Navigation – Plan du site

AccueilNuméros125PortfolioDe Tweede Wereldoorlog herdenken ...

Portfolio

De Tweede Wereldoorlog herdenken in Oekraïne: eenheid en versplintering

Mémoire(s) en Ukraine: de l’unité à la diversification
Frédéric Crahay
Traduction de Anneleen Spiessens
p. 40-49
Cet article est une traduction de :
Mémoire(s) en Ukraine : de l’unité à la diversification [fr]

Texte intégral

1Oekraïne kent een lange en rijke geschiedenis. De jaren dertig en veertig vormen daar geen uitzondering op. Na kort van een schijnautonomie te hebben genoten aan het einde van de Eerste Wereldoorlog wordt Oekraïne, dat etymologisch gezien ‘grens’ betekent, opgeslokt door de Sovjet-Unie, waar de Russen het voor het zeggen hebben. Desondanks kan het idee van een onafhankelijke staat, opgevat en aangewakkerd door mannen als Symon Petljura, op aanhangers blijven rekenen. Om het Oekraïense volk onder de duim te houden lokt Stalin in 1932 en 1933 resoluut een fatale hongersnood uit. Oekraïners zelf verwijzen naar de gebeurtenissen met de term Holodomor en benadrukken het genocidaire karakter ervan. Al wordt het intentionele aspect van de hongersnood soms nog in vraag gesteld, de omvang van de ramp wordt zelfs in het Westen erkend sinds de publicatie van Aleksandr Solzjenitsyns Goelag Archipel in 1943.

2De komst van nazitroepen in juni 1941 verdeelt de Oekraïners dan ook in verschillende kampen: een eerste groep, de Organisatie van Oekraïense nationalisten onder leiding van ideoloog Stepan Bandera, kiest voor collaboratie met de Duitse troepen en droomt tegelijkertijd van een onafhankelijk Oekraïne. Dat onafhankelijkheidsstreven wordt echter afgekeurd door de bezetter. Vele Oekraïense soldaten uit het Rode Leger worden ingezet als vrijwillige werkkrachten in de uitroeiingscentra van Aktion Reinhardt, die tot doel had alle Joden uit het Gouvernement-generaal te vernietigen. De soldaten worden Hilfswilliger genoemd, Trawniki Männer of Askari. Een tweede groep gaat de strijd aan met de nazi’s maar vaart wel een radicaal anticommunistische koers. Een derde groep bundelt de krachten met het Rode Leger tot aan diens terugkeer in 1944, het jaar waarin Oekraïne grotendeels opnieuw opgaat in de Sovjet-Unie. Tot 1954 blijven de Oekraïense onafhankelijkheidsstrijders verwikkeld in een guerrilla-oorlog met de USSR.

3Antisemitisme tiert welig binnen alle gelederen. De Joodse bevolking wordt ervan beticht voor de bolsjewieken te werken en wordt het slachtoffer van grove mishandelingen. Bovendien voeren de nazi’s in Oekraïne de ‘Holocaust door kogels’ uit. Ook in de Baltische staten, Polen en de bezette delen van de Sovjet-Unie zijn de Einsatzgruppen actief, maar de executies met vuurwarpens zullen toch voor altijd verbonden blijven met Babi Jar, de ravijn vlakbij Kiev waar op 29 en 30 september 1941, 33 771 Joden het leven lieten. Historici schatten dat tussen 1941 en 1944 ongeveer anderhalf miljoen Oekraïense Joden werden vermoord tijdens de invasie van de Sovjet-Unie door nazi-Duitsland.

