Niet te missen
Meltzer, Brad en Mensch, Josh, Het nazicomplot. Het geheime plan om Roosevelt, Stalin en Churchill te vermoorden tijdens de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Meulenhoff, 2023, 400 p.
Gompes, Loes, De vlucht wordt duur betaald. De oorlogsgeschiedenis van twee joodse families, Amsterdam: Alfabet Uitgevers, 2023, 256 p.
Flam, Leopold, Ik zal alles verdragen, ook mezelf, Dagboeken en brieven. Samengesteld door Kristien Hemmerechts en Guido van Wambeke. Amsterdam: De Geus, 2023, 463 p.
Kropman, Rosanne, Het donkerste donker. Een geschiedenis van Sobibor, Amsterdam: Nieuw Amsterdam, 2023, 256 p.
Blom, Onno, Oorlogsduif. Een familiekroniek, Amsterdam: Uitgeverij De Bezige Bij, 2023, 320 p.
Jackson, Julian, France on trial. The case of Marshal Pétain, Harvard: Harvard University Press, 2023, 480 p.
Van Bergen, Leo. De poppenspeler van Mengele. Hilversum: Verbum Uitgeverij, 2023, 304 p.
Plan
Haut de pageTexte intégral
Het nazicomplot. Het geheime plan om Roosevelt, Stalin en Churchill te vermoorden tijdens de Tweede Wereldoorlog
Meltzer, Brad en Mensch, Josh, Het nazicomplot. Het geheime plan om Roosevelt, Stalin en Churchill te vermoorden tijdens de Tweede Wereldoorlog, Amsterdam: Meulenhoff, 2023, 400 p.
1Een razend spannend spionageverhaal over de topontmoeting tussen Franklin Roosevelt, Winston Churchill en Jozef Stalin in 1943 – en hoe die bijna uitliep op een catastrofe die de koers van de Tweede Wereldoorlog had kunnen veranderen.
2In 1943, terwijl de oorlog tegen nazi-Duitsland wereldwijd op volle kracht woedde, had de president van de Verenigde Staten, Franklin Roosevelt, een belangrijk doel: een afspraak in levenden lijve met zijn bondgenoten Jozef Stalin en Winston Churchill. Deze bijeenkomst van de drie wereldleiders in Teheran zou overeenstemming moeten brengen over de meest cruciale strategische beslissingen in de oorlog. Maar zodra de nazi’s erachter kwamen dat deze afspraak zou plaatsvinden, beraamden ze in het diepste geheim een dodelijk complot dat de koers van de geschiedenis had kunnen veranderen. Meltzer en Mensch reconstrueren op minutieuze wijze de gebeurtenissen, beschrijven de geheime operaties, afluistertechnieken, boodschappen in code en verkeerd begrepen informatie in een omgeving waarin niemand elkaar kon vertrouwen, en geven een inkijkje in de strategieën van de grootste politieke kopstukken van de twintigste eeuw.
De vlucht wordt duur betaald. De oorlogsgeschiedenis van twee joodse families
Gompes, Loes, De vlucht wordt duur betaald. De oorlogsgeschiedenis van twee joodse families, Amsterdam: Alfabet Uitgevers, 2023, 256 p.
3Simon Gompes, kind uit een seculier joods gezin, en Herman Schpektor, kind van orthodox joodse ouders, hebben iets gemeen: allebei vluchtten ze als tieners voor het antisemitisme dat na het uitbreken van de oorlog Europa overspoelde. In ‘De vlucht wordt duur betaald’ beschrijft Loes Gompes hun indrukwekkende vluchtverhalen. Haar eigen familie vluchtte aan het begin van de oorlog via Frankrijk, Portugal en Zuid-Afrika en kwam in Nederlands-Indië terecht. De familie Schpektor reisde twee jaar later via Frankrijk en Spanje naar Jamaica. Gompes beschrijft niet alleen hoe het noodlot de een gruwelijk kan treffen en de ander met de schrik laat vrijkomen, maar reconstrueert ook de opmerkelijk nonchalante houding van de Nederlandse regering ten opzichte van de Nederlandse joden die Europa probeerden te ontvluchten.
Ik zal alles verdragen, ook mezelf
Flam, Leopold, Ik zal alles verdragen, ook mezelf, Dagboeken en brieven. Samengesteld door Kristien Hemmerechts en Guido van Wambeke. Amsterdam: De Geus, 2023, 463 p.
