnamiana s’extasièt a son entarrament, ausissent dins la capèla de l’ospici, « O Magali ma tant aimada » en guisa de Libera-me. La mòrt e l’entarrada del papà al Pont, en febrièr, Ives l’a contada dins Après lo paire (1985). I parla d’ieu, encara. Balha sa version. Tot es vertat, poëtizat a pena :
Dins l’uèlh de mon fraire Joan passa coma una jòia : ‘Encara ièr mangèt, beguèt, parlèt / Se volguèt levar per tastar al pan e als evangèli, per reglar sos afars tanben. / Ara que çai siás (mon fraire ritz / lo rire li va plan) / l’agulhaire / sap que pòt donar la via.’ / Sul fuòc, grand bolh, la sopa de miègjorn / desparla tanben, per son compte […] El, del fons de las tubas / ont es dintrat, sul pic : ‘Fai-me pissar’, me tòrna. Mas res es pas vengut. / A li prene la man (pel bòsc passar) me siái sentit lo primièr de ma raça / amb pus fòrta que tot / l’enveja d’engendrar […] Te mentigas pas. Sos raufèls son l’anóncia per tu tanben / d’un desastre sens nom. […]
E ieu, e ieu, e ieu ?
A la glèisa, mon fraire ditz / las formulas del grand passatge. Sa paraula me mena en plen mitan de ieu / aquí ont mon paire / s’abança coma un rèc […] Ela es aquí. Siái mai dins l’òrt. Me’n vòli de tot çò / que nos siam pas dich / Te’n vòli de totes los saupre-fars que te gardères.
E ieu cossí !
Siái ara lo pus vièlh de la raça.
49E ieu dempuèi qu’Ives me quitèt tot sol, sens autra descendéncia que los que Dieu de mas paraulas a la vida eternala. L’òrt, es lo del matin de Pascas, amb Magdalena… Noli me tangere. Mas vai-te’n dire a mos fraires que monti cap a mon Paire e al vòstre de Paire. O me tòrni dire, ara que lo pus vièlh de la raça siái ieu.
50Ai una autra version de la mòrt de nòstre papà. Mas es tròp tard. Daissi a la version d’Ives sa plaça de vertat poëtica, de version oficiala. La meuna es pus banala. Fasiái un cors de teologia quand mon paire me telefonèt (o me faguèt telefonar per tatà Joana, sa garda-malaut) que venguèssi, qu’èra al pus mal. « Non, pas sul pic. Deman matin. » Coma se caliá qu’Ives posquèsse li dire en camin, dins sa clòsca — pas que lo subre-lendeman, quand o aprendriá a son torn : « Garda ton buf, espèra-me. ». Un meune estudiant, Georges Thomàs, s’èra prepausat per me menar al Pont en veitura. Quand arribèri, papà me mandèt efectivament a cò del notari, a la Pòsta. « A quina ora vòls que digui la messa ? — A quatre oras. Vai-te’n o dire a « las vesinas ». Dinnèrem. Quand agèrem totes comuniat, declarèt : « Ara tot es reglat, al temporèl e a l’espirituèl ». E puèi : « Sòna Ives, diga-li que venga deman d’ora ».
51Lo demai, Ives l’a escrich, es pas pus de faire. Mas çò que pòdi ajustar es que per ieu — o contèri cent còps quand l’amistat permet las confidéncias e que tomba sus la mòrt que nos espèra totes — « lo pus bèl jorn de ma vida foguèt lo de la mòrt de mon paire ». Desenant, coma la femna d’un meu amic occitanista en fasa finala, empetegat dins lo pauc que sabiá de catequisme, e que li demandava : « Cossí òm fa per morir ? » poiriái afortir : « As pas res a far, es tot simple, diguèt : i aurà tot lo comitat d’acuèlh ». Ieu sabi que i aurà papà. E Françon. E Ives.
52M’aviá dedicada aquela pagina. Mas legiguèri totas las que me mandèt apuèi coma se m’èran dedicadas : un dialòg espiritual e dins lo sègle. Ives retrobava amb Nasreddin, e Armistici, lo ton que tant agradava a Nèlli, lo de « L’Antipetitserpentigraf » e de Lo peis de boès dins lo metrò e « La Maleta » (Made in France, 1970), mas aprigondissiá de mai en mai son « tan pauc de fe » que siaguèsse. Mina de res, tre 85, dins Lo Filh del Paire, nos ofrissiá una teologia ja pòst-catara. Coma s’aviá legit los pus modèrnes teologians de la mòrt de Dieu que questionavan ma pròpria poësia (Requiem per lo suicidi d’una idèia) e ma recèrca bíblica : « Dieu ne podiá pas mai : ‘Bogre d’angèl, espetèt. Bogre d’ase ! bogre de pur esperit ! comprendràs donc pas jamai ren ? Èsser juste dins, per e amb mon filh, aquò càmbia tot ! Aquò càmbia la fàcia del monde !’, tornant prene son alenada : ‘Aquò me cambia ieu, del tot al tot. Arrèsti pas de cambiar, e i ganhi !’« .
