1In zijn boek ‘Zijn naam was Clement Dielis’ vertelt auteur Tjen Mampaey de geschiedenis van de verzetsbeweging ‘De Zwarte Hand’, een van de eerste verzetsbewegingen die tijdens de Tweede Wereldoorlog in België werd opgericht en die actief was in Klein-Brabant. Naast tal van andere verzetsleden komt daarbij vooral de rol van de jonge leider Clement Dielis aan bod.

2Het boek begint met een voorwoord van historicus Bruno De Wever, die hulde brengt aan de ruim 150.000 Belgen die in het verzet actief waren en van wie er bijna 15.000 omkwamen tijdens verzetsacties, in gevangenschap of voor het executiepeloton. Dat in het naoorlogse België hun heldendaden minder aandacht kregen dan het lot van de omgekomen oostfronters, speelde in de kaart van de vraag naar amnestie voor de Belgische collaborateurs en voedde tegelijk de rechtse gevoelens in Vlaanderen, aldus De Wever. Een visie die door Tjen Mampaey verderop in het boek uitgebreid ondersteund wordt.

3Daarmee is al meteen gezegd dat het boek van Mampaey in feite uit twee delen bestaat: een eerste deel over Clement Dielis en ‘De Zwarte Hand’, een tweede deel over de manier waarop België – en meer bepaald Vlaanderen – na de oorlog omging, en nog steeds omgaat, met de erfenis van het verzet enerzijds, de verwerking van de collaboratie anderzijds. Maar laten we – net zoals het boek – eerst focussen op de geschiedenis van ‘De Zwarte Hand’.

4Al in juni 1940 noteert Marcel De Mol – goudsmid, horlogemaker en koster in Tisselt – de namen, adressen en activiteiten van collaborateurs in de gemeente. Twee maanden later vergadert hij met een tiental mensen, waarbij beslist wordt samen in het verzet te gaan. Een van de aanwezigen is de jonge Clement Dielis. Hij werkt als landmeter op het gemeentehuis, speelt bij de plaatselijke voetbalploeg en is erelid van harmonie Sint-Cecilia. Een graag geziene jongeman die iedereen schijnt te kennen. De Duitse bezetting met zijn inkwartieringen, verbodsbepalingen, avondklok en verplichte verduistering, rantsoeneringen en gebrekkige voedselbedeling is hem meer dan een doorn in het oog. Collaborateurs beschouwt hij als verraders van het vaderland.

5De nieuwe verzetsgroep noemt zichzelf ‘De Zwarte Hand’, naar de gelijknamige geheime militaire (en omstreden) verzetsgroep in het Servië van voor de Grote Oorlog. Op korte tijd breidt de groep zich uit over Klein-Brabant en de Rupelstreek. Veiligheidshalve wordt de groep opgesplitst in cellen van vier personen, die elkaar niet kennen. Strikte geheimhouding is de boodschap. Vreemd dat de leden na een eed van trouw een ‘bewijs van lidmaatschap’ moeten ondertekenen. Dat wordt door koster Marcel De Mol verborgen in het altaar van de kerk, wat later echter geen goede beslissing blijkt.

6‘De Zwarte Hand’ start met het verspreiden van sluikpers. Teksten uit La libre Belgique worden in het Nederlands vertaald en samen met eigen artikelen ’s nachts in de brievenbussen gestopt. Met een radiozender seint ‘De Zwarte Hand’ informatie over het Duitse vliegveld in Hingene naar Londen. Op het vliegveld saboteert ‘De Zwarte Hand’ onder meer een kerosinetank, waarbij ruim 5000 liter brandstof verloren gaat. Notoire VNV-ers en andere collaborateurs vinden hun gevel regelmatig besmeurd met verf en scheldwoorden.

7Nadat Remy De Mol op café meermaals te loslippig is, wordt hij als leider vervangen door de dan 21-jarige Clement Dielis. ‘De Zwarte Hand’ telt ondertussen 111 leden, allemaal mannen, de meesten niet ouder dan twintig jaar. Op een feest tijdens de kermisweek poseren ze samen op de foto.

