Nawigacja – Mapa strony

Strona głównaNumery5SzkiceNowa poezja tubylczej Ameryki. Ja...

Szkice

Nowa poezja tubylczej Ameryki. Jaka rzeka płynie przez ciało NDN?

New Poetry of Native America: What River Flows through the Body of NDN?
Waldemar Kuligowski
p. 196–216

Streszczenia

Artykuł jest próbą krytycznej interpretacji nowej antologii poetek i poetów wywodzących się z ludów tubylczych Stanów Zjednoczonych. Autor osadza ją w kontekście „literatury indiańskiej”, której historia zawiera się między akademickim archiwizowaniem, literackimi „interpretacjami” dokonywanymi przez nie-tubylczych autorów i autochtonicznymi ekspresjami. Zadaniem tomu New Poets of Native Nations było wypełnienie historycznej oraz kulturowej luki: poprzednia antologia tego rodzaju ukazała się bowiem przed trzydziestoma laty, redefinicji uległy także pojęcia tubylczości i dziedzictwa. Autor sugeruje, że istotne miejsce, jakie w tej obszernej antologii zajmują wątki polityczne, anty(auto)kolonizacyjne oraz queerowe, są dowodem na zaistnienie istotnej zmiany o charakterze tożsamościowym, dotyczącym tubylczej świadomości, także twórczej.

Góra strony

Uwagi wydawcy

DOI: 10.18318/td.2020.5.12

Pełny tekst

  • 1 Wyd. pol. L. Erdrich Leki na miłość, przeł. M. Konikowska, PIW, Warszawa 1998.

1Antologia New Poets of Native Nations wydana została przez oficynę Graywolf Press z Minneapolis pod redakcją Heid E. Erdrich, poetki, pisarki i redaktorki z ludu Odżibwa, z którego wywodzą się także pisarka Louise Erdrich (znana z tłumaczonej na język polski powieści Love Medicine1) oraz Leonard Peltier, tubylczy aktywista i więzień polityczny, od ponad 30 lat (bezskutecznie) wspierany przez społeczność międzynarodową w staraniach o zwolnienie z więzienia.

2Antologia jest zbiorem poezji dwudziestu jeden tubylczoamerykańskich autorów i autorek różnych generacji, stylów, języków i kultur: od Diné (albo Nawahów) z południa Stanów Zjednoczonych, przez Apaczów, Lakotów, Czipewejów, Szawanezów, Krików, Czoktawów, Onondagów, po Inuitów z Alaski. Wyboru dopełniają Craig Santos Perez, twórca należący do mikronezyjskiego ludu Chamoru z wyspy Guåhan (Guam) oraz Brandy Nālani McDougall, Hawajka z wyspy Maui. Część autorów należy do ludów stosunkowo licznych i dobrze rozpoznawanych, inni natomiast do niewielkich, dopiero w ostatnich latach uznanych przez rząd Stanów Zjednoczonych za autonomiczne grupy rdzenne. Genealogia wielu z nich jest skomplikowana, jako że łączy korzenie rdzennie amerykańskie z europejskimi albo chińskimi.

  • 2 H.E. Erdrich Introduction. Twenty-one poets for the twenty-first century, w: New Poets of Native Na (...)
  • 3 Tamże, s. xi..

3Kryterium geograficzne antologii jest zatem jasne, redaktorka chciała zaprezentować twórców reprezentujących autochtoniczne ludy zamieszkujące terytorium Stanów Zjednoczonych, także w jego części pozakontynentalnej. Co natomiast z kryterium artystycznym? Erdrich udziela odpowiedzi na kilku poziomach, zaczynając od, nazwijmy to, poziomu symbolicznego. „Dwudziestu jeden poetów na dwudziesty pierwszy wiek […] – anonsuje we wstępie, po czym dodaje – To jest poezja nowego czasu […] mocarna i subtelna, histeryczna i liryczna, ironiczna i solenna, pełna smutku i radosna, zaprezentowana w trudno definiowalnych ramach, ale powstała teraz, w realiach, w jakich tworzą poeci ludów tubylczych”2. Następnie Erdrich przechodzi do poziomu identyfikacji. Podkreśla, że o znalezieniu się w antologii nie decydował ani procent tubylczej krwi – czyli rządowy, oficjalny kwantyfikator uznania za tubylca – ani rasa, ani geografia. Wielu z wybranych przez redaktorkę poetów ma pochodzenie wielorasowe, liczni posiadają rodziny poza granicami Stanów Zjednoczonych, np. w Meksyku i Kanadzie. Ostatecznie liczyło się to, że „poeta ma ścisły związek z konkretnym tubylczym ludem […] i jest identyfikowany jako «amerykański tubylec» przez innych”3. Innym kryterium było opublikowanie pierwszej książki poetyckiej po roku 2000. Wybór tego roku wiąże się z dużą liczbą publikacji poetyckich wydanych właśnie po tej dacie, większą niż kiedykolwiek wcześniej, sugerującą zatem swego rodzaju „nowe otwarcie” w dziejach tej literatury.

  • 4 Tamże, s. xii.
  • 5 Tamże.

4Poza kryteriami, przedstawionymi w sposób raczej ogólnikowy, warto przybliżyć motywy redaktorki i wydawcy. „To, że kompleksowa antologia tubylczoamerykańskiej poezji nie ukazała się od 1988 roku, jest absolutnie zawstydzające”4, stwierdził w 2017 roku krytyk literacki Dean Rader z Uniwersytetu w San Francisco. Trzy ostatnie dekady były całkiem obfite, jeśli idzie o tomy pojedynczych autorów, nikt nie poważył się jednak na przygotowanie czegoś większego, wszechstronnego, prezentującego złożoną rzeczywistość świata tubylczych poetek i poetów Stanów Zjednoczonych. Nadal w tym względzie trzeba było polegać na wydawnictwach sprzed lat, czasem bardzo wielu. „Osoba poszukująca w internecie najlepiej sprzedających się antologii w kategorii poezja «tubylczoamerykańska» lub «indiańska» jest odsyłana do książek publikowanych, kolejno, w roku 1918, 1996, 1988 i 1984. Jasne jest, że nadszedł czas na coś nowego”5, konkludowała Erdrich.

  • 6 Erdrich dopowiada, że nie idzie wyłącznie o sytuacje z przeszłości: „Byłam świadkiem, jak redaktorz (...)