4De herinnering aan de periode 1931-1945 is enorm versplinterd in het Oekraïne van vandaag. Een eerste aanzet tot memorialisering kwam er onder invloed van de Sovjets in 1945, maar sinds de Oekraïense onafhankelijkheid in 1991 ontstonden ook andere vormen van herinnering. Zo werden memorialen opgericht ter herdenking van de Holodomor – ondenkbaar in het communistische tijdperk. Sinds de jaren 2000 krijgt het uitgemoorde Joodse volk ook een vaste, zij het bescheiden, plaats in het Oekraïense martelaarsboek. Op een zo mogelijk nog bescheidener manier is dat eveneens het geval voor de Roma en Sinti die door de nazi’s werden uitgeroeid, vaak met de hulp van Oekraïners. Het onderzoek naar het lot van de Oekraïense Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog krijgt voorts meer ruchtbaarheid dankzij het werk van de vereniging Yahad-In Unum, die onder leiding van priester Patrick Desbois executieplaatsen in de regio opspoort en onderzoekt. In Kiev probeert het Ukrainian Center for Holocaust Studies van Anatoly Podolsky het publiek bewust te maken van dit pijnlijke verleden, maar de subsidies voor het onderzoekscentrum komen bijna uitsluitend uit het buitenland.

5Anderzijds zagen we dan weer hoe tijdens de UEFA cup van 2012, gezamenlijk georganiseerd door Polen en Oekraïne, opnieuw nazisymbolen opdoken bij de Oekraïense supporters. Nog verontrustender is het feit dat milities met diezelfde symbolen op hun uniform zich steeds vaker ongestoord in de publieke ruimte vertonen sinds de Donbass-crisis van 2013.

Station van Rava-Ruska, van waar de Galicische Joden naar Bełżec werden gedeporteerd

Station van Rava-Ruska, van waar de Galicische Joden naar Bełżec werden gedeporteerd

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Monument van Joodse grafstenen aan een massagraf in Rava-Ruska. De foto werd genomen tijdens de bouw van het memoriaal in oktober 2013

Monument van Joodse grafstenen aan een massagraf in Rava-Ruska. De foto werd genomen tijdens de bouw van het memoriaal in oktober 2013

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Sovjetmonument uit 1976 in Babi Jar. De inscripties in het Russisch, Oekraïens en Jiddisch hebben het over ‘burgers’ maar vermelden niet dat de slachtoffers voornamelijk Joods waren

Sovjetmonument uit 1976 in Babi Jar. De inscripties in het Russisch, Oekraïens en Jiddisch hebben het over ‘burgers’ maar vermelden niet dat de slachtoffers voornamelijk Joods waren

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Monument voor de verzetsvrouw in Babi Jar

Monument voor de verzetsvrouw in Babi Jar

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Monument voor de kinderen die slachtoffer werden van de genocide in Babi Jar. Het werd in 2001 bijgeplaatst

Monument voor de kinderen die slachtoffer werden van de genocide in Babi Jar. Het werd in 2001 bijgeplaatst

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Babi Jar, monument voor de Roma en Sinti

Babi Jar, monument voor de Roma en Sinti

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Babi Jar, restanten van het oude Joodse kerkhof dat tijdens de Shoah werd vernietigd

Babi Jar, restanten van het oude Joodse kerkhof dat tijdens de Shoah werd vernietigd

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Restanten van het Joodse kerkhof van Lviv

Restanten van het Joodse kerkhof van Lviv

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Gedenkteken voor de Holodomor, ingehuldigd in 2008 in Kiev

Gedenkteken voor de Holodomor, ingehuldigd in 2008 in Kiev

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Herdenkingsmonument van de ‘Gouden Roos’- synagoge in Lviv, die werd vernietigd door de nazi’ s

Herdenkingsmonument van de ‘Gouden Roos’- synagoge in Lviv, die werd vernietigd door de nazi’ s

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Detail van het herdenkingsmonument van de ‘Gouden Roos’- synagoge in Lviv

Detail van het herdenkingsmonument van de ‘Gouden Roos’- synagoge in Lviv

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Memoriaal voor de slachtoffers van het Joodse getto van Lviv

Memoriaal voor de slachtoffers van het Joodse getto van Lviv

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Graf van de Oekraïense soldaten van de SS-divisie ‘Galizien’ op het kerkhof van Lychakiv

Graf van de Oekraïense soldaten van de SS-divisie ‘Galizien’ op het kerkhof van Lychakiv

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Voormalige synagoge in Zjovkva

Voormalige synagoge in Zjovkva

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Synagoge van Drohobytsj, gerestaureerd in 2017

Synagoge van Drohobytsj, gerestaureerd in 2017

© Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.