4Leopold Flam (1912-1995) woont voor een groot deel van zijn jeugd in een kelder in Antwerpen. Zijn ouders, Joodse mensen die uit Lublin naar België emigreerden, kunnen lezen noch schrijven, en proberen aan de kost te komen met leuren en bedelen. Op zijn dertiende begint Flam met het bijhouden van een even openhartig als meedogenloos dagboek. Socrates indachtig heeft hij het vaste voornemen zichzelf te leren kennen. Het mag een klein mirakel heten dat Leopold Flam in zijn opzet is geslaagd. Hij overleefde de Holocaust en hij, de bedelaarszoon, werd hoogleraar filosofie. Hij publiceerde artikelen en boeken, maar zijn dagboeken – voor zover bewaard – behoren tot zijn sterkste werk. Ze vormen een aangrijpend epos dat ons de mens Flam laat zien, eerder dan de filosoof. Tegelijkertijd bieden ze een verhelderend tijdsdocument, met onder meer concrete informatie over zijn hulp aan Joden tijdens de Duitse bezetting en notities gemaakt terwijl hij gevangenzat in Buchenwald. Ondanks de vooroordelen en vervolging waarmee hij had af te rekenen, bleef hij geloven in zijn weg uit de duisternis naar het licht.
Het donkerste donker. Een geschiedenis van Sobibor
Kropman, Rosanne, Het donkerste donker. Een geschiedenis van Sobibor, Amsterdam: Nieuw Amsterdam, 2023, 256 p.
5Na Auschwitz is Sobibor met ruim 34.000 Nederlandse slachtoffers het grootste Nederlandse massagraf. Vanaf 1942 werden hier in anderhalf jaar tijd meer dan 170.000 Joden direct na aankomst vergast. Toch kennen maar weinig mensen dit vernietigingskamp. Na een succesvolle gevangenenopstand in oktober 1943 wordt Sobibor door de nazi’s gesloten, de sporen zo veel mogelijk uitgewist.
6Aan de stilte op de plek van het kamp komt in 2014 een einde. Onderzoeksjournalist Rosanne Kropman is erbij als archeologen de fundamenten van de acht gaskamers uitgraven. Schep voor schep komen de contouren van het kamp aan de oppervlakte. Vanaf dat moment gaat Kropman op zoek naar de sporen van het kamp. Ze ontmoet de laatste overlevenden van de opstand en hun families, vertelt verhalen van de daders en ziet de moeizame omgang in Polen met het Holocaust-erfgoed. Het donkerste donker werpt nieuw licht op het mysterie dat Sobibor tot op de dag van vandaag is.
Oorlogsduif. Een familiekroniek
Blom, Onno, Oorlogsduif. Een familiekroniek, Amsterdam: Uitgeverij De Bezige Bij, 2023, 320 p.
7Als jongen vond Onno Blom in de studeerkamer van zijn vader een kistje vol raadselachtige dingen: foto’s van soldaten bij een houwitser, een briefje met adelaar en hakenkruis, een blauw-wit-oranje armband met BS en een vervalst persoonsbewijs van zijn grootvader. Onno’s grootvader, Jan Blom, zat tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet. Maar zijn overgrootvader, Johan Blom, zat met zijn vrouw en de andere zeven kinderen bij de NSB. Jan brak met zijn familie en voegde zich vlak voor de hongerwinter bij verzetsgroep De Duif in Friesland. Johan overleed in de zomer van ’45 in kamp Westerbork, waar na de bevrijding collaborateurs werden opgesloten. Wonderlijk genoeg werden na de oorlog de familiebanden hersteld. Niemand merkte iets aan de Blommen. Over het zwarte verleden werd gezwegen. Samen met zijn vader, de historicus Hans Blom, ging Onno op zoek naar de verborgen geschiedenis die de familie verscheurde.
8Door de messcherpe stijl en grote vertelkracht leest Oorlogsduif als een spannende en ontroerende roman. ‘Voor mij is het goed als het waar is,’ zegt Onno’s vader tegen hem, ‘voor jou is het waar als het mooi is.’
France on trial. The case of Marshal Pétain
Jackson, Julian, France on trial. The case of Marshal Pétain, Harvard: Harvard University Press, 2023, 480 p.
9One of the great contemporary historians of France on one of the most controversial periods of twentieth-century French history. Few images more shocked the French population during the Occupation than the photograph of Marshal Philippe Petain – the great French hero of the First World War – shaking the hand of Hitler on 20 October 1940. In a radio speech after this meeting, Petain told the French people that he was ‘entering down the road of collaboration’. He ended with the words: ‘This is my policy. My ministers are responsible to me. It is I alone who will be judged by History.’ Five years later, in July 1945, the hour of judgement – if not yet the judgement of History – arrived. Petain was brought before a specially created High Court to answer for his conduct between the signing of the armistice with Germany in June 1940 and the Liberation of France in August 1944. Julian Jackson uses Petain’s three-week trial as a lens through which to examine the central crisis of twentieth-century French history – the defeat of 1940, the signing of the armistice and Vichy’s policy of collaboration – what the main prosecutor Mornet called ‘four years to erase from our history’. As head of the Vichy regime in the Second, Petain became one of France’s most notorious public figures, and the lightening-rod for collective guilt and retribution immediately after the Second World War. In France on Trial Jackson blends politics and personal drama to explore how different national factions sought to try to claim the past, or establish their interpretation of it, as a way of claiming the present and future.