5Idąc tropem internetowych sugestii dotyczących tego, co „warto przeczytać” i co „przeczytali inni, którzy przeczytali także ten tytuł”, Erdrich dokonała pewnego eksperymentu. Wysłała oto do wpływowych w kręgu mediów społecznościowych poetów i krytyków pytanie o nazwiska współczesnych tubylczych poetów amerykańskich. Otrzymała zaledwie kilka poprawnych odpowiedzi. Większość podawała jednak nazwiska XIX-wiecznych plemiennych mówców albo, co gorsza, „etnicznych oszustów”, używających tubylczych imion, ale w istocie należących do białej społeczności6. Z powyższego eksperymentu wynika, sugeruje redaktorka, że gros czytelników zainteresowanych tubylczą poezją jest zmuszona do korzystania z antologii przestarzałych, replikujących krzywdzące stereotypy, zarówno na temat jakości oraz stylu tej poezji, jak i kondycji ludów tubylczych jako takich. Stąd za kluczowe zadania Erdrich uznała oderwanie swojej antologii od konotacji z etnograficzną historią tubylców i egzegezą ich tekstów w stylu antropologii literackiej. Stąd też decyzja o porzuceniu słów „Indianin” czy „indiańskie” jako nacechowanych negatywnie, błędnych, należących do kolonialnej przeszłości. Dlatego też jej antologia nie jest wydawnictwem sygnowanym przez oficynę uniwersytecką – jak zwykle działo się w przypadku „indiańskich” poezji – co zamykało je w, być może szlachetnym, getcie, bez możliwości zaistnienia w szerszej świadomości czytelniczej.

  • 7 S. Occom A Short narrative of my life, Dietrich Reimer Verlag, Berlin 1982, http://historymatters.g (...)
  • 8 Yellow Bird The Life and adventures of Joaquin Murieta, the celebrated California bandit, W.R. Cook (...)

6Dzieje „literatury indiańskiej” w Stanach Zjednoczonych – w tym także zajmujących mnie tutaj najbardziej antologii poetyckich – są kulturowo znaczące i raczej potwierdzają cierpkie konkluzje Erdrich. Za odległego praojca tubylczej literatury uznaje się Samsona Occoma. Był to prezbiteriański duchowny z ludu Mohikanów (potomek wodza Unkasa), który w 1768 roku napisał dziesięciostronicowe A Short Narrative of My Life, przez lata przechowywane w archiwum, a wydane drukiem dopiero w 1982 roku7. Za pierwszego indiańskiego pisarza w zachodnim sensie uchodzi natomiast Czirokez Yellow Bird/John Rollin Ridge, który napisał fikcyjną biografię ludowego bohatera Muriety, będącego kimś na podobieństwo kalifornijskiego Robin Hooda. Wydana w 1854 roku (i licząca wówczas tylko jedenaście stron) pod tytułem The Life and Adventures of Joaquín Murieta: The Celebrated California Bandit8, choć nie przyniosła autorowi spodziewanego zysku, stała się inspiracją dla późniejszych opowieści o Zorro, źródłem dla innych twórców (np. Pablo Nerudy), a nawet plagiatów.

  • 9 S. Pokagons O-gîî-mäw-kwĕ Mit-i-gwä-kî [Queen of the woods]. Also brief sketch of the Algaic langua (...)

7Pierwszą tubylczą powieścią poświęconą Indianom była O-gîî-mäw-kwĕ Mit-i-gwä-kî [Queen of the Woods]9 z 1899 roku. Jej autor, Simon Pokagon, opisywał w niej zmierzch tradycyjnego stylu życia Potawatomi, łącząc narrację anglojęzyczną z wieloma frazami z rodzimego języka. Jakkolwiek potem, w pierwszej połowie XX wieku, tworzyli i publikowali kolejni tubylczy autorzy – wywodzący się z Santee Ohiyesa/Charles A. Eastman, ceniony za prozę autobiograficzną oraz zbiory plemiennych opowieści, krikański poeta, a także politycznie zorientowany satyryk Alexander L. Posey czy Czirokez Will Rogers, zarówno uwielbiany publicysta, jak i autor książek humorystycznych (przy okazji także najlepiej opłacana gwiazda Hollywood lat 30.) – do lat 60. indiańska literatura właściwie nie była znana.

8Przełomem okazało się opublikowanie w 1968 roku Domu utkanego ze świtu. Kiedy rok później N. Scott Momaday, pisarz z ludu Kiowa, uhonorowany został za tę powieść Nagrodą Pulitzera, zaczęto mówić o „renesansie” indiańskiej literatury.

  • 10 The Path on the rainbow: an anthology of songs and chants from the Indians of North America, ed. by (...)

9W roku 1918 George W. Cronyn sięgnął do zasobów Bureau of American Ethnology, sygnowanych przez uznanych antropologów kulturowych, m.in. Franza Boasa, Alice Fletcher, Franka Cushinga i Washingtona Matthewsa, by na ich podstawie stworzyć antologię The Path on the Rainbow10. Jej tytuł został zaczerpnięty z pieśni uzdrawiającej Nawahów. Była to pierwsza znacząca kolekcja literackiej twórczości rdzennych Amerykanów. Zawartość pierwszej części antologii Cronyna odpowiadała w zasadzie perspektywie antropologicznej: pogrupowano bowiem tubylczą twórczość słowną według klucza areałów kulturowych, prezentując kolejno „pieśni ze wschodniej krainy lasów”, „pieśni z południowego wschodu”, „pieśni z wielkich równin” itd. Część druga The Path on the Rainbow, zatytułowana Interpretations [Interpretacje] zawierała natomiast specyficzne wariacje na temat „indiańskiej” poezji, napisane przez nietubylczych poetów i pisarzy, takich jak Mary Austin, Constance Lindsay Skinner czy Frank Gordon. Antologia Crynona, dedykowana przez niego samego sztuce „Ginącej Rasy”, uchodzi obecnie za klasyczną. Na przestrzeni lat tom doczekał się wielu wznowień – także pod tytułem American Indian Poetry – tworząc, na dobre i na złe, kanon tubylczoamerykańskiej poezji.

  • 11 D.G. Brinton Aboriginal American authors and their productions: especially those in the native lang (...)
  • 12 N. Curtis The Indians’ book: an offering by the American Indians of Indian lore, musical and narrat (...)

10Jak zaznaczyłem, The Path on the Rainbow była antologią znaczącą, ale nie pierwszą. Pionierska w tym zakresie była praca Aboriginal American Authors and Their Productions11 etnologa i historyka Daniela G. Brintona z 1883 roku. Rzecz licząca zaledwie sześćdziesiąt stron pomyślana została ambitnie, z rozdziałami poświęconymi literaturze „narracyjnej”, „dydaktycznej”, „oratorskiej”, poezji i dramatowi. Brinton sięgał po przykłady twórczości ludów z Ameryki Środkowej i Północnej, z pełną dla nich (choć często naiwną) życzliwością. Jego książka nie wykroczyła jednak poza ciasny krąg akademicki. Z kolei ilustrowana na podstawie rysunków wykonanych przez samych Indian i poprzedzona rekomendacją Theodore’a Roosevelta, The Indians Book12 etnomuzykolożki Natalie Burlin Curtis z 1907 roku, zawierająca zapisy prawie stu pięćdziesięciu pieśni, nie cieszyła się dobrą prasą. Za żmudnymi transkrypcjami oryginalnych tekstów i linii melodycznych stała bowiem samorodna badaczka z całym bagażem paternalizmu i myślenia w kategoriach hierarchii rasowych.