Haut de page

Table des illustrations

Titre Station van Rava-Ruska, van waar de Galicische Joden naar Bełżec werden gedeporteerd
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-1.jpg
Fichier image/jpeg, 332k
Titre Monument van Joodse grafstenen aan een massagraf in Rava-Ruska. De foto werd genomen tijdens de bouw van het memoriaal in oktober 2013
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-2.jpg
Fichier image/jpeg, 340k
Titre Sovjetmonument uit 1976 in Babi Jar. De inscripties in het Russisch, Oekraïens en Jiddisch hebben het over ‘burgers’ maar vermelden niet dat de slachtoffers voornamelijk Joods waren
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-3.jpg
Fichier image/jpeg, 316k
Titre Monument voor de verzetsvrouw in Babi Jar
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-4.jpg
Fichier image/jpeg, 568k
Titre Monument voor de kinderen die slachtoffer werden van de genocide in Babi Jar. Het werd in 2001 bijgeplaatst
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-5.jpg
Fichier image/jpeg, 404k
Titre Babi Jar, monument voor de Roma en Sinti
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-6.jpg
Fichier image/jpeg, 372k
Titre Babi Jar, restanten van het oude Joodse kerkhof dat tijdens de Shoah werd vernietigd
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-7.jpg
Fichier image/jpeg, 600k
Titre Restanten van het Joodse kerkhof van Lviv
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-8.jpg
Fichier image/jpeg, 520k
Titre Gedenkteken voor de Holodomor, ingehuldigd in 2008 in Kiev
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-9.jpg
Fichier image/jpeg, 1,3M
Titre Herdenkingsmonument van de ‘Gouden Roos’- synagoge in Lviv, die werd vernietigd door de nazi’ s
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-10.jpg
Fichier image/jpeg, 260k
Titre Detail van het herdenkingsmonument van de ‘Gouden Roos’- synagoge in Lviv
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-11.jpg
Fichier image/jpeg, 408k
Titre Memoriaal voor de slachtoffers van het Joodse getto van Lviv
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-12.jpg
Fichier image/jpeg, 408k
Titre Graf van de Oekraïense soldaten van de SS-divisie ‘Galizien’ op het kerkhof van Lychakiv
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-13.jpg
Fichier image/jpeg, 452k
Titre Voormalige synagoge in Zjovkva
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-14.jpg
Fichier image/jpeg, 388k
Titre Synagoge van Drohobytsj, gerestaureerd in 2017
Crédits © Frédéric Crahay / Stichting Auschwitz.
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/6295/img-15.jpg
Fichier image/jpeg, 205k
Haut de page

Pour citer cet article

Référence papier

Frédéric Crahay, « De Tweede Wereldoorlog herdenken in Oekraïne: eenheid en versplintering »Témoigner. Entre histoire et mémoire, 125 | 2017, 40-49.

Référence électronique

Frédéric Crahay, « De Tweede Wereldoorlog herdenken in Oekraïne: eenheid en versplintering »Témoigner. Entre histoire et mémoire [En ligne], 125 | 2017, mis en ligne le 24 décembre 2021, consulté le 21 mai 2025. URL : http://journals.openedition.org/temoigner/6295 ; DOI : https://doi.org/10.4000/temoigner.6295

Haut de page

Auteur

Frédéric Crahay

Stichting Auschwitz, hoofd van de redactie

Articles du même auteur

Haut de page

Droits d’auteur

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés), sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

Haut de page
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search