53En 88 i agèt Dels dos principis. Et quibusdam aliis, ai ajustat alara en biais de responsa, dins un poèma meune, inedich. Mas citavi ja Cathares (1991) dins mon cors sus Le Christ, l’Esprit et les religions du monde, en 1998 :
« Es que se pòt èstre quicòm mai que catar ? » demandava Josèp Delteil a Ives Roqueta. La question del mal tòrna en fòrça al s. XX, e òm se desbarrassa pas tan lèu de l’ipotèsi dualista que se poguèt faire al s. XIII en impausant per lo mal (l’inquisicion) la doctrina que lo mal existís pas realament, qu’es pas imputable qu’a la corrupcion de la volontat dins la creatura se desvirant del ben […] Òm saupriá pas pus s’acontentar de disculpar Dieu d’una creacion imperfacha se l’agach portava pas sus l’avenidor per un pus grand ben. […]
Lo Paire anonciat per lo Crist es Autre que lo que presidís als jòcs estonants de la matèria. Es lo Paire dels esperits que son amor es tal que pòt pas qu’adoptar coma sos filhs totes los esperits embarrats dins un còrs, en exili.
54Li mandèri mon cors de 2002, sul « Desliura-nos del mal ? » e lo de 2005, « Segon las Escrituras ». Dempuèi 1996, Ives e Maria s’èran fixats a la Sèrra. Nos vesiam mens sovent. Los enfants qu’aviam carrejats a las manifestacions sul Larzac avián grandit. Laurenç fasiá son torn del mond a la vèla quand papà moriguèt.
55L’amistat del poèta francés Gil Jouannard nos val encara de nos anar passejar, Ives al Maghreb, e ieu pus tard a Baghdad en 2002, per far una conferéncia sul folklòr occitan e los mits babilonians, quauquas setmanas abans la segonda guèrra del Gòlf. Faguèri escala a Praga. Ai notat sus mon guida toristic aquela convèrsa amb un Israelian que parlava un francés quasi impecable : « Es que faretz la patz ? li disi. — Òc, a la fin. — Mas lo problèma de las colonias ? La tèrra es pas d’eles, es nòstra. — Volètz descaçar totes los Palestinians ? — Solid. — Auretz lo mond contra vosautres. — C’est nous qu’on domine le monde (verbatim), aquò’s pas vautres. O doblidetz pas ».
56Aviái pas doblidat qu’Ives, el, dins Argerianas (1994), nos fasiá part tre 1993 de sos escambis entre berbèrs e occitan sus l’eime dels colonizats. E mai que mai de sa descobèrta de l’Islamisme radical, qu’èra pas incompatibla encara amb la tolerància pel crestianisme :
Sètz pas coma los Josius qu’eles solhan la tèrra […]
Mon fraire, mon fraire, mon fraire… Lo chèfe es tornat, me pren sus la terrassa.
– Supausi que mon collaborator vos a dich que quand seriam un estat islamic, o abrasucarem tot.
– Totes los signes del cristianisme, de la romanitat, de la paganitat, òc, òc, o m’a dich. — E ben, sabètz ara un pauc melhor ont ne siam, e quane trèrra-tremol nos risca d’arribar. (Gai Saber, 1994, 65 e 74)
57En 1999 Ives actualiza tragicament son Òda a sant Afrodisi : aquò dòna Lo Cant dels Millenaris que tèni per lo poèma pus fòrt del sègle XX. I anticipa — e i despassa — Dieusses primièrs. Mas s’arrèsta davant l’entre-devoriment universal de l’amor que Deltelh lo paleolitic engolissiá amb delícia ferocitat :
Alara, diga-me :/ del nom de quana fauta, del nom de quana lei violada / l’èrba, la fuòlha e lo ramèl / crussissián dejà jos la dent / dels dinosaures e la carn e los òsses / dels chapaires d’èrba cricavan / jols caissals dels manjaires de carn ? (Cap l’Òc, 2013, 11)
58Lo despassa, remontant dins la regression fins en deçà dels sauts qualitatius entre la consciéncia malurosa, lo sang, la saba e lo mineral, dusca a la naissença de Dieu, sa rara co-eternala — l’origina es al cap del camin — amb lo futur, amb Jèsus.