  • 13 H. Monroe Editorial comment. Aboriginal poetry, „Poetry: A Magazine of Verse” 1917 Vol. IX, No. 5, (...)

11Z jednej zatem strony mamy akademicką perspektywę archiwizowania i kolekcjonowania sztuki „egzotycznej”, z drugiej natomiast amatorskie wprawki podszyte chęcią ratowania twórczości „braci mniejszych”. Warto w tym miejscu powrócić do Cronyna. Ważnym impulsem dla idei jego antologii był miesięcznik „Poetry: A Magazine of Verse”, wydawany od 1912 roku w Chicago. Było to najstarsze i najważniejsze pismo poświęcone modernistycznej poezji w świecie anglojęzycznym, publikujące takich tuzów jak T.S. Eliot, Ezra Pound czy Robert Frost. W lutym 1917 roku „Poetry” przygotowało pierwszy w Stanach Zjednoczonych numer magazynu poświęcony tubylczej literaturze: redakcja chciała „pokazać wszystko, co było nowoczesne i współczesne w poezji”. W rezultacie na kilkudziesięciu stronach wydrukowano nie tyle tłumaczenia oryginałów, ale raczej „interpretacje, których tematyka i rytm pochodziły z tubylczego życia i z pieśni, które winny być czytane, a raczej śpiewane przy akompaniamencie silnego rytmu muzyki i figur tańca”13. Co ważne, wierszy zatytułowanych np. On the War-Path, Buffalo Dance czy Prayer to the Mountain Spirit ani razu nie podpisano nazwiskiem tubylczego autora – wszystkie sygnowane były przez amerykańskich poetów.

  • 14 The Winged serpent: an anthology of American Indian prose and poetry, ed. by M. Astrov, John Day Co (...)
  • 15 Grove Day The sky clears: poetry of the American Indians, Macmillan, New York–Boston–Chicago–Dallas (...)

12Tak samo jak Cronyn, z zasobów Bureau of American Ethnology skorzystała Margot Astrov, zestawiając antologię prozy i poezji The Winged Serpent14 z 1946 roku. Urodzona w Niemczech autorka, stworzyła swoją antologię dwa lata po zakończeniu studiów z antropologii; najpierw przyjmowana krytycznie, w kolejnych latach jej praca doczekała się wznowień i uznania. W 1951 roku stanfordzki doktorant A. Grove Day opublikował The Sky Clears15: „książkę do czytania dla przyjemności”. Jest w niej dedykacja dla „Yvora Wintersa-Singer of Power”, a wspominam o tym, gdyż Winters, amerykański poeta zafascynowany tubylczą twórczością słowa, był później nauczycielem wspomnianego już N. Scotta Momadaya, tubylczego pisarza nagrodzonego Pulitzerem. Zasługą tej antologii było ugruntowanie myślenia o tym, że tubylcza poezja jest częścią amerykańskiego dziedzictwa w pełnym sensie tego słowa.

  • 16 The magic world: American Indian songs and poems, ed. by W. Brandon, Morrow, New York 1971.
  • 17 In the trail of the wind: American Indian poems and ritual orations, ed. by J. Bierhorst, Farrar, S (...)
  • 18 Shaking the pumpkin: traditional poetry of the Indian North Americas, ed. by J. Rothenburg, Bantam (...)
  • 19 Voices from Wah’Kon-Tah. Contemporary poetry of native Americans, ed. by R.K. Dodge, J. McCullough, (...)
  • 20 Harper’s anthology of the 20th century native American poetry, ed. by D. Niatum, HarperCollins Publ (...)
  • 21 D. Niatum Preface, w. Harper’s anthology, s. ix, xi.

13Począwszy od lat 70. kolejne antologie pojawiały się często i regularnie. Jako ilustracje zjawiska przywołam tutaj: The Magic World: American Indian Songs and Poems16 zredagowaną w 1971 roku przez Williama Brandona, In the Trail of the Wind: American Indian Poems and Ritual Orations17 Johna Bierhorsta z tego samego roku, Shaking the Pumpkin: Traditional Poetry of the Indian North Americas18 Jerome’a Rothenburga z roku 1972, Voices from Wah’Kon-Tah19 Roberta Dodge’a i Josepha McCullougha z 1974 roku. Za zwieńczenie procesu wprowadzania tubylczej poezji w obieg literatury amerykańskiej można uznać imponujący tom Harper’s Anthology of the 20th Century Native American Poetry20 Duane Niatuma z 1988 roku, zawierający prace trzydziestu siedmiu pisarzy i poetów ze Stanów Zjednoczonych i Kanady. Poetów i poetek nie dzielono już według areałów kulturowych, nie skrywano też za brzuchomówczym trikiem „interpretacji” czy wariantów pisanych przez nie-tubylców. W zbiorze znaleźli się twórcy tak uznani i rozpoznawalni, jak Maurice Kenny, N. Scott Momaday, Paula Gunn Allen, James Welch, Simon J. Ortiz, Lance Henson, Joy Harjo czy Louis Erdrich. „Zebrani tutaj razem poeci konstytuują ogromną moc w tradycji literatury amerykańskiej – zarówno tej starszej, ustnej, jak i nowej, przemawiając pełnym głosem, w promiennym rozkwicie […] – deklarował Niatum, redaktor tomu, poeta i dramaturg z ludu S’Klallam – Jest moją głęboką nadzieją, że ta antologia pomoże krytykom i badaczom w potraktowaniu tubylczoamerykańskiej literatury, bez względu na to, czy jest to dawna pieśń czy legenda bądź zupełnie współczesny wiersz, opowiadanie lub nowela, z takim samym rygorem i uważnością, jak dzieła nie-tubylcze”21. To właśnie do tej antologii odwoływała się Erdrich, wskazując na trzydziestoletnią lukę w prezentowaniu nowej, aktualnej, najświeższej poezji twórców należących do ludów tubylczych Stanów Zjednoczonych.

14Antologii New Poets of Native Nations nie patronuje jeden przewodni temat, nie definiuje jej także żaden dominujący kontekst. Wygląda tak, jakby Erdrich najwyżej ceniła różnorodność, zarówno na poziomie doświadczeń, jak i formy. Zacznę od tego drugiego. Znacząca jest w tym kontekście uwaga redaktorki tomu, że dokonując wyboru autorów, zauważyła, iż wielu z nich pracuje na pograniczach gatunkowych, włączając do swojej twórczości także elementy sztuki pieśni, filmu, tańca czy performansu. Równie wielu w rolach nauczycieli bądź tłumaczy aktywnie angażuje się w rewitalizowanie tubylczych języków.

