KL Stutthof
- Cet article est une traduction de :
- Le KL Stutthof [fr]
Texte intégral
1Het Poolse dorp Sztutowo (Stutthof in het Duits) ligt iets meer dan dertig kilometer ten oosten van de Poolse stad Gdańsk (Danzig in het Duits). Om de ontstaansreden van het concentratiekamp Stutthof te kunnen verstaan, is het nodig de geschiedenis van de Vrije stad Danzig te analyseren.
2Na de Tweede Poolse Deling in 1793 werd de Poolse stad Gdańsk geannexeerd door het Koninkrijk Pruisen en dit zal zo ongeveer blijven tot aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. Het Verdrag van Versailles stipuleerde dat West-Pruisen bij de nieuwe gecreëerde Poolse Republiek zou behoren en dat Danzig vanaf 1920 een Vrije stad (Freie Stadt Danzig) zou worden onder toezicht van de Volkenbond. Om en bij de 95 % van de bevolking was er Duitstalig. In 1930 werd de NSDAP-Danzig opgericht, die in 1933 een absolute meerderheid behaalde. Een grondwetswijziging was echter onmogelijk aangezien een twee derde meerderheid ontbrak. Tijdens de jaren 1930 zou in crescendo een vraag naar een aansluiting met nazi-Duitsland rijzen. Toen het hitleriaanse leger Polen binnenviel op 1 september 1939, werd de Vrije stad Danzig onder vuur genomen. De gevechten duurden maar één dag; op 2 september was Danzig al in handen van de Duitse Wehrmacht. De stad werd de hoofdstad van de nieuw gecreëerde Reichsgau Westpreußen met Albert Forster als Gauleiter.
3Op 2 september 1939 werd het eerste Duitse kamp in Polen opgericht in het dorpje Stutthof. Dat het kamp net daar gevestigd werd, was reeds voor de inval in Polen gepland. De Duitse Selbstschutz in Pommeren (Pomorze/Pommern) maakte reeds enige tijd vóór de inval lijsten op van te arresteren Polen. Het pas opgerichte kamp paste binnen de etnische zuiveringen die dienden plaats te vinden in de regio’s Danzig en West-Pruisen. Op 2 september werden de eerste 150 personen gedeporteerd naar het kamp dat dienstdeed als interneringskamp voor burgers en dit onder leiding van de Duitse politie van Danzig. De eerste gevangenen waren Polen en Joden uit de regio Danzig zelf. Tegen half september waren het er al zo’n 6.000, hoofdzakelijk Polen. Poolse intelligentsia, clerici en politieke leiders werden er ondergebracht. De eerste kampcommandant was Max Pauly, die tot augustus 1942 zou aanblijven. Het oorspronkelijke kamp, bekend als het “oude kamp” bestond uit acht houten barakken, omgeven door puntdraad, en had een oppervlakte van 0,12 km². Een Kommandantur deed dienst als verblijfplaats voor de SS’ers. De eerste terechtstellingen vonden plaats vanaf januari 1940 en betroffen in eerste instantie de te elimineren Poolse regeringsactivisten. In november 1941 kreeg het kamp een nieuwe bestemming; net zoals Dachau werd Stutthof een Arbeitslager (AL) dat nu onder toezicht kwam van de Sicherheitspolizei (SiPo). De kampgedetineerden werden uitgebuit als slavenarbeiders door de DAW (Deutsche Ausrüstungswerke) die werkateliers in het kamp opgericht had in de nabijheid van de barakken zelf. Tevens vestigden zich in de omgeving privébedrijven en landbouwbedrijven. Overeenkomstig andere grote kampen beschikte Stutthof over meerdere nevenkampen; zo’n veertigtal werden opgericht om de kampgedetineerden maximaal te kunnen uitbuiten. Tot 1942 bestond de kampbevolking hoofdzakelijk uit Polen. Een grotere