• 1 Tu należałoby podjąć dyskusję, czy problemem jest „chłopskość”, czy „temat wiejski”? Jednak sprawy (...)

1Z wielkim zainteresowaniem przeczytałem artykuły zamieszczone w nr 6 „Tekstów Drugich” z 2017 roku, które są poświęcone tematowi chłopskości1. Ponieważ z mym śp. Ojcem, Stefanem Lichańskim, zajmowaliśmy się tymi problemami, pragnę podzielić się kilkoma uwagami. Zwłaszcza że, z pewną przykrością, zauważyłem w kilku artykułach dziwne opustki bibliograficzne – kompletnie dla mnie niezrozumiałe.

• 2 S. Lichański Pisarstwo wsi i ziemi, zwł. s. 5-24.
• 3 List z archiwum Stefana Lichańskiego, z dnia 24 listopada 1945 r. podpisany przez Jerzego Borejszę.

2Gdy Ojciec w 1983 roku przygotowywał książkę Pisarstwo wsi i ziemi, zwracał uwagę, nie po raz pierwszy!, na kwestię i przemian kulturowych wsi, i przemian samego tematu wiejskiego2. Tu pierwszy ekskurs: czy mamy mówić o „chłopskości” – czymkolwiek była i jest (oraz będzie?!), czy o – właśnie – temacie wiejskim w literaturze polskiej? Jest to o tyle istotne, że inny będzie obiekt, o którym mówimy. Ojciec wolał mówić o „temacie wiejskim”, bowiem uważał, że przemiany, jakie poczęły zachodzić na wsi jeszcze w okresie II Rzeczypospolitej, zmieniały podmiot, czyli kulturę ludową (chłopską, wiejską). Przemiany te, po roku 1945, gwałtownie przyspieszyły, co Ojciec odczuł, gdy Go, w roku 1945, Jerzy Borejsza wyrzucał z redakcji „Wsi” za: „[…] odbieganie od tego, co zdaniem naszym jest linią wytyczną demokracji polskiej3”. Poszło o kwestie związane z problematyką spółdzielczości, trochę na wzór tradycji poznańskich.

• 4 S. Lichański Pisarstwo wsi i ziemi, s. 6.

4Jak wiemy – co zresztą widać też z artykułów zamieszczonych we wspomnianym numerze „Tekstów Drugich” – wszystko poszło „zgodnie z linią wytyczną demokracji polskiej” i kultura wiejska zaczęła de facto zanikać. A przecież Ojciec wskazywał w cytowanej książce, że4:

• 5 S. Lichański Kuszenie Hamleta, LSW, Warszawa 1965
• 6 Tamże, s. 18.

Wydaje się, że ten pogląd został obecnie zarzucony. Artykuły przynoszą zapewne trafne rozpoznania socjologiczne, ale pomijają kwestię, jak mniemam, fundamentalną. Wieś i jej kultura gwałtownie zmieniły się nie „same z siebie”, ale był to wynik splotu różnych okoliczności, z których kompletne abstrahowanie w trakcie tzw. transformacji ustrojowej od jej konsekwencji kulturowych jest chyba sprawą najistotniejszą. I wcale mnie nie cieszy, że już w roku 1965, w tomie Kuszenie Hamleta5 Ojciec pisał6:

• 7 I tak wydaje się, że tezy Andrzeja Ledera są i trafne, i nie, bowiem opis tła, na które rzutuje on (...)

5Acz z częścią tez chętnie podjąłbym polemikę (m.in. z tekstami Andrzeja Ledera, Andrzeja Skrendy, Przemysława Czaplińskiego czy Bożeny Karwowskiej oraz Andrzeja Zieniewicza)7, to nie jest to ani moment, ani miejsce.