15Jak to aktywistyczne zaplecze przełożyło się na teksturę wierszy? Mamy w New Poets of Native Nations wiersze w całości napisane w języku tubylczym. Przykładem Gwen Nell Westerman i jego Owotaŋna Sececa, który rozpoczyna się tak:

Hekta ehaŋna
ķaŋpi hena
taku owas
ecipaš
hdi ce c
eyapi.

  • 22 G.N. Westerman Follow the blackbirds, Michigan State University Press, East Lansing 2013, s. 58.

16Utworowi nie towarzyszy tłumaczenie, nie ma żadnego objaśniającego przypisu – efekt obcości jest zatem zupełny. Podobnie zresztą w debiutanckim tomie Westermana Follow the Blackbirds, z którego został zaczerpnięty22. Język dakota jest zasłoną skrywającą znaczenia i sensy, przynajmniej do momentu, gdy okazuje się, że umieszczony na kolejnej stronie, anglojęzyczny wiersz swoją strukturą odpowiada Owotaŋna Sececa. Wiadomo już zatem, że idzie o Linear Process:

Nasi starcy mówią
wszechświat jest
kręgiem.
Wszystko
powraca do swoich
początków.

17Gest Westermana jest wyraźny. Pisze on w języku swojego ludu, stosując dodatkowo ortografię dakota, która – przy jego udziale – została wypracowana jako narzędzie do nauczania tego języka na Uniwersytecie w Minnesocie. Poeta oznajmia za jego pośrednictwem: „my żyjemy!”, „żyje nasz język!”. Tym samym wraca do przywołanych „początków”, zataczając historiozoficzny krąg. Warto sobie przy okazji uprzytomnić, że mówienie językiem dakota, kaska dena czy szawanezkim jest czymś zgoła odmiennym niż mówienie utrwalonym, ustabilizowanym i nie zagrożonym językiem polskim. Możliwość używania własnego języka jest dla wielu amerykańskich tubylców przywilejem, powodem do dumy, a czasem świętem; dzielenie się tym językiem – czego byłem świadkiem – towarzyszy specjalnym okazjom i ma wymiar symbolicznego daru. Inna sprawa, że liczne są sytuacje, gdy język autochtoniczny nie jest językiem pierwszym (mother tongue), ale wyuczonym wtórnie, dzięki specjalnym kursom, a rolę uniwersalnego medium pełni język angielski.

18Gest redaktorki tomu w tym wypadku również jest znaczący. Erdrich umieszcza dakocki wiersz jako pierwszy w bloku prezentującym twórczość Westermana. Uwypukla tym samym istotność medium tubylczego języka, przy okazji niejako zwracając uwagę na znaczenie tradycyjnego przekazu, tego, co na temat świata i wszechświata mówią bogaci w wiedzę i doświadczenie „nasi starcy”. Dręczącym poetę pytaniem pozostaje jedynie „dokąd my stąd pójdziemy?”. I wobec tej kwestii idealna wizja kręgu życia nie wydaje się już omnipotentna.

19Antologia przynosi ponadto wiersze dwujęzyczne, np. autorstwa Margaret Noodin, poetki czipewejskiej. Frazie w języku tubylczym odpowiada, podana obok, fraza po angielsku. Struktura wierszy Noodin przypomina tradycyjne pieśni, także na poziomie zwięzłości. Inni prezentowani przez Erdrich autorzy – jak Jennifer Elise Foerster czy LeAnne Howe – wplatają w swoje wiersze tubylcze frazy. Podkreślam ten wymiar poetyckiej twórczości z New Poets of Native Nations, gdyż jest to zdecydowane odejście od klasycznych antologii, których główną ambicją było odsączenie słowa z tubylczego kontekstu i podanie go w oswojonej materii angielszczyzny. W omawianym tomie językowy przekaz defamiliaryzuje się i czytelnik musi radzić sobie z obcymi frazami. Ma wszak do czynienia z głosami amerykańskich tubylców bez sublimującego pośrednictwa dawnych interpretatorów i tłumaczy, bez priorytetowego przekładania słów, myśli i światów z „ich” na „nasze”.

20Jak wspomniałem, szeroką gamę stylów antologii uznać należy za świadomą czy nawet programową. W tomie znalazły się mianowicie teksty bazujące na strukturze tradycyjnych pieśni, zapisy prozatorskie, a także wyraziste protesty polityczne. Ich doskonałym przykładem jest 38 Layli Long Soldier pozornie beznamiętnie przypominający pewien epizod z historii kolonizacji Ameryki Północnej (fragment):

Nie musiałeś słyszeć o Dakota 38.
Jeśli słyszysz o tym po raz pierwszy, możesz być zdziwiony: „Co to jest Dakota 38”?
Dakota 38 odnosi się do trzydziestu ośmiu dakockich mężczyzn, powieszonych
na rozkaz prezydenta Abrahama Lincolna.
Dla ścisłości, jest to największa „legalna” masowa egzekucja w historii USA.
Wieszanie miało miejsce 26 grudnia 1862 roku – dzień po Bożym Narodzeniu.
To był ten sam tydzień, w którym prezydent Lincoln podpisał Proklamację Emancypacji.

21W przejmujący sposób kilkustronicowy, demaskatorski i oskarżycielski w wymowie utwór 38 łączy się z wierszem LeAnne Howe The Rope Seethes. Czterowersowy utwór poświęcony jest sznurowi, użytemu w czasie tej samej egzekucji w 1862 roku, a przechowywanemu obecnie w zbiorach Fort Selling w Minnesocie.

Nie leżę w trumnie w Forcie Selling
Ale kręcę się jak głupi na zabawie
Do tyłu, do przodu
Wokół i wokół

22Innym przykładem stylistycznej różnorodności tomu są niemal potoczne frazy Tommy’ego Pico z ludu Kumeyaay, poety queer. Obserwacyjny, autobiograficzny rys jego wierszy przypomina dzieła z kręgu szkoły nowojorskiej (z wiersza Nature Poem):

Pewnego razu na kampusie zauważyłem na ziemi opakowanie po gumie miętowej York
podniosłem je i wrzuciłem do kosza. Jesteś dobrym Indianinem powiedział jakiś kutas
idący na lekcje. Dobra,

Już więcej nie podnosiłem śmieci

23Charakterystyczne dla poezji Pico jest zbliżanie się do stylu wiadomości sms-owych z ich skondensowaną skrótowością. Częstym zabiegiem jest choćby pomijanie samogłosek, stosowane zarówno w tego typu komunikatorach (litery z polskimi znakami diakrytycznymi skracają dopuszczalną liczbę znaków prawie o połowę), jak i w zapisach slangowych czy subkulturowych. „I’m a weirdo NDN faggot” definiuje się poeta. Wskazuje tym samym na kilka poziomów inności. „Jestem odmieńcem”, stwierdza, „pedałem” oraz Indianinem, „NDN”. Jego autoidentyfikacja lokuje się daleko poza białym, „normalnym”, heteronormatywnym mainstreamem. Pico jest dziwaczny, jest queer i w dodatku jeszcze NDN. Alergicznie reaguje na wszelkie sztampowe próby komentowania swojego położenia, drażni go small talk o podboju i zagadywanie straty (z wiersza Nature Poem):

