Navigation – Plan du site

AccueilNuméros127PortfolioHet memoriaal van Neugengamme

Portfolio

Het memoriaal van Neugengamme

Le KL Neuengamme
Johan Puttemans
p. 20-29
Cet article est une traduction de :
Le KL Neuengamme [fr]

Notes de la rédaction

Meer weten
www.kz-gedenkstaette-neuengamme.de

Texte intégral

Wanneer de SS in september 1938 de Klinkerwerke (een steenbakkerij) in de nabijheid van de stad Neuengamme opkoopt, beslist ze er een kamp op te trekken waar dwangarbeiders uitgebuit moeten worden. Het kamp, eerst als onderdeel van KL Sachsenhausen, herbergt de eerste gedetineerden in december van datzelfde jaar. Pas in juni 1940 wordt het onafhankelijk.
(Gaston Vandekerkhove,
20 Ronsenaars in de hel van Neuengamme, Maarkedaal: Ceres, 1976)

1Op zo’n vijftien kilometer ten zuidoosten van de Duitse stad Hamburg richt de SS een kamp op voor kampgedetineerden die ingezet worden in het nabijgelegen kleiveld en de daaraan gekoppelde steenproductie. Hitler en diens architect Albert Speer, die megalomane plannen koesteren voor de bouw van hun Duizendjarige Rijk, eisen veel bakstenen op voor de bouw van Duitse steden. De jaren daarop kennen een forse uitbreiding van nevenkampen van KZ Neuengamme, met precies dat doel.

2Het zware slavenwerk, in combinatie met door de SS opgelegde lijfstraffen, systematische verhongering, slechte hygiëne en samenhangende ziekten leiden tot een hoog dodental. De lichamen worden tijdens de eerste jaren naar het crematorium van Hamburg gevoerd om ze daar te verbranden. Pas in 1942 richt het kamp een eigen crematorium in.

3Tegen het einde van 1943 worden ook vrouwen naar KL Neuengamme gedeporteerd. Hun aantal stijgt tijdens de zomer van 1944, wanneer vrouwen uit oostelijke kampen, zoals KL Auschwitz, worden geëvacueerd.

4Eind 1944 telt KL Neuengamme, inclusief de nevenkampen, ongeveer 49 000 kampgedetineerden. Daaronder bevinden zich de in juli 1944 aangekomen Fransen.

5Op 26 april 1945 worden duizenden kampgedetineerden in vier schepen geladen. Ze dobberen meerdere dagen in de baai met amper voedsel of drank. Onder andere het schip Cap Arcona wordt door de Britse luchtmacht onder vuur genomen. De RAF meende dat de schepen geladen waren met SS-manschappen die elders ingezet zouden worden in de strijd. Duizenden mensen komen hierbij om het leven.

6Op 4 mei 1945, twee dagen nadat de laatste gedetineerden zijn weggevoerd, wordt KZ Neuengamme bevrijd door de geallieerden. In totaal zullen ongeveer 106 000 mensen een passage hebben gemaakt in het concentratiekamp. Zo’n 42 900 gevangenen (ofwel 40%) overleven de Tweede Wereldoorlog niet. Om en bij de 4 800 Belgen werden naar KL Neuengamme gedeporteerd.

7Na de Tweede Wereldoorlog bezet het Britse leger het voormalige concentratiekamp om er SS’ers en nazi’s op te sluiten. In 1948 wordt het oord door de stad Hamburg gebruikt als gevangenis. In de loop van de jaren vijftig verschijnen de eerste gedenktekens en memorialen, krijgen uitbreiding in de twee decennia daarop. Toch zullen tot 2006 minstens delen van de ruimte nog benut worden als gevangenis. In 2007 wordt het geheel dan ingericht als memoriaal.