Anem, bota, Joaneta / sòrre de Lazara / fai la cosina, vai… per ton òme e tos tres filhs, aprèsta lo repais / son eles Lo de Nazaret / que per eles, sus la taula, vas metre / lo pan de la necessitat / lo vin que nos tòrna lo sovenir / dels bonurs que los aviam perduts. (Cap l’Òc, 2013, 23)
‘E me lèvi’, Ives ditz a Maria, ‘ambe / l’eternitat al ventre / qu’aquò’s per tu, amb tu e en tu / e a causa de tu, e a causa / d’aqueles dos, de filhs / per tu donats, que me fan paire / Mon bonur fa pas qu’agusar / mon talent d’un totjorn ont siam / onte siam totes emplonsats’. (Cap l’Òc, 2013, 27)
59Aital transpausa la doxologia al nivèl de « l’amor / tant talament terrèstre » qu’es lo signe sacramental de l’autre…
E pr’aquò çò pus dur / nos demòra de far / un puèi l’autre, un puèi l’autre / e duscas al darrièr : / Nos va caler aprene — escrich tres còps, en majusculas — / a desesperar pas nòstres filhs. (Cap l’Òc, 2013, 39)
60Èra tanplan d’aquò que ieu tanben voliái parlar, quand escriviái, sus la fin del primièr tòme de mon Òbra poëtica :
Tot faire per tu / e tot èsser dins tu / traversar l’invisible / te veire / e regretar / — ara pas alara — / pas qu’una causa / d’o poder pas dire / a mos frairons (I.E.O., 1984, 425)
Reires solelhs bessons
Esclòps despariats per esperar Nadal
61Mon Occitania es lo mond serà lo titol del darrièr recuèlh de ma plèga d’inediches, escrich après la destruccion de la novèla torre de Babèl, a Manhattan, en 2001. Mon rèire-solelh. Per Ives, au mens, una entre-lusida. En 2005, m’expedia Lemosin’s Blues, dedicat a Jean Dubernard, amb aquel ajust manuscrit : « E a tu, Joan. Suspresa. Mandi lo poèma en traduccion francesa a La Pòrta. Publicat. E son edicion a Eygun… Me demanda lo tèxte en òc… Lo publica. Es que n’auriam finit tu e ieu amb l’ostracisme ? T’embraci. Ives ».
62Faguèrem encara dos viatges ensemble, en Occitania italiana. Nos i espigolèron a totes dos, a el primièr, en 2010, puèi a ieu en 2013, la crotz de Tolosa, en aur, qu’onorava « una vida per l’Occitania » ; 2010, l’annada de la mòrt de Franceson ; 2013, l’annada de la parucion de ma revirada occitana de l’Ancian Testament, a cò d’Eygun. E de Dieusses primièrs, amb una citacion de ieu, la que Pèire Emmanuèl aviá presa tanben en exèrg de La Face Humaine : « I a pas que Dieu al mond e Dieu i es pas ». Es qu’agèt paur per ieu ? Es que li passèt pel cap, coma a Bodon, la temptacion de m’imaginar en vièlh canonge que serai pas jamai, l’exegèta en fin de recèrcas de l’Ordinari del monde e non pas de la messa ?
63Al canton del fuòc, a la Sèrra, parlàvem sovent totes dos de Dieu, de mas recèrcas, coma parli totjorn amb Maria, sovent al telefon, de l’Evangèli, de la Glèisa de l’endrech, plan arreirada. Fins a l’arribada novèla d’un curat engatjat, del Pradò, practicavan a l’abadiá reviscolada pel Paire Andrieu Gozes. M’aviá avut demandat una revirada dels Psaumes de Laudas e de Vèspras, per la metre en musica. Aviá compausada una « Messa de Silvanés », e Ives faguèt los solòs dins lo disc. Es la que cantèt la corala, lo jorn de son entarrada. Ives Capòni — un setòri — la menava. Celebravi amb a mon costat Andrieu, qu’èra de Bruscas sus Sanctus. Nos escriviam dempuèi mon temps de semenari, son temps de noviciat a cò dels dominicans. Nòstra familha, costat mairal, èra sortida de Blanc sus Sanctus, pus en amont, cap a Confolèus. Èra pas de la banda revolucionària a Cardonèl, qu’aviái mes dins lo còp de « Realitat e Crestianisme » a Montpelhièr, del temps qu’Ives a Besièrs se fasiá dels francescans contestataris. Mas d’èstre vengut la cocolucha dels còrs liturgics l’aviá pas empachat desempuèi de butar dins la règa d’una concepcion declericalizada de la Glèisa. Es la qu’experimentavan tanben los nòstres amics de la Bòria nòbla, del temps que Chanterelle, la femna de Lanza del Vasto, que foguèt la primièra a enregistrar los trobadors, e que son òme, Lanza del Vasto aviá menat un june per sosténer los del Larzac. I avián montat en espectacle o puslèu en « mistèri » lo Filh del Paire.