Nie potrafię napisać wiersza o naturze z pwdu tej konwersacji w Sali
Ludów Ameryki Południowej w Amerykańskim Muzeum Historii Naturalnej

mdzy dwoma białymi damami w dzierganych szalach, które mijały wystawę
„tradycyjnych” ubiorów tego czy innego plemienia i w ogóle nie znaczyło to dla nich
nic

i jeszcze to słowo Naturalna uwięzione w Historii Naturalnej
i Historia
i Ludy
uwięzione w ramach

to straszne, jak ich kultury zostały zniszczone

Ja w ogóle nie chcę być zauważany. Jestem naturalnym introwertykiem i dfntwnie nie
chcę być zauważany przez białe damy w dzierganych szalach.

  • 23 W. Kuligowski Trzecia płeć. Koncepcje płciowości w tubylczych kulturach Indian Ameryki Północnej, w (...)
  • 24 M. Kenny Tinselled bucks: an historical study in Indian homosexuality, „Gay Sunshine” Winter 1975/1 (...)

24Wątek queer, i różnorodności genderowej, jest skądinąd bardzo interesujący. W okresie przedkolonialnym w wielu plemionach akceptowano występowanie co najmniej kilku modalności płciowych, osoby takie wyróżniając poprzez przepisywanie im nadzwyczajnych cech: przywódczych, artystycznych, predestynujących do kontaktu ze światem nadprzyrodzonym. Wraz z podbojem sojusznikiem rasizmu stały się także homofobia i transfobia. Antropologiczny berdache – przez współczesnych rdzennych Amerykanów określany jako two-spirit – utracił dawny status23. Co więcej, „Utrata rytuałów religijnych i kultury doprowadziła do eliminacji współczesnego berdache w ramach naszych społeczności. Nie ma już wojowników wkraczających na wojenną ścieżkę; nie ma skalpów, by nad nimi tańczyć; nie ma ciotek do kokietowania, poskramiania i kopulowania; nie ma też ceremonialnych tańców zastrzeżonych dla berdache’ów. Wielu ‘tradycjonalistów’ stało się rasistami i seksistami. Hollywood, telewizja i Kościół miały ogromny wpływ na zmianę indiańskiego myślenia”24, jak objaśniał Maurice Kenny. Ten autochtoniczny poeta, pisarz, eseista, redaktor i wydawca, w 1976 roku ogłosił esej Tinselled Bucks: An Historical Study in Indian Homosexuality, a niedługo potem wiersz Winkte. Oto jego fragment:

  • 25 M. Kenny Winkte, w: tegoż Only as far as Brooklyn, Boston, Good Gay Poets 1979, s. 11.

Byliśmy wyjątkowi dla Siuksów, Czejenów, Ponków
I Wron, którzy nas cenili, a nie opluwali.
A gdy chcieliśmy nieść lance albo tańczyć
Nad skalpami wrogów i polować na bizony
I chodzić wspak
To to też było dobre dla Narodu,
A teraz, cofnęliśmy się.25

25Były to pierwsze we współczesnej tubylczoamerykańskiej literaturze dzieła z zakresu queer, traktowane obecnie jako kamień milowy przez kolejnych twórców piszących na ten temat – wymieńmy mohawską pisarkę Beth Brant, poetkę i pisarkę Paulę Gunn Allen z ludu Laguna Pueblo, menominińską poetkę Chrystos czy, wreszcie, Tommy’ego Pico. O ile jednak Kenny przemawiał jako rzecznik rdzennych tradycji, był trybunem innych i przewodnikiem po nieznanym większości świecie tubylczego queer, o tyle Pico, czterdzieści lat później, może już skupić się tylko na sobie. Co nie znaczy wcale, że jest mu łatwiej, że nie doświadcza goryczy i dyskryminacji.

26Emocjonalna, zaczepna i uważnie sondująca drobne zdarzenia poezja Pico pozwala na przejście do kolejnej sprawy – tematu i tonu antologijnych wierszy. Powyższe przykłady mogły sprawić wrażenie, że wypełniają ją utwory poważne, pełne żalu, złości, gniewne i manifestacyjnie polityczne. Tymczasem w zbiorze Erdrich znajdziemy także wiele humoru, jak choćby w wierszu Karenne Wood My Standard Response:

Nie mieszkaliśmy w tipi
Nie zaplataliśmy włosów w warkocze
Nie ozdabialiśmy frędzlami naszych bluz
Nie nosiliśmy pióropuszy wojennych
Nie ścigaliśmy bizonów
Nie używaliśmy tarcz
Nigdy nie byliśmy Indianami z równin
Próbowaliśmy cwałować
Ale spadaliśmy z naszych psów

27Autorka rozbraja w tych wersach tyleż detaliczny, co i stereotypowy wizerunek „prawdziwego” Indianina, znanego z westernów, powieści przygodowych, cyrków i wędrownych shows. Przekonuje, że istnieli także inni tubylcy i inne indiańskie ludy, bez koni, stożkowych tipi oraz malowniczych pióropuszów. Sama Wood wywodzi się z rolniczego ludu Monacan, zasiedlającego ongiś otoczone palisadą osady w stanie Wirginia, reprezentuje więc tubylców w wersji mniej medialnej. Tych, którzy nie zawojowali masowej wyobraźni. Odnotowuje jednak celnie, i z ciepłą ironią, próby dostosowania się do potocznych wymagań, do dominującego obrazu. Próby, jak widać, groteskowo bezskuteczne.

28Laura Da’, szawanezka poetka nagrodzona w 2016 roku American Book Award, podejmuje temat roztożsamienia wielu tubylców, rozdartych między kulturami, językami i tradycjami. Społeczności rdzennych Amerykanów przez lata kontaktu inkorporowały bowiem wszystko, co docierało na ich ziemie zza oceanu: stąd choćby Black Indians, będący konsekwencją włączania do tubylczych rodzin zbiegłych afrykańskich niewolników, stąd młodzi Inuici grający na ukulele (jak np. Aasiva), stąd – jak u Da’ – dzieci wychowywane w wielojęzycznym środowisku i zwyczajne zdarzenie z pewnego „sennego popołudnia” (z wiersza Quarter Strain):

Mój syn dźga mnie
Na powitanie. Powiedz cześć.

Powiedz to po hiszpańsku.

Powiedz to teraz w tewa. Powiedz to

po szawanezku.