De poppenspeler van Mengele
Van Bergen, Leo. De poppenspeler van Mengele. Hilversum: Verbum Uitgeverij, 2023, 304 p.
10De geneeskunde in het Derde Rijk is een controversieel onderwerp dat vaak te veel in tijd wordt ingeperkt. Zo gaan de ideeën erachter terug tot het midden van de 19e eeuw. Verteld vanuit het perspectief van een der daders, de eind jaren zestig overleden hoogleraar genetica Otmar Baron von Verschuer, telg van een Nederlands adellijk geslacht, wordt deze geschiedenis opnieuw geschreven. Ondanks dat hij degene was die de medische opdrachten aan Josef Mengele te Auschwitz verstrekte, is hij na de oorlog nooit vervolgd en kon hij zelfs aanblijven als hoogleraar. Hij was immers slechts een onzichtbare poppenspeler en niet een maar al te zichtbare marionet. In een zestiental, aan zijn favoriete student gerichte, met feitelijke gebeurtenissen en uitspraken gevulde brieven, probeert Von Verschuer begrip te kweken voor het doen en laten van hem en zijn collega’s; geen monsters, zoals vaak gezegd in de naoorlogse literatuur, maar volgens hem puike medici en eminente wetenschappers die het beste met de mensheid voorhadden. Iedere brief behandelt een onderdeel van die medische geschiedenis; de theoretische concepten zoals rassenhygiëne en de daaruit voortkomende praktische, eugenetische maatregelen zoals sterilisatie en ‘euthanasie’. Ook de medische experimenten komen uiteraard aan bod. De brieven hebben in het boek de naam gekregen van iemand die in het behandelde onderwerp een prominente rol speelde of zelf het onderwerp was. Naast Mengele en Von Verschuer zijn bijvoorbeeld de rabiate antisemiet Julius Streicher of de eminente, ook internationaal hoog aangeschreven chirurg van het Charité hospitaal te Berlijn, Ferdinand Sauerbruch, te noemen. Naast een expliciete geschiedenis is De poppenspeler van Mengele ook een impliciete aanval op bepaald taalgebruik en stelt het vragen bij wat waarheid is, wat feit is en wat mening (of zelfs dat niet eens) en wat wetenschap behelst of moet behelzen. Dr. Leo van Bergen (1959) is een freelance medisch-historicus met een bijzondere belangstelling voor koloniale geneeskunde en de relatie tussen oorlog en geneeskunde. Onder de vele titels op dat laatste gebied zijn De Zwaargewonden Eerst? Het Nederlandsche Roode Kruis en het vraagstuk van oorlog en vrede 1867-1945 (1994); Zacht en Eervol. Lijden en sterven in de Grote Oorlog (1999/2014); Pro Patria en Patienti. De Nederlandse militaire geneeskunde 1795-1950 (2019) en Bevrijd. Het concentratiekampsyndroom en de LSD-behandeling van Jan Bastiaans (2022). Van Bergen heeft ook fictie geschreven (Onder Stervenden (2014)) en gedichten vertaald (Een Kap van Afschuw. Gedichten van verpleegsters in de Eerste Wereldoorlog (2020)). Hij is redacteur van het tijdschrift Medicine, Conflict and Survival.
Table des illustrations
![]() |
|
---|---|
Titre | Brad Meltzer en Josh Mensch, Het nazicomplot |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/12686/img-1.jpg |
Fichier | image/jpeg, 551k |
![]() |
|
Titre | Loes Gompes, De vlucht wordt duur betaald |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/12686/img-2.jpg |
Fichier | image/jpeg, 803k |
![]() |
|
Titre | Leopold Flam, Ik zal alles verdragen, ook mezelf |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/12686/img-3.jpg |
Fichier | image/jpeg, 957k |
![]() |
|
Titre | Rosanne Kropman, Het donkerste donker |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/12686/img-4.jpg |
Fichier | image/jpeg, 659k |
![]() |
|
Titre | Onno Blom. Oorlogsduif |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/12686/img-5.jpg |
Fichier | image/jpeg, 516k |
![]() |
|
Titre | Julian Jackson. France on trial |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/12686/img-6.jpg |
Fichier | image/jpeg, 202k |
![]() |
|
Titre | Leo Van Bergen. De poppenspeler van Mengele |
URL | http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/12686/img-7.jpg |
Fichier | image/jpeg, 271k |
Pour citer cet article
Référence papier
« Niet te missen », Témoigner. Entre histoire et mémoire, 137 | 2023, 160-162.
Référence électronique
« Niet te missen », Témoigner. Entre histoire et mémoire [En ligne], 137 | 2023, mis en ligne le 31 octobre 2023, consulté le 07 juillet 2025. URL : http://journals.openedition.org/temoigner/12686 ; DOI : https://doi.org/10.4000/temoigner.12686
Haut de pageDroits d’auteur
Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés), sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.
Haut de page