64Es a l’espital de Montpelhièr ont m’avián operat, qu’aviái mes Ives dins lo còp de mas ipotèsis sus sant Pau. Es al Pont que parlèrem e parlèrem de l’istòria de las sensibilitats qu’an fach la diversitat e malurosament las oposicions de las Glèisas. Apreciava mai que mai en bas de las paginas las nòtas de l’Ancian Testament ont la sensibilitat occitana, trucada per un imatge de Dieu, me fasiá marcar las distàncias que separàvan encara l’Ancian Testament e la revelacion del Dieu jove que meravilhava Deltelh. Quauquas setmanas a penas abans sa mòrt, a l’espital de Sant Africa, passèri tota una matinada a li explicar tot çò que sap ara melhor que ieu de las originas dels Evangèlis e dels corrents entremesclats de la Glèisa primitiva.
65De Dieusses Primièrs, aviái ieu retengut de mon band que Dieu es non pas doble, mas coble, sus la rara de la consubstanciala sofrença… de per son l’Aligança matrimoniala amb l’Umanitat en formacion, dins lo comun emmòtle de l’Amor.
66Ara Ives e ieu siam pas pus bessons. Ai ja dos ans de mai que mon ainat quand moriguèt. E se mesura pas en temps real l’eternitat ont la mar se voja dins la mar e s’emplís de la mar.
67Omelia de la Messa d’A Dieu a Ives Roqueta,
al Pont de Camarès, lo dimècres 7 de genièr de 2015, lo jorn de l’atemptat de Charlie Hebdo (sus l’Evangèli de Marc, 5, 21, 24)
Talithà, qom ! (Filhona, lèva-te !)
68L’Evangèli se soven que Jèsus parlava patés, coma Maria a Bernadeta.
69Tos enfants, Ives, doblidaràn pas jamai ta votz d’aicí, rocalhuda e tendra. Quand parlavas coma Jèsus — amor, colèra o revòlta — aviás pas besonh de quichar sus ta votz. E el tanben quitava pas d’anar d’esbleugiment en esbleugiment, davant aquel mond qu’es una meravilha, dins lo gelibre transfigurat de lum d’aubièira, e mai encara dins la dignitat dels umils e son atissament a viure de faire viure.
70Sabi, Maria, qu’as causit aquel evangèli de la resurreccion de la filha de Jaïre a causa d’aquela frasa que la te siás poscuda dire coma per Franceson, l’autre an : « Ara servís pas pus a ren de desrengar lo Mèstre ».
71Per ausir Jèsus te dire : « Crentes pas. Ajas fe solament ! »
72Lo papà, la mamà, lo fraire, que totara disián : « Veni la prene per la man, per que moriga pas, per que visca ! » ausisson totas aquelas votzes a l’entorn : « Ara de qu’as a desrengar lo Mèstre. Es finit. »
73« Sabi ben, me disiás, Maria, que seriá tròp demandar ». Mas tu aviás enveja de l’ausir te dire, a las aurelhas de ton còr : « Perqué tot aquel rambalh, aqueles plors ? Es pas mòrt, dormís » :
Ò, cossí voldriái qu’Aqueste se siaguesse pas trompat, que nos agèsse pas mentit ! E tu, ma femna, mon amor… (Lo Cant dels millenaris, Cap l’Òc, 2013, 23)
74L’espèras, e l’esperam, e el l’espèra, aquel Talithà qom ! N’i a tantes a nòstre entorn que se trufan de nòstra fe, o puslèu que l’envejan, dusca dins sa negacion… Jèsus los faguèt sortir, per que los que l’acompanhavan, Pèire, Jaume, Joan, lo papà e la mamà, siaguèsson dins lo secret del miracle e lo tengan secret dusca a sa pròpria Resurreccion. Mas, ara que Jèsus es ressuscitat, metèm pas pus degun defòra, lo Papa Francés i nos convida. E d’aicí a la Glèisa d’Hanòi ont Loïs es a la messa, a la periferia de la fe, que dintren, totes, los que aiman, e los que aiman fins a aborrir, car, coma Ives o sabiá, aborrir es encara aimar. « Los que aiman conoisson Dieu. » Lo sabon benlèu pas nommar. Pòdon pas dire coma Ives « Siái de sa banda. » Mas son de son costat. E sentisson Dieu quand davalan dins las caunhas pus amagadas del còr ont i a un briconèl d’amor per quauqu’un.