29Wydaje się, że wbrew założeniom czy intencjom Erdrich jej antologia ma jednak pewną przewodnią nić tematyczną. Poza tym bowiem, że wiersze opowiadają o miejscu życia, Nowym Jorku albo Arktyce, poza tym, że mówią o prozaicznych czynnościach, jak zabawa z dziećmi czy lunch w pizzerii, bez względu na to, czy poeta bądź poetka przemawia językiem tubylczym czy też nie – u większości twórców silnie obecny jest temat dziedzictwa. Z jednej strony są to nawiązania do tradycji własnego ludu, z drugiej natomiast do historii podboju i nie zakończonej wciąż kolonizacji. Dlatego tak istotne dla poetów i poetek są ekspozycje muzealne i społeczne stereotypy, dlatego tyle znaczą imiona, nazwy, elementy ubioru.

30Jednym z poetów piszących o dziedzictwie podboju jest Trevino L. Brings Plenty. Oto fragment jego wiersza Part Gravel, Part Water, All Indian:

Jestem Innym

Amerykańskim Innym zamaskowanym przez znajome ciuchy.
Okupantem mojej ojczyzny jest dług.

Mój język nie pojawia się w moich snach.
Moje serce jest porwane na strzępy.

Moje płuca płoną od ognia i dymu.
Moje ciało choruje przez cywilizację.

Mój umysł jest nomadycznym szaleństwem
Mieszkam gdzie beton sterylizuje życie.

31Do tej samej tematyki nawiązuje też jedna z najbardziej interesujących, moim zdaniem, w całej antologii poezja Natalie Diaz. Autorka wywodzi się z ludu Mohawe, była profesjonalną koszykarką, obecnie zaś kieruje programem rewitalizacji języka swojego ludu, pracując z najstarszymi jego użytkownikami. Wiersze Diaz są raczej długie, z rozciągniętą na wiele wersów frazą, kolejnymi kręgami zbliżającą się do zasadniczego tematu, jak choćby we fragmencie z American Arithmetic:

Tubylczy Amerykanie stanowią mniej niż
Jeden procent populacji Ameryki.
0,8 procenta ze 100.

O, mój efektywny kraju.

Nie pamiętam dni
Przed Ameryką – nie pamiętam dni
Kiedy byliśmy tutaj wszyscy.

Policja zabija tubylczych Amerykanów częściej

Niż ludzi jakiejkolwiek innej rasy […]

Tubylczy Amerykanie stanowią ponad 1,9 procent
Wszystkich zabitych przez policję, więcej niż jakakolwiek inna rasa,
A przecież jesteśmy tylko ósmą dziesiątą procenta wszystkich Amerykanów.

Nie jesteśmy dobrzy z matmy.
Obwiniasz nas za to?
Przecież mamy amerykańskie wykształcenie.

Jesteśmy Amerykanami i stanowimy mniej niż 1 procent
Amerykanów. Robimy lepszą robotę ginąc
Z rąk policji niż trwając.

Kogo powinniśmy wzywać, gdy umieramy?
Policję? Naszych senatorów?
Proszę, niech ktoś wezwie moją matkę.

W Arytmetyce, i w Ameryce
Rządzi podzielność –
Trzeba dzielić bez reszty.

W Narodowym Muzeum Indian Amerykańskich
68 procent kolekcji pochodzi ze Stanów Zjednoczonych
Robię, co mogę, by nie stać się muzeum
Samej siebie. Robię co mogę łapiąc powietrze wdech, wydech.
Błagam: Pozwólcie mi być samotną, ale nie niewidzialną.

W tym amerykańskim mieście z jego wszystkimi ludźmi
Jestem tubylczą Amerykanką – ani częścią, ani
Całością – jestem kimś mniej niż samą sobą. Tylko fragmenty
Ciała, powiedzmy, Jestem tylko ręką

a kiedy wślizguję się pod koszulę mojej ukochanej osoby
Znikam już zupełnie.

32Diaz porusza dylematy dotykające innych, już przywołanych tutaj, autorów. Wadzi się z narzuconą i umuzealnioną – a zatem jakoś mało realną, zatrzaśniętą w przeszłości, już zarchiwizowaną oraz wszechstronnie opisaną – tożsamością, wścieka na pełną przemocy politykę, na agresywne zachowania policji. Inaczej jednak niż Pico, nadal chce być „widzialna”. Chce żyć na przecięciu wielu rzeczywistości, sprzecznych historii, jako reprezentantka niemal niewidocznej mniejszości, którą jeszcze tak niedawno nazywano „znikająca rasą”.

  • 26 A. Mainen Back to the body: an interview with Natalie Diaz, „Sampsonia Way. An Online Magazine for (...)

33„Zawsze staram się wracać do ciała, ponieważ ani jako osoba tubylcza, ani jako Latina, ani jako kobieta queer, nie otrzymałam pozwolenia ani przestrzeni na to, by być w pełni w moim ciele”26, stwierdziła Diaz w jednym z wywiadów. Zwracam uwagę na ten wątek autobiograficzny, gdyż po raz kolejny uwrażliwia on na wielce złożoną materię kryjącą się za pytaniem o to, kim są, zantologizowani przez Erdrich, „nowi poeci tubylczych narodów”? Do lamusa winniśmy odłożyć obraz dumnych z wygranych kiedyś bitew potomków wojowników, którzy – tylko dla niepoznaki – zamienili mustangi na pick up’y. Być autochtonicznym poetą i autochtoniczną poetką dzisiaj znaczy wiele więcej. Znaczy nieść przeszłość z jej wieloznacznym dziedzictwem dumy i upokorzenia wraz z teraźniejszością z wpisaną weń płynnością oraz przemocą „amerykańskiej arytmetyki”. Znaczy też zmagać się zarazem z męskością i kobiecością, jak i nie-męskością oraz nie-kobiecością.

34Najdłuższym w antologii wierszem Diaz jest The First Water Is the Body. Niemal siedmiostronicowa narracja poetycka, raz wyraźnie podzielona na strofy, kiedy indziej znowu podana w niemal potocznych, kilkuzdaniowych frazach, łączy w sobie wiele rejestrów. Diaz jest w niej przenikliwa, dosadna, metaforyczna, ironiczna – stanowi doskonały metysaż emocji na podsumowanie:

Rzeka Colorado jest najbardziej zagrożoną rzeką w Stanach Zjednoczonych –
jest także częścią mojego ciała.

Noszę rzekę. Oto kim jestem: ‘Aha Makav.

To nie jest metafora.

Kiedy Mohawe mówią Inyech ‘Aha Makavch ithuum, wypowiadamy nasze imię.
Opowiadamy historię naszej egzystencji. Rzeka biegnie przez środek
Mojego ciała.