8In september 1941 worden twee leden van ‘De Zwarte Hand’ opgepakt tijdens het bussen van vlugschriften. Al snel volgen nog meer aanhoudingen. De verborgen ledenlijsten blijken toch ontdekt en ook de kermisfoto’s zijn opgedoken Van de 111 verzetsleden weten er slechts twee uit handen van de nazi’s te blijven. Ook Clement wordt opgepakt, en in het kamp van Breendonk bijzonder hardhandig ondervraagd.

9Na een maandenlang verblijf in de gevangenissen van Antwerpen en Sint-Gillis worden de verzetsleden in juni 1942 naar Wuppertal overgebracht. Tijdens een schijnproces worden zestien doodvonnissen uitgesproken. Ook Clement krijgt de doodstraf. Slechts vier genadeverzoeken worden ingewilligd. In de vroege ochtend van 7 augustus 1943 vinden Clement en elf van zijn companen de dood voor het executiepeloton. Van de 109 opgepakte verzetsleden overleven slechts 37 de oorlog.

10In het tweede deel van zijn boek knoopt Tjen Mampaey opnieuw aan bij het voorwoord van Bruno De Wever. Ook ondersteund door historicus Koen Aerts, poneert Tjen Mampaey dat na de oorlog de collaborateurs doelbewust als grootste slachtoffers van de oorlog werden voorgesteld. Niet de verhalen van de verzetstrijders kregen aandacht, maar deze van de gestrafte collaborateurs. Dat het om een wezenlijk anti-Vlaamse repressie ging, blijkt een lang rondgebazuind fabeltje: in Wallonië is gemiddeld strenger gestraft. Dat de collaborateurs in België strenger werden gestraft dan in andere landen is eveneens een mythe. De meeste van de 53.000 vonnissen die werden uitgesproken, betroffen gevangenisstraffen van minder dan vijf jaar, waarvan meestal slechts een derde werd uitgezeten. Van de bijna 3000 doodvonnissen werden er slechts 242 effectief uitgevoerd.

11Mampaey rondt zijn boek af met een persoonlijke analyse hoe de erfenis van collaboratie, oostfrontstrijders, verwerking van de repressie en roep om amnestie tot vandaag in Vlaanderen blijft doorwerken. Hij overloopt daarbij het ontstaan en activiteiten van rechtse tot ultra-rechtse Vlaams-nationalistische organisaties als het Sint-Maartenfonds, VMO, Voorpost, Vlaams Blok/Vlaams Belang, Schild en Vrienden en N-VA. Zijn conclusie is dat het rechts extremisme angstwekkend blijft aangroeien, niet alleen in België maar in heel Europa. Gelukkig ziet Mampaey ook een aantal uiteenlopende initiatieven die samen een tegengewicht vormen, zoals het Anti-fascistisch front, School zonder Fascisme, Objectief 479.917, Hand in Hand, Partij van de Arbeid en Kazerne Dossin.

12Finaal eindigt het boek met een bevragen bij de nakomelingen van ‘Zwarte Hand’-leden. Hoe kijken zij terug op de daad van verzet van hun vroegere familieleden? Zouden zij zelf in een verzetsorganisatie stappen? Hoe kijken zij naar de wereld van vandaag, met o.m. het oorlogsgeweld in Oekraïne?

13Het is zeker de verdienste van Tjen Mampaey dat hij de geschiedenis van De Zwarte Hand voor het nageslacht bewaart en als dusdanig is zijn boek een eerbetoon aan de verzetsleden uit Klein-Brabant. Het feit dat hij zowat alle leden met naam en toenaam vermeldt, strekt hem tot eer, tegelijk gaat deze overvloed aan namen vaak ten koste van de vlotte leesbaarheid van het boek. Zoals gesteld bevat het boek twee uiteenlopende delen, waarbij het tweede deel geen direct vervolg is op de verzetsgeschiedenis die in het eerste deel verteld wordt. Daardoor mist het boek eenheid en vormt het een wat vreemde combinatie van een authentiek historisch verhaal met de persoonlijke overtuigingen hoe een en ander in het collectieve geheugen van het naoorlogse Vlaanderen werd bewaard – of net niet werd bewaard.