75Es per aquela rason qu’Ives a refusat tot panegiric a la glèisa. Voliá l’Evangèli, « pas que l’Evangèli », e que son entarrada siaga « un moment d’evangelizacion », de « Bona Novèla » portada a los que quitèt pas de far se quilhar dreches : « Al païs d’Occitania, los òmes ont son ? »
76Talithà, qom ! La filheta se podiá pas desrevelhar qu’en ausissent Jèsus li parlar dins sa lenga.
- 1 3ena estròfa de Mirèio.
Tu, Senhor Dieu de la patria que nasquères dins la pastrilha, enfuòca mas paraulas e dona-me d’alen !1
77Al païs ont totes morisson, ont te se morís, ont tantes de negadisses veiràn pas la tèrra fèrma de Lampedusa mas la lachetat de los que los abandonan a la mar de l’egoïsme collectiu e assassin, tu disiás, Ives, « levatz-vos ! »
78Ont siatz, los òmes de la banda a Jèsus ? Ont siás, Ives ? Ont a ressontit per tu aquel Talithà qom ?
79Son al cèl. « Prègui pas per eles. Los prègui coma prègui los sants de las litanias. Son de santons », los de l’Epifania de 2015, « de sants ordinaris qu’avèm pas saput veire sa lutz ». Sants tanben los que coma tu remaumiavem contra eles nòstras decepcions, sachent pas encara perdonar coma Jèsus perdonava. E n’aviam de còps contra tu, te’n voliam d’aquela teuna rason que desmontava talament las mecanicas del malur al luòc de nos’n tirar. Mas siás « d’aqueles que son venguts sants pel movement imperceptible de l’anma, los enfants prodigues de la fe, los cresents de la darrièra minuta. Pas solament perdonats, mas convidats, vestits d’una novèla rauba blanca, preses per la man e menats cap a la taula eternala ».
80Dins d’amont, Ives, ò ! que sentigam que nos prenes per la man, totes, ta femna, tos enfants, tos pichons enfants, tos companhs de lucha e d’esperança. Vosautres, e ieu, cents còps ton fraire. « Cossí voler quicòm mai… que çò qu’aurai ? »
Dieu èra barbalanc coma los mèstres de las escòlas d’un còp èra.
– Tòrna dire après ieu : Cresi a la re-sur-reccion de la carn.
– Cresi…
– I siás, li diguèt Dieu.
– Aquò’s luènh, ditz lo poèta.
– Non pas cèrtas, grand colhon, diguèt Dieu. Espia un pauc. (Le bel aujourd’hui ? humeurs, chroniques de « La Dépêche du Midi », Castelnau-le-Lez, Climats, 2001, 25 amb en dedicàcia manuscrita « Ton besson », 122).
Dieu s’èra retirat sus la poncha dels artelhs, e quora lo poëta tornèt levar los uòlhs, vegèt que tot èra coma èra abans. (Anthologie de la Poésie religieuse occitane, Toulouse, Privat 1972, 130)
Pour citer cet article
Référence papier
Joan Larzac, « En remembre d’Ives mon fraire », Revue des langues romanes, Tome CXXI N°2 | 2017, 525-550.
Référence électronique
Joan Larzac, « En remembre d’Ives mon fraire », Revue des langues romanes [En ligne], Tome CXXI N°2 | 2017, mis en ligne le 01 février 2018, consulté le 03 octobre 2024. URL : http://journals.openedition.org/rlr/467 ; DOI : https://doi.org/10.4000/rlr.467
Haut de pageDroits d’auteur
Le texte seul est utilisable sous licence CC BY-NC-ND 4.0. Les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés) sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Haut de page