Jak na razie, wypowiadałam słowo rzeka w każdej strofie. Nie chcę marnotrawić
Rzeki. Muszę ją zachować w moim ciele.

W przyszłych strofach, spróbuję być bardziej zachowawcza.

Nas, Mohawe, Hiszpania nazwali Colorado, nazwą, którą nadali naszej rzece
z powodu jej czerwonego mułu.

Tubylcy byli nazywani czerwonymi od zawsze. Ja nigdy nie spotkałam czerwonego tubylca,
ani w moim rezerwacie ani w Muzeum Indian Amerykańskich
ani podczas największego pow-wow w Parker, w Arizonie.

Mieszkam na pustyni nad pociętą zaporami błękitną rzeką. Jedyni czerwoni ludzie, jakich
widziałam to byli biali turyści spaleni słońcem po zbyt długim pobycie na wodą.

Prawdziwą nazwą mojego ludu jest ‘Aha Makav, nadana nam przez Stwórcę, który
spuścił rzekę z nieba i stworzył ją wewnątrz naszych ciał.

W tłumaczeniu na polski, ‘Aha Makav znaczy rzeka, która biegnie przez środek
naszego ciała, w ten sam sposób, w jaki biegnie ona przez środek naszej ziemi.

Ale to jest słabe tłumaczenie, jak wszystkie tłumaczenia.

Dla amerykańskiego umysłu logika tego obrazu kojarzy się z surrealizmem
Albo realizmem magicznym –

Amerykanie wolą magicznego czerwonego Indianina albo szamana albo fałszywego Indianina
w czerwonym stroju niż realnego tubylca. Realnego tubylca niosącego niebezpieczny i
głęboki błękit rzeki w swoim ciele.

To, co zagraża białym ludziom jest często degradowane jako mit.
Nigdy nie byłam prawdziwa w Ameryce. Ameryka jest moim mitem.
[…]

Niesiemy rzekę, jej ciało wody, w naszym ciele.

Nie chcę wywoływać wrażenia wizualnego związku. Na przykład takiego – klęcząca tubylcza kobieta trzyma pudełko masła Land O’ Lakes, którego opakowanie ma obrazek
klęczącej tubylczej kobiety, która trzyma pudełko masła Land O’ Lakes
z opakowaniem mającym obrazek klęczącej tubylczej kobiety…

Niesiemy rzekę, jej ciało wody, w naszym ciele. Nie chcę przywoływać
Efektu Droste.

Myślę o rzece jak o czasowniku. Dzianiu się. Ona porusza się we mnie teraz.

W myśleniu Mohawe ciało i ziemia są tym samym. Słowa są osobne
wyłącznie z powodu liter: ‘iimat to ciało, ‘amat to ziemia. W rozmowie często
używamy skróconej formy dla obu z nich: mat-. Jeśli nie znasz tła rozmowy,
możesz nie domyślić się, czy rozmawiamy o naszym ciele czy o naszej
ziemi. Nie domyślisz się, co jest zranione, co wspominane,
co jest żywe, co było śnione, co wymaga opieki, a co znika.
Czy kiedy mówię, Moja rzeka znika, mam też na myśli to, że Znika mój lud?
[…]
Myślimy, że nasze ciała są wszystkim, czym jesteśmy. Jestem moim ciałem. To
myślenie sprzyja lekceważeniu wody, powietrza, ziemi. Ale woda nie jest na
zewnętrz naszego ciała, naszego ja.

Nasza starszyzna mówi: Odetnij sobie ucho, a będziesz żył. Odetnij sobie rękę i też będziesz
żył. Odetnij sobie nogę, nadal będziesz żył. Odetnij sobie dostęp do wody: nie przeżyjesz
dłużej niż jeden tydzień.

Woda, którą pijemy, jak powietrze, którym oddychamy, nie jest częścią naszego ciała, ale
jest naszym ciałem. Co zrobimy dla jednego – dla ciała albo dla wody – zrobimy
też dla tego drugiego.

Jak pisze Toni Morriosn, Woda ma pamięć doskonałą i zawsze próbuje
wrócić tam, skąd przyszła. Z powrotem do ciała ziemi, z powrotem do
ust, do gardła, z powrotem do łona, do serca, do jej krwi, do
naszych problemów z powrotem z powrotem z powrotem do wtedy kiedy byliśmy czymś [więcej niż później
się staliśmy.

Czy wkrótce pojmiemy, skąd przyszliśmy? Z wody.

A jeśli pojmiemy, to czy powrócimy do tej pierwszej wody,
czy powrócimy do samych siebie, jedni do drugich, mniej źli i bardziej czyści?

Czy myślicie, że woda zapomni, co zrobiliśmy, co stale
robimy?

35Innym powodem dla wyboru tego właśnie wiersza jako podsumowania jest właściwe dla niego łączenie perspektyw. Diaz otwarcie wszak nawiązuje do światopoglądu Mohawe i przekonania o centralności wody jako początku życia, jego kluczowym medium i niedającej się niczym zastąpić energii. Co ciekawe, tubylcza wizja świata jest w jej wierszu przetykana cytatami z kanonu zachodniej humanistyki, autorstwa Jacques’a Derridy i Johna Bergera, a także (pojawiającej się już wyżej) noblistki Toni Morrison. Zabieg taki nie jest częsty. Czerpanie z różnych porządków intelektualnych ostatecznie wzbogaca i wzmacnia stanowisko samej Diaz; nie ma w tym wypadku mowy o autokolonizacji. Nie ulega ponadto wątpliwości, że poezja Diaz czerpie z tradycji poezji amerykańskiej spod znaku Walta Whitmana, tyleż na poziomie rytmu, co i tematu swojej twórczości – przypomnę choćby frazę „Jestem Poematem Ziemi” z wiersza The Voice of The Rain.

36Ostatnia racja, jaką chcę w związku z wierszem The First Water Is the Body przywołać, wiąże się z pewnymi bieżącymi wydarzeniami. Pean na część wody wpisuje się bowiem w tubylczy ruch oporu skierowany przeciw budowie rurociągu, jednej z inwestycji sygnowanych przez administrację Donalda Trumpa. Wskazuje się przy tym na dwie negatywne konsekwencje inwestycji: ekologiczną (rura ma biec pod rzeką Missouri, zagrażając ujęciom wody) oraz kulturową (projekt przecina święte dla tubylców ziemie). Największy od dekad tubylczy protest, jednoczący wiele ludów Stanów Zjednoczonych i Kanady, trwał pod hasłem – będącym także tytułem pieśni – „Woda jest życiem”. Wiersz Diaz uaktualnia się zatem bardzo wyraziście, nadając przy okazji wspomnianemu hasłu egzystencjalnej i filozoficznej głębi.