toestroom van gedetineerden noodzaakte een uitbreiding van het kamp alsook een hieraan gekoppelde structurele aanpassing: in januari 1942 werd AL Stutthof omgevormd tot een regulier concentratiekamp (KL). In de zomer van datzelfde jaar werd de kampcommandant vervangen door de tweede en laatste commandant: Paul-Werner Hoppe. Een aanzienlijke uitbreiding van het kamp kwam er in 1943. Langs het “oude kamp” werden 30 nieuwe barakken opgericht die omgeven werden door ditmaal schrikdraad. Op haar hoogtepunt nam KL Stutthof een oppervlakte in van 1,2 km². Een gaskamer, met een capaciteit van ongeveer 150 personen, en een crematorium werden achteraan in het kamp opgericht. Mensen die door de strenge levensomstandigheden ten einde waren, werden naar de gaskamer gevoerd en vermoord. Tienduizenden mensen zouden de dood vinden in KL Stutthof door verhongering, ziekte, uitputting of terechtstelling. Een enorme toestroom van Joden volgde in de zomer van 1944; het concentratiekamp en moordcentrum Auschwitz-Birkenau zond als doorvoerkamp vele Joden naar andere kampen. Het is in dit opzicht dat KL Stutthof een beperkte(re) rol zou vervullen in de Shoah: vanaf de zomer 1944 werd de relatief kleine gaskamer gebruikt om toegekomen gedeporteerden te vergassen, zonder dat zij in het kampregister ingeschreven werden. Men schat dat ongeveer 4.000 mensen (het merendeel Joden) vermoord werden in de gaskamer met Zyklon B. Tijdens het najaar 1944 ving KL Stutthof voornamelijk geëvacueerde gedetineerden op die door de opmars van de Geallieerden dieper landinwaarts werden gestuurd. Hieronder rekenen we meer dan twintig nationaliteiten die naar KL Stutthof werden overgebracht, waaronder Belgen, Nederlanders, Fransen en Duitsers, maar ook Poolse verzetslui die hadden deelgenomen aan de Opstand in Warschau (augustus-oktober 1944).
4Op 25 januari 1945 vond de eerste grote evacuatie plaats. De 50.000 aanwezige kampgedetineerden, merendeels Joden, werden onder dwang deels naar de Baltische Zee gezonden, waar ze doodgeschoten werden. Andere groepen die zich richting Oost-Duitsland begaven, werden door het oprukkende Sovjetleger gedwongen terugkeer te maken richting KL Stutthof. Tijdens deze strenge winterweken vielen duizenden slachtoffers. Tegen eind april omsingelden de Sovjets het kamp. De overgebleven uitgeputte mensen werden wederom bevolen zich naar de zee te begeven, waar ze in het water gedreven werden om er geëxecuteerd te worden. Tijdens de dodenmarsen vielen ongeveer 25.000 doden. Op 9 mei 1945, na de officiële overgave van nazi-Duitsland, werd KL Stutthof als laatste kamp bevrijd. De Sovjetsoldaten troffen een honderdtal mensen aan die zich tijdens de evacuaties hadden weten te verstoppen. Het kamp werd na de Tweede Wereldoorlog deels ontmanteld en afgebroken en werd pas in 1962 beschermd erfgoed. Heden doet het oord dienst als museum en memoriaal.
5Men schat dat ongeveer 110.000 mensen, merendeels Polen en Joden, naar KL Stutthof werden gedeporteerd. Van hen werden circa 24.600 naar andere kampen gestuurd. Opmerkenswaardig is dat een hoog percentage het kamp niet zou overleven. Naar schatting stierven er tussen de 63.000 en 65.000 personen, onder wie ongeveer 28.000 Joden. Het harde regime maakte veel slachtoffers.
Het voormalige concentratiekamp Stutthof ligt op een dertigtal kilometer van de Poolse stad Gdańsk

© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
In dit grote gebouw bij de ingang van het kamp verbleef de SS

Vanaf 1943 zouden Oekraïense wachters ingezet worden.
Ongeveer 110.000 mensen passeerden de ingangspoort van KL Stutthof

© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
Een zicht op een houten barak

De overgebleven barakken worden vandaag gebruikt om er objecten en foto’s tentoon te stellen zodat bezoekers een beter zicht krijgen op het dagelijkse (over)leven
© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
Na de oorlog werden de meeste barakken gesloopt

De overgebleven funderingen geven een beeld van de omvang van het voormalige concentratiekamp.
© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
Op een pedagogisch verantwoorde manier geeft de permanente tentoonstelling de bezoeker de ontstaansgeschiedenis van het kamp weer

© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
In één van de barakken geeft een heuse maquette van het kamp een beeld van de omvang tegen het einde van de Wereldoorlog

© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
Net als andere concentratiekampen beschikte het voormalige KL Stutthof over een “ziekenboeg”

In werkelijkheid kregen kampgedetineerden vrij weinig medische zorgen.
© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
Achteraan in het kamp bevindt zich het crematorium (rechts) met daarnaast de gaskamer (links)

© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
In 1943 werd een relatief kleine gaskamer gebouwd met een capaciteit van 150 personen

© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
Zicht op de binnenzijde van de gaskamer

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden hier ongeveer 4.000 mensen met Zyklon B vergast
© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
In de jaren 1960 werd het voormalige concentratiekamp Stutthof een beschermd monument

Een memoriaal werd achteraan opgetrokken.
© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
Achter het monument kan de bezoeker een kijkje nemen in het monument waarin botten en asresten te zien zijn

© Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz
Table des illustrations
![]() |
|
---|---|
Titre | Het voormalige concentratiekamp Stutthof ligt op een dertigtal kilometer van de Poolse stad Gdańsk |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-1.jpg |
Fichier | image/jpeg, 651k |
![]() |
|
Titre | In dit grote gebouw bij de ingang van het kamp verbleef de SS |
Légende | Vanaf 1943 zouden Oekraïense wachters ingezet worden. |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-2.jpg |
Fichier | image/jpeg, 665k |
![]() |
|
Titre | Ongeveer 110.000 mensen passeerden de ingangspoort van KL Stutthof |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-3.jpg |
Fichier | image/jpeg, 290k |
![]() |
|
Titre | Een zicht op een houten barak |
Légende | De overgebleven barakken worden vandaag gebruikt om er objecten en foto’s tentoon te stellen zodat bezoekers een beter zicht krijgen op het dagelijkse (over)leven |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-4.jpg |
Fichier | image/jpeg, 368k |
![]() |
|
Titre | Na de oorlog werden de meeste barakken gesloopt |
Légende | De overgebleven funderingen geven een beeld van de omvang van het voormalige concentratiekamp. |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-5.jpg |
Fichier | image/jpeg, 536k |
![]() |
|
Titre | Op een pedagogisch verantwoorde manier geeft de permanente tentoonstelling de bezoeker de ontstaansgeschiedenis van het kamp weer |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-6.jpg |
Fichier | image/jpeg, 508k |
![]() |
|
Titre | In één van de barakken geeft een heuse maquette van het kamp een beeld van de omvang tegen het einde van de Wereldoorlog |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-7.jpg |
Fichier | image/jpeg, 365k |
![]() |
|
Titre | Net als andere concentratiekampen beschikte het voormalige KL Stutthof over een “ziekenboeg” |
Légende | In werkelijkheid kregen kampgedetineerden vrij weinig medische zorgen. |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-8.jpg |
Fichier | image/jpeg, 403k |
![]() |
|
Titre | Achteraan in het kamp bevindt zich het crematorium (rechts) met daarnaast de gaskamer (links) |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-9.jpg |
Fichier | image/jpeg, 594k |
![]() |
|
Titre | In 1943 werd een relatief kleine gaskamer gebouwd met een capaciteit van 150 personen |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-10.jpg |
Fichier | image/jpeg, 563k |
![]() |
|
Titre | Zicht op de binnenzijde van de gaskamer |
Légende | Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden hier ongeveer 4.000 mensen met Zyklon B vergast |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-11.jpg |
Fichier | image/jpeg, 514k |
![]() |
|
Titre | In de jaren 1960 werd het voormalige concentratiekamp Stutthof een beschermd monument |
Légende | Een memoriaal werd achteraan opgetrokken. |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-12.jpg |
Fichier | image/jpeg, 347k |
![]() |
|
Titre | Achter het monument kan de bezoeker een kijkje nemen in het monument waarin botten en asresten te zien zijn |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-13.jpg |
Fichier | image/jpeg, 687k |
![]() |
|
Titre | Het grote monument gebouwd ter nagedachtenis aan de ongeveer 65.000 personen die het leven lieten in KL Stutthof |
Crédits | © Frédéric Crahay/Stichting Auschwitz |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/11409/img-14.jpg |
Fichier | image/jpeg, 812k |
Pour citer cet article
Référence papier
Johan Puttemans, « KL Stutthof », Témoigner. Entre histoire et mémoire, 135 | 2022, 24-32.
Référence électronique
Johan Puttemans, « KL Stutthof », Témoigner. Entre histoire et mémoire [En ligne], 135 | 2022, mis en ligne le 10 octobre 2023, consulté le 21 juin 2025. URL : http://journals.openedition.org/temoigner/11409
Haut de pageDroits d’auteur
Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés), sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Haut de page