Om economische redenen legde de SS in 1942 een spoorweg aan: goederen die in het kamp waren geproduceerd, konden zo worden weggevoerd. Het was ook de plek waar de gedeporteerden aankwamen

Om economische redenen legde de SS in 1942 een spoorweg aan: goederen die in het kamp waren geproduceerd, konden zo worden weggevoerd. Het was ook de plek waar de gedeporteerden aankwamen

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

De voormalige ingang tot het concentratiekamp vormt vandaag de toegang tot de KZ-Gedenkstätte Neuengamme. In het memoriaal bevindt zich een museum en een studiecentrum

De voormalige ingang tot het concentratiekamp vormt vandaag de toegang tot de KZ-Gedenkstätte Neuengamme. In het memoriaal bevindt zich een museum en een studiecentrum

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

De metalen structuur symboliseert de wachttoren van waaruit SS-wachters alle kampgedetineerden nauwlettend konden controleren

De metalen structuur symboliseert de wachttoren van waaruit SS-wachters alle kampgedetineerden nauwlettend konden controleren

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

Onder deze boom, naast de barakken, hielden de SS’ers een moestuin. De assen van de verbrande lichamen werd er als meststof gebruikt

Onder deze boom, naast de barakken, hielden de SS’ers een moestuin. De assen van de verbrande lichamen werd er als meststof gebruikt

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

De gevangenis, Bunker genaamd, werd aanvankelijk gebruikt als tuchtmaatregel in het kamp zelf. Later werd de plek ingericht als gaskamer voor hoofdzakelijk Sovjetkrijgsgevangenen

De gevangenis, Bunker genaamd, werd aanvankelijk gebruikt als tuchtmaatregel in het kamp zelf. Later werd de plek ingericht als gaskamer voor hoofdzakelijk Sovjetkrijgsgevangenen

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

In het najaar van 1942 werden gedetineerden hier met Zyklon B vergast. De matglazen wand symboliseert de oorspronkelijke houten muur van de Bunker

In het najaar van 1942 werden gedetineerden hier met Zyklon B vergast. De matglazen wand symboliseert de oorspronkelijke houten muur van de Bunker

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

Na een lange en vermoeide werkdag stonden de kampgedetineerden soms urenlang op de Appelplatz. De meest uitgeputte onder hen overleefden de inspanning niet

Na een lange en vermoeide werkdag stonden de kampgedetineerden soms urenlang op de Appelplatz. De meest uitgeputte onder hen overleefden de inspanning niet

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

Op de Appelplatz is vandaag nog goed te zien waar ooit de barakken stonden

Op de Appelplatz is vandaag nog goed te zien waar ooit de barakken stonden

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

Dit type gebouw werd als Block benut. De SS sloot er zo’n 3 000 kampgedetineerden in op. Sinds 2005 is hier de permanente tentoonstelling te bezoeken

Dit type gebouw werd als Block benut. De SS sloot er zo’n 3 000 kampgedetineerden in op. Sinds 2005 is hier de permanente tentoonstelling te bezoeken

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

De welbekende stapelbedden, die een goede nachtrust onmogelijk maakten

De welbekende stapelbedden, die een goede nachtrust onmogelijk maakten

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

Deze vlakte is vandaag met gras begroeid, maar vroeger werd er klei ontgonnen. De grondstof werd met wagonnetjes naar de nabijgelegen fabriek gevoerd

Deze vlakte is vandaag met gras begroeid, maar vroeger werd er klei ontgonnen. De grondstof werd met wagonnetjes naar de nabijgelegen fabriek gevoerd

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

In de fabriek werden uit de klei bakstenen gemaakt

In de fabriek werden uit de klei bakstenen gemaakt

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

Dit monument herdenkt alle slachtoffers die gevallen zijn in het voormalige concentratiekamp Neuengamme

Dit monument herdenkt alle slachtoffers die gevallen zijn in het voormalige concentratiekamp Neuengamme

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

In de glazen uitstalkast in het museum hangen vaandels van verschillende nationaliteiten, waaronder die van de Nationale Confederatie van Politieke Gevangenen en Rechthebbenden van België

In de glazen uitstalkast in het museum hangen vaandels van verschillende nationaliteiten, waaronder die van de Nationale Confederatie van Politieke Gevangenen en Rechthebbenden van België

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

Op de vier muren op de eerste verdieping staan alle namen van de gestorven kampgedetineerden geschreven

Op de vier muren op de eerste verdieping staan alle namen van de gestorven kampgedetineerden geschreven

© Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis

Haut de page

Table des illustrations

Titre Om economische redenen legde de SS in 1942 een spoorweg aan: goederen die in het kamp waren geproduceerd, konden zo worden weggevoerd. Het was ook de plek waar de gedeporteerden aankwamen
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-1.jpg
Fichier image/jpeg, 180k
Titre De voormalige ingang tot het concentratiekamp vormt vandaag de toegang tot de KZ-Gedenkstätte Neuengamme. In het memoriaal bevindt zich een museum en een studiecentrum
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-2.jpg
Fichier image/jpeg, 446k
Titre De metalen structuur symboliseert de wachttoren van waaruit SS-wachters alle kampgedetineerden nauwlettend konden controleren
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-3.jpg
Fichier image/jpeg, 625k
Titre Onder deze boom, naast de barakken, hielden de SS’ers een moestuin. De assen van de verbrande lichamen werd er als meststof gebruikt
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-4.jpg
Fichier image/jpeg, 638k
Titre De gevangenis, Bunker genaamd, werd aanvankelijk gebruikt als tuchtmaatregel in het kamp zelf. Later werd de plek ingericht als gaskamer voor hoofdzakelijk Sovjetkrijgsgevangenen
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-5.jpg
Fichier image/jpeg, 514k
Titre In het najaar van 1942 werden gedetineerden hier met Zyklon B vergast. De matglazen wand symboliseert de oorspronkelijke houten muur van de Bunker
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-6.jpg
Fichier image/jpeg, 240k
Titre Na een lange en vermoeide werkdag stonden de kampgedetineerden soms urenlang op de Appelplatz. De meest uitgeputte onder hen overleefden de inspanning niet
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-7.jpg
Fichier image/jpeg, 413k
Titre Op de Appelplatz is vandaag nog goed te zien waar ooit de barakken stonden
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-8.jpg
Fichier image/jpeg, 349k
Titre Dit type gebouw werd als Block benut. De SS sloot er zo’n 3 000 kampgedetineerden in op. Sinds 2005 is hier de permanente tentoonstelling te bezoeken
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-9.jpg
Fichier image/jpeg, 267k
Titre De welbekende stapelbedden, die een goede nachtrust onmogelijk maakten
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-10.jpg
Fichier image/jpeg, 124k
Titre Deze vlakte is vandaag met gras begroeid, maar vroeger werd er klei ontgonnen. De grondstof werd met wagonnetjes naar de nabijgelegen fabriek gevoerd
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-11.jpg
Fichier image/jpeg, 412k
Titre In de fabriek werden uit de klei bakstenen gemaakt
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-12.jpg
Fichier image/jpeg, 381k
Titre Dit monument herdenkt alle slachtoffers die gevallen zijn in het voormalige concentratiekamp Neuengamme
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-13.jpg
Fichier image/jpeg, 461k
Titre In de glazen uitstalkast in het museum hangen vaandels van verschillende nationaliteiten, waaronder die van de Nationale Confederatie van Politieke Gevangenen en Rechthebbenden van België
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-14.jpg
Fichier image/jpeg, 131k
Titre Op de vier muren op de eerste verdieping staan alle namen van de gestorven kampgedetineerden geschreven
Crédits © Johan Puttemans/vzw Auschwitz in Gedachtenis
URL http://journals.openedition.org/temoigner/docannexe/image/7771/img-15.jpg
Fichier image/jpeg, 171k
Haut de page

Pour citer cet article

Référence papier

Johan Puttemans, « Het memoriaal van Neugengamme »Témoigner. Entre histoire et mémoire, 127 | 2018, 20-29.

Référence électronique

Johan Puttemans, « Het memoriaal van Neugengamme »Témoigner. Entre histoire et mémoire [En ligne], 127 | 2018, mis en ligne le 10 février 2022, consulté le 19 juin 2025. URL : http://journals.openedition.org/temoigner/7771 ; DOI : https://doi.org/10.4000/temoigner.7771

Haut de page

Auteur

Johan Puttemans

vzw Auschwitz in Gedachtenis

Articles du même auteur

Haut de page

Droits d’auteur

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés), sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

Haut de page
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search