37Na zakończenie warto zauważyć, że antologia New Poets of Native Nations zawiera znaczące uzupełnienie. Oto wszyscy pomieszczeni w zbiorze autorzy sugerują nazwiska innych autochtonicznych poetek i poetów. Poza niezamierzoną autotelicznością – gdy Layla Long Soldier zachęca do lektury dg nanouk okpik, a ta inuicka poetka poleca uwadze Laylę Long Soldier – dostajemy kilkadziesiąt nazwisk, w większości młodych, początkujących, znanych zwykle jedynie lokalnie twórców. Jest to kolejny dowód na zmianę twórczej świadomości autochtonicznych poetek i poetów, ale też wyraźny gest przeciw kulturowej kolonizacji.

Góra strony

Przypisy

1 Wyd. pol. L. Erdrich Leki na miłość, przeł. M. Konikowska, PIW, Warszawa 1998.

2 H.E. Erdrich Introduction. Twenty-one poets for the twenty-first century, w: New Poets of Native Nations, ed. by H.E. Erdrich, Greywolf Press, Minneapolis 2018, s. xi.

3 Tamże, s. xi..

4 Tamże, s. xii.

5 Tamże.

6 Erdrich dopowiada, że nie idzie wyłącznie o sytuacje z przeszłości: „Byłam świadkiem, jak redaktorzy i członkowie jury literackich wskazywali pewnych poetów, sądząc, że są oni tubylczymi Amerykanami. W efekcie, częściej, niż można to sobie wyobrazić, wybiera się prace, które nie są tubylcze […]. Poświęcona tubylczym Amerykanom poezja pisana przez nie-tubylców przyczynia się do wymazania tego, czego tak długo doświadczaliśmy, zagłuszając naszą tożsamość w sposób, który u młodych powoduje zamieszanie […]. Nasza własna twórczość jest z kolei ignorowana albo umieszczana w ograniczonych kontekstach, każących kojarzyć nas z przeszłością i separujących od słów, takich jak współczesny bądź nowy” (H.E. Erdrich Introduction, s. xiv-xv).

7 S. Occom A Short narrative of my life, Dietrich Reimer Verlag, Berlin 1982, http://historymatters.gmu.edu/d/5788/ (20.02.2020).

8 Yellow Bird The Life and adventures of Joaquin Murieta, the celebrated California bandit, W.R. Cook and Company, San Francisco 1854.

9 S. Pokagons O-gîî-mäw-kwĕ Mit-i-gwä-kî [Queen of the woods]. Also brief sketch of the Algaic language, C.H. Engle Publisher, Hartford 1899.

10 The Path on the rainbow: an anthology of songs and chants from the Indians of North America, ed. by G.W. Cronyn, przedm. M. Austin, posł. L. Skinner, Boni and Liveright, New York 1918.

11 D.G. Brinton Aboriginal American authors and their productions: especially those in the native languages. a chapter in the history of literature, Philadelphia 1883.

12 N. Curtis The Indians’ book: an offering by the American Indians of Indian lore, musical and narrative, to form a record of the songs and legends of their race, Harpers and Brothers Publishers, New York–London 1907.

13 H. Monroe Editorial comment. Aboriginal poetry, „Poetry: A Magazine of Verse” 1917 Vol. IX, No. 5, s. 251.

14 The Winged serpent: an anthology of American Indian prose and poetry, ed. by M. Astrov, John Day Company, New York 1946.

15 Grove Day The sky clears: poetry of the American Indians, Macmillan, New York–Boston–Chicago–Dallas–Atlanta–San Francisco 1951.

16 The magic world: American Indian songs and poems, ed. by W. Brandon, Morrow, New York 1971.

17 In the trail of the wind: American Indian poems and ritual orations, ed. by J. Bierhorst, Farrar, Straus and Giroux, New York 1971.

18 Shaking the pumpkin: traditional poetry of the Indian North Americas, ed. by J. Rothenburg, Bantam Doubleday Dell Publishing Group, New York 1972.

19 Voices from Wah’Kon-Tah. Contemporary poetry of native Americans, ed. by R.K. Dodge, J. McCullough, przedm. V. Deloria Jr., International Publishers, New York 1974.

20 Harper’s anthology of the 20th century native American poetry, ed. by D. Niatum, HarperCollins Publishers, New York 1988.

21 D. Niatum Preface, w. Harper’s anthology, s. ix, xi.

22 G.N. Westerman Follow the blackbirds, Michigan State University Press, East Lansing 2013, s. 58.

23 W. Kuligowski Trzecia płeć. Koncepcje płciowości w tubylczych kulturach Indian Ameryki Północnej, w: Indianie Kalinago i inni…. Referaty Seminariów Antropologicznych 2001-2008, red. A.J.R. Wala, K. Baliszewska, Atlantic City–Wielichowo, TIPI 2009, s. 35-48.

24 M. Kenny Tinselled bucks: an historical study in Indian homosexuality, „Gay Sunshine” Winter 1975/1976 No. 26/27, s. 17.

25 M. Kenny Winkte, w: tegoż Only as far as Brooklyn, Boston, Good Gay Poets 1979, s. 11.

26 A. Mainen Back to the body: an interview with Natalie Diaz, „Sampsonia Way. An Online Magazine for Literature, Free Speech&Social Justice”, Februry 22, 2018, www.sampsoniaway.org/blog/2018/02/22/back-to-the-body-an-interview-with-natalie-diaz/ (25.02.2020).

Góra strony

Jak cytować ten artykuł

Odwołanie bibliograficzne dla wydania papierowego

Waldemar Kuligowski, «Nowa poezja tubylczej Ameryki. Jaka rzeka płynie przez ciało NDN?»Teksty Drugie, 5 | 2020, 196–216.

Odwołania dla wydania elektronicznego

Waldemar Kuligowski, «Nowa poezja tubylczej Ameryki. Jaka rzeka płynie przez ciało NDN?»Teksty Drugie [Online], 5 | 2020, Dostępny online od dnia: 25 juillet 2021, Ostatnio przedlądany w dniu 28 mars 2024. URL: http://journals.openedition.org/td/16193

Góra strony

O autorze

Waldemar Kuligowski

Adam Mickiewicz University (Poznań)
Prof. dr hab., kierownik Zakładu Antropologii Kulturowej w Instytucie Antropologii i Etnologii UAM w Poznaniu. Redaktor naczelny „Czasu Kultury”. Ostatnio opublikował: Defamiliaryzatorzy. Źródła i zróżnicowanie antropologii współczesności (2016) oraz (z Agatą Stanisz) Ruchome modernizacje. Między Autostradą Wolności a „starą dwójką” (2017). Kontakt: walkul@amu.edu.pl
ORCID: 0000-0002-1910-1034

Góra strony

Prawa autorskie

CC-BY-4.0

The text only may be used under licence CC BY 4.0. All other elements (illustrations, imported files) are “All rights reserved”, unless otherwise stated.

Góra strony
Search OpenEdition Search

You will be redirected to OpenEdition Search